David Kessler: How to find meaning after loss | TED

Transcriber:

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Cloe Sasha Brooks: Hello, TED Community.

Cloe Sasha Brooks:ဟဲလို TED အဖွဲသားတို့ရေ။

You are watching a TED interview series

အခု ကြည့်နေတာက How to Deal with

called How to Deal with Difficult Feelings.

Difficult Feelings TED တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းပါ။

I’m your host, Cloe Shasha Brooks, and a curator at TED.

ကျွန်မက Cloe Shasha Brooks ပါ။ TED က အစီအစဉ်မှူးနဲ့ စီစဉ်သူပါ။

In this four-episode series, we've been talking with psychologists,

ဒီလေးခန်းတွဲ အစီအစဉ်မှာ ဆွေးနွေးတာက အမြင်တွေ၊ခက်ခဲတဲ့ ခံစားချက်တွေ

authors and other experts

အကြောင်းသုတေသနနဲ့ ဒါတွေကို

who have shared insights and research about difficult feelings

ကိုင်တွယ်နိုင်ပုံကို မျှဝေတဲ့ စိတ်ပညာရှင်တွေ၊စာရေးဆရာတွေ၊

and how we can handle them.

ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့ပါ။

So now I will be speaking with David Kessler,

အခု David Kessler နဲ့ စကားပြောတော့မှာပါ။

an author who has written six books on grief and loss.

ပူဆွေးမှုနဲ့ဆုံးရှုံးမှုအကြောင်း စာအုပ် ၆ အုပ် ရေးထားတဲ့ စာရေးဆရာပါ။

Two of those books were co-authored with Elisabeth Kübler-Ross,

ဒီအထဲက နှစ်အုပ်ကို သေခါနီး လေ့လာမှုတွေမှာ ရှေ့ဆောင်ဖြစ်ခဲ့သူ

a Swiss American psychiatrist who was a pioneer in near-death studies.

ဆွစ်-အမေရိကန် စိတ်ကုပညာရှင် Elisabeth Kübler-Ross နဲ့ တွဲရေးခဲ့တာပါ။

And his most recent book, published last year,

မနှစ်က ထုတ်ဝေခဲ့တဲ့ သူ့ရဲ့နောက်ဆုံးစာအုပ်က

is called "Finding Meaning: The Sixth Stage of Grief."

“Finding Meaning: The Sixth Stage of Grief လို့ ခေါ်ပါတယ်။

So let's bring David on screen.

ဒီတော့ David ကို ခေါ်လိုက်ရအောင်။

Hey, David, thank you for joining us.

David ရေ၊ ပါဝင်တဲ့အတွက် ကျေးဇူးပါ။

Let's dive right in.

စလိုက်ကြရအောင်။

So many people are struggling with grief right now

အခုဆို လူများစွာဟာ ပူဆွေးမှုနဲ့ ရုန်းကန်နေကြတယ်။

and the five stages of grief are kind of typically known to be denial,

ပူဆွေးမှု အဆင့် ငါးဆင့်ဟာ ပုံမှန်အနေနဲ့ ငြင်းပယ်မှု၊ဒေါသ၊ညှိနိုင်းမှု၊

anger, bargaining, depression and acceptance.

စိတ်အားငယ်မှု၊လက်ခံမှုလို့ သိကြတာမျိုးပါ။

But can you tell us about the sixth stage of grief?

ဒါပေမဲ့ ပူဆွေးမှုရဲ့ဆဋ္ဌမ အဆင့်ကို ပြောပြနိုင်မလား။

David Kessler: Absolutely.

David Kessler: ရတာပေါ့ဗျာ။

And I always like to point out

Kübler-Ross နဲ့အတူ အဆင့်တွေမှာ

I was honored to work with Kübler-Ross on her stages.

တွဲလုပ်ခဲ့တာကို ဂုဏ်ယူတာကို အမြဲ ထည့်ပြောချင်တယ်။

They're not linear,

ဒါတွေက အစဉ်အတိုင်းမဟုတ်၊

they're not a map for grief, there's no one right way to do grief.

ပူဆွေးမှုအတွက် မြေပုံ မဟုတ်ပါ့၊ ပူဆွေးမှုကို သင်ယူဖို့နည်းမှန်တစ်ခုမရှိပါ။

And I think as people experience them,

ကျွန်တော့ အထင် လူတွေက ဒါတွေကို တွေ့ကြုံရတာကြောင့်

and also, as you know, and some people may know,

ပြီးတော့လည်း သိတဲ့အတိုင်း လူတချို့ သိလောက်ပါတယ်၊

I'm not only a grief specialist, but I'm a bereaved parent.

ကျွန်တော်က ပူဆွေးမှု ပါရဂူတင်မက ပူဆွေးကျန်ရစ်တဲ့ မိဘတစ်ယောက်ပါ။

I had a younger son, David, die a few years ago.

နှစ်အနည်းငယ်က ဆုံးသွားတဲ့ David ဆိုတဲ့ သားငယ်တစ်ယောက်ရှိခဲ့တယ်။

Once I and so many people experience acceptance,

ကျွန်တော်နဲ့ လူများစွာဟာ လက်ခံမှုကို တွေ့ကြုံလိုက်တာနဲ့

we want more.

ပိုလိုချင်ကြတယ်။

Acceptance isn't enough for our generation.

လက်ခံမှုဟာ ကျွန်တော်တို့ မျိုးဆက်အတွက် မလုံလောက်ဘူး။

I think we want meaning.

အဓိပ္ပါယ်လိုချင်တာ ထင်တယ်။

And I believe meaning is the sixth stage.

အဓိပ္ပါယ်က ဆဋ္ဌမ အဆင့်လို့ ကျွန်တော် ယုံကြည်တယ်။

And when we talk about meaning,

အဓိပ္ပါယ်အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ

I always like to point out there's no meaning in a horrible death

ဆိုးရွားတဲ့ သေဆုံးမှုတစ်ခု(သို့) ကပ်ရောဂါ တစ်ခု(သို့) ပယ်ဖျက်ခံရတဲ့ လက်ထပ်ပွဲ(သို့)

or in a pandemic

အလုပ်တစ်ခု ဆုံးရှုံးတာထဲမှာ

or in a wedding being canceled or a job being lost.

အဓိပ္ပါယ်မရှိဘူးဆိုတာ ကျွန်တော် အမြဲ ထောက်ပြချင်တယ်။

The meaning isn't in the horrible event.

အဓိပ္ပါယ်က ဆိုးရွားတဲ့ အဖြစ်အပျက်တစ်ခုထဲမှာ မရှိဘူး။

The meaning is in us.

အဓိပ္ပါယ်က ကိုယ်တွင်းမှာရှိတာပါ။

It's what we find afterwards.

ဒါက နောက်မှ တွေ့ရှိတဲ့အရာပါ။

CSB: I mean, I just think that's such a helpful perspective

CSB: ဆိုလိုတာက ဒါက လူတွေအတွက် ဆုပ်ကိုင်ဖို့ အတော့ကို အကူအညီရတဲ့

for people to hold on to.

ရှုထောင့်တစ်ခု ထင်တယ်။

And I also really appreciate, you know,

ပူဆွေးမှုနဲ့ ကြုံရတဲ့အခါ အဓိပ္ပါယ်ရဲ့

you've written about these seven different factors

အယူအဆကို လမ်းညွှန်တဲ့ မတူတဲ့ အကြောင်းရင်း ၇ ခု

that guide the concept of meaning when it comes to grief.

အကြောင်း ရှင် ရေးသားထားတာကို ကျွန်မ တကယ်ပဲ အသိအမှတ်ပြုတယ်။

Can you tell us about those seven factors?

ဒီအကြောင်းရင်း ၇ ခု အကြောင်း ပြောပြနိုင်မလား။

DK: They are, first, meaning is relative and personal.

DK: ဒါတွေက ပထမ အဓိပ္ပါယ်ဟာ ဆက်စပ်နေပြီး ကိုယ်ရေးကိုယ်တာပါ။

Two, meaning takes time.

နှစ်၊ အဓိပ္ပါယ်က အချိန်ယူရတယ်။

You may not find it until months or even years after loss

ဆုံးရှုံးပြီးနောက် လတွေ(သို့) နှစ်တွေကြာပြီးမှ တွေ့နိုင်တာပါ။

because you can't rush the meaning.

အဓိပ္ပါယ်ကို လောဆော်လို့မရလို့ပါ။

You can't say someone died or a dream died or there's a pandemic,

လူတစ်ယောက် ဆုံးတာ၊ အိမ်မက်တစ်ခု သေဆုံးတာ (သို့)ကပ်ရောဂါတစ်ခုရှိတာကို မပြောနိုင်ဘူး။

"What's the meaning?" right away, it often takes time.

ချက်ချင်း “အဓိပ္ပါယ်က ဘာလဲ” ဆိုတာက မကြာခဏတော့ အချိန်ယူရတယ်။

And three, meaning doesn't require understanding.

သုံး၊ အဓိပ္ပါယ်က နားလည်မှု မလိုအပ်ဘူး။

You know, we may not understand why a relationship ends,

ဘာကြောင့် ဆက်ဆံရေးတစ်ခု အဆုံးသတ်တာ၊ ဘာကြောင့် ကွာရှင်းမှုတစ်ခုဖြစ်တာ၊

why a divorce happens,

ဘာကြောင့် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် သေတာ၊

why a pet died, why a pandemic happens.

ဘာကြောင့် ကပ်ရောဂါ ဖြစ်တာကို ကျွန်တော်တို့ နားမလည်လောက်ဘူးလေ။

But we can still find meaning.

ဒါပေမဲ့ အဓိပ္ပါယ်ကိုတော့ ရှာနိုင်တုန်းလေ။

And four, even when you do find meaning, you won't feel it was worth the cost.

လေး၊ အဓိပ္ပါယ်ကို ရှာတွေ့တဲ့အခါတောင် ဒါက ရှာရကျိုးနပ်တယ်လို့ ခံစားမိမှာမဟုတ်ဘူး။

We'd always rather have the person we loved.

ကိုယ်ချစ်တဲ့ လူတစ်ယောက်ကိုပဲ အမြဲ လိုလားကြတာလေ။

And the fifth one -- and the fifth is a big one --

ပဉ္စမတစ်ခုက ပဉ္စမတစ်ခုက အကြီးစားတစ်ခုပါ။

your loss is not a test, a lesson, something to handle,

ဆုံးရှုံးမှုဟာ စမ်းသပ်ချက်တစ်ခု၊ သင်ခန်းစာတစ်ခု၊ကိုင်တွယ်စရာ တစ်ခုခု၊

a gift or a blessing.

လက်ဆောင်(သို့) ကောင်းချီးတစ်ခုမဟုတ်ဘူး။

Loss is simply what happens in life.

ဆုံးရှုံးမှုဟာ ဘဝမှာ ဖြစ်ပျက်တာသက်သက်ပါ။

And the meaning is in us afterwards.

နောက်မှ အဓိပ္ပါယ်က ကျွန်တော်တို့ အတွင်းမှာ ရှိတာပါ။

And six, only you can find your meaning.

ခြောက်၊ အဓိပ္ပါယ်ကို သင်ပဲ ရှာလို့ရတာပါ။

And seven,

ခုနှစ်၊ အဓိပ္ပါယ်ရှိတဲ့

meaningful connections can replace those painful memories in time.

ဆက်သွယ်မှုတွေက အချိန်အတွင်းက နာကျင်စရာ အမှတ်ရမှုတွေကို အစားထိုးပေးနိုင်တယ်။

The post-traumatic stress that's going on in the pandemic,

ကပ်ရောဂါထဲမှာ ဆက်ဖြစ်နေတဲ့ သောကဖိစီးမှုအလွန်၊

I always remind people, one, we're not post,

ကျွန်တော် လူတွေကို အမြဲ သတိပေးတာက တစ်၊ ကျွန်တော်တို့ မပြီးသေးဘူး၊

and two, we can also not just go through this,

နှစ်၊ ဒါကို ကျော်ဖြတ်ဖို့လည်း မတတ်နိုင်ပေမဲ့

but grow through this.

ဒါကို ဖြတ်ပြီး တိုးပွားနိုင်တယ်။

And there's the possibility of post-traumatic growth also

ဒီခက်ခဲတဲ့ အချိန်တွေအတွင်းမှာ သိပ်အရေးပါတယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်တဲ့

that I think is so important during these tough times.

သောကအလွန် တိုးပွားမှု ဖြစ်နိုင်ခြေလည်းရှိတယ်။

CSB: Yeah, yeah, yeah.

CSB: ဟုတ်တာပေါ့ရှင်။

Let's bring up a question from our audience.

ပရိသတ်ဆီက မေးခွန်းတစ်ခုကို ဖော်ပြလိုက်ရအောင်။

OK, so someone asked,

လူတစ်ယောက် မေးထားတာက

"Having lost a daughter,

“သမီးတစ်ယောက် ဆုံးရှုံးတာ

how do I explain my grieving process to those who don't understand

ကိုယ့်ရဲ့ ပူဆွေးမှုဖြစ်စဉ်ကို နားမလည်ပေမဲ့ နားလည်စေချင်သူတွေကို

but want to?"

ဘယ်လို ရှင်းပြရမလဲ။

DK: You know, the reality is,

DK: သိတဲ့အတိုင်း တကယ်ကတော့

people often, as hard as they try,

မကြာခဏ လူတွေ ကြိုးစားသလောက်

may not understand our grief.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပူဆွေးမှုကို နားမလည်လောက်ဘူး။

You know, I don't know what it's like for you to lose your job,

ခင်ဗျား အလုပ်တစ်ခု ဆုံးရှုံးတာ ဘယ်လိုဆိုတာ ကျွန်တော် မသိဘူး။

you don't know what it's like for me to have a child die.

ကျွန်တော် ကလေးတစ်ယောက် ဆုံးတာ ဘယ်လိုဆိုတာ ခင်ဗျား မသိဘူး။

And I think one of the important things is for us not to compare griefs

ကျွန်တော်တို့အတွက် အရေးအပါဆုံး အရာတစ်ခုက ပူဆွေးမှုတွေကို မနှိုင်းယှဉ်ဖို့နဲ့

and to know the world is big enough for all our losses.

ဆုံးရှုံးမှုအားလုံးအတွက် ကမ္ဘာကြီးက လုံလောက်တာကို သိဖို့လို့ ထင်တယ်။

So I think sometimes we have to let go of the expectation that they get it.

ဒီတော့ တစ်ခါတလေ လူတစ်ယောက်ဟာ သူရတဲ့ မျှော်လင့်ချက်ကို စွန့်ဖို့ လိုတယ်ထင်တယ်။

And we have to go, "I know you can't get it.

ကျွန်တော့်တို့ ပြောဖို့လိုတာက “ဒါကို မရနိုင်တာ ကျုပ်သိတယ်။

So let me tell you what this grief feels like to me."

ဒီတော့ ဒီကြေကွဲမှုက ကျုပ်အတွက် ဘယ်လိုဆိုတာကို ပြောပြပါရစေ။”

And share our grief.

ပြီးတော့ ပူဆွေးမှုကို မျှဝေတယ်။

CSB: Yeah. And you, kind of, have talked a lot about that,

CSB:ဆုံးရှုံးမှု အကြီးစားတွေနဲ့ အသေးစားတွေ ရှိနေပုံ

how there's big losses and little losses,

အကြောင်းကို အများကြီး ပြောလိုက်တာမျိုးပါ။

but they're all valid, right?

ဒါပေမဲ့ ခိုင်လုံတယ်မို့လား။

And they all get to coexist.

အားလုံးက ယှဉ်တွဲရှိနေတာလေ။

DK: I remember that I was walking back in April, in front of my house

DK: ဧပြီတုန်းက လမ်းလျှောက် ပြန်လာတာကို အမှတ်ရမိတယ်။အိမ်ရှေ့မှာ မိတ်ဆွေတစ်ယောက်နဲ့

with a friend, six feet apart with our masks on.

နှာခေါင်းစည်းတွေ တပ်ထားပြီး ခြောက်ပေ အကွာကနေပေါ့။

And a young woman walked up to me and said, "Oh, my gosh," you know,

အမျိုးသမီးငယ်တစ်ယောက် လျှောက်လာပြီး ပြောတာက “အိုး၊ သိလား၊ ရှင်က ပူဆွေးမှုမှာ

"I heard you do something in grief.

တစ်ခုခု လုပ်ပေးတယ် ကြားမိတယ်။

My wedding's just been postponed."

ကျွန်မရဲ့ လက်ထပ်ပွဲက ရွှေ့ဆိုင်းခံရတယ်။”

And she burst into tears.

ပြီးတော့ သူက ဗြုန်းခနဲ ငိုချလိုက်တယ်။

And I talked to her, we --

ကျွန်တော် သူ့ကို ပြောလိုက်တယ်။ ငါတို့..

You know, she shared her experience and everything, and I consoled her.

သူက သူ့အတွေ့အကြုံနဲ့ အရာတိုင်းကို မျှဝေတယ်။ ကျွန်တော်က သူ့ကို နှစ်သိမ့်တယ်။

And after she walked away, my friend said, "Oh, my gosh,

သူထွက်သွားပြီးနောက် မိတ်ဆွေက “အလိုလေး၊

I can't believe she was going on and on about her wedding,

သူ့လက်ထပ်ပွဲအကြောင်း ဆက်ဆက်ပြောနေတာ ငါဖြင့် မယုံနိုင်ဘူး။

when your child has died.

မင်းက ကလေးဆုံးထာတာလေ။

She's going to get to have another wedding."

သူ့မှာ နောက်လက်ထပ်ပွဲတစ်ခု လုပ်ခွင့်ရှိဦးမှာပါ။”

And I said, "No, no, no, we don't compare in grief.

ကျွန်တော်က “မဟုတ်ဘူးကွ၊ ငါတို့က ပူဆွေးမှုကို မနှိုင်းယှဉ်ဘူး။

We don't have a broken head, we have a broken heart."

ငါတို့က ခေါင်းကွဲတာ မဟုတ်ဘူး။ အသည်းကွဲနေတာလေ။”

And everyone gets to have their own unique grief.

လူတိုင်းမှာ ကိုယ်ပိုင် သူမတူတဲ့ ပူဆွေးမှု ရှိခွင့်ရပါတယ်။

And, you know, she's been dreaming about her wedding since she was five.

သိတဲ့အတိုင်း သူက ငါးနှစ်ကတည်းက သူ့လက်ထပ်ပွဲကို စိတ်ကူးယဉ်နေခဲ့တာလေ။

It doesn't take away from my grief.

ဒါက ကျွန်တော့ရဲ့ပူဆွေးမှုကို မဖယ်ရှားဘူး။

All these losses live in the world together.

ဒီဆုံးရှုံးမှုတွေက ကမ္ဘာထဲမှာ အတူနေထိုင်တယ်။

CSB: Let's bring another question from the audience.

CSB: ပရိသတ်ဆီက နောက်မေးခွန်း တစ်ခုကို ဖော်ပြရအောင်။

Someone is asking, "Can you tell us more about post-traumatic growth?

လူတစ်ယောက် မေးနေတာက “သောကအလွန် တိုးပွားမှုအကြောင်း ထပ်ပြောလို့ ရမလား။

How can I start to grow from a loss?"

ဆုံးရှုံးမှုကနေ ဘယ်လို စတင် တိုးပွားနိုင်လဲ။”

DK: It’s such a great question,

DK: သိပ်ကောင်းတဲ့ မေးခွန်းပါ။

because we always hear about post-traumatic stress,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ သောက ဖိစီးမှု အလွန်အကြောင်း အမြဲ ကြားရပေမဲ့

But post-traumatic growth actually occurs more.

သောကအလွန် တိုးပွားမှု တကယ်ကို ဖြစ်တာပိုများလို့ပါ။

And that is the finding meaning.

ဒါက အဓိပ္ပါယ်ကို ရှာတာပါ။

Here's one of the myths:

ဒီမှာ ယုံမှားမှုတစ်ခုပါ။

We think we make our grief get smaller, that that's the goal.

ပူဆွေးမှုက ပိုသေးလာအောင် လုပ်တယ်၊ ဒါက ပန်းတိုင်လို့ ထင်ကြတယ်။

The goal isn't to make our grief smaller.

ပန်းတိုင်က ပူဆွေးမှုကို ပိုသေးလာအောင် လုပ်တာမဟုတ်ဘူး။

The goal is for us to become bigger, to grow around this grief.

ပန်းတိုင်က ကျွန်တော်တို့အတွက် ဒီ ပူဆွေးမှု အနားမှာ ပိုကြီးလာဖို့၊တိုးပွားဖို့ပါ။

It's not "what are we going to do after this pandemic,"

ဒါက “ဒီကပ်ရောဂါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာလုပ်မှာလဲ” မဟုတ်ဘဲ

but "who are we going to be?"

“ဘယ်သူတွေဖြစ်လာမလဲ“ဆိုတာပါ။

It's not, "what are we going to do after this loss?"

“ဒီဆုံးရှုံးမှုနောက်မှာ ဘာလုပ်မှာလဲ” မဟုတ်ဘဲ

But "Who are we going to be?"

“ဘယ်သူ ဖြစ်လာမလဲ” ဆိုတာပါ။

How can we honor the person who died?

ဆုံးသွားတဲ့ လူကို ဘယ်လို ဂုဏ်ပြုနိုင်လဲ။

How can we make a life and a world that's more meaningful,

ဘဝတစ်ခုနဲ့ ကမ္ဘာကို ပိုအဓိပ္ပါယ်ရှိဖို့ ဘယ်လိုလုပ်နိုင်လဲ။

where maybe the bad thing that happened to you

မကောင်းတာတစ်ခု ကိုယ့်ကို ဖြစ်စေလောက်တဲ့နေရာက

doesn't happen to other people in the future.

အနာဂတ်မှာ အခြားသူတွေကို မဖြစ်စေဘူး။

Or you shape someone's legacy.

ဒါမှမဟုတ် တစ်ယောက်ယောက်ရဲ့ အမွေအနှစ်ကို ပုံဖော်တာ၊

Or we keep talking about them.

(သို့) သူတို့အကြောင်း ဆက်ပြောနေတာ။

As long as we talk about our loved ones who are no longer physically with us,

ရုပ်ပိုင်းအရ ကိုယ့်အနားမှာ မရှိတော့တဲ့ ချစ်ရသူတွေအကြောင်း ပြောနေသရွေ့

they don't really die fully.

သူတို့တွေ အပြည့်အဝ မသေကြဘူး။

So just allowing ourselves to continue in life

ဒီတော့ ဘဝမှာ ဆက်သွားနေဖို့ မိမိကိုယ်မိမိ ခွင့်ပြုခြင်းကပဲ

is a bit of post-traumatic growth and not shutting down.

သောကအလွန် တိုးပွားမှု အပိုင်းအစတစ်ခု ဖြစ်ပြီး ပိတ်လိုက်တာမဟုတ်ဘူး။

And we need support.

ပံ့ပိုးမှု လိုအပ်ပါတယ်။

You know, it's interesting, if something's going on with our car,

စိတ်ဝင်စားစရာက ကိုယ့်ကားမှာ တစ်ခုခု ဆက်ဖြစ်နေရင်

we get support.

ပံ့ပိုးမှုရတယ်။

If something's going on with our apartment,

ကိုယ့်တိုက်ခန်းမှာ တစ်ခုခု ဆက်ဖြစ်နေရင်

we get support.

ပံ့ပိုးမှုရတယ်။

Sometimes we think we just have to fight our way through grief

တစ်ခါတလေမှာ ပူဆွေးမှုကနေ တိုးထွက်ဖို့ လိုပြီး

and it's OK to ask for support and for help.

ပံ့ပိုးမှုနဲ့ အကူအညီကို တောင်းလို့ရပါတယ်။

CSB: It's so important to remember that.

CSB: ဒါကို သတိရဖို့ သိပ်အရေးကြီးတာပေါ့။

When it's not tangible we forget how to ask for help.

မသေချာတဲ့အခါ အကူအညီတောင်းဖို့ မေ့ကြတယ်လေ။

Along those lines,

ဒီလိုမျိုးဆိုရင်

do you believe there's a time line for grief?

ပူဆွေးမှုအတွက် အချိန်မျဉ်းတစ်ကြောင်း ရှိတယ်လို့ ထင်လား။

DK: Absolutely not.

DK: လုံးဝ မထင်ပါဘူး

You know, when people ask me,

“ဇနီး၊ခင်ပွန်း၊အခင်ဆုံးမိတ်ဆွေက

"How long is my wife, my husband, my best friend going to grieve,"

ဘယ်လောက်ကြာကြာ ပူဆွေးနေမှာလဲ“လို့ လူတွေက မေးတဲ့အခါ

I always say, "How long is the person going to be dead?

အမြဲ ပြောတာက “ဒီလူက ဘယ်လောက်ကြာကြာ သေနေမှာလဲ“လို့ပါ။

Because if they're going to be dead for a long time,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့ အကြာကြီး သေတော့မှာဆိုရင်

you're going to grieve for a long time."

ကိုယ်က အကြာကြီး ပူဆွေးနေရတော့မှာလေ။”

It doesn't mean you will always grieve with pain.

ဒါက နာကျင်မှုနဲ့အတူ အမြဲ ပူဆွေးရမယ်လို့ မဆိုလိုပါဘူး။

Hopefully in time you can grieve with more love than pain.

မျှော်လင့်ရတာက အချိန်ထဲမှာ နာကျင်မှုထက် ပိုများတဲ့ အချစ်နဲ့ ပူဆွေးနိုင်တယ်။

But there is no time line,

ဒါပေမဲ့ အချိန်မျဉ်းတော့မရှိဘူး၊

and I always say we don't get over loss.

ဆုံးရှုံးမှုကို မလွန်မြောက်ဘူးလို့ ကျွန်တော် အမြဲပြောတယ်။

We don't recover from loss.

ဆုံးရှုံးမှုကနေ ကျွန်တော်တို့ ပြန်မသက်သာကြဘူး။

Our loved one was not a cold or a flu.

ကိုယ်ချစ်ရတဲ့သူတွေက အအေးမိတာတို့ တုပ်ကွေးတို့မဟုတ်ဘူးလေ။

We learn to live with it.

ဒါနဲ့အတူ နေထိုင်ဖို့ သင်ယူတာပါ။

CSB: And for those who are maybe ready to start on the path of meaning

CSB: အဓိပ္ပါယ်ရဲ့ လမ်းကြောင်းမှာ စဖို့ အသင့်ဖြစ်နေသူတွေအတွက်

as they move through their grief,

ပူဆွေးမှုကနေ ရှေ့ဆက်စဉ်မှာ

how does one start that process?

ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ကို ဘယ်လို စတင်နိုင်လဲ။

DK: It's actually a decision.

DK: တကယ်တော့ ဒါက ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုပါ။

Are you willing to find meaning in time?

အချိန်ထဲမှာ အဓိပ္ပါယ်ရှာဖို့ ဆန္ဒရှိနေလား။

Are you willing to let yourself just live a little more?

သင့်ကိုယ်သင် နည်းနည်းလေး ပိုပြီး နေထိုင်ခွင့်ပေးဖို့ ဆန္ဒရှိနေလား။

Are you willing to try to think of a way

ကမ္ဘာထဲမှာ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာ(သို့) သင့်ဘဝထဲက ဆုံးရှုံးမှုထဲမှာ

that might honor what's happened in our world

ဖြစ်ပျက်တာကို ဂုဏ်ပြုလောက်တဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုကို

or what's happened in the loss in your life?

ကြိုးစားတွေးကြည့်ဖို့ ဆန္ဒရှိနေလား။

It's a small decision.

ဒါက ဆုံးဖြတ်ချက်လေးတစ်ခုပါ။

Am I willing to grow?

ငါ တိုးပွားဖို့ ဆန္ဒရှိနေလား။

Am I willing to live past this in a way that honors what I've lost?

ဆုံးရှုံးခဲ့တာကို ဂုဏ်ပြုတဲ့ နည်းတစ်ခုနဲ့ ဒါကို ဖြတ်ကျော် ရှင်သန်လိုစိတ်ရှိနေလား။

CSB: Let's bring up another question from the audience.

CSB: ပရိသတ်ဆီက နောက်ထပ် မေးခွန်းတစ်ခု ဖော်ပြရအောင်။

"How can we help our children when they experience grief?"

“ကလေးတွေ ပူဆွေးမှု တွေ့ကြုံတဲ့အခါ ဘယ်လို ကူညီနိုင်လဲ။”

DK: Such a good question.

DK:သိပ်ကောင်းတဲ့မေးခွန်း။

You know, our children are often the forgotten grievers,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ကလေးတွေဟာ မေ့လျော့ခံ ပူဆွေးသူတွေပါ။

And it's so important --

ဒါ သိပ်အရေးကြီးတယ်။

Here's one of the things:

ဒီမှာ ဒါတွေထဲက တစ်ခုပါ။

Mourning is what we do on the outside.

ဝမ်းနည်းခြင်းဟာ အပြင်မှာ လုပ်တဲ့အရာပါ။

Grief is what's inside of us.

ပူဆွေးခြင်းက အတွင်းမှာရှိတာပါ။

I can't make you grieve.

ခင်ဗျားကို ပူဆွေးအောင် မလုပ်နိုင်ဘူး။

I can't make my kids grieve.

ကလေးတွေကို ပူဆွေးအောင် မလုပ်နိုင်ဘူး။

All we can do is model healthy grief.

အားလုံး လုပ်နိုင်တာက စံပြ ကောင်းမွန်တဲ့ လွမ်းဆွေးမှုပါ။

And how do we model healthy grief for our children?

ကလေးတွေအတွက် ကောင်းမွန်တဲ့ လွမ်းဆွေးမှု ဘယ်လို စံနမူနာလုပ်နိုင်လဲ။

We tell them part of our work is to grieve fully.

ကျွန်တော်တို့ အလုပ်ကနေ သူတို့ကို ခွဲပြောတာက အပြည့်အဝ ပူဆွေးဖို့ပါ။

It's OK to be sad.

စိတ်မကောင်းဖြစ်လို့ ရပါတယ်။

It's OK to miss that person.

ဒီလူကို လွမ်းလို့ရပါတယ်။

And to live fully.

အပြည့်အဝ ရှင်သန်ဖို့ပါ။

Life also has to go on.

ဘဝက ရှေ့ဆက်ဖို့လိုသေးတယ်လေ။

I've still got to go to work, you still got to go to school.

အလုပ်သွားဖို့ လိုတုန်း၊ ကျောင်းတက်ဖို့လိုတုန်းပါ။

So it's the grieving and the living is what we model for them.

ဒီတော့ သူတို့အတွက် စံနမူနာပြတာက ပူဆွေးခြင်းနဲ့ ရှင်သန်ခြင်းပါ။

CSB: And it's so hard to with kids

CSB: ကလေးတွေအတွက် သိပ်ခက်ပါတယ်။

because it seems like, in some ways,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ တစ်နည်းနည်းနဲ့တော့

they may not even know what they're feeling, right?

ခံစားနေတာကို သိတောင် မသိလောက်ဘူးလို့ ထင်ရလို့ပါ။

So, like, how much of grief with children

ဆိုပါတော့ အနက်အဓိပ္ပါယ်တွေကို(သို့)

involves helping them understand definitions

ခံစားချက်တွေကို ဖော်ထုတ်တာမှာတောင်၊ သူတို့ နားလည်အောင်

or even identifying feelings and all that?

ကူညီဖို့ ကလေးတွေမှာ ပူဆွေးမှု ဘယ်လောက်များများ ပတ်သက်နေလဲ။

DK: Yeah, and to just name it and open the conversation

DK: ဒါကို အမည်တပ်ဖို့၊ စကားစပြောဖို့၊

and just to let them know,

သူတို့ကို အသိပေးဖို့က

you know, you can always talk about it with me.

ကျွန်တော်နဲ့ ဒီအကြောင်း အမြဲ ပြောလို့ရတယ်။

You know, kids actually understand more than we give them credit for.

ကလေးတွေဟာ တကယ်တော့ သူတို့ကို ယုံကြည်ပေးတာထက်ကို ပိုနားလည်ကြတယ်။

CSB: That is true.

CSB: မှန်တာပေါ့။

DK: And euphemisms don't work.

DK: စကားလုံးအလှတွေက အလုပ်မဖြစ်ဘူး။

Don't tell them Grandpa's gone to sleep or Grandpa's on a long trip.

ဖိုးဖိုးက အိပ်သွားတာ(သို့) ဖိုးဖိုးက ခရီးရှည်ထွက်သွားတာလို့ သူတို့ကို မပြောနဲ့။

You want to be honest.

ရိုးသားဖို့လိုတယ်လေ။

CSB: So, OK, here we are in a new time.

CSB: ဒီတော့ ကျွန်မတို့ ကာလတစ်ခု အစမှာ ရောက်နေတယ်။

We're starting to come out of this pandemic,

ကပ်ရောဂါကနေ စတင် ထွက်လာနေတယ်၊

at least in some countries in the world.

အနည်းဆုံးတော့ ကမ္ဘာထဲက နိုင်ငံတချို့မှာပါ။

How do you think our collective grief might shift

ဒီကနေ လာမယ့် လအနည်းငယ်၊ နှစ်တွေဆီ စုပေါင်း ပူဆွေးမှု

in the next few months to years from here?

ပြောင်းသွားနိုင်ပုံကို ဘယ်လိုထင်သလဲ။

DK: Well, the one thing I hope we don't do is

ကျွန်တော်တို့ မလုပ်ဘူးလို့ မျှော်လင့်တာတစ်ခုက

I hope we don't lose this ability to have these conversations,

ဒီစကားဝိုင်းတွေ ကျင်းပနိုင်စွမ်းကို မဆုံးရှုံးဖို့ မျှော်လင့်တယ်။

because that's been one of the pieces of meaning

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါက အရေးကြီးတဲ့ အဓိပ္ပါယ်ရဲ့

that's been important,

အပိုင်းအစတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့တာက

is for the first time we're naming these feelings we're having.

ပထမဆုံးအကြိမ် ကိုယ့်မှာရှိနေတဲ့ ခံစားချက် တွေကို အမည်တပ်နေတာကြောင့်ပါ။

We're understanding grief, we're talking more about grief.

ပူဆွေးမှုကို နားလည်လာနေတယ်။ ပူဆွေးမှုအကြောင်း ပိုဆွေးနွေးနေတယ်။

And I hope we don't lose that after this.

ဒါပြီးတဲ့အခါ မဆုံးရှုံးဖို့ မျှော်လင့်တယ်။

I hope we understand grief is such a natural part of life,

ပူဆွေးမှုဟာ သင် လေးစားဖူးတဲ့ လူတိုင်း၊ ကမ္ဘာထဲက အံ့ဖွယ် ပုဂ္ဂိုလ်တိုင်း

that everyone you've ever admired,

ခက်ခဲတဲ့ ပူဆွေးမှုကို ခံစားရလောက်တဲ့

every amazing person in the world, has gone through tough grief.

သဘာဝ အပိုင်းတစ်ခုလိုဖြစ်တာကို နားလည်ဖို့ မျှော်လင့်တယ်။

And there's nothing wrong with you when it happens to you.

ဒလိုကြုံတွေ့ရတဲ့အခါ ဘာမှ မှာယွင်းမနေပါဘူး။

It is part of our lives.

ဒါက ဘဝတွေရဲ့ အစိတ်အပိုင်းပါ။

CSB: Yeah.

CSB: ဟုတ်တာပေါ့။

We're coming close to the end,

ကျွန်မတို့ နိဂုံးချုပ်ရတော့မယ်။

so just as a final question for you, you know,

ဒီတော့ ရှင့်အတွက် နောက်ဆုံးမေးခွန်းတစ်ခုက

if someone is really struggling through the depths of their grief right now,

လူတစ်ယောက်ဟာ လောလောဆယ် ပူဆွေးမှုရဲ့ အထုအထည်ကို ရုန်းကန်နေချိန်ရတယ်ဆိုရင်

what's just the most important thing for them to remember?

သူတို့အတွက် အမှတ်ရဖို့ အရေးပါဆုံး အရာက ဘာလဲ။

DK: Reach out and get support, talk to someone,

DK:ဆက်သွယ်ပြီး အကူအညီ ရယူပါ။ တစ်ယောက်ယောက်ကို စကားပြောပါ။

maybe someone who's been in grief themselves

သူကိုယ်တိုင် ပူဆွေးခဲ့၇ပြီး ဒါကို သင်နဲ့

that can share that with you.

မျှဝေနိုင်သူ တစ်ယောက်ဖြစ်နိုင်တယ်။

It can be the family member, the coworker

မိသားစုဝင်၊ လုပ်ဖော်ကိုင်ဘက်ဖြစ်နိုင်ပြီး

and get support from an organization,

အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုကနေ အကူအညီရယူပါ။

grief.com, as well as so many other sites,

grief.com နဲ့ အခြားများစွာသော ဆိုက်တွေမှာ

have lots of free resources that people can find.

လူတွေ ရှာတွေ့နိုင်တဲ့ အခမဲ့ ရင်းမြစ်တွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

And I also want to remind people,

လူတွေကို သတိပေးချင်သေးတာက

we get so afraid of our feelings,

ကျွန်တော်တို့က ခံစားချက်တွေကို သိပ်ကြောက်တယ်။

like if I start crying, I'll never stop.

စငိုရင် လုံးဝ မရပ်တော့မှာမျိုးလေ။

I remind people no feeling is final, no feeling is forever.

ဘယ်ခံစားချက်မှ နောက်ဆုံးမဟုတ်၊ ဘယ်ခံစား ချက်မှ ထာဝရဟုတ်တာ လူတွေကို သတိပေးတယ်။

You do stop crying eventually,

နောက်ဆုံးတော့ အငိုရပ်တယ်ဆိုပေမဲ့

but release those feelings in a healthy way.

ဒီခံစားချက်တွေကို ကောင်းမွန်တဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုနဲ့ ထုတ်လွှတ်ပါ။

CSB: Yeah, that's really helpful.

CSB: ဒါက တကယ် အထောက်အကူဖြစ်တယ်။

I think that's one of the things that growing up has shown me the most,

ကြီးပြင်းလာခြင်းက ကျွန်မကို အများဆုံး ပြသတာတွေထဲက တစ်ခုက

is you know, any emotion is not permanent.

စိတ်ခံစားမှုဟာ အမြဲမရှိဘူးလို့ ထင်တာပါ။

And so that's a source of relief, right?

ဒီတော့ ဒါက စိတ်သက်သာမှုရဲ့ ရင်းမြစ်တစ်ခုလား။

DK: And we get so stuck in thinking "This is it forever."

DK: “ဒါက ထာဝရပဲ” လို့တွေးရင်း ကျွန်တော်တို့ ပိတ်မိကြတယ်။

But we don't know what tomorrow is going to look like.

ဒါပေမဲ့ မနက်ဖြန် ဘယ်ပုံပေါက်မယ်ဆိုတာ မသိဘူးလေ။

I always say take the word -- always --

“အမြဲ“ဆိုတဲ့ စကာလုံးကို ယူပါလို့ အမြဲပြောတယ်။

I say take the word "always" and "never" out of our vocabulary.

“အမြဲ” နဲ့ “ဘယ်တော့မှ” ဆိုတာကို ဝေါဟာရကနေ ထုတ်ဖို့ ပြောတယ်။

When we go, "I'm always going to be sad,"

“အမြဲ စိတ်မကောင်းဖြစ်တော့မှာပဲ” (သို့)

or "I'm never going to be happy again."

ဘယ်တော့မှ ပြန်ပျော်မှာ မဟုတ်ဘူး“ဆိုတဲ့အခါပါ။

No, you don't know what tomorrow is like,

မဟုတ်ဘူး၊ မနက်ဖြန် ဘယ်လိုဆိုတာ မသိပေမဲ့

but today you're feeling sad.

ဒီနေ့တော့ ဝမ်းနည်းနေတယ်လေ၊

Just name your feelings for today.

ဒီနေ့အတွက် ခံစားချက်ကိုပဲ အမည်တပ်ပါ။

CSB: Yeah.

CSB: ဟုတ်တာပေါ့။

Thank you, David, this has been really, really meaningful,

ကျေးဇူးပါ၊ David ။ တကယ်ကို အဓိပ္ပါယ်ရှိခဲ့တာပါ။

and we've learned so much from you.

ရှင့်ဆီကနေ အများကြီး သိလိုက်ရပါတယ်။

So thanks for joining us.

ပါဝင်တဲ့အတွက် ကျေးဇူးပါ။

DK: Thank you.

DK: ကျေးဇူးပါ၊

CSB: Have a great day.

CSB:သာယာတဲ့နေ့ ဖြစ်ပါစေ။