Mallika Sarabhai: Dance to change the world

Translator: Sundari Enkhtugs Reviewer: Marla Munkh-Achit

One day a one-eyed monkey came into the forest.

Нэгэн өдөр нэг нүдтэй сармагчин ойд иржээ.

Сармагчин нэгэн эмэгтэй модны ёроолд

Under a tree she saw a woman

meditating furiously.

бясалгаж байхыг харжээ.

The one-eyed monkey recognized the woman, a Sekhri.

Нэг нүдтэй сармагчин түүнийг

Сэкри давхаргынх болохыг танив.

She was the wife of an even more famous Brahmin.

Мөн бүсгүй Брахмин давхаргын нэр хүндтэй хүний эхнэр байлаа.

(Бөмбөр)

To watch her better, the one-eyed monkey climbed onto the tree.

Сармагчин түүнийг сайн харахаар модонд авирчээ.

Just then, with a loud bang,

Гэнэт чанга дуу гарч, диваажингийн үүд нээгдэж гэнэ.

the heavens opened. (Claps)

And the god Indra jumped into the clearing.

Ойн цоорхойд Индра бурхан бууж ирээд,

бясалгаж суугаа Сэкри бүсгүйг харжээ.

Indra saw the woman, a Sekhri.

Ah-hah.

Гэтэл бүсгүй Индраг огт анзаарахгүй байсан тул

The woman paid him no heed.

So, Indra, attracted, threw her onto the floor,

Индра түүнийг газар унаган хүчиндэж гэнэ.

and proceeded to rape her.

Then Indra disappeared. (Clap! Clap!)

Тэгээд Индра гэнэт алга болов.

And the woman's husband, the Brahmin, appeared.

Бүсгүйн нөхөр Брахмин эр гарч ирлээ.

He realized at once what had happened.

Тэр юу болсныг даруй ойлгожээ.

So, he petitioned the higher gods

Иймд эр дээд бурхадад хандан,

so that he may have justice.

өөрт нь шудрага хандаж, үнэнийг тогтоохыг хүсчээ.

So, the god Vishnu arrived.

Ингээд Вишнү бурхан ирлээ:

"Are there any witnesses?"

“Болсон явдлыг гэрчлэх гэрч байгаа юм уу?”

"Just a one-eyed monkey," said the Brahmin.

“Нэг нүдтэй сармагчин л байгаа” гэж Брахмин хариулав.

Now, the one-eyed monkey

Нэг нүдэт сармагчин бүсгүйд туслахыг

really wanted for the woman, a Sekhri, to get justice,

маш их хүссэн тул болсон бүх явдлыг

so she retold events exactly as they had happened.

бодитоор ярьж өгч гэнэ.

Vishnu gave his judgment.

Вишнү бурхан шийдвэрээ гаргажээ:

"The god Indra has sinned,

“Индра бурхан Брахмин эрийн эсрэг

in that he has sinned against ... a Brahmin.

нүгэл үйлдсэн байна.

May he be called to wash away his sins."

Нүглийг нь наминчлуулахаар дууд” гэжээ.

So, Indra arrived,

Индра ирээд мориор тахил өргөж гэнэ.

and performed the sacrifice of the horse.

And so it transpired

Ийнхүү морь амиа алдаж,

that a horse was killed,

a god was made sin-free,

бурхан нүглээс ангижирч,

a Brahmin's ego was appeased,

Брахмин эрийн санаа амарч,

a woman ... was ruined,

бүсгүй... амьдралаа баллуулж,

and a one-eyed monkey was left ...

харин нэг нүдэт сармагчин

very confused at what we humans call justice.

хүмүүсийн нэрлэх шударга ёсыг гайхшран хоцорчээ.

In India there is a rape every three minutes.

Энэтхэг улсад 3 минут тутамд хүчингийн хэрэг гардаг.

Үүнээс зөвхөн 25%-ийг нь цагдаад мэдээллэдэг ба

In India, only 25 percent of rapes

come to a police station,

and of these 25 percent that come to a police station,

цагдаад ирсэн хэргүүдээс зөвхөн

4%-д ял шийтгэл оноодог байна.

convictions are only in four percent of the cases.

That's a lot of women who don't get justice.

Тэгэхээр маш олон эмэгтэй хохироод үлддэг байна.

And it's not only about women.

Энэ нь зөвхөн эмэгтэйчүүдийн асуудал биш.

Look around you, look at your own countries.

Эргэн тойрноо, өөрийн улс орноо хар.

There is a certain pattern in who gets charged with crimes.

Гэмт хэргийнхээ төлөө ял шийтгэл авдаг оноохдоо

тогтсон хэв маягийг дагадаг уу гэлтэй байдаг.

If you're in Australia, it's mostly aboriginals who are in jail.

Австрали улсад ихэвчлэн нутгийн уугуул иргэд

шоронд ял эдэлдэг.

If you're in India, it's either Muslims or Adivasis,

Энэтхэгт бол муслиман шашинтнууд,

our tribals, the Naxalites.

адьвасууд, эсвэл наксалитууд л байдаг.

If you're in the U.S., it's mostly the blacks.

Америкт бол ихэнхдээ өнгөт арьстай иргэд ял сонсдог.

There is a trend here.

Үүнээс нэгэн чиг хандлага ажиглагдаж байна.

And the Brahmins and the gods, like in my story,

Миний ярьсан үлгэрт гарсан

Брахмин хүмүүс, бурхадууд

always get to tell their truth as The Truth.

өөрийн үнэнийг туйлын ҮНЭН болгодог.

So, have we all become

Тэгэхээр бид үлгэрт гардаг шиг,

one-eyed -- two-eyed instead of one-eyed -- monkeys?

хоёр нүдтэй сармагчин шиг

Have we stopped seeing injustice?

шударга бус байдлыг олж харж чадахаа больсон гэж үү?

Good morning.

Өглөөний мэнд.

(Applause)

(Алга ташилт)

You know, I have told this story

Би энэ бяцхан өгүүллэгийг 550 орчим удаа

close to 550 times,

40 улсын хүмүүст,

in audiences in 40 countries,

to school students, to black-tie dinners at the Smithsonian, and so on and so forth,

сургуулийн хүүхдүүдээс эхлэн

Смитсонианий албан ёсны хүлээн авалтад хүүрнэж байлаа.

and every time it hits something.

Өгүүлэх тоолонд минь нэгийг бодуулдаг.

Now, if I were to go into the same crowd

Хэрэв би тэдэн дээр очоод зүгээр л

and say, "I want to lecture you about justice and injustice,"

“Би шудрага, шударга бус байдлын талаар

they would say, "Thank you very much, we have other things to do."

ярилцмаар байна” гэсэн бол тэд

"Маш их баярлалаа, гэхдээ бидэнд

And that is the astonishing power of art.

хийх өөр зүйлс бий" гэх байсан.

Урлагийн гайхалтай чанар нь үүнд л оршдог.

Art can go through where other things can't.

Бусад зүйлс хүрч чадахааргүй газарт урлаг хүрч чаддаг.

You can't have barriers, because it breaks through your prejudices,

Таны өрөөсгөл ойлголт, нүүрээ нуусан маск бүрийг

breaks through everything that you have as your mask,

нураадаг тул та "Би бол энэ, би бол ийм хүн," гэх

that says, "I am this, I am that, I am that."

ямар ч хаалтны хаана нуугдах боломжгүй.

No. It breaks through those.

Урлаг тэр бүх хаалтыг нэвтрэн гарч,

And it reaches somewhere where other things don't.

бусад зүйлс хүрдэггүй зүйлсэд хүрдэг.

And in a world where attitudes are so difficult to change,

Хүмүүсийн хандлагыг өөрчлөхөд

we need a language that reaches through.

маш хэцүү болсон өнөө үед

бидэнд бүх саадыг нэвтрэн гарч чаддаг хэл хэрэгтэй.

Hitler knew it; he used Wagner

Хитлер үүнийг мэддэг байсан ба

to make all the Nazis feel wonderful and Aryan.

нацистуудыг өөдрөг байлгахын тулд

Вагнерийг ашигладаг байсан.

And Mr. Berlusconi knows it, as he sits atop

Ноён Берлускони ч үүнийг мэддэг.

this huge empire of media and television and so on and so forth.

Тиймдээ ч хэвлэл мэдээллийн өөрийн гэсэн гүрэнтэй билээ.

And all of the wonderful creative minds who are in all the advertising agencies,

Бидэнд огт хэрэггүй зүйлсийг зарж,

корпорациудад тусладаг

and who help corporate sell us things we absolutely don't require,

зар сурталчилгааны агентлагууд ч мөн

урлагийн хүч чадлыг мэддэг.

they also know the power of the arts.

For me it came very early.

Би үүнийг маш эрт ойлгосон.

When I was a young child, my mother, who was a choreographer,

Бүжиг дэглээч ээж минь намайг бага байхад

came upon a phenomenon that worried her.

нэг үйл явдалд санаа зовж эхэлсэн юм.

It was a phenomenon where young brides

Гужарат хэмээх тосгоны залуу бэрүүд

were committing suicide in rural Gujarat,

хадмуудынхаа мөнгө олж ир гэсэн дарамт шахалтаас болж

because they were being forced to bring more and more money for their in-laws' families.

амиа егүүтгэх хэрэг олширч байсан юм.

And she created a dance piece which then Prime Minister Nehru saw.

Ээжийн минь дэглэсэн бүжиг ерөнхий сайд Нэрүд хүрсэн юм.

He came to talk to her and said, "What is this about?"

Ерөнхий сайд ээжээс минь, “Бүжиг чинь юу өгүүлж байна вэ” гэж асуув.

She told him and he set out the first inquiry

Ээж минь тайлбарлаж, улмаар Неру бидний мэдэх

"Инжний Бүжиг" хэмээх судалгааны эхлэлийг тавьсан.

into what today we call Dowry Dance.

Imagine a dance piece

Өнөөг хүртэл олон мянган эмэгтэйчүүдийн

for the first inquiry into something

амийг авч оддог зүйлийг судлах үндэсийг

that even today kills thousands of women.

бүжиг тавьсан гээд төсөөл дөө.

Many years later, when I was working with the director Peter Brook

Түүнээс хойш олон жилийн дараа намайг

найруулагч Питр Брүкийн Махабхарата жүжигт феминист эмэгтэй

in "The Mahabharata" playing this feisty feminine feminist

Драупадийн дүрд тоглож байхад

called Draupadi, I had similar experiences.

надад төстэй зүйл тохиолдсон юм.

Big fat black mamas in the Bronx

Бронксын махлаг эмэгтэйчүүд над дээр ирж,

used to come and say, "Hey girl, that's it!"

"Охин минь, наа чинь юм шүү дээ!" гэнэ.

And then these trendy young things in the Sorbonne would say,

Сорбонний залуухан ганган бүсгүйчүүд ч мөн,

"Madame Draupadi, on n'est pas feministe, mais ça? Ça!"

"Феминизм гэж энэ биш үү? Тийм ээ!"

And then aboriginal women in Africa

Африкийн уугуул эмэгтэйчүүд ирж,

would come and say, "This is it!"

"Энэ чинь л мөн дөө" гэдэг байв.

And I thought, "This is what we need,

Тэгээд би “Энэ л бидний хэл болж чадах

as a language."

зүйл юм байна” гэж бодсон.

We had somebody from public health. And Devdutt also mentioned public health.

Сая нийгмийн эрүүл мэндийн талаар хүмүүс ярьлаа.

Well, millions of people around the world die

Дэлхий даяар жил бүр сая сая хүмүүс

of waterborne disease every year.

усны бохирдолоос болж хорвоог орхидог.

And that's because there is no clean water to drink,

Энэ нь ундны цэвэр усны хомс байдал,

or in countries like India,

мөн Энэтхэг зэрэг улсуудад хүмүүс

people don't know that they need to soap their hands before defecation.

гараа савандах ёстойг мэддэггүй зэргээс шалтгаалдаг.

So, what do they do?

Тэгэхээр хүмүүс яадаг вэ?

They drink the water they know is dirty,

Тэд ус бохир байгааг мэдсэн ч ууж,

they get cholera, they get diarrhea, they get jaundice

тахал, шамбрам, шарлалт зэрэг өвчнөөр

and they die.

нас бардаг.

And governments have not been able to provide clean water.

Төр цэвэр усаар хангаж чаддаггүй.

Хэдий оролдож болох ч хоолой, суваг татаж чадахгүй л байна.

They try and build it. They try and build pipelines; it doesn't happen.

And the MNCs give them machines that they cannot afford.

Улс дамнасан томоохон корпорациуд

зардал нь дийлдэхгүй төхөөрөмж бэлэглэдэг.

So what do you do? Do you let them die?

Тэгэхээр хүмүүсээ зүгээр үхүүлээд байх уу?

Well, somebody had a great idea.

Нэгэн хүнд гайхалтай санаа төржээ.

And it was a simple idea. It was an idea that could not profit anybody

Түүний санаа хэнд ч ашиг өгөхгүй ч,

but would help health in every field.

салбар бүрийн эрүүл мэндэд туслах энгийн санаа байлаа.

Most houses in Asia and India

Энэтхэг болон Азийн ихэнх орнуудын айл гэрт

have a cotton garment.

даавуун хувцас хэрэглэл байдаг.

And it was discovered, and WHO endorses this,

Цэвэрхэн даавууг 8 нугалж, ус шүүхэд,

усан дахь нянг 80% хүртэл цэвэршүүлж чаддагийг нээж,

that a clean cotton garment folded eight times over,

can reduce bacteria up to 80 percent from water sieved through.

ДЭМБ үүнийг мөн баталгажуулсан.

So, why aren't governments blaring this on television?

Тэгвэл яагаад төр засаг үүнийг телевизээр сурталчлахгүй байна вэ?

Why isn't it on every poster across the third world?

Яагаад үүнийг хөгжиж буй орнуудын

лоозон бүрт наахгүй байна вэ?

Because there is no profit in it.

Учир нь үүнд ашиг байхгүй.

Because nobody can get a kickback.

Хэн ч үүгээр мөнгө олохгүй.

But it still needs to get to people.

Гэсэн ч хүмүүст энэ талаар мэдээлэх хэрэгтэй.

And here is one of the ways we get it to people.

Хүмүүст хүргэх нэгэн арга бий.

[Video] Woman: Then get me one of those fancy water purifiers.

[Бичлэг] Эмэгтэй: Тэгвэл надад

гоё ус цэвэршүүлэгчнээсээ аваад өг л дөө.

Man: You know how expensive those are.

Эрэгтэй: Тэд нар ямар үнэтэйг чи мэднэ шүү дээ.

I have a solution that requires neither machine,

Харин надад машин, мод, хийн

алийг нь ч шаардахгүй өөр шийдэл байна.

nor wood, nor cooking gas.

Эмэгтэй: Ямар шийдэл?

Woman: What solution?

Man: Listen, go fetch that cotton sari you have.

Эрэгтэй: Хуучин даавуун саригаа гаргаад ир.

Boy: Grand-dad, tell me the solution please.

Хүү: Өвөө, ямар арга гэдгийг хэл л дээ.

Man: I will tell all of you. Just wait.

Эрэгтэй: Хэлж өгнө өө, хүлээж бай.

Woman: Here father. (Man: Is it clean?) Woman: Yes, of course.

Эмэгтэй: Энэ байна.

Эрэгтэй: Цэвэрхэн үү?

Man: Then do as I tell you. Fold the sari into eight folds.

Эмэгтэй: Тийм ээ, мэдээж.

Эрэгтэй: Дагаад хийгээрэй.

Woman: All right, father.

Саригаа 8 нугална.

Man: And you, you count that she does it right. (Boy: All right, grand-dad.)

Эмэгтэй: За, аав аа.

Эрэгтэй: Чи тоолоорой.

Хүү: За, өвөө.

Man: One, two, three, four folds we make.

Эрэгтэй: Нэг, хоёр, гурав, дөрөв нугалаад,

All the germs from the water we take.

усан дах нянг бүгдийг авна даа.

Chorus: One, two, three, four folds we make.

Хамт: Нэг, хоёр, гурав, дөрөв нугалаад,

All the germs from the water we take.

усан дах нянг бүгдийг авна даа.

Five, six, seven, eight folds we make.

Тав, зургаа, долоо, найм нугалаад,

Our drinking water safe we make.

ундны ус маань цэвэрхэн боллоо.

Тав, зургаа, долоо, найм нугалаад,

Five, six, seven, eight folds we make.

Our drinking water safe we make.

ундны ус маань цэвэрхэн боллоо.

Woman: Here, father, your eight-times folded cotton sari.

Эмэгтэй: Саригаа найм нугалчихлаа, аав аа.

Man: So this is the cotton sari.

Эрэгтэй: Энэ даавуун сариг ашиглаад

And through this we will have clean water.

бид цэвэрхэн устай болох болно!

(Applause)

(Алга ташилт)

I think it's safe to say that all of us here

Өдрөөс өдөрт хүчирхийлэл ихсэж байгаад

are deeply concerned about the escalating violence in our daily lives.

энд байгаа хүн бүхэн санаа зовдог байх.

While universities are trying to devise courses in conflict resolution,

Их сургуулиуд зөрчилдөөн шийдвэрлэх талаар

хичээл бэлдэж,

and governments are trying to stop skirmishes at borders,

төр засаг хилийн мөргөлдөөнүүдийг зогсоох гэж оролддог ч

we are surrounded by violence, whether it's road rage,

бид хүчирхийллээр хүрээлүүлсээр байдаг.

Замын хөдөлгөөн дэх уур, гэр бүлийн хүчирхийлэл,

or whether it's domestic violence,

whether it's a teacher beating up a student and killing her

гэрийн даалгавраа хийгээгүйнх нь төлөө

багш нь шавиа зодох гээд хаа сайгүй болж байдаг.

because she hasn't done her homework, it's everywhere.

So, why are we not doing something

Тэгвэл бид яагаад өдөр тутам гарч буй хүчирхийллийг

to actually attend that problem on a day to day basis?

зогсоох ямар нэг арга хэмжээ авахгүй байна вэ?

What are we doing to try and make children

Бид хүүхэд, залууст хүчирхийллийг

and young people realize

байж боломгүй үйлдэл бөгөөд

that violence is something that we indulge in,

урьдчилан сэргийлэх боломжтой зүйл гэдгийг ойлгуулж,

that we can stop,

and that there are other ways of actually

хүчирхийлэл, уур, бухимдлаас өөр,

taking violence, taking anger, taking frustrations

бусдад хор хөнөөлгүй

шийдэл байдгийг ойлгуулахаар

into different things that do not harm other people.

юу хийж байгаа билээ?

Well, here is one such way.

Нэгэн арга байна.

(Video) (Laughs) You are peaceful people.

[Бичлэг](Инээд) Та нар бол тайван хүмүүс.

Аав ээж чинь тайван хүмүүс байсан.

Your parents were peaceful people.

Your grandparents were peaceful people.

Өвөө эмээ чинь тайван хүмүүс байсан.

So much peace in one place?

Ийм их амар амгалан нэг газар байдаг аа?

How could it be otherwise?

Тийм тайван байхаас өөр яах вэ?

(Music)

(Хөгжим)

But, what if ...

Гэхдээ...

Тийм ээ. Гэхдээ хэрэв....

Yes. What if ...

One little gene in you

чиний өчүүхэн нэг хэсэг

has been trying to get through?

зөрүүдлэх гээд байвал яах вэ?

From your beginnings in Africa,

Африк дах үүслээс эхлэн,

through each generation, may be passed on to you,

үе дамжин явсаар, чиний үе хүртэл ирсэн байх.

in your creation. It's a secret urge, hiding deep in you.

Энэ бол дотор чинь нуугдаж буй нууцхан өдөөлт.

And if it's in you, then it's in me too. Oh, dear.

Чамд байгаа бол надад ч бас байгаа байх. Яанаа.

It's what made you smack your baby brother,

Энэ л чамайг дүүгээ цохих, жоомыг дэвсэх,

stamp on a cockroach, scratch your mother.

ээжийгээ маажихад хүргэдэг тэр зүйл.

It's the feeling that wells up from deep inside,

Энэ бол нөхөр чинь гэртээ согтуу ирэхэд

when your husband comes home drunk and you wanna tan his hide.

чиний дотроос оргилон гардаг тэр мэдрэмж.

Want to kill that cyclist on the way to work,

Ажилдаа явж байхад саад болдог дугуйчныг егүйтгэмээр,

and string up your cousin 'cause she's such a jerk. Oh, dear.

өөдгүй үеэлээ шийтгэмээр. Яанаа.

And as for outsiders, white, black or brown,

Харин гадныхныг цагаан, хар, бороор ялгаж,

tar and feather them, and whip them out of town.

хотоосоо хөөж орхино.

It's that little gene. It's small and it's mean.

Чиний бяцхан гень. Маш жижиг бас их хорон.

Too small for detection, it's your built-in protection.

Олж илрүүлэхэд дэндүү жижигхэн. Өөрийгөө хамгаалах аргатай.

Adrenaline, kill. It'll give you the will.

Адреналин эрмэлзлийг чинь өдөөнө.

Yes, you'd better face it 'cause you can't displace it.

Чамд эвлэрэхээс өөр сонголт байхгүй.

You're V-I-O-L-E-N-T.

Чи бол Х-Э-Р-Ц-Г-И-Й.

Cause you're either a victim, or on top, like me.

Яагаад гэвэл чи нэг бол хохирогч,

эсвэл над шиг хэргийн эзэн.

[В гэдэг.... 1996 он]

Goodbye, Abraham Lincoln.

Баяртай, Абрахам Линколь.

Goodbye, Mahatma Gandhi.

Баяртай, Махатма Ганди.

Goodbye, Martin Luther King.

Баяртай, Мартин Льютер Кинг.

Hello, gangs from this neighborhood

Сайн байна уу, өөр хоорондоо тэмцэлдэх

killing gangs from that neighborhood.

жижиг хотын дээрэмчид ээ.

Hello governments of rich countries

Сайн байна уу, хоолоо ч авч дийлэхгүй ядуу орнуудад

selling arms to governments of poor countries

буу зэвсэг зардаг баян орнууд аа.

who can't even afford to give them food.

Hello civilization. Hello, 21st century.

Сайн байна уу, соёл иргэншил ээ.

Сайн байна уу, 21-р зуун.

Look what we've ...

Бидний юу...

look what they've done.

тэдний юу хийснийг хараач.

(Applause)

(Алга ташилт)

Mainstream art, cinema,

Дэлхий даяар урлаг, киногоор дамжуулан

has been used across the world to talk about social issues.

нийгмийн асуудлыг дэлгэж тавьдаг.

A few years ago we had a film called Rang De Basanti,

Хэдэн жилийн өмнө Ранг Дэ Басанти хэмээх кино гарч

which suddenly spawned thousands of young people

мянга мянган залуусыг сайн дураараа

нийгмийн өөрчлөлт гаргахад сэдэлжүүлсэн.

wanting to volunteer for social change.

In Venezuela, one of the most popular

Венесуэлийн нэгэн алдарт олон ангит киноны

soap operas has a heroine called Crystal.

гол дүрийн баатрыг Кристал гэдэг.

And when, onscreen, Crystal got breast cancer,

Түүний хөхний хорт хавдар тусдаг хэсэг дэлгэцээр гарсны дараа

75,000 more young women went to have mammographies done.

75,000 залуу эмэгтэйчүүд шинжилгээнд орсон байна.

And of course, "The Vagina Monologues" we know about.

Бид бүгд “Үтрээний хүүрнэл”-ийг мэднэ

And there are stand-up comics

Мөн арьс өнгө, үндэс угсаагаар ялгаварлах асуудлыг хөнддөг

who are talking about racial issues, about ethnic issues.

хошин шогийн жүжигчид байна.

So, why is it,

Тэгвэл яагаад

that if we think that we all agree

бид бүгд илүү сайхан, шудрага нийгэм хэрэгтэй гэдэгтэй

that we need a better world,

санал нийлж байгаа атлаа,

we need a more just world,

яагаад биднийг тусгаарлах ханыг

why is it that we are not using the one language

үгүй хийж чадна гэдгээ баталсан

that has consistently showed us

that we can break down barriers, that we can reach people?

ганц хэлийг хэрэглэхгүй байна вэ?

What I need to say to the planners of the world,

Би шийдвэр гаргагчид, засгийн газрууд,

the governments, the strategists

стратеги боловсруулдаг хэн бүхэнд хандан

is, "You have treated the arts as the cherry on the cake.

"Та бүхэн урлагийг бялуун дээрх чимэглэл хэмээн үзсээр ирсэн ч,

It needs to be the yeast."

урлаг бялууны хөрөнгө байх хэрэгтэй." гэж хэлмээр байна.

Because, any future planning,

Учир нь ирээдүйн төлөвлөгөөнд

if 2048 is when we want to get there,

2048 он гэхэд бид тэнд хүрсэн байна гэж тусгавал

unless the arts are put with the scientists,

урлагийг эрдэмтэд, эдийн засагчид,

with the economists,

ирээдүйг бүтээлцэх хэн бүхэн

with all those who prepare for the future, badly,

өргөнөөр хэрэглэхгүй бол

бид зорилгодоо хүрэхгүй.

we're not going to get there.

And unless this is actually internalized, it won't happen.

Энэ салбаруудыг холбохоос нааш бид тэнд хүрэхгүй.

So, what is it that we require? What is it that we need?

Тэгэхээр бидэнд хэрэгтэй, шаардлагатай зүйл юу вэ?

We need to break down our vision

Бид ирээдүйг бүтээгч, зөв замнал

of what planners are,

гэж үздэг ойлголтуудаа

of what the correct way of a path is.

задалж, нягтлах хэрэгтэй.

And to say all these years of trying

Мөн илүү сайхан нийгмийн төлөө зүтгэсэн олон жил маань

to make a better world, and we have failed.

үр бүтээлгүй өнгөрсөн гэдгээ хэлэх хэрэгтэй.

There are more people being raped. There are more wars.

Хүчирхийлэл ихэсч, дайн олширч,

There are more people dying of simple things.

энгийн зүйлс олон хүний амийг авч байна.

So, something has got to give. And that is what I want.

Иймд ямар нэг зүйл хийх хэрэгтэй. Миний хүсэж буй зүйл бол энэ.

Can I have my last audio track please?

Хамгийн сүүлийн аяыг минь тавьж өгнө үү?

Once there was a princess who whistled beautifully.

Маш сайхан шүгэлддэг нэгэн гүнж байж гэнэ.

(Whistling)

(Шүгэл)

Her father the king said, "Don't whistle."

Түүний хаан аав, хатан ээж хоёр

Her mother the queen said, "Hai, don't whistle."

“Битгий шүгэлд” гэж хэлдэг байв.

But the princess continued whistling.

Гэсэн ч гүнж шүгэлдсээр л байлаа.

(Whistling)

(Шүгэл)

The years went by and the princess grew up

Олон жил өнгөрч гүнж өсөн томорсоор,

into a beautiful young woman,

үзэсгэлэн гуа бүсгүй болж,

who whistled even more beautifully.

илүү сайхан шүгэлддэг болжээ.

(Whistling)

(Шүгэл)

Her father the king said, "Who will marry a whistling princess?"

Нэгэн өдөр хаан аав хатан ээж хоёр

“Шүгэлддэг гүнжтэй хэн тоож гэрлэх бол?” гэж гэнэ.

Her mother the queen said, "Who will marry a whistling princess?"

But the king had an idea.

Гэтэл хаан аавд нэгэн санаа төрж,

He announced a Swayamvara.

охиндоо нөхөр олох зан үйл зарлаж гэнэ.

He invited all the princes to come and defeat his daughter at whistling.

Хаан ханхүү бүрийг урьж, хэн охиноос нь илүү шүгэлдэхийг үзэхээр болжээ.

"Whoever defeats my daughter shall have half my kingdom

“Миний охиноос илүү шүгэлдсэн ханхүүд

and her hand in marriage!"

би хаант улсынхаа талыг өгч, охиноо богтлоно.” гэжээ.

Soon the palace filled with princes whistling.

Ханхүү нар шүгэлдэж өгч гэнэ.

(Whistling)

(Шүгэл)

Some whistled badly.

Зарим нь муу,

Some whistled well.

зарим нь сайн шүгэлдэв.

But nobody could defeat the princess.

Харин хэн ч охиноос илүү шүгэлдсэнгүй.

"Now what shall we do?" said the king.

Хаан “Одоо яах вэ?” гэж гайхшрав.

"Now what shall we do?" said the queen.

Хатан “Одоо яах вэ?” гэж санаа зовов.

But the princess said, "Father, Mother, don't worry.

Тэгтэл гүнж “Аав, ээж хоёр минь,

I have an idea. I am going to go to each of these young men

зүгээр дээ, надад нэг санаа байна.

“Би ханхүү нараас тэд надад ялагдснаа

and I am going to ask them

if they defeated correctly.

зөвшөөрч буй эсэхийг асуух болно.

And if somebody answers, that shall be my wish."

Тийм гэж хэлсэн нь миний нөхөр болог" гэжээ.

So she went up to each and said, "Do you accept that I have defeated you?"

Тэгээд гүнж ханхүү бүр дээр очиж

“надад ялагдсанаа хүлээн зөвшөөрөх үү?” гэхэд

And they said, "Me? Defeated by a woman?

тэд “Би юу? Эмэгтэй хүнд ялагдана гэж үү?

No way, that's impossible! No no no no no! That's not possible."

Тэр бол боломжгүй зүйл. Үгүй.” гэжээ.

Till finally one prince said,

Гэтэл нэгэн ханхүү

"Princess, I accept, you have defeated me."

“Гүнж минь, би танд ялагдсанаа хүлээж байна” гэв.

"Uh-huh ..." she said.

Гүнж "Тийм үү" гээд,

"Father, mother, this man shall be my wife."

“Аав аа, ээж ээ, энэ хүн

миний эхнэр болно” гэж гэнэ.

(Whistling)

(Шүгэл)

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)