Why are fish fish-shaped? - Lauren Sallan

Translator: Nguyễn Đức Chí Thanh Reviewer: Đức Nguyễn

In tropical seas,

Tại vùng biển nhiệt đới,

flying fish leap out of the water,

những chú cá bay nhảy khỏi mặt nước,

gliding for up to 200 meters using wing-like fins,

lướt tới trước 200 mét bằng vây dạng cánh,

before dipping back into the sea.

trước khi lặn sâu xuống đáy biển.

In the Indo-Pacific,

Tại Ấn Độ - Thái Bình Dương,

a hunting sailfish can reach speeds of 110 kilometers per hour.

một con cá buồm có thể bơi với tốc độ 110 ki-lô-mét trên giờ.

That’s 11 times faster than Olympic swimming champion Michael Phelps.

Nhanh gấp 11 lần so với quán quân bơi lội Olympic Michael Phelps.

It can then stick up its spiny dorsal fin like a brake,

Nó có thể dựng đứng xương vây lưng như một cái phanh,

grinding to a dead halt, mid-swim.

dừng ngay tức khắc và chuyển qua bơi với tốc độ tầm trung.

Each of these physical feats is made possible by a fish’s form,

Những đặc điểm độc đáo này có được là nhờ vào cấu tạo đặc biệt của thân cá,

which in most species is a smooth, elongated body, fins, and a tail.

đa số có thân thon dài, trơn nhẵn, có vây và đuôi.

These features are shared across thousands of fish species,

Những đặc điểm này phổ biến ở hàng ngàn loài cá,

each introducing its own variations on the theme to survive in unique habitats.

nhưng mỗi loài lại có những tùy chỉnh để sống sót trong môi trường riêng biệt.

What makes these features so commonplace in fish,

Điều gì khiến những đặc điểm trên phổ biến

and what does it reveal about the more than 33,000 fish species

và chúng tiết lộ điều gì về hơn 33,000 loài cá

that inhabit earth’s rivers, lakes, and seas?

sống ở sông, hồ, và biển trên Trái đất?

Fish can be split into two main groups,

Cá có thể được chia thành hai nhóm chính,

according to the type of motion they favor.

dựa theo loại chuyển động của chúng.

The first is body and caudal fin driven motion,

Nhóm đầu dựa vào chuyển động của thân và vây đuôi,

and most fish species, about 85%, fall into this group.

và phần lớn loài cá, khoảng 85%, thuộc nhóm này.

Here, the body and tail are the primary propelling forces,

Ở nhóm này, thân và vây đuôi được sử dụng làm lực đẩy chính,

with fins mainly playing a stabilizing and steering role.

với các vây đóng vai trò giữ thăng bằng và chuyển hướng.

This configuration suits many open-water species,

Hình dạng này phù hợp với nhiều loài sống ở vùng nước thoáng,

which need speed, thrust and control for constant, efficient swimming.

nơi đòi hỏi tốc độ, lực đẩy, cùng với kiểm soát việc bơi hiệu quả và liên tục.

Eels lie at one extreme of this group.

Lươn là một ví dụ hàng đầu của nhóm này.

Known as anguilliform swimmers,

Được biết đến là loài có kiểu bơi anguilliform,

their entire bodies undulate to generate a wave-like motion.

chúng uốn lượn cả cơ thể để tạo ra những chuyển động lượn sóng.

Compared to anguilliform fish,

So sánh với cá dạng lươn,

species like salmon and trout, known as subcarangiforms,

những loài như cá hồi được biết đến là loài có kiểu bơi subcarangiform,

use about two-thirds of their body mass to generate motion,

sử dụng 2/3 trọng lượng toàn thân để tạo ra chuyển động,

while carangiform swimmers, such as mackerel,

trong khi những loài có kiểu bơi carangiform, như cá thu,

only use about a third.

thì chỉ dùng 1/3 trọng lượng.

Typically, the less of its mass a fish uses to generate motion,

Thông thường, càng sử dụng ít trọng lượng cơ thể để chuyển động,

the more streamlined its shape.

thân cá càng thuôn dài.

At the other end of the spectrum from eels are ostraciiform species like boxfish,

Trái ngược hẳn với lươn là những loài có kiểu bơi ostraciiform như cá nắp hòm,

và kiểu bơi thunniform như cá ngừ.

and thunniform swimmers like tuna.

In these fish, the tails, also known as caudal fins, do the work.

Ở những loài này, đuôi, hay vây đuôi, nhận nhiệm vụ tạo chuyển động.

A tuna’s tail is attached by tendons to multiple muscles in its body.

Gân đuôi của cá ngừ được nối với hàng tá bó cơ khắp cơ thể.

It powers the body like an engine,

Nó cung cấp năng lượng cho cơ thể,

forcefully catapulting the bullet-like fish

đẩy con cá đi như một viên đạn

to speeds up to 69 kilometers per hour.

với tốc độ lên đến 69 ki-lô-mét trên giờ.

The second major fish group relies on median and paired fin motion,

Nhóm cá lớn thứ hai dựa vào chuyển động của vây giữa và vây cặp,

meaning they’re propelled through the water predominantly by their fins.

nghĩa là chúng di chuyển chủ yếu nhờ vào các vây.

Fins allow fine-tuned movement at slow speeds,

Các vây này cho phép cá chuyển hướng khi bơi tốc độ thấp,

so this propulsion is typically found in fish

vậy nên, cơ chế này chủ yếu được tìm thấy ở những loài cá

that have to navigate complex habitats.

sống ở môi trường đòi hỏi khả năng điều hướng phức tạp.

Bottom-dwelling fishes, like rays, fall into this group;

Những loài cá sống dưới đáy, như cá đuối, thuộc nhóm này;

using their huge pectoral fins, they can lift themselves swiftly off the sea floor.

chúng có thể nhanh chóng bơi khỏi đáy bằng cách sử dụng vây ngực to lớn,

That conveniently allows them to inhabit shallow seas

cho phép chúng sinh sống tại những vùng biển nông

without being buffeted about by waves.

mà không phải chống chọi với các con sóng.

Similarly, shallow-water flatfish use their entire bodies

Tương tự, loài cá thân bẹt sống vùng nước nông dùng toàn bộ cơ thể

as one big fin to hoist themselves up off the sand.

như một cái vây lớn nâng chúng khỏi mặt cát.

Ocean sunfish lack tails,

Cá thái dương biển không có vây,

so they move around slowly by beating their wing-like median fins instead.

nên chuyển động chậm chạp bằng cách quạt những vây giữa dạng cánh của mình.

Similar movements are shared by many reef species,

Những loài sống ở dải đá ngầm cũng có kiểu bơi tương tự,

like the queen angelfish,

như là cá thiên thần nữ hoàng,

surgeonfish,

cá đuôi gai,

and wrasse.

và cá hàng chài.

Their focus on fins has taken the demand off their bodies,

Việc tập trung sử dụng vây giúp giảm bớt gánh nặng cho thân,

many of which have consequently evolved into unusual and inventive shapes.

nhờ đó, phần lớn thân cá tiến hoá thành những hình dạng lạ mắt, sáng tạo.

There are fishes within both groups that seem to be outliers.

Có những loài cá tưởng như không thuộc hai nhóm này.

Nhưng nếu nhìn kỹ hơn,

But if you look closer,

you’ll notice that these common traits are disguised.

bạn sẽ nhận ra những đặc điểm chung bị ẩn giấu.

Seahorses, for instance, don’t appear fish-shaped in any conventional way,

Ví dụ, cá ngựa, không có hình dáng thông thường của cá,

yet they use their flexible dorsal fins as makeshift tails.

nhưng lại sử dụng vây lưng linh hoạt như một cái vây tạm thời vậy.

A pufferfish may occasionally look more like a lethal balloon,

Một con cá nóc thi thoảng trông giống một quả bóng chết người,

but if it needs to swim rapidly, it’ll retract its spines.

nhưng nếu cần bơi với tốc độ cao, nó sẽ thu những cái gai của nó lại.

Handfish look like they have legs,

Cá tay trông như có chi,

but really these limb-like structures are fins,

nhưng những phần giống chi này là vây,

modified to help them amble across the sea floor.

được biến đổi để giúp chúng bò dưới đáy biển.

For fish, motion underpins survival,

Với loài cá, muốn sống sót thì cần di chuyển,

so it’s become a huge evolutionary driver of form.

nên chúng đã có những tiến hoá to lớn về mặt hình thái.

The widespread features of fish have been maintained

Những đặc điểm chung của loài cá đã được duy trì

across tens of thousands of fish species,

qua hơn hàng ngàn loài,

not to mention other ocean-dwelling animals,

chưa kể đến những động vật biển khác,

like penguins,

như chim cánh cụt,

dolphins,

cá heo,

sea slugs,

sên biển,

and squids.

và mực ống.

And that’s precisely because they’ve proven so successful.

Và đó là điều đúng đắn vì chúng đã chứng tỏ công dụng.