Where does energy come from? - George Zaidan and Charles Morton

Evrendeki tüm enerji... - George Zaidan and Charles Morton

Çeviri: Eda Ada Gözden geçirme: Emre Kocahan

Energy is not easy to define.

Enerjiyi tanımlamak hiç de kolay değil.

Things have energy,

Nesnelerin enerjisi vardır,

but you can't hold

a bushel of energy in your hands.

fakat enerjiyi

elinizde tutamazsınız.

You can see what it does,

Enerjinin neye yol açtığını görseniz de

but you can't see it directly.

doğrudan enerjiyi göremezsiniz.

There are different types of energy,

Farklı enerji çeşitleri vardır,

but the differences between them

fakat bu çeşitlerin arasındaki farklılıklar

are manifested only in how they make stuff behave.

sadece hareket ettirdikleri nesneler yolu ile ortaya çıkar.

We do know that the total amount

Evrendeki tüm farklı enerjilerin

of all the different types of energy in the universe

toplamının her zaman aynı kaldığını

is always the same.

biliyoruz.

And, for chemists, two important types of energy

Kimyagerler için iki önemli enerji çeşidi

are chemical potential energy

kimyasal potansiyel enerji ve

and kinetic energy.

kinetik enerjidir.

Potential energy is energy waiting to happen.

Potensiyel enerji gerçekleşmeyi bekleyen enerjidir.

Think of a stretched rubber band.

Gergin bir lastik bandı düşünün.

If you cut it,

Eğer bandı keserseniz

all that potential energy

tüm bu potansiyel enerji

gets converted to kinetic energy,

kinetik enerjiye dönüşür.

which is registered by you as pain.

Siz bunu acı olarak algılarsınız.

Like a stretched rubber band,

Gergin lastik bant gibi

chemical bonds also store energy,

kimyasal bağlarda enerji depolar.

and when those bonds are broken,

Bu bağlar koparıldığında

that potential energy gets converted

potansiyel enerji ısı veya ışık gibi

to other types of energy,

diğer enerji türlerine

like heat or light,

dönüştürülür veya

or gets used to make different bonds.

farklı bağ oluşumlarında kullanılır.

Kinetic energy is the energy of motion,

Kinetik enerji hareketin enerjisidir ve

and molecules are always moving.

moleküller her zaman hareket eder.

They're not necessarily going somewhere,

Bu moleküller yer değiştirebilirler veya

though they could be,

değiştirmeyebilirler, fakat

but they are vibrating,

titreşirler,

stretching,

bending,

and/or spinning.

gerilirler,

bükülürler

ve/veya dönerler.

Take methane,

Metanı ele alalım.

which is four hydrogens

Metan, merkezde bulunan

attached to a central carbon,

karbona bağlı dört hidrojenden

as an example.

oluşur.

Drawn on paper,

Metan kağıt üzerinde

it's just a still tetrahedron.

hareket etmeyen bir dört yüzey olarak görünse de

But in real life, it's a jiggling mess.

gerçekte titreşir ve karmakarışıktır.

The kinetic energy of molecules

Moleküllerin kinetik enerjisi,

is exactly the same type of energy

hareket ettiğinizde ortaya çıkan

as the energy you have

enerji ile tamamen aynı türde

when you're moving around,

bir enerjidir.

except that you can be still

Fakat siz hareket etmeden durabilseniz de

and molecules can't.

moleküller duramaz.

If you suck the kinetic energy

Bir grup moleküldeki

out of a group of molecules,

kinetik enerjiyi emerseniz

they'll move less,

sadece daha az hareket ederler

but they'll never fully stop.

ama hiçbir zaman tamamen durmazlar.

Now, in any group of molecules,

Herhangi bir grup molekülde,

some will have more kinetic energy than others.

bazıları diğerlerine oranla daha fazla kinetik enerjiye sahiptir.

And if we calculate

Eğer bu molekül grubunun

the average kinetic energy of the group,

ortalama kinetik enerjisini hesaplarsak,

we'd have a number mathematically related to

matematiksel olarak ısı ile ilgili bir sayıya

temperature.

ulaşırız.

So, the more kinetic energy

Yani bir grup molekülün

a group of molecules has,

kinetik enerjisi ne kadar fazla ise

the higher its temperature.

ısısı da o kadar fazla olur.

And that means that on a hot day,

Yani sıcak bir günde

the molecules in the air around you

etrafınızdaki havada bulunan moleküller

are spinning, stretching, bending,

döner, uzar, bükülür ve

and generally shooting around much faster

genellikle soğuk bir güne oranla

than on a cold day.

daha fazla hareket eder.

Now, hot and cold, by the way,

Bu arada sıcak ve soğuk

are relative terms.

göreceli terimlerdir.

They're always used to compare

Bu terimler her zaman bir şeyi

one thing to something else.

başka bir şey ile karşılaştımak için kullanılır.

So, on that hot summer day,

Sıcak bir günde hava molekülleri

the air molecules have more kinetic energy

vücudunuzdaki moleküllere oranla

than the molecules in your skin.

daha fazla kinetik enerjiye sahiptir.

So, when those air molecules crash into you,

Bu nedenle, bu hava molekülleri size çaptığında

they transfer some of their energy

kendi enerjilerinin bir kısmını

to the molecules in your skin,

vücudunuzdaki moleküllere aktarırlar.

and you feel that as heat.

Siz de bunu ısı olarak hissedersiniz.

On a cold day,

Soğuk bir günde

the air molecules have less kinetic energy

hava molekülleri vücudunuzdaki moleküllere oranla

than the molecules in your skin,

daha az kinetik enerjiye sahiptir.

so when you crash into those air molecules,

Bu nedenle siz bu hava molekülleri ile çarpıştığınızda

you actually transfer

kinetik enerjinizin bir kısmını

some of your kinetic energy to them,

bu moleküllere aktarırsınız ve bunu

and you feel that as cold.

soğukluk olarak hissedersiniz.

You can trace the path of energy around you.

Etrafınızdaki enerji yolunu takip edebilirsiniz.

Try it at your next cookout.

Bir dahaki barbekünüzde bunu deneyin.

You burn charcoal

Yaktığınız mangal kömüründen

and the release of that chemical potential energy

yayılan kimyasal potansiyel enerji

shows up as extreme heat and light.

aşırı ısı ve ışık olarak görünür.

The heat then makes the molecules

Ardından ısı burgeriniz, sosisli sandviçiniz

of your burgers, your hot dogs, or your vegetables

veya sebzelerinizdeki moleküllerin bağları

vibrate until their own bonds break

kopana ve yeni kimyasal yapılar

and new chemical structures are formed.

oluşana kadar titreştirir.

Too much heat and you have a charred mess;

Fazla ısı yanık bir karmaşıklık yaratırken

just enough and you have dinner.

yeterli ısı akşam yemeğinizi hazırlar.

Once in your body,

Vücudunuza giren

the food molecules in your delicious,

yanık veya lezzetli

or charred,

akşam yemeği molekülleri

dinner get broken down,

parçalanır ve

and the energy released

açığa çıkan enerji şu anda

is used to either keep you alive right now

sizi hayatta tutmak için kullanılır veya daha

or it's stored for later in different molecules.

sonra kullanılmak üzere farklı moleküllerde saklanır.

As night falls,

Akşam olduğunda

the hot summer air cools

sıcak yaz havası soğur ve

and the flow of energy into you slows.

size doğru olan enerji akışı yavaşlar.

Then, as the air reaches your skin temperature,

Hava sıcaklığı kısa bir süreliğine

for the briefest of moments,

vücut ısınız ile eşitlendiğinde

the flow stops.

akış durur.

And then it starts up again

Ardından enerji evrene geri

in the opposite direction

dönmek için havaya oranla

as energy leaves the warmer surface of your skin

daha sıcak olan vücudunuzdan ayrıldığında

to return to the universe around you,

ters yöne doğru akış başlar.

that energy, neither created nor destroyed,

Bu enerji yaratılmaz veya yok edilmez,

but ever shape-shifting,

ancak sürekli şekil değiştiren

the chameleon phoenix of our physical world.

fiziksel dünyamızın bir şaheseridir.