How fast are you moving right now? - Tucker Hiatt

Çeviri: Giray Başbuğ Gözden geçirme: Can Boysan

How fast are you moving right now?

Şu an ne kadar hızlı hareket ediyorsunuz?

That seems like an easy question.

Kolay bir soru gibi görünüyor.

The first tempting answer is,

İlk cazip cevap,

"I'm not moving."

"Hareket etmiyorum."

Upon further reflection,

Biraz düşündükten sonra

you realize that maybe the Earth's motion counts.

belki Dünya'nın hareketinin sayıldığını anlıyorsunuz.

So, a second tempting answer is,

Böylece ikinci cazip cevap,

"19 miles/second around the Sun."

"Güneş etrafında 30 kilometre/saniye."

But then you recall learning that the Sun

Ama sonra Güneş'in, Samanyolu Galaksisi'nin merkezi etrafında döndüğünü

moves around the center of the Milky Way galaxy,

öğrenişinizi hatırlıyorsunuz

and the Milky Way moves within the Local Group of galaxies,

ve Samanyolu'nun, Yerel Grup galaksileriyle hareket ettiğini

and the Local Group moves within the Virgo Cluster,

ve Yerel Grup'un Başak Kümesi ile,

and the Virgo Cluster moves within...

Başak Kümesi'nin de öyle.

"How fast are you moving?"

"Ne kadar hızlı hareket ediyorsunuz?"

is not an easy question.

kolay bir soru değil.

When Mission Control tells astronauts

Görev Kontrol, astronotlara

how fast they're going,

ne kadar hızlı hareket ettiklerini söylerken

there's always an assumed standard of rest.

her zaman kabul edilen sabit bir nokta vardır.

At the start of the voyage,

Yolculuğun başlangıcında

speeds are given relative to the launchpad.

hız, fırlatma rampasına göre söylenir.

But later, when the launchpad is

Ama sonra, rampa da

just one more arbritrary place

Dünya'nın dönen yüzeyindeki

down there on Earth's spinning surface,

herhangi bir noktaya dönüşünce

speeds are given relative to

hız; Dünya'nın sabit, dönmeyen merkezine göre söylenir.

the idealized, non-spinning pinpoint center of Earth.

On their way to the Moon,

Ay'a olan yolculuklarında

Apollo astronauts had a hard time

Apollo astronotları,

"Ne kadar hızlı hareket ediyorsunuz?" sorusunu cevaplarken

answering the question,

"How fast are you moving?"

zor anlar yaşadılar.

Speed away from Earth was one thing,

Dünya'dan uzaklaşma hızları ile

and speed toward the Moon was quite another.

Ay'a yaklaşma hızları tamamen farklı şeylerdi.

That's because the Earth and the Moon

Bunun sebebi de, Dünya'nın ve Ay'ın

move relative to one another.

birbirlerine göre hareket etmeleri.

Ah, of course!

Tabii ya!

Speed is a relative quantity.

Hız, göreli bir niceliktir.

When Captain Kirk ask Lieutenant Sulu

Kaptan Kirk, Teğmen Sulu'ya

if the Starship Enterprise has reached a speed of warp 7,

Atılgan Yıldız Gemisi'nin warp 7 hızına ulaşıp ulaşmadığını sorduğunda

Sulu should reply,

Sulu'nun cevabı,

"Relative to what, Captain?"

"Neye göre, Kaptan?" olmalı.

Such a sassy reply

Böylesine küstah bir cevap,

may get subordinate Starfleet officers in trouble,

Starfleet astsubaylarının başını belaya sokabilir

but it is the only good answer

ancak bu, "Ne kadar hızlı hareket ediyorsunuz?" sorusuna

to the question, "How fast are you moving?"

verilebilecek tek iyi cevap.

This is basic relatively talking.

Bu, basit görelilik muhabbeti.

Not fancy Einsteinian relativity,

Süslü Einstein göreliliği değil,

but good old fashioned (and still correct)

eski moda (ama hâlâ geçerli)

Galilean relativity.

Galile göreliliği.

Galileo seems to have been the first person

Görünüşe göre Galile,

mutlak hız diye bir şeyin olmadığını anlayan ilk kişi.

to realize that there is no such thing

as an absolute speed.

Speeds are relative.

Hız görelidir.

This means that speeds only have meaning

Bu demek oluyor ki hız,

when they are referred to a reference frame.

yalnızca bir referans çerçevesinde anlam kazanır.

Presumably that reference frame is itself at rest.

Bu referans noktası muhtemelen durağandır.

But then we have to ask again,

Ama sonra şunu sormamız gerekir,

"At rest relative to what?"

"Neye göre durağan?"

Because even the concept of rest

Çünkü durağanlık kavramı bile

has lost any hint of absolute meaning.

mutlak bir anlam ifadesini kaybetmiştir.

Speed is relative, and rest is relative.

Hız görelidir, durağanlık da görelidir.

Earth's speed is 19 miles/second relative to the Sun.

Dünya'nın hızı, Güneş'e göre 30 km/sn'dir.

The Enterprise's speed is warp 7

Atılgan'ın hızı,

relative to the center of the Milky Way galaxy.

Samanyolu Galaksisi'nin merkezine göre warp 7'dir.

Your speed is zero relative to your easy chair.

Sizin hızınız, oturduğunuz sandalyeye göre sıfırdır.

But depending on where you sit,

Ancak oturduğunuz yere bağlı olarak,

it is hundreds of miles/hour relative to Earth's center.

hızınız Dünya'nın merkezine göre yüzlerce km/sa.

When we furrow a brow and ask,

Bir kaşımızı kaldırıp

"But how fast is Earth really moving?"

"Dünya gerçekten ne kadar hızlı hareket ediyor?" diye sorarsak

we imagine Spaceship Earth

Uzay Gemisi Dünya'yı,

plowing through the ocean of space

Güneş'in etrafında dönerken

as it orbits the Sun.

uzay okyanusunu yarıyor düşünürüz.

But space is not an ocean.

Ama uzay, bir okyanus değil.

It has no substance as water does.

Su gibi maddeden oluşmuyor.

Space is not a thing;

Uzay bir şey değil.

space is nothing.

Uzay hiçbir şey.

Space is no thing.

Uzay bir hiç.

You can move between two points in space,

Uzayda iki nokta arasını katedebilirsiniz,

say between Earth and Mars,

mesela Dünya ve Mars arasını

but you can't move through space.

ancak uzayda hareket edemezsiniz.

There's nothing to move through.

İçinden geçecek bir şey yok.

It's like trying to say how much a hole weighs.

Bir deliğin ağırlığını söylemeye çalışmak gibi.

A hole weighs exactly nothing

Bir deliğin ağırlığı yoktur

because a hole is nothing.

çünkü delik hiçbir şeydir.

It's a void, and so is space.

O bir hiçlik, tıpkı uzay gibi.

To move relative to nothing is meaningless.

Hiçbir şeye göre hareket etmek anlamsız.

The concepts of speed and of rest

Hız ve durağanlık kavramlarının

have only relative meaning.

yalnızca göreli anlamları vardır.

They are absolutely meaningless.

Kesinlikle anlamsızdırlar.

They mean something

Yalnızca yapay, seçilmiş bir referans noktası çerçevesinde

only with respect to arbitrarily chosen,

artificial frames of reference.

anlam kazanırlar.

If, someday, you are buckled into your spaceship,

Eğer bir gün altınıza uzay geminizi çekerseniz

and you see from the side window, say,

ve yan pencereden,

a space station whizz by at constant speed,

mesela, sabit hızlı bir uzay istasyonu görürseniz

there is no way to know which of you is really moving.

hanginizin gerçekten hareket ettiğini bilmenin bir yolu yok.

Neither of you is really moving

Aslında hiçbiriniz hareket etmiyorsunuz

because there is no deep reality about constant speed.

çünkü sabit hız hakkında derin bir gerçeklik yok.

Constant speed in a straight line

Düz bir hat üzerinde sabit hız

has only relative meaning,

yalnızca göreli anlam ifade eder,

a kind of relative reality.

bir çeşit göreli gerçeklik.

Does this mean that all motion is relative?

Bu, tüm hareketlerin göreli olduğu anlamına mı geliyor?

No! Some motions have only relative meaning,

Hayır! Bazı hareketlerin yalnızca göreli anlamları var

but some motions have absolute meaning,

ama bazı hareketler mutlak anlamlara sahip,

are absolutely real.

cidden gerçekler.

For example, constant speed is relative,

Örneğin, sabit hız görelidir

but change in speed is absolute.

ancak hızdaki değişim mutlaktır.

Calling something absolute in science

Bilimde bir şeye mutlak demek,

means that arbitrary standards are not used

ölçümde keyfi birimlerin kullanılmaması demektir.

in its measurement.

It is unambiguously measurable.

Açık bir şekilde ölçülebilirdir.

When your spaceship fires its engines,

Uzay geminiz motorlarını çalıştırdığında

your change in speed is beyond doubt.

hızınızdaki değişim kesindir.

You feel it in your stomach,

Karnınızda hissedersiniz

and your ship's sensors can measure it.

ve geminizin sensörleri bunu ölçebilir.

Outside your window,

Camdan dışarı baktığınızda

the passing space station

ardınızda kalan uzay istasyonu

may seem to be changing speed,

hızını değiştiriyor gözükebilir

but the beings inside the station will not feel it.

ancak içindekiler bunu hissetmeyecektir.

And no sensors can measure it.

Ve hiçbir sensör bunu ölçemez.

You are really changing speed,

Siz gerçekten hızınızı değiştiriyorsunuz

and they are really are not.

ve onlar, gerçekten değiştirmiyor.

There's something absolutely real

Hızın değişimi ile ilgili

about changes in speed.

mutlaka gerçek olan şeyler var.

The same goes for rotation.

Aynı şey dönme hareketi için de geçerli.

If your spaceship is spinning,

Eğer uzay geminiz dönüyorsa

bunu hissedebilirsiniz

you can feel it,

ve geminin sensörleri bunu ölçebilir.

and your ship's sensors can measure it.

The space station outside

Dışarıdaki uzay istasyonu

may seem to be going around you,

fır dönüyor gözükebilir

but it is you who feels queasy,

ancak midesi bulanan sizsiniz,

not the folks in the space station.

uzay istasyonundakiler değil.

You are really spinning,

Siz gerçekten dönüyorsunuz

and they really are not.

ve onlar gerçekten dönmüyor.

There's something absolutely real about rotation.

Dönme hareketi hakkında mutlaka gerçek şeyler var.

So, some motions are relative, and some are not.

Bazı hareketler görelidir ve bazıları değildir.

There is no deep reality about constant speed,

Sabit hızla ilgili derin bir gerçeklik yok

but changes in speed are deeply real,

ancak hızdaki değişim cidden gerçek,

and so are rotations.

dönme hareketi de öyle.

We have to be thoughtful

Neyin çok gerçek olduğunu anlamak için

in our analysis of everyday experience

günlük hayattaki deneyimlerimizi

in order to identify what is deeply real.

düşünceli bir şekilde değerlendirmeliyiz.

Since we can be fooled by perceptions

Hız kadar basit kavramlarla bile

as basic as speed,

kafamız karışabildiğine göre

maybe every perception deserves careful scrutiny.

belki tüm algılar dikkatli incelenmeyi hak ediyordur.

This is what inspired Einstein

Einstein'ın, ışık hızı

to his incredible insights

ve geleceğe zaman yolculuğu konusundaki

about the speed of light and forward time travel.

inanılmaz sezgilerine ilham veren şey bu.

Knowing how to identify

Neyin son derece gerçek olduğuna

what is deeply real

nasıl karar verilebileceğini bilmek

is tough and important work.

zor ve önemli bir iş.

If a police officer ever pulls you over for speeding

Bir polis memuru sizi aşırı hızdan dolayı kenara çekerse

and asks, "Do you know how fast you were going?"

ve "Ne kadar hızlı gittiğini biliyor musun?" diye sorarsa

an insightful, though perhaps unwise, reply

bilinçli ama belki akılsızca bir cevap,

would be, "Relative to what?"

"Neye göre?" olurdu.

And then, as you sit in the backseat of the police car

Sonra polis arabasının arka koltuğuna oturup

and feel it accelerate toward jail,

hapishaneye doğru hızlanışınızı hissederken

you can add,

"Ama bazı şeyler mutlaktır!" diye ekleyebilirsiniz.

"But some things are absolute!"