Humanity's Search for Cosmic Truth and Poetic Beauty | Maria Popova | TED

Translator: 24 Anh Reviewer: Thu Ha Tran

[The Universe in Verse]

[Vũ trụ qua Vần thơ]

[Prelude]

[Lời mở đầu]

In 1908,

Năm 1908,

Henrietta Swan Leavitt,

Henrietta Sawn Leavitt, một trong những người phụ nữ

one of the women known as the Harvard Computers,

được biết đến như Máy tính Havard,

who changed our understanding of the universe

người đã thay đổi nhận thức của chúng ta về vũ trụ

long before they could vote,

từ rất lâu trước khi họ có quyền bầu cử,

was cataloging photographic plates at the Harvard College Observatory,

đang lập danh mục các tấm kính ảnh tại Đài quan sát Đại học Harvard,

single-handedly analyzing 2,000 variable stars --

một mình bà phân tích 2.000 ngôi sao biến thiên...

stars with fluctuating brightness,

các ngôi sao có độ sáng dao động,

gần giống một ngọn hải đăng.

kind of like a lighthouse beacon --

when she began noticing a distinct correlation

Lúc này, bà bắt đầu nhận thấy mối tương quan rõ rệt

between their brightness and their blinking pattern.

giữa độ sáng và kiểu nhấp nháy của các ngôi sao.

That correlation made it possible to measure the distance of stars

Mối tương quan đó biến việc đo khoảng cách của các ngôi sao thành khả thi

for the very first time,

lần đầu tiên trong lịch sử,

furnishing the yardstick of the universe.

cung cấp thước đo của vũ trụ.

Meanwhile, a dutiful teenage boy in the Midwest

Trong khi đó, một cậu thiếu niên ngoan hiền sống ở miền Trung Tây

was repressing his childhood love of astronomy

đã kìm nén niềm yêu thích thời thơ ấu dành cho thiên văn học

and beginning his legal studies to fulfill his dying father's demand

và bắt đầu học luật để đáp ứng nguyện vọng của người cha sắp qua đời

for an ordinary, reputable life.

vì một cuộc sống bình thường, danh giá.

When his father died,

Khi cha qua đời,

Edwin Hubble turned that passion for the stars into formal study

Edwin Hubble đã biến niềm đam mê dành cho các vì sao thành nghiên cứu chính thức

and discovered two revolutionary facts about the universe:

và khám phá ra hai sự thật mang tính cách mạng về vũ trụ:

that it is tremendously bigger than we thought

rằng vũ trụ lớn hơn chúng ta tưởng rất nhiều,

and that it's getting bigger and bigger by the blink.

và nó càng ngày càng lớn hơn chỉ trong nháy mắt.

One October evening in 1923,

Một buổi tối tháng 10 năm 1923,

perched at the foot of the largest telescope in the world,

khi ngồi dưới chân kính thiên văn lớn nhất thế giới,

at Mount Wilson Observatory, not far from here,

tại Đài quan sát Núi Wilson, cách nơi này không quá xa,

Hubble took a 45-minute exposure of Andromeda,

Hubble đã phơi bày 45 phút về Andromeda,

which was then thought to be one of many spiral nebulae in our Milky Way.

thứ mà hồi đó được xem là một trong nhiều tinh vân xoắn ốc trong Dải Ngân hà.

The notion of a galaxy,

Ý niệm về một thiên hà,

a gravitationally bound cluster of stars and dust and dark matter,

là một cụm các vì sao, bụi và vật chất tối liên kết hấp dẫn với nhau

didn't exist at the time.

không tồn tại vào thời điểm đó.

The Milky Way, which, by the way, was coined as a term

Dải Ngân hà, được gọi tên như một thuật ngữ

by Chaucer in the 14th century,

bởi Chaucer vào thế kỷ thứ 14,

was thought to be what was called an "island universe"

được cho là thứ gọi là “vũ trụ đảo”,

beyond the edge of which lay cold, dark nothingness.

ngoài rìa của nó là hư vô tối, tăm lạnh lẽo.

But when Hubble looked at the photograph the next morning

Nhưng vào sáng hôm sau, khi Hubble nhìn vào bức ảnh

and compared it to previous ones,

và đem so sánh với những tấm ảnh trước,

he furrowed his brow

ông đã chau mày,

and with a gasp of revelation scribbled right on top of the plate "VAR"

há hốc vì khám phá này, ông đã nguệch ngoạc viết “VAR” trên tấm kính ảnh

and then drew an exclamation point

và sau đó vẽ một dấu chấm than

because he had realized that a tiny fleck in Andromeda

bởi vì ông nhận ra rằng đốm nhỏ tại Andromeda

previously thought to be a nova

trước đây được cho là một tân tinh

could not possibly be a nova,

có thể không phải là một tân tinh,

given its blinking pattern across these different photographs.

dựa trên kiểu nhấp nháy của nó trong các bức ảnh khác nhau này.

And it was, in fact, a variable star.

Và đó thật sự là một ngôi sao biến thiên.

Which meant, given Henrietta Leavitt's data,

Điều đó có nghĩa là, dựa trên dữ liệu của Henrietta Leavitt,

that it was very, very far away,

rằng nó ở rất, rất xa,

farther than the edge of the Milky Way.

xa hơn rìa của Dải Ngân hà.

Which meant that Andromeda was not a nebula in our own galaxy,

Điều đó nghĩa là Andromeda không phải là một tinh vân trong thiên hà của chúng ta,

but a whole other galaxy,

mà là của một thiên hà rộng lớn khác,

out there, in the cold, dark nothingness.

ở ngoài kia, trong hư vô tối tăm, lạnh lẽo.

Suddenly, the universe was a garden, blooming with galaxies,

Đột nhiên, vũ trụ là một khu vườn, với các thiên hà nở rộ,

with ours but a single bloom.

bao gồm thiên hà của ta, nhưng chỉ là bông hoa đơn độc.

That same year, in another country,

Cùng năm đó, tại một nước khác,

suspended between two World Wars,

bị mắc kẹt giữa hai cuộc Thế chiến,

another young scientist came up with the radical idea

một nhà khoa học trẻ khác nảy ra ý tưởng cấp tiến

of using rocket technology,

khi sử dụng công nghệ tên lửa,

this deadly military technology,

công nghệ quân sự chết người này,

to mount an enormous telescope and launch it into Earth's orbit.

để lắp đặt kính thiên văn khổng lồ và phóng nó vào quỹ đạo Trái đất.

Not only closer to the stars, but bypassing the atmosphere

Không chỉ đến gần các vì sao hơn, mà còn vượt ra khỏi bầu khí quyển

that occludes our terrestrial instruments.

tức là sẽ thay thế các thiết bị đo trên mặt đất.

It would take another two generations of scientists

Phải trải qua hai thế hệ nhà khoa học nữa

to make that telescope a reality:

mới có thể biến chiếc kính thiên văn đó thành hiện thực:

a shimmering poem of metal, physics and perseverance

một bài thơ lung linh của kim loại, vật lý và sự kiên trì

bearing Hubble's name.

mang tên của Hubble.

But when the Hubble Space Telescope launched in 1990,

Nhưng khi Kính viễn vọng Không gian Hubble ra mắt vào năm 1990,

our human fallibility had slipped into the precision of the instrument,

sai lầm của con người đã ảnh hưởng đến sự chính xác của thiết bị,

and it turned out that its primary mirror

và hóa ra gương chính của nó

was ground into the wrong spherical shape,

đã được mài sai thành hình cầu,

warping these long-awaited images of the unfathomed universe.

làm cong vênh hình ảnh được mong mỏi của vũ trụ mà ta vốn chẳng biết gì.

Up the coast from Mount Wilson Observatory,

Về phía bờ biển từ Đài quan sát Mount Wilson,

a teenage girl watched her father, who had worked on the Hubble,

một cô gái mới lớn chứng kiến cha mình, người đã nghiên cứu kính Hubble,

one of NASA's first Black engineers, come home brokenhearted.

một trong những kỹ sư da màu đầu tiên của NASA, đau buồn trở về nhà.

He didn't know that his observant daughter

Ông không biết rằng cô con gái ưa quan sát của mình

would become poet laureate of his country

sẽ trở thành nhà thơ đạt giải thưởng của quốc gia

and would commemorate him in the tenderest tribute

và sẽ tưởng nhớ đến ông bằng sự tôn vinh dịu dàng nhất

that an artist's daughter has ever composed for a scientist father,

mà người con gái có máu nghệ sĩ từng sáng tác cho người cha là nhà khoa học,

which would win her the Pulitzer Prize

thứ đem về cho cô ấy giải thưởng Pulitzer

the year the Hubble's corrected optics captured that revolutionary,

vào năm mà quang học hiệu chỉnh của Hubble đã ghi lại dấu ấn đó,

ultra-deep field image of the observable universe,

hình ảnh trường cực sâu của vũ trụ có thể quan sát được,

revealing what neither Hubble

tiết lộ những thứ mà cả Hubble

nor Henrietta Leavitt could have imagined.

và Henrietta Leavitt đều không tưởng tượng được.

That ours is not just one of several galaxies,

Rằng thiên hà của chúng ta không chỉ là một trong vài thiên hà,

but that there are 100 billion galaxies out there,

mà còn có 100 tỷ thiên hà ngoài kia,

each containing 100 billion stars.

mỗi thiên hà chứa 100 tỷ vì sao.

Narrator: From “My God, It’s Full of Stars.”

Trích từ “Chúa ơi, bầu trời đầy sao”.

When my father worked on the Hubble Telescope, he said

Khi nghiên cứu về Kính thiên văn Hubble, cha tôi đã bảo

They operated like surgeons: scrubbed and sheathed

chúng hoạt động như bác sĩ phẫu thuật: khử trùng và khâu lại,

In papery green, the room a clean, cold and bright white.

trong màu xanh lá cây của giấy, căn phòng sạch sẽ, lạnh lẽo và trắng sáng.

He’d read Larry Niven at home, and drink scotch on the rocks,

Cha đọc sách Larry Niven tại nhà, và uống rượu scotch với đá.

His eyes exhausted and pink. These were the Reagan years,

Đôi mắt cha kiệt sức và ửng hồng.

Đấy là những năm dưới thời Reagan,

When we lived with our finger on The Button and struggled

khi chúng tôi sống mà cứ đặt hờ bàn tay lên trên Nút Hạt nhân và phải đấu tranh

To view our enemies as children. My father spent whole seasons

để xem kẻ thù như con cái.

Cha tôi dành trọn các mùa

Bowing before the oracle-eye, hungry for what it would find.

cúi đầu trước mắt thần, khao khát những gì nó sẽ tìm thấy.

His face lit-up whenever anyone asked, and his arms would rise

Khuôn mặt cha bừng sáng mỗi khi ai hỏi, và cánh tay cha giơ cao.

As if he were weightless, perfectly at ease in the never-ending

Như thể cha không trọng lượng, hoàn toàn thoải mái

trong đêm không bao giờ kết thúc của vũ trụ.

Night of space. On the ground, we tied postcards to balloons

Trên mặt đất, chúng tôi buộc những tấm bưu thiếp vào bóng bay.

For peace. Prince Charles married Lady Di.

Vì hòa bình.

Hoàng tử Charlies cưới Quý cô Di.

Rock Hudson died.

Rock Hudson qua đời.

We learned new words for things. The decade changed.

Chúng tôi học những từ mới về mọi thứ.

Thập kỷ đã thay đổi.

The first few pictures came back blurred, and I felt ashamed

Vài hình ảnh đầu tiên được trả về bị mờ,

và tôi thấy tiếc cho các kỹ sư hào hứng, cha tôi và các đồng nghiệp.

For all the cheerful engineers, my father and his tribe. The second time,

Lần thứ hai,

The optics jibed. We saw to the edge of all there is --

Quang học đã cân bằng. Chúng tôi nhìn thấy tận cùng của tất cả...

So brutal and alive it seemed to comprehend us back.

Thật điên rồ và sống động,

có vẻ nó cuối cùng cũng thấu hiểu chúng tôi.