Humanity's Search for Cosmic Truth and Poetic Beauty | Maria Popova | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

[The Universe in Verse]

ကဗျာထဲက စကြဝဠာ

[Prelude]

(ခြေဆင်း)

In 1908,

၁၉၀၈ ခုနှစ်မှာ

Henrietta Swan Leavitt,

Harvard Computers လို့ လူသိများတဲ့

one of the women known as the Harvard Computers,

အမျိုးသမီးတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ မဲမပေးရခင် အတော်ကြာကတည်းက

who changed our understanding of the universe

စကြဝဠာအကြောင်း လူတွေရဲ့ နားလည်မှုကို ပြောင်းလဲခဲ့သူ

long before they could vote,

Henrietta Swan Leavitt ဟာ

was cataloging photographic plates at the Harvard College Observatory,

ဟားဗတ်ကောလိပ် နက္ခတ်ဗေဒလေ့လာတဲ့နေရာမှာ ဓာတ်ပုံ ပြားတွေကို စာရင်း ပြုစုနေတယ်။

single-handedly analyzing 2,000 variable stars --

မီးပြတိုက် အချက်ပြမီးလို တက်လိုက်ကျ လိုက်ဖြစ်တဲ့ တောက်ပမှုရှိတဲ့

stars with fluctuating brightness,

ပုံသေမဟုတ်တဲ့ ကြယ် ၂၀၀၀ ကို

kind of like a lighthouse beacon --

တစ်ဦးတည်း ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာနေတုန်း

when she began noticing a distinct correlation

သူတို့ရဲ့ တောက်ပမှုနဲ့ မှိတ်တုတ်မှိတ်တုတ်ပုံစံကြားက

between their brightness and their blinking pattern.

ကွဲပြားတဲ့ ဆက်နွယ်မှုတစ်ကိုခု သူ စတင်သတိပြုမိခဲ့တယ်။

That correlation made it possible to measure the distance of stars

ဒီဆက်နွယ်မှုက စကြဝဠာရဲ့ စံနှုန်းကို အလှဆင်ပေးတဲ့

for the very first time,

ကြယ်တွေရဲ့ အကွာအဝေးကို

furnishing the yardstick of the universe.

ပထမဆုံးအကြိမ် တိုင်းတာနိုင်စေခဲ့တယ်။

Meanwhile, a dutiful teenage boy in the Midwest

ဒီအတောအတွင်း အနောက်အလယ်ပိုင်းက တာဝန်သိတဲ့ ဆယ်ကျော်သက် လူငယ်လေးတစ်ဦးဟာ

was repressing his childhood love of astronomy

သူ့ရဲ့ငယ်ဘဝ နက္ခတ္တဗေဒကို ချစ်မြတ်နိုးမှုကို ချုပ်တည်းကာ

and beginning his legal studies to fulfill his dying father's demand

ကွယ်လွန်ခါနီး ဖခင်ရဲ့သာမာန်၊ဂုဏ်သိက္ခာရှိ တဲ့ ဘဝ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းပေးဖို့

for an ordinary, reputable life.

သူ့ရဲ့ဥပဒေရေးရာ လေ့လာမှုတွေကို စတင်ခဲ့တယ်။

When his father died,

သူ့ဖခင်သေဆုံးသွားတဲ့အခါ

Edwin Hubble turned that passion for the stars into formal study

Edwin Hubble က ကြယ်တွေကို စွဲလမ်းမှုကို တရားဝင် လေ့လာမှုအဖြစ်ပြောင်းလဲကာ

and discovered two revolutionary facts about the universe:

စကြာဝဠာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ တော်လှန်တဲ့ အချက်အလက် နှစ်ခုကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

that it is tremendously bigger than we thought

ဒါက ကျွန်မတို့ ထင်တာထက် အလွန် ပိုကြီးမားပြီး

and that it's getting bigger and bigger by the blink.

မှိတ်တုတ်ဖြစ်တာအရ ပိုပိုကြီးထွားလာတယ်။

One October evening in 1923,

၁၉၂၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ တစ်ညနေမှာ

perched at the foot of the largest telescope in the world,

ကမ္ဘာ့ အကြီးဆုံး အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်း ခြေရင်းမှာ တည်ထားတဲ့

at Mount Wilson Observatory, not far from here,

ဒီနေရာနဲ့ မနီးမဝေးက Mount Wilson နက္ခတ်ဗေဒလေ့လာတဲ့နေရာမှာ

Hubble took a 45-minute exposure of Andromeda,

Hubble က ကျွန်မတို့ရဲ့နဂါးငွေ့တန်းထဲက အဲဒီအချိန်က ခရုပတ် နက်ဗျူလာလာတွေထဲက

which was then thought to be one of many spiral nebulae in our Milky Way.

တစ်ခုလို့ ယူဆရတဲ့ အန်ဒရိုမီဒါကို ၄၅ မိနစ်ကြာ ထိတွေ့ခဲ့သည်။

The notion of a galaxy,

ဂလက်ဆီ အယူအဆ၊

a gravitationally bound cluster of stars and dust and dark matter,

ဒြပ်ဆွဲအားအရ ချည်နှောင်ထားတဲ့ ကြယ်စုကြယ်ဝေးတစ်ခု၊ ဖုန်နဲ့ အမှောင်ဒြပ်က

didn't exist at the time.

အဲဒီအချိန်က မတည်ရှိခဲ့ဘူး။

The Milky Way, which, by the way, was coined as a term

၁၄ ရာစုမှာ Chaucer ကနေ ဝေါဟာရအဖြစ်

by Chaucer in the 14th century,

ထွင်ခဲ့တဲ့ နဂါးငွေ့တန်းလမ်းဟာ

was thought to be what was called an "island universe"

အေးခဲပြီး အမှောင်အတိပြီးတဲ့ အစွန်းတစ်ဖက် အလွန်က

beyond the edge of which lay cold, dark nothingness.

“ကျွန်း စကြဝဠာ” လို့ခေါ်တွင်တယ်လို့ ယူဆကြတယ်။

But when Hubble looked at the photograph the next morning

ဒါပေမဲ့ Hubble က နောက်တစ်နေ့ မနက်မှာ ဓာတ်ပုံကိုကြည့်ပြီး

and compared it to previous ones,

အရင်ပုံတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်တဲ့အခါ

he furrowed his brow

မျက်ခုံးတွန့်ကာ သိမြင်လိုက်ရတာနဲ့အတူ

and with a gasp of revelation scribbled right on top of the plate "VAR"

အသက်ရှူမှားကာ ပလိပ်ပြားပေါ်က ညာဘက်ထိပ်မှာ “VAR” လို့ရေးခြစ်ကာ

and then drew an exclamation point

အာမေဋိတ်အမှတ်အသားကို ဆွဲလိုက်တယ်။

because he had realized that a tiny fleck in Andromeda

ဒီကွဲပြားတဲ့ ဓာတ်ပုံတွေတစ်လျှောက်မှာ ၎င်းရဲ့ မှိတ်တုတ်မှိတ်တုတ် ပုံစံကို

previously thought to be a nova

ပေးထားတာကိုထောက်ဆရင်

could not possibly be a nova,

အန်ဒရိုမီဒါထဲက အပြောက်လေးဟာ နိုဗာလို့

given its blinking pattern across these different photographs.

အရင်က ထင်မြင်ခဲ့တာကြောင့် နိုဗာ မဖြစ်နိုင်တာကို သူသဘောပေါက်လို့ပါ။

And it was, in fact, a variable star.

တကယ်တော့ ဒါက ပုံသေမဟုတ်တဲ့ ကြယ်တစ်ပွင့်ပါ။

Which meant, given Henrietta Leavitt's data,

ဒါက Henrietta Leavitt ရဲ့ အချက်အလက်တွေအရ

that it was very, very far away,

၎င်းဟာ နဂါးငွေ့တန်းရဲ့ အစွန်းထက်

farther than the edge of the Milky Way.

အလွန့် အလွန်ဝေးတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။

Which meant that Andromeda was not a nebula in our own galaxy,

အန်ဒရိုမီဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ဂလက်ဆီထဲက နက်ဗျူလာတစ်ခုမဟုတ်ပေမဲ့

but a whole other galaxy,

အပြင်ဘက်မှာ အေးစက်ပြီး

out there, in the cold, dark nothingness.

အမှောင်အတိပြီးတဲ့အထဲက အခြား ဂလက်ဆီတစ်ခုလုံးဖြစ်တယ်ဆိုတာပါ။

Suddenly, the universe was a garden, blooming with galaxies,

ရုတ်တရက် စကြဝဠာကြီးဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ တစ်တပွင့်တည်းသော ပန်းပွင့်နဲ့အတူ

with ours but a single bloom.

ဂလက်ဆီတွေနဲ့ပွင့်လန်းနေတဲ့ ဥယျာဉ်တစ်ခုဖြစ်ခဲ့တယ်။

That same year, in another country,

အဲဒီနှစ်မှာပဲ ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခု ကြားမှာ ဆိုင်းငံ့ထားတဲ့

suspended between two World Wars,

အခြားနိုင်ငံက အခြားသိပ္ပံပညာရှင် လူငယ်တစ်ဦးက

another young scientist came up with the radical idea

ဒုံးကျည်နည်းပညာ၊ ဒီသေစေလောက်တဲ့ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာနည်းပညာကို အသုံးပြုကာ

of using rocket technology,

ဧရာမ အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းတစ်လက်ကို

this deadly military technology,

တပ်ဆင်ကာ ကမ္ဘာပတ်လမ်းကြောင်းအတွင်းကို

to mount an enormous telescope and launch it into Earth's orbit.

ပစ်လွှတ်ဖို့ ဆန်းသစ်တဲ့ စိတ်ကူးတစ်ခု ရလာခဲ့တယ်။

Not only closer to the stars, but bypassing the atmosphere

ကြယ်တွေနဲ့ ပိုနီးကပ်ရုံသာမက ကျွန်မတို့ရဲ့ မြေပြင် ကိရိယာတွေကို

that occludes our terrestrial instruments.

တားဆီးတဲ့ လေထုကို ကျော်ဖြတ်တာရောပါ။

It would take another two generations of scientists

ဒီမှန်ပြောင်းကို လက်တွေ့ဖြစ်လာစေဖို့က နောက်ထပ် သိပ္ပံပညာရှင်

to make that telescope a reality:

မျိုးဆက်နှစ်ဆက် အချိန်ယူရဦးမှာပါ။

a shimmering poem of metal, physics and perseverance

Hubble ရဲ့ အမည် ပါရှိတဲ့ သတ္တု၊ ရူပဗေဒနဲ့ ဇွဲလုံ့လတို့ရဲ့

bearing Hubble's name.

တောက်ပတဲ့ ကဗျာတစ်ပုဒ်ပါ။

But when the Hubble Space Telescope launched in 1990,

ဒါပေမဲ့ ၁၉၉၀ ခုနှစ်မှာ Hubble အာကာသ ကြည့်မှန်ပြောင်းကို လွှတ်တင်တဲ့အခါ

our human fallibility had slipped into the precision of the instrument,

ကျွန်မတို့ရဲ့လူသား မှားတတ်မှုဟာ ကိရိယာရဲ့ တိကျမှုကို ကျဆင်းသွားစေပြီး

and it turned out that its primary mirror

၎င်းရဲ့ ဦးစားပေး မှန်ဟာ မှားယွင်းတဲ့

was ground into the wrong spherical shape,

စက်လုံးပုံသဏ္ဍာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲသွားကာ

warping these long-awaited images of the unfathomed universe.

ဉာဏ်မမီအောင်နက်နဲတဲ့ စကြာဝဠာရဲ့ကြာမြင့်စွာ စောင့်ခဲ့ရတဲ့ ပုံရိပ်တွေကို ဖုံးစေတာပါ။

Up the coast from Mount Wilson Observatory,

Mount Wilson နက္ခတ်ဗေဒလေ့လာတဲ့ နေရာက ကမ်းရိုးတန်းမှာ

a teenage girl watched her father, who had worked on the Hubble,

ဆယ်ကျော်သက် မိန်းကလေးတစ်ဦးဟာ နာဆာရဲ့ ပထမဆုံး လူမည်း အင်ဂျင်နီယာတစ်ဦးဖြစ်တဲ့

one of NASA's first Black engineers, come home brokenhearted.

Hubble မှာ အလုပ်လုပ်ပြီး အိမ်ကို ကြေကွဲစွာ ရောက်လာတဲ့ သူ့အဖေကို စောင့်ကြည့်ခဲ့တယ်။

He didn't know that his observant daughter

သူ မသိခဲ့တာက သတိပြုမိတတ်တဲ့ သူ့သမီးလေးဟာ

would become poet laureate of his country

သူ့တိုင်းပြည်ရဲ့ ကဗျာစာဆို ဖြစ်လာပြီး

and would commemorate him in the tenderest tribute

သိပ္ပံပညာရှင် ဖခင်အတွက် ပန်းချီဆရာရဲ့ သမီးက ရေးစပ်ပေးခဲ့တဲ့

that an artist's daughter has ever composed for a scientist father,

အနူးညံ့ဆုံး ဂုဏ်ပြုမှုမှာ သူ့ကို အမှတ်တရဖြစ်စေမယ်ဆိုတာ၊

which would win her the Pulitzer Prize

Hubble ရော Henrietta Leavitt ပါ

the year the Hubble's corrected optics captured that revolutionary,

စိတ်ကူးလို့မရနိုင်ခဲ့တာကို ဖော်ပြတဲ့၊ စကြဝဠာရဲ့ တော်လှန်ပြီး

ultra-deep field image of the observable universe,

အလွန်နက်နဲတဲ့ မြင်နိုင်တဲ့ စကြဝဠာရဲ့ နယ်ပယ်ပုံရိပ်ကို ဖမ်းယူရရှိမယ့်၊

revealing what neither Hubble

Hubble ရဲ့အမှားပြင်ထားတဲ့ အလင်းပညာဟာ

nor Henrietta Leavitt could have imagined.

အဲဒီနှစ်မှာ သူ(မ)ကို Pulitzer ဆု ဆွတ်ခူးမယ်ဆိုတာကိုပါ။

That ours is not just one of several galaxies,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဂလက်ဆီတွေက နဂါးငွေ့တန်း များစွာထဲက တစ်ခုသာမဟုတ်ဘဲ

but that there are 100 billion galaxies out there,

အပြင်မှာ တစ်ခုစီမှာ ကြယ်ပေါင်း ၁၀၀ ဘီလီယံပါဝင်တဲ့

each containing 100 billion stars.

နဂါးငွေ့တန်းပေါင်း ဘီလျံ ၁၀၀ ရှိတယ်။

Narrator: From “My God, It’s Full of Stars.”

ဇာတ်ကြောင်းပြောသူ။ “ကျွန်မရဲ့ ဘုရားသခင်၊ ကြယ်တွေ ပြည့်နေတယ်” မှ။

When my father worked on the Hubble Telescope, he said

အဖေက Hubble Telescope မှာ အလုပ်လုပ်တုန်းက ခွဲစိတ်ဆရာဝန်တွေလို သူတို့လုပ်ဆောင်တယ်၊

They operated like surgeons: scrubbed and sheathed

ပွတ်တိုက်ကာ ပါးလွှာခြောက်သွေ့တဲ့ အစိမ်းရောင်ထဲမှာ ထည့်သွင်းခံရပြီး

In papery green, the room a clean, cold and bright white.

အခန်းက သန့်ရှင်း အေးမြပြီး ဖြူဖွေး တောက်ပနေတယ်လို့ ပြောတယ်။

He’d read Larry Niven at home, and drink scotch on the rocks,

သူက အိမ်မှာ Larry Niven ကိုဖတ်ပြီး ကျောက်ဆောင်တွေပေါ်မှာ စကော့ဝီစကီ သောက်တယ်၊

His eyes exhausted and pink. These were the Reagan years,

သူ့မျက်လုံးတွေက မောပန်းနေပြီး ပန်းရောင် ဖြစ်နေခဲ့တယ်။ ဒါတွေက Reagan နှစ်တွေပါ၊

When we lived with our finger on The Button and struggled

ကျွန်မတို့က ခလုတ်ကို လက်ညိုးတင်တာနဲ့ အသက်ရှင်ပြီး

To view our enemies as children. My father spent whole seasons

ရန်သူတွေကို ကလေးတွေအဖြစ် မြင်နိုင်ဖို့ ရုန်းကန်ခဲ့ရတယ်။ အဖေက ရာသီတွေအားလုံးကို

Bowing before the oracle-eye, hungry for what it would find.

နတ်မျက်စိရှေ့မှာ ကိုင်းညွှတ်ကာ ကုန်ဆုံးခဲ့ တယ်၊ ရှာတွေ့မယ့်အရာကို ဆာလောင်နေခဲ့တယ်။

His face lit-up whenever anyone asked, and his arms would rise

တစ်ယောက်ယောက်က မေးတိုင်း သူ့မျက်နှာက တောက်ပလာပြီး သူ့လက်တွေက အလေးချိန်မဲ့နေသလို

As if he were weightless, perfectly at ease in the never-ending

အဆုံးမရှိတဲ့ အာကာသ ညထဲမှာ သက်တောင့်သက်သာနဲ့ တက်လာနေမယ်။

Night of space. On the ground, we tied postcards to balloons

မြေပြင်မှာ ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် ပို့စကတ်တွေ ကို မီးပုံးပျံတွေမှာ ကျွန်မတို့ ချိတ်တယ်။

For peace. Prince Charles married Lady Di.

ချားလ်မင်းသားက လေဒီ ဒိုင်ကို လက်ထပ်ခဲ့တယ်။

Rock Hudson died.

ရော့ခ် ဟတ်ဒ်ဆန် သေဆုံးခဲ့တယ်။

We learned new words for things. The decade changed.

အရာတွေအတွက် စကားလုံးအသစ်တွေကို ကျွန်မတို့ သင်ယူခဲ့တယ်။ ဆယ်စုနှစ်တွေ ပြောင်းသွားတယ်။

The first few pictures came back blurred, and I felt ashamed

ပထမပုံ အနည်းငယ်က မှုန်ဝါးဝါး ပြန်ပေါ်လာပြီး ရွှင်ပျတဲ့ အင်ဂျင်နီယာတွေ၊

For all the cheerful engineers, my father and his tribe. The second time,

အဖေနဲ့ သူ့လူသိုက်အတွက် ကျွန်မ ရှက်မိတယ်။ ဒုတိယ အကြိမ်

The optics jibed. We saw to the edge of all there is --

အလင်းပညာ တွန့် ဆုတ်သွားတယ်။ အားလုံးရဲ့ အစွန်းမှာရှိတာကို ကျွန်မတို့ မြင်လိုက်တယ်။

So brutal and alive it seemed to comprehend us back.

ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်ပြီး အသက်ရှင်နေတာက ကျွန်မတို့ကို ပြန်နားလည်လာစေပုံရတယ်။