Gregory Stock: To upgrade is human

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

The future of life, where the unraveling of our biology --

داهاتووی ژیان، ئەو شتەی دەمانباتەوە بۆ چۆنییەتی بوونی بایۆلۆجیمان

and bring up the lights a little bit. I don't have any slides.

کەمێک ڕووناکییەکە بەرز بکەنەوە هیچ سلایدێکم نییە

I'm just going to talk --

تەنها قسە دەکەم دەربارەی

about where that's likely to carry us.

ئەم بابەتە بەرەو کوێمان دەبات

And you know, I saw all the visions

دەزانن چی! هەموو چیرۆکەکانم بینی

of the first couple of sessions.

کە لەوانەکانی سەرەتادا باس کراوە

It almost made me feel a little bit guilty about having an uplifting talk

ئەمەش وای لێ کردوم هەست بە تاوان بکەم لەوەی ئایا دەزانم بە وشەی گونجاو

about the future.

باسی داهاتوو بکەم

It felt wrong to do that in some way.

هەستم کرد هەڵەیە ئەگەر بەڕێگەیەک ئەو کارە بکەم

And yet, I don't really think it is

هێشتا پێم وایە هەڵەیە

because when it comes down to it,

کاتی شتەکە پەیوەندی بە داهاتووەوە هەیە

it's this larger trajectory that is really what is going to remain --

ئەم شوێنە گەورەیە ئەوەیە کە دەمێنێتەوە و

what people in the future are going to remember about this period.

لە داهاتوودا خەڵکی بیری ئەم ساتانەیان دەکەوێتەوە

I want to talk to you a little bit about

دەمەوێت کەمێک باسی ئەوە بکەم

why the visions of Jeremy Rivkins,

بۆچی چیرۆکی جێرمی ڕیڤکینس

who would like to ban these sorts of technologies,

کە دەیەوێت ئەم جۆرە تەکنەلۆژیایە قەدەغە بکات

or of the Bill Joys who would like to relinquish them,

یان بیڵ جۆیس دەیەوێت وازیان لێ بهێنێت

are actually -- to follow those paths would be such a tragedy for us.

لەڕاستیدا ئەگەر شوێن ئەوان بکەوین دەکەوینە کێشەوە

I'm focusing on biology,

من زیاتر گرنگی بە بایۆلۆجی دەدەم

the biological sciences.

زانستە بایۆلۆجییەکان

The reason I'm doing that is because those are going to be

هۆکاری ئەم گرنگی دانەش ئەوەیە کە

the areas that are the most significant to us.

بایۆلۆجی بۆ ئێمە زۆر گرنگترە لە ئەوانی تر

The reason for that is really very simple.

هۆکارەکەی زۆر ئاسانە

It's because we're flesh and blood.

چونکە ئێمە لە گۆشت و خوێن دروست بووین

We're biological creatures.

ئێمە دروستکراوی بایۆلۆجین

And what we can do with our biology

چۆنییەتی مامەڵە کردنمان لەگەڵ پێکهاتەی بایۆلۆجیمان

is going to shape our future

داهاتومان دیاری دەکات

and that of our children and that of their children --

داهاتووی منداڵەکانمان و منداڵی مندالەکانیشمان دیاری دەکات

whether we gain control over aging,

ئایا دەتوانین کۆنتڕۆڵی پیری بکەین

whether we learn to protect ourselves from Alzheimer's,

ئایا دەتوانین فێربین خۆمان لە ئەلزهایمەر و

and heart disease, and cancer.

نەخۆشی دڵ و شیرپەنجە بپارێزین

I think that Shakespeare really put it very nicely.

پێم وایە شکسپیر زۆر بە جوانی باسی دەکات

And I'm actually going to use his words in the same order that he did.

بۆیە منیش بە هەمان شێوەی ئەو باسی دەکەمەوە

(Laughter)

پێکەنین

He said, "And so from hour to hour

ئەو وتویەتی: بەم جۆرە لە کاتژمێرێکەوە بۆ کاتژمێرێکی تر

we ripe and ripe.

زیاتر پێ دەگەین و پێ دەگەین

And then from hour to hour we rot and rot.

پاشان لە کاتژمێرێکەوە بۆ کاتژمێرێکی تر لە ناو دەچین

And thereby hangs a tale."

لە کۆتایشدا چیرۆکێک لە سێدارە دەدرێت

Life is short, you know.

وەک دەزانن ژیان زۆر کورتە

And we need to think about planning a little bit.

پێویستە بیر بکەینەوە پلانمان هەبێت بۆ ژیانمان

We're all going to eventually, even in the developed world,

چونکە هەمومان لە کۆتایدا تەنانەت لە جیهانە پێشکەوتووەکەشدا

going to have to lose everything that we love.

هەموو ئەو شتانە لە دەست دەدەین کە خۆشمان دەوێت

When you're beginning to rot a little bit,

کاتێک بەرەو پیری دەچیت

all of the videos crammed into your head,

هەموو ئەو شتانەی فێری بوون و لە مێشکتدا کۆ بونەتەوە

all of the extensions that extend your various powers,

هەموو ئەو زنجیرانەی توانا جیاوازەکانی پێکەوە بەستۆتەوە

are going to being to seem a little secondary.

وەک شتی لاوەکی دێنە پێش چاو

And you know, I'm getting a little bit gray -- so is Ray Kurzweil,

وەک دەزانن من سەرم سپی بووە هەر وەک چۆن ''ڕای کورزوێیڵ'' سەری سپی بووە

so is Eric Drexler.

ئێریک درێکسلەر بە هەمان شێوە

This is where it's really central to our lives.

لێرە گرنگیەکەی لە ژیانماندا دەردەکەوێت

Now I know there's been a whole lot of hype

دەزانم چەندین پڕوپاگەندە هەیە

about our power to control biology.

لەسەر توانای خۆمان بۆ کۆنترۆڵ کردنی بایۆلۆجی

You just have to look at the Human Genome Project.

تەنها سەیری '' پڕۆژەی جینۆمی مرۆڤ '' بکەن

It wasn't two years ago

دوو ساڵ لەمەوپێش نەبوو

that everybody was talking about --

کە هەموو خەڵکی باسی ئەوەیان دەکرد

we've found the Holy Grail of biology.

کاسەی پیرۆزی بایۆلۆجیمان دۆزییەوە

We're deciphering the code of codes.

ئێمە نهێنی کۆدی کۆدەکان دەشکێنین

We're reading the book of life.

ئێمە کتێبی ژیان دەخوێنینەوە

It's a little bit reminiscent of 1969 when Neil Armstrong walked on the moon,

ئەمە کەمێک بیری ساڵی ١٩٦٩ مان دەخاتەوە کاتێک " نیل ئارمسترۆنگ " بەسەر مانگدا ڕۆیشت

and everybody was about to race out toward the stars.

دوای ئەوەی هەموان لە ململانێدابوون بۆ چونە سەر هەسارەکان

And we've all seen "2001: A Space Odyssey."

هەموومان ٢٠٠١ مان بینی گەشتێک بۆ ئاسمان

You know it's 2003, and there is no HAL.

وەک دەزانن لە ساڵی ٢٠٠٣ دا هێشتا "هاڵی" لێ نییە

And there is no odyssey to our own moon, much less the moons of Jupiter.

هیچ گەشتێک نییە بۆ سەر هەسارەکان، لەوەش کەمتر بۆ ژوپیتێر

And we're still picking up pieces of the Challenger.

وە هێشتا پارچە پارچەی وێنەکانی "چالنجەر" کۆ دەکەینەوە

So it's not surprising that some people would wonder

لەبەر ئەوە سەیر نییە ئەگەر هەندێک پێیان وا بێت

whether maybe 30 or 40 years from now,

٣٠ - ٤٠ ساڵی تر

we'll look back at this instant in time,

سەیری ئەم کاتانەی ئێستا بکەینەوە

and all of the sort of talk about

هەموو لێکۆڵینەوەکان تایبەت بە

the Human Genome Project,

پڕۆژەی جینۆمی مرۆڤ و

and what all this is going to mean to us --

هەموو ئەو شتانەدی پەیوەندییان بە ئێمەوە هەیە

well, it will really mean precious little.

لە ڕاستیدا ئەمە بۆ ئێمە زۆر بەهادار دەبێت

And I just want to say that that is absolutely not going to be the case.

دەمەوێت ئەو شتانەتان پێ بڵێم کە هەرگیز گرنگ نابن بەلای کەسەوە

Because when we talk about our genetics and our biology,

چونکە کاتێک باسی پێکهاتەی بایۆلۆجی و جینەکانمان و

and modifying and altering and adjusting these things,

دروست بوون و گۆڕانکارییەکان دەکەین بەمە

we're talking about changing ourselves.

باسی گۆڕینی خۆمان دەکەین

And this is very critical stuff.

ئەمەش زۆر جێگای ڕەخنەیە

If you have any doubts about how technology affects our lives,

ئەگەر هیچ گومانێک هەیە لەوەی چۆن تەکنەلۆجیا کاریگەری هەیە لەسەر ژیانمان

you just have to go to any major city.

تەنها بڕۆ سەردانی شارە گەورەکان بکە

This is not the stomping ground

ئەم زەوییانە نیشتمانی

of our Pleistocene ancestors.

باو و باپیرانمان نین

What's happening is we're taking this technology --

ئەوەی کە ڕوو دەدات بریتییە لەوەی ئێمە خۆمان ئەم تەکنەلۆجیایە بەکاردەهێنین و

it's becoming more precise, more potent --

لاشمان زیاتر و زیاتر بەنرخ و کاریگەر دەبێت

and we're turning it back upon ourselves.

پاشان دەیگێڕینەوە بۆ خۆمان

Before it's all done

پێش ئەوەی هەموو شتێک تەواو بێت

we are going to alter ourselves

خۆمان دەگۆڕین

every bit as much as we have changed the world around us.

بەو ڕادەیەی کە توانیومانە جیهان بگۆڕین

It's going to happen a lot sooner

ئەمەش لە ماوەیەکی نزیکدا ڕوو دەدات

than people imagine.

زووتر لەوەی خەڵک بیری لێ دەکەنەوە

On the way there it's going to

لەم ڕێگەیەشەوە

completely revolutionize medicine and health care; that's obvious.

دەبینە خاوەنی سیستمێکی تەندرووستی شۆڕشگێڕانە. ئەمە ئاشکرایە

It's going to change the way we have children.

شێوازی بوونی منداڵ دەگۆڕێت

It's going to change the way we manage

شێوازی بەڕێوەبردنمان دەگۆڕێت و

and alter our emotions.

هەستەکانمان دەگۆڕێت

It's going to probably change the human lifespan.

لانی کەم سوڕی ژیانی مرۆڤ دەگۆڕێت

It will really make us question

وامان لێ دەکات بپرسین

what it is to be a human being.

مرۆڤ بون مانای چییە؟

The larger context of this is that are

مانایەکی گەورەی ئەم بابەتە

two unprecedented revolutions that are going on today.

لە دوو شۆڕشدا خۆی دەبینێتەوە کە ئەمڕۆ ڕوودەدەن

The first of them is the obvious one,

یەکەمیان شۆڕشەکە ئاشکرایە

the silicon revolution,

شۆڕشی سلیکۆن

which you all are very, very familiar with.

کە هەمووتان ئاشنان پێی

It's changing our lives in so many ways,

ئەم شۆڕشە بە چەند شێوەیەک ژیانمان دەگۆڕێت و

and it will continue to do that.

بەردەوامیش دەبین لەم گۆڕانکارییە

What the essence of that is, is that we're taking

تایبەتمەندێتی ئەم شۆڕشە ئەوەیە

the sand at our feet, the inert silicon at our feet,

خۆڵ و سلیکۆنی لەکار کەوتوو هەردوکیان لەژێر پێماندان

and we're breathing a level of complexity into it

ئێمەش چەند هەناسەیەکی ئاڵۆز دەدەین

that rivals that of life itself,

کە ململانێ لەگەڵ ژیان خۆیدا دەکات

and may even surpass it.

تەنانەت ڕەنگە پێش ژیانیش بکەوێت

As an outgrowth of that, as a child of that revolution,

دەرئەنجامی ئەم شۆڕشە و منداڵی شۆڕشەکە

is the revolution in biology.

شۆڕشە لە بایۆلۆجیدا

The genomics revolution,

شۆڕشی چینەکان

proteomics, metabolomics, all of these "omics"

پڕۆتیۆمیکس، مێتابۆلۆمیکس، هەموو ئەمانە ئۆمیکسن

that sound so terrific on grants and on business plans.

کە بەسودن بۆ پێدانی کارکردن و

What we're doing is we are

ئەوانەی ئێمە دەیکەین

seizing control of our evolutionary future.

کۆنتڕۆڵ کردنی ژیانی داهاتووە

I mean we're essentially using technology

مەبەستم ئەوەیە بەشێوەیەکی سەرەکی تەکنەلۆژیا بەکار دەهێنین

to just jam evolution into fast-forward.

تاوەکو گۆڕانکارییەکە خێراتر بکەین

It's not at all clear where it's going to take us.

ڕونیش نییە ئەم گۆڕانکارییە بەرەو کوێمان دەبات

But in five to ten years we're going to start see

بەڵام دوای ٥ - ١٠ ساڵی داهاتوو

some very profound changes.

چەند گۆڕانکارییەکی زۆر گەورە دەبینین

The most immediate changes that we'll see

گەورەترینیان بریتیی دەبێت لە

are things like in medicine.

بابەتی وەک پزیشکی

There is going to be a big shift towards preventative medicine

گۆڕانکارییەکی گەورە ڕوو دەدات لە بواری پزیشکی دا

as we start to be able to identify

لەو کاتەی دەگەینە ئەو ئاستەی هەموو

all of the risk factors that we have as individuals.

کە بتوانین هەموو ئەو فاکتەرانەی کە دەبنە مەترسی بۆ سەر تاکەکان دیاری بکەین

But who is going to pay for all this?

بەڵام کێ پارەی هەموو ئەمانە دەدات؟

And how are we going to understand all this complex information?

چۆن بتوانین لە هەموو ئەو زانیارییە ئاڵۆزانە تێبگەین؟

That is going to be the IT challenge

ئەمە دەبێتە ململانیکەری زانیاریە تەکنەلۆژییەکانی

of the next generation, is communicating all this information.

نەوەی داهاتوو، تاوەکو هەموو ئەم زانیارییانە بگەیەنرێت

There's pharmacogenomics, the combination of pharmacology

فارماکۆجیۆمیکس پێکهاتەیەکە لە زانستی دەرمانسازی و

and genetics:

زانستی بۆ ماوەیی

tailoring drugs to our individual constitutions

دروست کردنی دەرمان بۆ تاکەکانی کۆمەڵگە

that Juan talked about a little bit earlier.

لەماوەی ڕابردوودا '' جوان '' کەمێک باسی کرد

That's going to have amazing impacts.

کە کاریگەری سەر سوڕهێنەری دەبێت و

And it's going to be used for diet as well,

وەک پارێزگاریش بەکار دەهێنرێت

and nutritional supplements and such.

تەنانەت وەک پێداویستیە خۆراکییەکانیش

But it's going to have a big impact because

بەڵام کاریگەری گەورەی دەبێت چونکە

we're going to have niche drugs.

چەندیین دەرمانی خۆشمان دەبێت

And we aren't going to be able to support

وە ناتوانین پشتیوانی

the kinds of expenses that we have to create blockbuster drugs today.

بڕی تێچوونی درووستکردنی دەرمانی باو بکەین

The approval process is going to fall apart, actually.

لەڕاستیدا پڕۆسەی دروست کردنی حەپ شکست دەهێنێت

It's too slow.

زۆر خاوە

It's too risk-averse.

مەترسیدارە

And it is really not suited for the future

بۆ ئەو داهاتووەش گونجاو نییە

that we're moving into.

کە ئێمە پیایدا دەڕۆین

Another thing is that we're just going to have to deal with this knowledge.

شتێکی تر ئەوەیە کە ئێمە تەنها بایەخ بەم زانیارییە دەدەین

It's really wonderful when we hear,

زۆر خۆشە کاتێک دەبیستین

"Oh, 99.9 percent of the letters in the code are the same.

ئۆ و %٩٩ ی پیتەکانی کۆدەکە هەمان شتە

We're all identical to each other. Isn't it wonderful?"

هەموومان لەیەک دەچین، خۆش نییە؟

And look around you and know

سەیری دەورەبەرت بکە تاوەکو بزانیت

that what we really care about is

ئەوەی ئێمە گرنگی پێ دەدەین

that little bit of difference.

ئەو جیاوازییە کەمەی نێوانمانە

We look the same to a visitor from another planet, maybe,

ڕەنگە ئێمە شێوەمان لە بونەوەری هەسارەیەکی تر بچێت

but not to each other

بەڵام لەیەکتری ناچین

because we compete with each other all time.

لەبەر ئەوەی ئێمە هەمیشە لە ململانێداین لەگەڵ یەکتری

And we're going to have to come to grips with the fact

پێویستە هەموومان ئەم ڕاستییە قبووڵ بکەین

that there are differences between us as individuals that we will know about,

کە جیاوازی لە نێوان هەموو تاکێکی مرۆڤایەتیدا هەیەکە ئێمە پێیان ئاشنا دەبین

and between subpopulations of humans as well.

بەهەمان شێوە لەناو کۆمەڵگەکانیشدا

To deny that that's the case is not a very good start on that.

ڕەت کردنەوەی ئەمە وەکو ڕاستییەک سەرەتایەکی باش نییە

A generation or so away

نەوەیەک یان نەوەکانی دوای ئەوان

there are going to be even more profound things that are going to happen.

شتی زۆر گەورەتریش ڕوودەدات لە داهاتودا

That's when we're going to begin to use this knowledge to modify ourselves.

ئەمە لە کاتێکدایە زانست بۆ چارەسەرکردنی خۆمان بەکار بهێنین

Now I don't mean extra gills or something --

مەبەستم لەم قسانە ڕیشووە کەوانەی زیاتر نییە

something we care about, like aging.

بەڵکو شتێک کە بایەخی پێ دەدەین، وەک بەتەمەن بوون

What if we could unravel aging and understand it --

چی ڕوودەدات ئەگەر بتوانین ڕێگە لە پیربوون بگرین و لێی تێبگەین؟

begin to retard the process or even reverse it?

هەوڵ بدەین پیری دوا بخەین یان پێچوانەی بکەینەوە؟

It would change absolutely everything.

بەدڵنیاییەوە هەموو شتێک دەگۆڕێت

And it's obvious to anyone,

لای هەموانیش ئاشکرایە

that if we can do this, we absolutely will do this,

ئەگەر توانای ئەم کارەمان هەبێت هەموو ڕێگاکان دەگرینە بەر بۆ کردنی

whatever the consequences are.

تەنانەت ئەگەر ئەنجامەکەی هەر شتێک بێت

The second is modifying our emotions.

دووەم شت بریتییە لە چاکسازی لە هەستەکانماندا

I mean Ritalin, Viagra,

مەبەستم ڕیتالین و ڤیاگرایە

things of that sort, Prozac.

شتی لەو بابەتە، پڕۆزاک

You know, this is just clumsy little baby steps.

دەزانن، ئەمە تەنها هەنگاوی منداڵن

What if you could take a little

ئەی چی ڕوودەدات ئەگەر کەمێک

concoction of pharmaceuticals

دەرمانی پزیشکی بخۆین

that would make you feel really contented,

کەوات لێ بکات هەست بە ئاسودەیی بکەیت و

just happy to be you.

دلخۆش ببیت بە بونت

Are you going to be able to resist that if it doesn't have any overt side effects?

ئایا دەتوانیت بەرگری لە خواردنی ئەو دەرمانە بکەین ئەگەر زانیت هیچ زیانێکی ئاشکرای نییە؟

Probably not.

لەوانەیە نەتوانی

And if you don't, who are you going to be?

ئەگەر وا نەکەیت، دەبیت بە کێ؟

Why do you do what you do?

بۆچی ئەو کارە دەکەیت کە دەیکەت؟

We're sort of circumventing evolutionary programs that guide our behavior.

چەند پڕۆگرامێکی شۆڕش گێڕانە هەیە کە شێوازی مامەڵەمان دیاری دەکات

It's going to be very challenging to deal with.

کە مامەڵە کردن لەگەڵی سەختە

The third area is reproduction.

بیرۆکەی سێیەم زۆر بوونە

The idea that we're going to chose our children's genes,

باسی ئەوەی خۆمان جینی مندالەکانمان هەڵدەبژێرین

as we begin to understand what genes say about who we are.

کاتێ تێ دەگەین چۆن جینەکان بونمان دیاری دەکەن

That's the focus of my book "Redesigning Humans,"

ئەمە باسی سەرەکی کتیبەکەمە دووبارە بنیاتنانەوەی مرۆڤەکان

where I talk about the kinds of choices we'll make,

لە کتێبەکەمدا باسی هەڵبژاردنەکانمان دەکەم

and the challenges it's going to present to society.

ئەو کاریگەرانەی لە کۆمەڵگادا دروستی دەکات

There are three obvious ways of doing this.

زۆر بوون بە ٣ ڕێگا دەکرێت

The first is cloning.

یەکەم ڕێگا کۆپی کردنە

It didn't happen.

کە ڕووی نەداوە

It's a total media circus.

بەپێی لێکۆڵینەوەی ڕاگەیاندنەکان

It will happen in five to 10 years.

لە ماوە ٥ - ١٠ ساڵی تردا کۆپی کردن دەکرێت

And when it does it's not going to be that big a deal.

کاتێ ڕوش دەدات وەک بابەتێکی ئەوەندە گەورە دەرناکەوێت

The birth of a delayed identical twin

لە دایک بوونی دواخراوی دوانەیەکی لەیەکچوو

is not going to shake western civilization.

شارستانییەتی ڕۆژئاوا ناهەژێنێت

But there are more important things that are already occurring:

بەڵام شتی گرنگتر هەن کە ئێستا ڕوو دەدەن

embryo screening.

بینینی کۆرپەلە لە ڕێی شاشەوە

You take a six to eight cell embryo,

کۆرپەلەیەک وەردەگری کە لە شەش بۆ هەشت خانە پێکهاتووە

you tease out one of the cells, you run a genetic test on that cell,

یەکێک لە خانەکان دەهێنیت و تاقیکردنەوەی جینی لەسەر دەکەیت

and depending on the results of that test

بەپێی دەرئەنجامی تاقیکردنەوەکە

you either implant that embryo or you discard it.

یان ئەو کۆرپەلەیە لەناو منداڵداندا دەچێنیت یان لەناوی دەبەیت

It's already done to avoid rare diseases today.

ئەم کارە زۆر دەکرێت بۆ دوور کەوتنەوە لە نەخۆشی دەگمەن

And pretty soon it's going to be possible

لە ماوەیەکی نزیکدا دەتوانین

to avoid virtually all genetic diseases in that way.

خۆمان لە هەموو نەخۆشیە بۆماوەییەکان بە دوور بگرین لە ڕێگەی ئەمەوە

As that becomes possible

هەرکاتێک ئەو کارە کرا

this is going to move from something that is used by those who

بەکارهێنانی دەگوێزرێتەوە لە کەسانێکەوە کە

have infertility problems and are already doing in vitro fertilization,

کێشەی نەزۆکیان هەبووە و هەوڵیانداوە منداڵی بلوریان هەبێت

to the wealthy who want to protect their children,

بۆ کەسانێکی دەوڵەمەند کە دەیانەوێت منداڵەکانیان بپارێزن

to just about everybody else.

بۆ هەموو کەسێکی ترر

And in that process that's going to morph

لەم پڕۆسەیەدا بەکارهێنانەکە دەگوێزرێتەوە

from being just for diseases,

لە بارودۆخی نەخۆشییەوە

to being for lesser vulnerabilities,

بۆ نەهێشتنی کەمترین باری مەترسیدار و دورکەوتنەوە لێی

like risk of manic depression or something,

وەکو ترسی تووش بوون بە خەمۆکی و شتی لەو بابەتە

to picking personalities,

بۆ دیاری کردنی کەسایەتییەکان

temperaments, traits, these sorts of things.

دروشت و خوو و نیشانەکان و شتانی لەم جۆرە

Of course there is going to be genetic engineering.

بێگومان پێویستمان بە ئەندازەیی بۆ ماوەیی هەیە

Directly going in -- it's a little bit further away, but not that far away --

ڕاستەوخۆ دەچینە ناوەوە، کەمێک دوورە بەڵام زۆر نا

going in and altering the genes in the first cell in an embryo.

دەچینە ناوەوە و جینەکانی خانەی یاکەمی منداڵدان دەگۆڕین

The way I suspect it will happen

ئەو ڕێگەیەی کە من پێم وایە بەکار دەهێنرێت

is using artificial chromosomes

بەکارهێنانی کرۆمۆسۆمی دەستکردە

and extra chromosomes, so we go from 46

یان کرۆمۆسۆمی زیاتر، بەم جۆرە لە ٤٦ کرۆمۆسۆمەوە

to 47 or 48.

بۆ ٤٧ یان ٤٨

And one that is not heritable

کرۆمۆسۆمێک کە هیچ ناگوێزێتەوە

because who would want to pass on to their children

کێ هەیە بیەوێت

the archaic enhancement modules

ئەو خەسڵەتانە بگوێزێتەوە بۆ منداڵەکانی

that they got 25 years earlier from their parents?

کە ٢٥ ساڵ لەمەو بەر لە دایک و باوکیانەوە وەریان گرتووە؟

It's a joke; of course they wouldn't want to do that.

ئەمە گاڵتە جارییە، بێگومان نایانەوێ شتی وا بکەن

They'll want the new release.

بەڵکو نوسخەی تازەیان دەوێت

Those kinds of loose analogies with

ئەم جۆرە لەدەست دانی لێکچونە

(Laughter)

پێکەنین

computers, and with programming,

لەگەڵ کۆمپیتەر و پڕۆگرامەکاندا

are actually much deeper than that.

زۆر لەم باسە قوڵترە

They are really going to come to operate in this realm.

بەشدارییەکی سەرەکییان دەبێت لەم بوارەدا

Now not everything that can be done should be done.

لەمڕۆدا ناکرێت هەموو ئەو شتانە بکەین کە دەتوانین بیکەین

And it won't be done.

وە ناشکرێت

But when something is feasible in thousands of

بەڵام کاتێک دەتوانین شتێک بکەین، لە هەزاران

laboratories all over the world,

تاقیگەی جیهاندا

which is going to be the case with these technologies,

بەتایبەتی ئەوانەی لەگەل تەکنەلۆژیادا مامەڵە دەکەن و

when there are large numbers of people who see them as beneficial,

ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی پێیان وایە ئەوە زۆر بەسودە

which is already the case,

هەروەک لەم ڕۆدا دەیبینین

and when they're almost impossible to police,

کاتیک چاودێری کردنی مەحاڵ دەبێت

it's not a question of if this is going to happen,

پرسیارەکە ئەوە نییە ئایا ئەوە ڕوو دەدات یان نا ؟

it's when and where and how it's going to happen.

بەڵکو پرسیارەکە ئەوەیە کەی و لە کوێ و چۆن ڕوودەدات؟

Humanity is going to go down this path.

مرۆڤایەتی بەم ڕێگەیەدا دەڕوات

And it's going to do so for two reasons.

بەردەوامیش دەبێت لەبەر دوو هۆکار

The first is that all these technologies

یەکەمیان ئەوەیە هەموو ئەم تەکنەلۆژیایانە

are just a spin-off of mainstream medical research

تەنها بەشێکە لە لێکۆلینەوەی پزیشکەکان

that everybody wants to see happen.

کە هەموو کەسێک حەز دەکات ڕوو بدات

It is being funded very very --

بە شێوەیەکی زۆر زۆر باشی ئابووری

in a big way.

پشتیوانی دەکریت

The second is, we're human.

دووەم هۆکار ئەوەیە ئێمە مرۆڤین

That's what we do.

ئەمە ئەوەیە کە دەیکەین

We try and use our technology to

هەوڵ دەدەین و تەکنەلۆژیا بەکاردەهێنین

improve our lives in one way or another.

بۆ ئەوەی بە هەر ڕێگایەک بێت ژیانمان بەرەو پێشتر بەرێت

To imagine that we're not going to use these technologies

ئەگەر بیر لەوە بکەینەوە تەکنەلۆژیا بەکار نەهێنین

when they become available,

لەکاتێکدا بونیان هەیە

is as much a denial of who we are

ئەوا ئێمە حاشا لە بوونی خۆمان دەکەین

as to imagine

ئەگەر بیریش بکەینەوە

that we'll use these technologies and not fret

هەمیشە بە خەم تەکنەلۆژیا بین و بەکاری بهێنین و

and worry about it a great deal.

زۆر بایەخی پێ بدەین

The lines are going to blur. And they already are

ئەم هێڵانە بەرەو ڵێڵ بونەوە دەچن هەرچەندە ڵێڵیشن

between therapy and enhancement,

لە نێوان چارەکردن وگۆڕاندا

between treatment and prevention,

لە نێوان چارەسەر کردن و پارێزگاری کردندا

between need and desire.

لە نێوان پێویستی و ویستندا

That's really the central one, I believe.

کە ئەمەیان بە بڕوای من گرنگترینە

People can try and ban these things.

خەڵک دەتوانن هەول بدەن و ئەم شتانەش قەدەغە بکەن

They undoubtedly will. They have.

بێگومان دەتوانن لە ڕاستیشدا قەدەغەیان کردووە

But ultimately all this is going to do

بەڵام دواجار ئەنجامی هەموو ئەمانە

is just shift development elsewhere.

تەنها گۆڕینی شێوازی گەشەسەندنە

It's going to drive these things from view.

هەموو ئەمانە لە ڕوانگەی جیاوازەوە وەردەگیرێن

It's going to reserve the technology for the wealthy

کە تەکنەلۆژیا بۆسەرمایەدارەکان دابین دەکات

because they are in the best position

چونکە ئەوان لە باشترین پێگەدان

to circumvent any of these sorts of laws.

بۆ دورکەوتنەوە لە هەموو جۆرە یاسایەک

And it's going to deny us

ئێمەش فەرامۆش دەکات

the information that we need to make wise decisions

ئە زانیارییانەی ئێمە پێویستمانە بۆ ئەوەی بڕیاری ژیرانە بدەین

about how to use these technologies.

دەربارەی چۆنیەتی بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆژیایانە

So, sure, we need to debate these things.

هەر بۆیە بێگومان پێویستە گفتوگۆ لەسەر ئەم بابەتانە بکەین

And I think it's wonderful that we do.

پێم وایە زۆر جوانە کە ئێستا گفتوگۆ دەکەین

But we shouldn't kid ourselves

بەڵام نابێت خۆمان بخەڵەتێنین و

and think that we're going to reach a consensus about these things.

وا بزانین بە گفتوگۆ دەگەینە دوا ئەنجام دەربارەی ئەم شتانە

That is simply not going to happen.

شتی وا ڕوو نادات

They touch us too deeply.

کاریگەری قوڵیان هەیە لەسەرمان

And they depend too much upon history, upon philosophy,

وە بەزۆری پشت بە مێژوو و فەلسەفە

upon religion, upon culture, upon politics.

ئاین، کەلتور، سیاسەت دەبەستن

Some people are going to see this

هەندێ کەس ئەمە وەک

as an abomination,

شتێکی گوماناوی دەبینین

as the worst thing, as just awful.

پێیان وایە خراپترین و ناشرینترین شتە

Other people are going to say, "This is great.

خەڵکێکی تریش دەڵێت ئەمە زۆر جوانە

This is the flowering of human endeavor."

ئەمە گەشەسەندنی تواناکانی مرۆڤە

The one thing though that is really dangerous

ئەوەی کە جێی مەترسییە

about these sorts of technologies,

دەربارەی ئەم تەکنەلۆژیایانە

is that it's easy to become seduced by them.

ئەوەیە کە بە ئاسانی خولیایان دەبین و

And to focus too much on all

پێویستە تەرکیزی تەواو بخەینە سەر هەموو

the high-technology possibilities that exist.

ئەو توانا بەرزە تەکنەلۆژیایانەی هەیە

And to lose touch

وە دەبێت پەیوەندی بپچڕێنین

with the basic rhythms of our biology and our health.

لەگەڵ تەندروستی و پێکهاتەی بایۆلۆجیمان

There are too many people that think that high-technology medicine

زۆربەی خەڵک پێیان وایە تەکنەلۆژیای پزیشکی نوێ

is going to keep them, save them,

دەیانپارێزێت و ڕزگاریان دەکات

from overeating,

لە زۆر خواردن

from eating a lot of fast foods,

لە زۆر خواردنی خواردنی خێرا

from not getting any exercise.

لە وەرزش نەکردن

It's not going to happen.

تەکنەلۆژیا نایان پارێزێت

In the midst of all this amazing technology,

لە ناوەڕاستی هەموو ئەم تەکنەلۆجیا سەرسوڕهێنەرانەدا

and all these things that are occurring, it's really interesting

هەموو ئەم شتە سەیرانە کە ڕوو دەدەن،جێی سەرنجە

because there is sort of a counter-revolution that is going on:

چونکە جۆرێک لە شۆڕشی نوێگەری دروست کردووە کە لەم ڕۆدا دەیبینین

a resurgence of interest in remedies from the past,

سەیرکردنی شێوازی چارەسەرە کۆنەکانی ڕابردوو و

in nutraceuticals, in all of these sorts of things

شتی لەو جۆرە

that some people, in the pharmaceutical industry particularly,

کە هەندێک بە تایبەتی ئەوانەی لە بواری دەرمانسازیدا کار دەکات

like to brand as non-science.

بە نا زانستی ناوی دەبەن

But this whole effort is generated,

بەڵام هەموو ئەو هەوڵانەی ڕابردوو بەلە دایک بوون دادەنرێت و

is driven, by IT as well

کە بایارمەتی زانستی تەکنەلۆژیا گەیشتۆتە ئەمڕۆ

because that is how we're gathering all this information,

چونکە ئێمە بەم ڕێگەیە هەموو ئەم زانیارییانە کۆ دەکەینەوە

and linking it, and integrating it together.

پاشان پێکەوەیان دەبەستینەوە

There is a lot in this rich biota that is going to serve us well.

چەندین زیندەوەر هەیە کە سودێکی زۆرمان پێ دەگەیەنێت

And that's where about half of our drugs come.

هەر لەوانیشەوە نیوەی دەرمانەکان دروست دەکەین

So we shouldn't dismiss this

بۆیە نابێت ئەمە لە دەست بدەین

because it's an enormous opportunity to use

چونکە ئەوە هەلێکی زۆر گەورەیە کە دەتوانین بەکاری بهێنین

these sorts of results,

ئەم جۆرە ئەنجامانە

or these random loose trials from the last thousand years

یان ئەو ئەنجامە تێکەڵانەی هەزاران ساڵ لەمەو پێش شکستیان هێناوە

about what has impacts on our health.

کاریگەرییان لەسەر تەندروستی ئەمڕۆمان هەبووە

And to use our advanced technologies

هەروەها بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو

to pull out what is beneficial from this

تاوەکو سوود لەو ئەنجامانەی ڕابردوو ببینین

sea of noise, basically.

وەک بڵێی دەریا لە بنەمادا لە دەنگە دەنگەوەیە

In fact this isn't just abstract.

لەڕاستیدا ئەمە تەنها نادیار نییە

I just formed a biotechnology company

کۆمپانیایەکم دامەزراندووە بۆ تەکنەلۆژیای زیندەوەری

that is using

کە ئەم جۆرە ڕێگایە

this sort of an approach to develop

بەکار دەهێنرێت بۆ گەشەسەندن

therapeutics for Alzheimer's and other diseases of aging,

چارەسەر بۆ ئەلزهایمەر و نەخۆشییەکانی تری پیری

and we're making some real progress.

پێشکەوتنی باشمان بە خۆوە بینیوە

So here we are.

بەڵی بەم جۆرەیە

It's the beginning of a new millennium.

ئێمە لە سەرەتای هەزار ساڵی نوێداین

If you look forward,

ئەگەر سەیری داهاتوو بکەین

I mean future humans,

مەبەستم مرۆڤەکانی داهاتووە

far before the end of this millennium,

پێش کۆتای هاتنی ئەم هەزار ساڵە

in a few hundred years, they are going to look back at this moment.

دوای چەند سەد ساڵێکی تر سەیری ئەم ساتانە دەکەنەوە

And from the beginning of today's sessions

لە سەرەتای وانەی ئەمڕۆوە

you'd think that they're going to see this as this horrible

دەبینی کە ئەم ماوەیە وەکو بەشێکی ترسناکی

difficult, painful period

قورسی ئازار بەخش دەبینن

that we struggled through.

بەڵێ ئەو ماوەیەی ئێمە هەوڵمان تیا داوە

And I don't think that's what's going to happen.

بەڵام من پێم وا نییە ئەمە ڕوو بدات

They're going to do like everybody does. They are going to forget about all that stuff.

ئەوانیش وەک خەڵکی تر دەبن هەموو شتەکان لەبیر دەکەن

And they are actually going to romanticize this moment in time.

وە پێم وایە ئەم ماوەیەی ئێمە بەشێوەیەکی خەیاڵاوی باس دەکەن

They are going to think about it

ئەوان وا بیر دەکەنەوە کە

as this glorious instant

شانازی بەم ساتانەوە بکەن

when we laid down

چونکە ئێمە بووین

the very foundations of their lives,

یاسای ژیانی ئەوان و

of their society, of their future.

کۆمەڵگە و داهاتومان دانا

You know it's a little bit like a birth.

دەزانن ئەمە وەک لە دایک بوون وایە

Where there is this bloody, awful mess happens.

کاتێک ساتێکی ناخۆشی خوێناوی دەبینن

And then what comes out of it? New life.

بەڵام پاشان چی دێتە دەرەوە؟ ژیانی نوێ

Actually as was pointed out earlier,

لە ڕاستیدا وەک پێشتر ئاماژەی پێکرا

we forget about all the struggle there was in getting there.

ئێمە هەموو ئەو ماندوو بونانەمان بیر دەچێتەوە تاوەکو گەیشتین بەوە

So to me,

بە ڕای من

it's clear that one of the foundations of that future

ڕوون و ئاشکرایە یەکێک لە بنەماکانی ئەو داهاتووە

is going to be the reworking of our biology.

بریتییە لە دووبارە بنیاتنانەوەی شێوازی بایۆلۆجی ئێمە

It's going to come gradually at first. It's going to pick up speed.

لە سەرەتادا هەنگاو بە هەنگاو دەبێت و پاشان خێراتر دەبێت

We're going to make lots of errors.

بێگومان چەندین هەڵەش دەکەین

That's the way these things work.

چونکە ئەم جۆرە کارانە بەم شێوەیە دەکرێت

To me it's an incredible privilege

بۆ من سەرکەوتنێکی گەورەیە

to be alive now

کە ئێستا بژیم

and to be able to witness this thing.

تاوەکو ئەم گۆڕانکارییە ببینم

It is something that is a unique instant

چونکە ئەمە شتێکە کە وێنەی نییە

in the history of all of life.

لە مێژووی هەموو ژیاندا

It will always be remembered.

هەمیشە یادی دەکرێتەوە

And what's extraordinary is that

ئەوەی کە ئاسایی نییە

we're not just observing this,

ئەوەیە کە ئێمە تەنها تەماشای ناکەین

we are the architects of this.

بەڵکو ئێمە ئەم کارە دەکەین

I think that we should be proud of it.

پێم وایە دەبێت شانازی پێوە بکەین

What is so difficult and challenging

ئەوەی کە قورس و سەختە

is that we are also the objects of these changes.

ئەوەیە ئێمەش کەرەستەی ئەم گۆڕانکاریانەین

It's our health, it's our lives, it's our future, it's our children.

تەندروستی ئێمەیە، ژیانی ئێمەیە، داهاتووی ئێمەیە، منداڵی ئێمەیە

And that is why they are so very troubling to so many people

هەر لەبەر ئەمەشە ئەم گۆڕانکارییە لای زۆر خەڵک پڕ کێشەن

who would pull back in fear.

کە هەست بە مەترسی دەکەن

I think that our choice

من پێم وایە هەڵبژاردنی ئێمە

in the choice of life,

لە هاڵبژاردنی ژیاندا

is not whether we're going to go down this path.

ئەوە نییە کە ئایا هەنگاوێک پێش دەکەوین لەم ڕێگایەدا

We are, definitely.

چونکە بێگومان دەبێت هەنگاو بنێین

It's how we hold it in our hearts.

بەڵکو چۆنییەتی هێشتنەوەیەتی لە دڵماندا

It's how we look at it.

چۆنییەتی تێڕوانینە لێی

I think Thucydides really spoke to us very clearly

پێم وایە سوسیداتس بە ڕوونی باسی دەکات بۆمان

in 430 B.C. He put it nicely.

بەجوانی لە ٤٣٠ پێش زاینی باسی کردووە

Again, I'll use the words in the same order he did.

دووبارە هەموو وشەکانی ئەو بە هەمان شێوە دوبارە دەکەمەوە

"The bravest are surely those

ئازاترین ئەوانەن

who have the clearest vision of what is before them,

کە ڕوونترین بیرکردنەوەیان هەیە لەسەر ئەوەی لە پێشیانە

both glory and danger alike.

ئەگەر تەنانەت مەترسیدار و بە نرخیش بێت

And yet notwithstanding, they go out and they meet it."

لەگەڵ ئەوەشدا بەرەوڕوی دەچن و پێی دەگەن

Thank you.

سوپاس

(Applause)

چەپڵە