How often should you get a flu shot? - Melvin Sanicas

Translator: Sophie Dang Reviewer: Bito Đặng

Suốt cả năm, các nhà nghiên cứu tại hàng trăm bệnh viện khắp thế giới

thu thập mẫu thử từ những bệnh nhân cúm

và gửi chúng tới các chuyên gia hàng đầu về virút học với một mục tiêu:

chế tạo vắc-xin phòng ngừa cho mùa cúm tiếp theo.

Nhưng tại sao mỗi năm ta lại cần một vắc-xin cúm mới?

Vắc-xin cho các bệnh như quai bị và sởi có hiệu quả cả đời

với hai mũi tiêm lúc sơ sinh.

Vậy bệnh cúm thì có gì đặc biệt?

Có hai yếu tố khiến phòng ngừa cúm trở nên khó khăn.

Đầu tiên, có hơn 100 chủng virút cúm,

và một số loại có chu kỳ thay đổi theo từng mùa.

Thứ hai, hệ gen của virút cúm cho phép chúng đột biến nhanh hơn

nhiều loại virút khác.

Cúm lây lan bằng cách biến tế bào vật chủ thành những nhà máy sản sinh virút mới.

Khi bị vật chủ nuốt chửng, virút giải phóng vật chất di truyền,

tìm đường đi đến nhân.

Ở đó, các bộ máy tế bào sao chép mã gen của vật chủ

bắt đầu giải mã gen của virút,

tạo ra ngày càng nhiều bản sao của nó.

Các virút mới được tạo thành và nhồi nhét trong tế bào cho đến khi vỡ ra,

phát tán các virút cúm mới ra ngoài và tiếp tục lây nhiễm.

Phần lớn virút đều tuân theo cơ chế này.

Mánh khóe của bệnh cúm là dùng vật chất di truyền

tương tự DNA được gọi là RNA.

Các virút RNA có thể đột biến nhanh hơn nhiều.

Khi các tế bào tổng hợp DNA,

một hệ thống đối chứng tích hợp sẽ phát hiện và sửa các lỗi sai,

nhưng cơ chế tổng hợp RNA không có cơ chể rà soát này.

Nếu có lỗi xảy ra, chúng dính xung quanh tạo ra nhiều biến thể virút mới.

Tại sao đây lại là vấn đề?

Vì vắc-xin phụ thuộc vào sự nhận biết.

Vắc-xin cúm gồm một số chất, gọi là kháng nguyên,

được tìm thấy trên bề mặt của chính virút.

Cơ thể người nhận diện các mảnh này như vật lạ

và phản ứng lại bằng cách sản sinh ra các hợp chất gọi là kháng thể

phù hợp với các kháng nguyên.

Khi một người tiêm vắc-xin gặp virút thật sự,

các kháng thể được lập trình trước sẽ giúp hệ miễn dịch nhận biết mối nguy

và nhanh chóng hành động để ngăn ngừa xâm nhập.

Các kháng nguyên này khác nhau cho từng chủng loại cúm.

Nếu vắc-xin giúp hệ miễn dịch chuẩn bị đối phó với một chủng loại,

thì chủng loại khác vẫn có thể xâm nhập.

Thậm chí, trong cùng một chủng loại cúm,

các đột biến di truyền có thể thay đổi nhanh chóng những hợp chất bề mặt

đủ để không bị kháng thể nhận ra.

Để làm mọi thứ trở nên phức tạp hơn,

đôi khi hai loại virút khác nhau kết hợp tạo ra loại virút lai hoàn toàn mới.

Tất cả khiến việc tiêm ngừa cúm

giống như cố bắn trúng một mục tiêu luôn di chuyển và biến đổi.

Đó là lý do các nhà khoa học liên tục thu thập dữ liệu

về các chủng loại virút đang tồn tại

và kiểm tra xem có bao nhiêu trong đó đã đột biến

từ các phiên bản năm trước.

Mỗi năm hai lần, Tổ chức Y tế thế giới tập hợp các chuyên gia

để phân tích tất cả dữ liệu,

tổ chức một cuộc họp cho mỗi bán cầu.

Các nhà khoa học sẽ xác định

những chủng nào được đưa vào vắc-xin của mùa,

chọn ra bốn chủng để đưa vào các vắc-xin cúm tứ liên sử dụng ngày nay.

Mặc các thủ đoạn lẩn trốn của bệnh cúm,

những năm gần đây, các dự đoán của nhóm gần như luôn đúng.

Ngay cả khi chủng cúm biến đổi thêm, các vắc-xin vẫn thường đủ khả năng

để người đã tiêm chủng dù có mắc bệnh cúm

vẫn sẽ bệnh nhẹ hơn và ngắn hơn.

Việc tiêm chủng cũng giúp bảo vệ những người khác trong cộng đồng

những người có thể không đủ điều kiện y tế để tiêm phòng

bằng cách ngăn ngừa những người xung quanh nhiễm virút.

Đây được gọi là miễn dịch cộng đồng.

Tiêm phòng cúm không thể khiến bạn bị cúm.

Nó chứa một virút bất hoạt không có khả năng làm bạn bị bệnh.

Bạn có thể thấy mệt mỏi và đau nhức sau khi tiêm chủng.

Nhưng đó không phải là nhiễm trùng

mà là phản ứng miễn dịch bình thường với vắc-xin.

Một số nơi trên thế giới, thay vì tiêm, lại sử dụng vắc-xin bơm vào mũi

có chứa virút sống bị suy yếu.

Cách này cũng an toàn cho đại đa số người.

Chỉ những người có hệ miễn dịch yếu mới có thể gặp nguy hiểm,

nhưng họ thường không được cho dùng loại vắc-xin sống này.

Trong khi đó, các nhà khoa học đang phát triển vắc-xin cúm phổ thông

có thể chống lại bất kỳ chủng cúm nào, kể cả đột biến.

Nhưng cho đến lúc đấy, việc tìm kiếm vắc-xin cho năm sau vẫn tiếp diễn.