The return of Mongolia's "wild" horses - Nigel Rothfels

Translator: Mai Tran Reviewer: 24 Anh

For thousands of years, native Takhi horses roamed the steppes of Central Asia.

Trong hàng nghìn năm, ngựa bản địa Takhi đã lang thang trên thảo nguyên Trung Á.

But by the late 1960s, they’d become extinct in the wild—

Nhưng đến cuối những năm 1960, chúng đã tuyệt chủng trong tự nhiên--

the last herds struggling in meager habitats

những đàn cuối cùng phải chật vật trong môi trường sống thiếu thốn

against hunters and competition from local livestock.

trước các thợ săn và sự cạnh tranh với các đàn gia súc địa phương.

Some small groups of Takhi survived in European zoos,

Vài quần thể nhỏ ngựa Takhi còn sống sót trong những vườn bách thú ở châu Âu,

but their extinction still seemed inevitable.

nhưng sự tuyệt chủng của chúng có lẽ vẫn không thể tránh khỏi.

To prevent this terrible fate,

Để ngăn chặn số phận khủng khiếp này,

a coalition of scientists and zoos pulled together

một liên minh những nhà khoa học và các vườn bách thú đã cùng nhau

to start an international Takhi breeding program.

khởi động một chương trình quốc tế về nhân giống ngựa Takhi.

By the 1990s, these collaborators in Europe and the US

Vào những năm 1990, những cộng tác viên ở châu Âu và Hoa Kỳ này

began releasing new generations of Asia’s ancient wild horse

đã bắt đầu thả những thế hệ mới của giống ngựa hoang cổ đại châu Á

back into their native habitat.

trở về môi trường sống tự nhiên của chúng.

This Takhi revival was a world-famous conservation victory,

Sự hồi sinh ngựa Takhi này là thắng lợi nổi tiếng toàn cầu về sự bảo tồn,

but the full story is much more complicated than it first appears.

nhưng toàn bộ câu chuyện phức tạp hơn nhiều so với bề ngoài thoạt đầu.

And its twists and turns raise serious questions about the role of zoos

Và những tình tiết lắt léo của nó làm dấy lên nhiều câu hỏi nghiêm túc

về vai trò của các vườn bách thú

and what conservation even means.

và thậm chí là ý nghĩa của bảo tồn.

To get the whole story, we need to start in the late 1800s

Để hiểu toàn bộ câu chuyện,

ta cần bắt đầu vào thời điểm cuối những năm 1800

when Russian explorer Nikolay Przhevalsky was gifted

khi nhà thám hiểm người Nga Nikolay Przhevalsky được tặng

the remains of one of these wild horses.

phần hài cốt của một trong những con ngựa hoang này.

Though the Takhi had long been known to local Mongolians,

Mặc dù ngựa Takhi đã được người Mông Cổ địa phương biết đến từ lâu,

European scientists were intrigued by the remains,

nhưng các nhà khoa học châu Âu bị thu hút bởi phần hài cốt của chúng,

which looked more like those of a donkey or zebra than any known domestic horse.

nó giống hài cốt của lừa hoặc ngựa vằn hơn bất kì con ngựa đã thuần hóa nào.

They concluded the species was a sort of missing link

Họ đã kết luận các loài này là mối liên kết còn thiếu

between wild asses and modern horses.

giữa loài lừa hoang và loài ngựa hiện đại.

And as reports of the newly dubbed Przhevalsky’s horse

Và khi các báo cáo về con ngựa vừa mới được đặt tên của Przhevalsky

circulated through Europe and America,

lan truyền khắp châu Âu và châu Mỹ,

zoo proprietors became eager to acquire the previously unknown species.

các chủ vườn bách thú háo hức muốn sở hữu

các giống loài mà trước đây chưa được biết đến.

At this time, zoos were focused primarily on drawing visitors with exotic animals,

Thời điểm đó, các vườn bách thú chủ yếu tập trung thu hút khách tham quan

với những con vật kì lạ,

and their exhibitions were more concerned with entertainment than animal welfare.

và các buổi triển lãm của họ chú trọng đến giải trí nhiều hơn phúc lợi động vật.

But in the early 1900s, the near extinction of the American bison

Nhưng vào đầu những năm 1900, sự tuyệt chủng cận kề của bò rừng Mỹ

and the total extinction of other species like the passenger pigeon

và sự tuyệt chủng hoàn toàn của loài khác như là giống bồ câu viễn khách

inspired zoos to rebrand as centers for conservation.

đã tạo cảm hứng cho các vườn bách thú đổi tên thành các trung tâm bảo tồn.

And as it became clear that Przhevalsky’s horse might be headed for a similar fate,

Và rõ ràng là con ngựa của Przhevalsky có lẽ sẽ chịu một số phận tương tự,

zoos began breeding programs to sustain the captive population.

các vườn thú khởi xướng các chương trình nhân giống

để duy trì các quần thể nuôi nhốt.

However, the individuals behind these programs came to an interesting conclusion

Tuy nhiên, những người đứng sau chương trình này đã đưa ra kết luận thú vị

about how the horses should be bred.

về cách lai tạo ngựa.

Like their colleagues, they believed the species represented a missing link

Cũng như đồng nghiệp, họ tin các loài này đại diện cho mối liên kết còn thiếu

between modern domestic horses and their more primitive ancestors.

giữa giống ngựa nuôi hiện đại và các tổ tiên nguyên thủy hơn của chúng.

They also knew that some of the horses in their collections weren’t purebred Takhi,

Họ cũng biết rằng một vài con ngựa trong tập nghiên cứu của họ

không phải là Takhi thuần chủng,

and many didn’t even resemble the species’ standard description.

và nhiều con thậm chí còn không giống với mô tả tiêu chuẩn của loài.

So breeders felt it was up to them to determine what a wild Takhi

Do đó các nhà lai tạo nhận thấy

việc xác định ngựa Takhi hoang dã trông ra sao và từ đó nhân giống thế nào

should look like,

and breed them accordingly.

là tùy thuộc vào họ.

Basing their work on just a few specimens and broad beliefs

Dựa trên các công trình của họ chỉ với một ít mẫu vật

và niềm tin to lớn về hình dáng của con ngựa nguyên thủy,

about what a primitive horse might look like,

they created a rigorous model for the ideal Takhi.

họ đã tạo ra một hình mẫu nghiêm ngặt cho con ngựa Takhi lý tưởng.

And over the 20th century,

Và suốt thế kỉ 20,

breeders in western zoos and private collections

các nhà lai tạo ở vườn bách thú và các bộ sưu tập tư nhân ở phương Tây

created a population of thousands of horses

đã tạo ra một quần thể hàng nghìn con ngựa,

all carefully bred to share the same physical characteristics.

tất cả đều được lai tạo cẩn thận để có chung các đặc điểm ngoại hình.

Of course, in their native habitat,

Dĩ nhiên, trong môi trường sống tự nhiên của chúng,

wild Takhi had regularly interbred with domesticated horses for millennia,

ngựa Takhi hoang dã thường giao phối với ngựa thuần hóa qua nhiều thiên niên kỉ,

producing a population with much more diverse appearances.

sản sinh ra một quần thể có ngoại hình đa dạng hơn rất nhiều.

So when it was time to introduce the Takhi to their ancestral home,

Vì vậy, khi đưa những con ngựa Takhi về quê hương của chúng,

they were quite different from the horses

chúng hoàn toàn khác biệt với ngựa

who’d been taken from those steppes a century earlier.

được đem về từ các vùng thảo nguyên từ một thế kỉ trước.

Complicating things even further,

Mọi thứ còn phức tạp hơn nữa,

while these new Takhi herds were no longer in zoos,

trong khi những đàn Takhi mới này không còn ở trong những vườn thú nữa,

to this day, almost all remain closely monitored

cho đến hôm nay, gần như tất cả đều được giám sát chặt chẽ

and controlled for their own protection.

cũng như kiểm soát để bảo vệ chính chúng.

So in a strange way, it’s hard to say if these animals are actually in the wild

Vì vậy, theo một cách kỳ lạ,

thật khó để nói liệu những con vật này có thực sự sống trong tự nhiên

or even if they’re truly Takhi.

hay thậm chí liệu chúng có thực sự là ngựa Takhi.

The story of the Takhi horse is not unique.

Câu chuyện của ngựa Takhi không phải là duy nhất.

In many of our conservation victories,

Với nhiều thắng lợi của chúng ta trong việc bảo tồn,

it’s difficult to say exactly what was saved,

thật khó để nói một cách chính xác về những gì đã được bảo vệ,

and the role that zoos play in conservation can be very complicated.

và vai trò của vườn bách thú trong việc bảo tồn có lẽ rất phức tạp.

It's clear that zoos have been and can continue to be significant forces

Rõ ràng là các vườn bách thú đã từng và có thể tiếp tục là nguồn lực quan trọng

for animal preservation,

trong việc bảo tồn động vật,

especially efforts to save charismatic animals from extinction.

đặc biệt là những nỗ lực cứu lấy các loài vật đẹp đẽ khỏi nguy cơ tuyệt chủng.

Nhưng ngày nay, nguyên nhân trực tiếp nhất dẫn đến sự tuyệt chủng động vật

But today, the most direct cause of animal extinctions

are humanity’s impacts on animal habitats and Earth’s climate.

là tác động của con người

lên môi trường sống của động vật và khí hậu Trái Đất.

Vì thế, nếu các vườn bách thú thực sự muốn giúp bảo vệ

So if zoos truly want to help protect the diversity of animal life on this planet,

sự đa dạng sống của loài vật trên hành tinh này,

perhaps they should redirect their efforts

có lẽ họ nên chuyển hướng các nỗ lực của mình

to preserving the natural habitats these animals so desperately need.

sang bảo tồn các môi trường sống tự nhiên mà những loài vật này rất cần.