The sexual deception of orchids - Anne Gaskett

Translator: Emily Nguyen Reviewer: Vi Phan

Loài lan lớn nhất thế giới cao vài mét.

The world’s largest orchid grows several meters tall.

The tiniest is practically invisible.

Loài nhỏ nhất gần như không thể nhìn thấy.

Some bloom high up in trees,

Một vài loài mọc trên cây,

while others live underground.

trong khi những loài khác sống trong lòng đất.

All in, there are around 28,000 species of orchid on earth –

Có tất cả khoảng 28.000 loài lan trên Trái đất,

about as many as all the bird, mammal and reptile species combined.

gần bằng tổng số các loài chim, động vật có vú và bò sát cộng lại.

They grow all over the world,

Chúng có mặt khắp nơi trên thế giới,

bearing every imaginable colour, shape, and pattern.

với đủ mọi màu sắc, hình dạng, và kiểu dáng

And there’s a cunning purpose behind these elaborate displays:

Đằng sau những màn phô bày công phu này, có một mục đích tinh xảo:

many orchids trick insects,

nhiều loài lan lừa côn trùng,

sometimes even into having sex with them.

thậm chí, đôi khi, giao hợp với chúng.

Like other flowers,

Như những loài hoa khác,

most orchids need to attract insects

hầu hết các loài lan cần thu hút côn trùng

to gather their pollen and carry it between plants.

để thu thập phấn hoa và phát tán nó đến cây khác.

But unlike most flowers,

Nhưng không giống hầu hết các loài hoa,

which attract a range of pollinators with sweet nectar,

thu hút côn trùng bằng mật ngọt,

these masters of deception deploy other tactics–

những bậc thầy lừa dối này dùng các chiến thuật khác

like pretending to be an insect’s mate,

như giả vờ là bạn tình của côn trùng,

letting off alluring scents,

tỏa mùi hương quyến rũ,

and mimicking the appearance of other species.

và bắt chước hình dạng của các loài khác.

One of their most intriguing methods is sexual deception.

Một trong những phương pháp thú vị nhất là đánh lừa giao phấn.

Through a combination of sexy shapes and pheromones,

Sử dụng hình dáng gợi cảm và mùi hương hấp dẫn bạn tình,

orchids convince insects to mate with them.

phong lan dụ dỗ côn trùng giao phối với chúng.

Take the bee orchid,

Lấy phong lan ong làm ví dụ,

whose petals look almost exactly like the velvety body of a bee.

cánh hoa của nó trông giống hệt cơ thể mềm mại của một con ong.

This disguise is so convincing that male bees land on the orchid

Sự ngụy trang quá ngoạn mục này khiến những con ong đực đậu lên cây lan

and try to have sex with it,

cố giao phối và mang theo phấn hoa khi bay đi.

picking up pollen as they go.

Other orchids have evolved contrasting colours and ultraviolet spots–

Các loài lan khác tạo sự tương phản màu sắc với các điểm màu cực tím,

invisible to humans but irresistible to insects.

con người không thể thấy nhưng côn trùng thì không thể cưỡng lại.

Still others have tactile ‘love-handles’

Vài loài khác có vòi xúc giác

that ensure insects are positioned precisely for pollination.

để đảm bảo côn trùng ở vị trí chính xác để thụ phấn.

When a male wasp lands on the hammer orchid, for example,

Ví dụ, khi một con ong đực đậu trên loài lan búa,

his enthusiastic mating motion flips a hinge in the flower,

những động tác cuồng nhiệt của nó khi giao phối làm bật nắp bao phấn,

forcing his body into the pollen.

khiến cơ thể nó dính đầy phấn hoa.

At the next flower he visits,

Khi ghé thăm bông hoa kế tiếp,

that same hinge pushes his pollen-covered body onto the stigma,

nắp bao phấn này giúp đưa phấn hoa trên người nó vào đầu nhụy,

fertilizing it.

thụ phấn.

Some orchids make such convincing mates

Một số loài lan bắt chước giống đến nổi

that insects even ejaculate on them,

thậm chí, côn trùng còn xuất tinh trên chúng,

wasting valuable sperm.

lãng phí những tinh binh có giá trị.

But the most vital component of sexual deception is scent:

Nhưng yếu tố quan trọng nhất trong đánh lừa giao phấn là mùi hương:

orchids mimic the precise scent of a single insect species.

hoa lan bắt chước chính xác mùi hương của một loài côn trùng nhất định.

This is possible because many insects and flowers

Điều này là khả thi vì nhiều côn trùng và hoa

produce simple organic compounds called hydrocarbons,

tiết ra các hợp chất hữu cơ đơn giản gọi là hydrocacbon,

which form a layer that protects their bodies from drying out.

tạo thành lớp màn bảo vệ cơ thể của chúng khỏi bị khô.

The precise blend of compounds in this layer is species-specific.

Sự phối trộn chính xác các hợp chất trong lớp màn này là đặc trưng của loài.

Its scent can double as a way for insects to attract potential mates,

Mùi hương có thể tăng gấp đôi khi côn trùng thu hút bạn tình,

known as a sex pheromone.

được biết đến như pheromone tình dục.

Over the course of many thousands of years,

Trải qua hàng ngàn năm,

random compound combinations have given some orchid species

sự kết hợp ngẫu nhiên nhiều hợp chất đã giúp một số loài phong lan

precisely the same signature scent as particular insect species.

tạo ra chính xác cmột mùi hương đặc biệt như côn trùng.

This matching scent allows them to attract male pollinators

Mùi hương này cho phép chúng dẫn dụ các con đực,

who fall over and over again

lừa chúng hết lần này đến lần khác

for the flowers masquerading as females

qua việc cải trang những bông hoa thành con cái cùng loài.

of their own species.

Sexual deception isn’t the only trick orchids have up their sleeves.

Đánh lừa giao phấn không phải là trò lừa duy nhất của lan.

Trò lừa cổ xưa nhất cùa chúng

Their oldest scam is mimicking the shapes and colours

là bắt chước hình dạng và màu sắc của các loài hoa có mật

of other nectar-producing flowers—

but without the sweet nectar.

nhưng tự thân chúng lại không có.

Some orchids also masquerade as places where insects lay their eggs.

Một vài loài lan cũng giả trang thành nơi côn trùng đẻ trứng.

One species not only has the colour and appearance of rotting meat;

Một họ lan không chỉ có màu sắc và vẻ ngoài như thịt thối,

it emits a scent of decay as well–

mà còn tỏa mùi thối rữa,

drawing in flies who deposit their eggs on the flower

dụ dỗ ruồi đẻ trứng lên hoa

and unwittingly pollinate the plant.

và vô tình thụ phấn cho cây.

Other orchids look and smell just like the fungi on which certain insects

Một vài loài lan khác có hình dạng và mùi như loài nấm

nơi một vài côn trùng thường đẻ trứng lên trên.

lay their eggs.

Where do all these bizarre adaptations come from?

Do đâu loài lan có những thích ứng kỳ lạ này?

Random genetic mutations in orchids may result in a trait–

Đột biến gen ngẫu nhiên ở hoa lan có thể cho ra đặc điểm

like a scent or a shape–

giống mùi hương hoặc hình dạng

that, by chance, matches the needs of a single insect species.

tình cờ, phù hợp với một loài côn trùng nhất định.

The huge diversity within the insect world also increases the likelihood

Sự đa dạng trong thế giới côn trùng

cũng làm tăng khả năng một loài lan tìm thấy khán giả của chúng.

that an orchid will find a unique audience.

Able to make more seeds and offspring with the help of its dedicated pollinators,

Nhờ sự giúp đỡ của côn trùng, lan có thể tạo thêm hạt giống và thụ phấn,

the orchid successfully reproduces in isolation,

khi nhân giống thành công trong môi trường biệt lập,

and becomes a new species.

chúng tạo nên một loài mới.

But because of their dependence on sometimes just one pollinator species,

Nhưng, đôi khi, vì sự phụ thuộc vào một loài thụ phấn duy nhất,

orchids are also vulnerable,

lan cũng dễ chịu tác động từ môi trường,

and many quickly go extinct.

và nhiều loài nhanh chóng tuyệt chủng.

Over time, though,

Dù, theo thời gian,

more orchid species have formed than died out,

có nhiều loài lan được tạo thành hơn là mất đi

and orchids are some of the most diverse flowering plants.

và lan là một trong những loài hoa đa dạng nhất.

They have such exuberant and otherworldly shapes

Chúng có hình dáng hoa mỹ khác thường,

that they occasionally deceive human senses, too:

thỉnh thoảng, cũng đánh lừa các giác quan của con người:

In their petals we see what appear to be tiny, dancing people,

Trên cánh hoa, ta thấy xuất hiện những vũ công nhỏ bé,

monkey’s faces, spiders,

mặt khỉ, nhện,

and even birds in flight.

thậm chí, cả những con chim đang bay.