How fast are you moving right now? - Tucker Hiatt

Bạn đang chuyển động với vận tốc nào ? - Tucker Hiatt

Translator: Hồng Linh Nguyễn Reviewer: Nhu PHAM

How fast are you moving right now?

Bạn đang chuyển động với vận tốc nào?

That seems like an easy question.

Có vẻ là một câu hỏi dễ.

The first tempting answer is,

Câu trả lời thứ nhất có thể là

"I'm not moving."

"Tôi đang đứng yên."

Upon further reflection,

Nhưng nghĩ xa hơn,

you realize that maybe the Earth's motion counts.

bạn nhận ra chuyển động của Trái đất cũng có thể được tính.

So, a second tempting answer is,

Vậy câu trả lời thứ hai có thể là:

"19 miles/second around the Sun."

"30,6 km/s quanh Mặt trời."

But then you recall learning that the Sun

Nhưng rồi bạn nhớ rằng Mặt trời

moves around the center of the Milky Way galaxy,

chuyển động quanh trung tâm Dải Ngân hà,

and the Milky Way moves within the Local Group of galaxies,

và Dải Ngân hà chuyển động trong Tập hợp Ngân hà,

and the Local Group moves within the Virgo Cluster,

và Tập hợp Ngân hà chuyển động trong Cụm Xử Nữ,

and the Virgo Cluster moves within...

và Cụm Xử Nữ chuyển động trong...

"How fast are you moving?"

"Chuyển động với vận tốc nào?"

is not an easy question.

không phải là một câu hỏi dễ.

When Mission Control tells astronauts

Trạm kiểm soát cho biết tốc độ di chuyển của phi hành gia

how fast they're going,

there's always an assumed standard of rest.

dựa trên một tiêu chuẩn giả định về điểm tĩnh.

At the start of the voyage,

Lúc xuất phát,

speeds are given relative to the launchpad.

vận tốc được tính tương đối với bệ phóng.

But later, when the launchpad is

Sau đó, khi bệ phóng

just one more arbritrary place

chỉ còn là một điểm bất kì

down there on Earth's spinning surface,

trên bề mặt Trái đất,

speeds are given relative to

vận tốc được tính tương đối với

the idealized, non-spinning pinpoint center of Earth.

tâm điểm tĩnh lí tưởng của Trái đất.

Trên đường tới Mặt trăng,

On their way to the Moon,

Apollo astronauts had a hard time

phi hành gia tàu Apollo gặp khó khăn

answering the question,

để trả lời câu hỏi:

"How fast are you moving?"

"Bạn đang chuyển động với vận tốc nào?"

Speed away from Earth was one thing,

Vận tốc ở ngoài Trái đất là một chuyện,

and speed toward the Moon was quite another.

vận tốc khi tiến tới Mặt trăng lại là chuyện khác.

That's because the Earth and the Moon

Bởi vì Trái đất và Mặt trăng

move relative to one another.

chuyển động tương đối với nhau.

Ah, of course!

À, đương nhiên rồi!

Speed is a relative quantity.

Vận tốc là một đại lượng tương đối.

When Captain Kirk ask Lieutenant Sulu

Khi Cơ trưởng Kirk hỏi Trung úy Sulu

if the Starship Enterprise has reached a speed of warp 7,

phi thuyền Enterprise đã đạt vận tốc 370 tỉ km/h chưa?

Sulu should reply,

Sulu nên đáp là,

"Relative to what, Captain?"

"Tương đối với gì, Cơ trưởng?"

Such a sassy reply

Câu trả lời như vậy

may get subordinate Starfleet officers in trouble,

có thể khiến sĩ quan Starfleet gặp rắc rối,

but it is the only good answer

nhưng lại là câu trả lời duy nhất

to the question, "How fast are you moving?"

cho câu hỏi: "Chuyển động với vận tốc nào?"

This is basic relatively talking.

Đây là khái niệm tương đối cơ bản.

Not fancy Einsteinian relativity,

Không phải Thuyết tương đối cao siêu của Einstein,

but good old fashioned (and still correct)

mà là thuyết tương đối cũ (và vẫn đúng)

Galilean relativity.

của Galileo.

Galileo seems to have been the first person

Galileo dường như là người đầu tiên

to realize that there is no such thing

nhận ra không có thứ gọi là

as an absolute speed.

vận tốc tuyệt đối.

Speeds are relative.

Vận tốc mang tính tương đối.

This means that speeds only have meaning

Điều đó nghĩa là vận tốc chỉ có ý nghĩa

when they are referred to a reference frame.

khi được gắn với một hệ quy chiếu.

Presumably that reference frame is itself at rest.

Giả định hệ quy chiếu đó ở trạng thái tĩnh.

But then we have to ask again,

Nhưng rồi ta lại phải hỏ:i

"At rest relative to what?"

"Tĩnh so với gì?"

Because even the concept of rest

Bởi vì kể cả trạng thái tĩnh

has lost any hint of absolute meaning.

cũng không có khái niệm rõ ràng.

Speed is relative, and rest is relative.

Vận tốc có tính tương đối, trạng thái tĩnh cũng vậy.

Earth's speed is 19 miles/second relative to the Sun.

Vận tốc Trái đất là 30,6 km/s khi Mặt trời là mốc quy chiếu.

The Enterprise's speed is warp 7

Vận tốc tàu Enterprise là 370 tỉ km/h

relative to the center of the Milky Way galaxy.

khi lấy trung tâm Ngân hà làm mốc quy chiếu.

Your speed is zero relative to your easy chair.

Vận tốc của bạn là 0 khi lấy ghế ngồi làm mốc.

But depending on where you sit,

Nhưng tùy vào nơi bạn ngồi,

it is hundreds of miles/hour relative to Earth's center.

nó có thể là hàng trăm km/h khi lấy tâm Trái đất làm mốc.

When we furrow a brow and ask,

Khi ta nhăn mày và hỏi:

"But how fast is Earth really moving?"

"Vậy Trái đất chuyển động với vận tốc nào?"

we imagine Spaceship Earth

tưởng tượng Trái đất là 1 tàu vũ trụ

plowing through the ocean of space

rẽ sóng trên đại dương không gian

as it orbits the Sun.

trong lúc quay quanh Mặt trời.

But space is not an ocean.

Không gian không là đại dương.

It has no substance as water does.

Nó không có các chất như nước.

Space is not a thing;

Không gian không là một vật:

space is nothing.

không gian không là gì cả.

Space is no thing.

Không gian không có gì cả.

You can move between two points in space,

Bạn có thể di chuyển giữa 2 điểm trong không gian,

say between Earth and Mars,

như Trái đất và Sao Hỏa,

but you can't move through space.

nhưng không thể đi xuyên qua không gian.

There's nothing to move through.

Chẳng có gì để đi qua cả.

It's like trying to say how much a hole weighs.

Việc đó giống như thử nói lỗ trống nặng bao nhiêu.

A hole weighs exactly nothing

Lỗ trống nặng bằng 0

because a hole is nothing.

bởi vì nó không là gì cả.

It's a void, and so is space.

Trống không, và không gian cũng vậy.

To move relative to nothing is meaningless.

Chuyển động tương đối so với không vật gì cả là vô nghĩa.

The concepts of speed and of rest

Khái niệm vận tốc và trạng thái tĩnh

have only relative meaning.

chỉ có nghĩa tương đối.

They are absolutely meaningless.

Chúng không có nghĩa tuyệt đối.

They mean something

Chúng chỉ có nghĩa

only with respect to arbitrarily chosen,

khi được gắn với một mốc quy chiếu

artificial frames of reference.

bất kì đã được chọn.

If, someday, you are buckled into your spaceship,

Nếu một ngày nào đó trong tàu vũ trụ ,

and you see from the side window, say,

bạn nhìn thấy qua cửa sổ, ví dụ

a space station whizz by at constant speed,

một trạm không gian bay qua với vận tốc bất biến,

there is no way to know which of you is really moving.

không có cách nào biết được cái gì đang chuyển động.

Neither of you is really moving

Cả hai đều không chuyển động

because there is no deep reality about constant speed.

vì vận tốc bất biến không có thực.

Constant speed in a straight line

Vận tốc bất biến là một đường thẳng

has only relative meaning,

chỉ có ý nghĩa tương đối,

a kind of relative reality.

một dạng hiện thực tương đối.

Does this mean that all motion is relative?

Nghĩa là mọi chuyển động đều có tính tương đối?

No! Some motions have only relative meaning,

Không! Một vài chuyển động chỉ có tính tương đối,

but some motions have absolute meaning,

một vài chuyển động có tính tuyệt đối,

are absolutely real.

và hoàn toàn thật.

For example, constant speed is relative,

Ví dụ, vận tốc bất biến là tương đối,

but change in speed is absolute.

nhưng thay đổi trong vận tốc là tuyệt đối.

Calling something absolute in science

Cái gì có tính tuyệt đối trong khoa học

means that arbitrary standards are not used

nghĩa là không dùng các tiêu chuẩn bất kì

in its measurement.

trong quá trình đo lường.

It is unambiguously measurable.

Có thể đo được một cách rõ ràng.

When your spaceship fires its engines,

Khi tàu vũ trụ của bạn bắt đầu chạy,

your change in speed is beyond doubt.

sự thay đổi vận tốc là rõ ràng.

You feel it in your stomach,

Bạn cảm thấy điều đó,

and your ship's sensors can measure it.

và cảm biến trên tàu có thể đo được.

Outside your window,

Ngoài cửa sổ, trạm không gian lướt qua

the passing space station

may seem to be changing speed,

dường như thay đổi vận tốc,

but the beings inside the station will not feel it.

nhưng những người trong trạm không cảm thấy như vậy.

And no sensors can measure it.

Và không cảm biến nào đo được.

You are really changing speed,

Bạn thực sự đang thay đổi vận tốc,

and they are really are not.

còn họ thì không.

There's something absolutely real

Có sự tuyệt đối

about changes in speed.

trong sự thay đổi vận tốc,

The same goes for rotation.

Sự xoay tròn cũng vậy.

If your spaceship is spinning,

Nếu tàu vũ trụ đang quay,

you can feel it,

bạn có thể cảm thấy, có thể đo được bằng cảm biến.

and your ship's sensors can measure it.

The space station outside

Trạm không gian bên ngoài

may seem to be going around you,

như đang xoay quanh bạn,

but it is you who feels queasy,

nhưng chỉ bạn cảm thấy buồn nôn,

not the folks in the space station.

chứ không phải người trong trạm vũ trụ.

You are really spinning,

Chính bạn mới đang quay tròn,

and they really are not.

còn họ thì không.

There's something absolutely real about rotation.

Chuyển động xoay tròn mang tính tuyệt đối.

So, some motions are relative, and some are not.

Vậy một vài chuyển động là tương đối, một vài thì không.

There is no deep reality about constant speed,

Không có thực tế tuyệt đối với vận tốc bất biến,

but changes in speed are deeply real,

nhưng sự thay đổi trong vận tốc là có thật,

and so are rotations.

cũng như chuyển động xoay tròn.

We have to be thoughtful

Phải cẩn trọng

in our analysis of everyday experience

trong phân tích

in order to identify what is deeply real.

để xác định cái gì là tuyệt đối.

Since we can be fooled by perceptions

Vì ta có thể bị đánh lừa bằng những nhận thức

as basic as speed,

đơn giản như vận tốc,

maybe every perception deserves careful scrutiny.

mỗi nhận thức đều cần được xem xét kĩ càng.

This is what inspired Einstein

Đây là điều truyền cảm hứng cho Einstein

to his incredible insights

có cái nhìn sâu sắc

about the speed of light and forward time travel.

về vận tốc ánh sáng và du hành vượt thời gian.

Knowing how to identify

Biết cách xác định

what is deeply real

cái gì mang tính tuyệt đối

is tough and important work.

là công việc khó khăn nhưng quan trọng.

If a police officer ever pulls you over for speeding

Nếu một viên cảnh sát yêu cầu bạn tấp vào lề vì vượt tốc độ

and asks, "Do you know how fast you were going?"

và hỏi: "Bạn biết bạn đang đi với vận tốc nào không?"

an insightful, though perhaps unwise, reply

một câu trả lời sâu sắc, nhưng không khôn ngoan cho lắm

would be, "Relative to what?"

sẽ là: "Tương đối với cái gì?"

And then, as you sit in the backseat of the police car

Và rồi, bạn sẽ ngồi sau xe cảnh sát

and feel it accelerate toward jail,

và được tháp tùng về phòng giam,

you can add,

bạn có thể nói thêm:

"But some things are absolute!"

"Nhưng có những thứ là tuyệt đối!"