Where does energy come from? - George Zaidan and Charles Morton

Cała energia wszechświata jest... - George Zaidan i Charles Morton

Tłumaczenie: Magdalena Daniel Korekta: Rysia Wand

Energy is not easy to define.

Niełatwo zdefiniować energię.

Things have energy,

Rzeczy mają energię,

but you can't hold

a bushel of energy in your hands.

ale nie da się

chwycić litra energii w dłonie.

You can see what it does,

Możesz zobaczyć jak działa,

but you can't see it directly.

ale ona sama jest niewidzialna.

There are different types of energy,

Są różne rodzaje energii,

but the differences between them

ale różnią się tylko

are manifested only in how they make stuff behave.

wpływem na zachowania rzeczy.

We do know that the total amount

Wiemy, że całkowita ilość

of all the different types of energy in the universe

energii we wszechświecie

is always the same.

jest zawsze taka sama.

And, for chemists, two important types of energy

Dla chemików ważne są dwa rodzaje energii,

are chemical potential energy

chemiczna energia potencjalna

and kinetic energy.

i energia kinetyczna.

Potential energy is energy waiting to happen.

Energia potencjalna to energia oczekująca.

Think of a stretched rubber band.

Wyobraź sobie rozciągniętą gumę.

If you cut it,

Jeśli ją przetniesz,

all that potential energy

cała energia potencjalna

gets converted to kinetic energy,

zmienia się w energię kinetyczną,

which is registered by you as pain.

którą odczuwasz jako ból.

Like a stretched rubber band,

Tak jak rozciągnięta guma,

chemical bonds also store energy,

wiązania chemiczne też przechowują energię.

and when those bonds are broken,

Kiedy je zerwiesz,

that potential energy gets converted

energia potencjalna zmienia się

to other types of energy,

w jej inne rodzaje,

like heat or light,

jak ciepło czy światło,

or gets used to make different bonds.

lub tworzy nowe wiązania.

Kinetic energy is the energy of motion,

Energia kinetyczna to energia ruchu,

and molecules are always moving.

a cząsteczki są w ciągłym ruchu.

They're not necessarily going somewhere,

Niekoniecznie gdzieś się wybierają,

though they could be,

chociaż mogłyby,

but they are vibrating,

ale wibrują,

stretching,

bending,

and/or spinning.

rozciągają się, zginają i wirują.

Take methane,

Na przykład metan ma cztery wodory

which is four hydrogens

attached to a central carbon,

związane z centralnym węglem,

as an example.

jako przykład.

Drawn on paper,

Na papierze

it's just a still tetrahedron.

to tylko nieruchomy czworościan.

But in real life, it's a jiggling mess.

Ale naprawdę trzęsie się jak galaretka.

The kinetic energy of molecules

Energia kinetyczna cząstek

is exactly the same type of energy

to właśnie taka sama energia,

as the energy you have

jaką sam posiadasz

when you're moving around,

w czasie ruchu,

except that you can be still

tyle że ty potrafisz stać nieruchomo,

and molecules can't.

a cząstki nie.

If you suck the kinetic energy

Jeśli wyssiesz tę energię

out of a group of molecules,

z grupy cząsteczek,

they'll move less,

będą mniej ruchliwe,

but they'll never fully stop.

ale nigdy się nie zatrzymają.

Now, in any group of molecules,

Cząstki w danej grupie

some will have more kinetic energy than others.

różnią się ilością posiadanej energii.

And if we calculate

Średnia energia kinetyczna grupy

the average kinetic energy of the group,

we'd have a number mathematically related to

to liczba matematycznie powiązana

temperature.

z temperaturą.

So, the more kinetic energy

Im więcej energii kinetycznej

a group of molecules has,

w danej grupie cząstek,

the higher its temperature.

tym wyższa ich temperatura.

And that means that on a hot day,

To znaczy, że w gorący dzień

the molecules in the air around you

cząsteczki powietrza wokół ciebie

are spinning, stretching, bending,

wirują, rozciągają się, zginają,

and generally shooting around much faster

ogólnie poruszają się o wiele szybciej

than on a cold day.

niż w chłodny dzień.

Now, hot and cold, by the way,

Zresztą gorąco i zimno

are relative terms.

to pojęcia względne.

They're always used to compare

Używa się ich do porównań

one thing to something else.

między dwiema rzeczami.

So, on that hot summer day,

W gorący letni dzień

the air molecules have more kinetic energy

cząstki powietrza mają więcej energii kinetycznej,

than the molecules in your skin.

niż cząstki skóry.

So, when those air molecules crash into you,

Kiedy uderzają w ciebie,

they transfer some of their energy

przekazują część swojej energii

to the molecules in your skin,

cząstkom skóry

and you feel that as heat.

i odczuwasz to jako ciepło.

On a cold day,

W zimny dzień

the air molecules have less kinetic energy

cząstki powietrza mają mniejszą energię kinetyczną

than the molecules in your skin,

niż cząstki skóry,

so when you crash into those air molecules,

więc uderzając w te cząstki powietrza,

you actually transfer

to ty przekazujesz im

some of your kinetic energy to them,

część swojej energii kinetycznej

and you feel that as cold.

i odczuwasz to jako zimno.

You can trace the path of energy around you.

Możesz śledzić ścieżki energii wokół siebie.

Try it at your next cookout.

Wypróbuj to przy kolejnym grillu.

You burn charcoal

Spalasz węgiel

and the release of that chemical potential energy

i uwolniona chemiczna energia potencjalna

shows up as extreme heat and light.

jawi się jako ekstremalne ciepło i światło.

The heat then makes the molecules

Potem ciepło sprawia,

of your burgers, your hot dogs, or your vegetables

że cząstki burgerów, hot-dogów czy warzyw

vibrate until their own bonds break

wibrują, aż dojdzie do zerwania wiązań

and new chemical structures are formed.

i uformowania nowych struktur chemicznych.

Too much heat and you have a charred mess;

Zbyt dużo ciepła powoduje zwęglenie.

just enough and you have dinner.

W sam raz - daje obiad.

Once in your body,

Wewnątrz ciała

the food molecules in your delicious,

cząstki jedzenia z tego pysznego

or charred,

lub zwęglonego obiadu

dinner get broken down,

są rozrywane,

and the energy released

a uwalniająca się energia

is used to either keep you alive right now

zużywana jest, aby utrzymać cię przy życiu

or it's stored for later in different molecules.

lub jest magazynowana w innych cząstkach.

As night falls,

Wieczorami gorące letnie powietrze ochładza się

the hot summer air cools

Wieczorami gorące letnie powietrze ochładza się

and the flow of energy into you slows.

i dopływ energii zwalnia tempo.

Then, as the air reaches your skin temperature,

Gdy powietrze osiągnie temperaturę skóry,

for the briefest of moments,

na króciutką chwilę przepływ ustaje.

the flow stops.

na chwilę przepływ ustaje.

And then it starts up again

Potem wszystko zaczyna się od początku,

in the opposite direction

w przeciwną stronę,

as energy leaves the warmer surface of your skin

bo energia opuszcza nagrzaną skórę

to return to the universe around you,

i wraca do otaczającego cię powietrza.

that energy, neither created nor destroyed,

Energia nigdy nie powstaje ani nie ginie,

but ever shape-shifting,

a jedynie zmienia "kształt",

the chameleon phoenix of our physical world.

jak feniks naszego fizycznego świata.