Can you solve the Big Bang riddle? - James Tanton

Çeviri: Gul Karlidag Gözden geçirme: Ramazan Şen

It’s moments after the Big Bang and... wow, you’re still reeling.

Büyük patlamanın üstünden saniyeler geçmiş durumda...

Vay be, sen ise hâlâ dönüp duruyorsun.

You’re a particle of matter, amidst a chaotic stew of forces,

Sen, füzyonun, yok oluşun, kaotik güçlerin ortasında

fusion, and annihilation.

bir madde parçacığısın.

If you’re lucky and avoid being destroyed by antimatter,

Şanslıysan ve antimadde tarafından yok edilmekten kaçabilirsen

you'll be the seed of a future galaxy.

gelecekte bir galaksinin tohumu olacaksın.

You gravitate towards a ring of particles that have devised a game.

Bir oyun planlamış olan parçacık halkasına doğru çekiliyorsun.

A friendly gluon explains:

Dostane bir glüon şöyle açıklıyor:

there are an equal number of matter and antimatter particles.

Eşit sayıda madde ve antimadde parçacığı vardır.

At the blow of a cosmic whistle,

Kozmik ıslıkla her madde parçacığı

every particle of matter with a particle of antimatter to its immediate right

hemen sağındaki antimadde parçacığı ile birleşecek

will merge with that anitparticle to—poof!— both annihilate.

ve ikisi de puf diye yok olacak.

The circle will tighten to make a smaller circle,

Halka daha küçük bir halka oluşturmak için daralacak

and the process will repeat until just one particle of matter remains.

ve işlem, tek bir madde parçacığı kalana kadar tekrar edecek.

They’d been waiting for someone like you, as with a perfectly balanced setup,

Onlar tıpkı senin gibi birini bekliyordu.

Mükemmel dengeli bir düzende olacağı gibi kimse geride kalmayacak.

no one would be left in the end.

As guest of honor, they’ll let you choose where to insert yourself into the ring.

Onur konuğu olarak, halkanın istediğini yerine girmene izin verecekler.

What spot should you choose to make sure you’re the last particle standing?

Son kalan parçaçık olmak için hangi noktayı seçmelisin?

Pause here if you want to figure it out for yourself.

Burada durdur ve kendin çöz.

Explanation in 3

Açıklama için 3

Explanation in 2

Açıklama için 2

Explanation in 1

Açıklama için 1

A general strategy can’t rely on knowing what the circle looks like.

Genel strateji halkanın nasıl göründüğünü bilmeye güvenemez.

But we can rely on how it should end: with you as the last particle standing.

Ama nasıl bitmesi gerektiğine, sizin en son parçacık olduğunuza güvenebilir.

Let's start there and work backwards.

Hadi oradan başlayalım ve geriye doğru çalışalım.

Just before this, there were also some matter/antimatter pairs.

Bundan hemen önce, bazı madde ve anti madde çiftleri vardı.

Here’s 3 for the sake of example.

Örnek icabı işte 3 tanesi,

This right away suggests a strategy.

Bu anında bir strateji meydana getirir.

You can simulate annihilations in any circle

Bu şekilde her halkada, yok oluşun bir benzerini oluşturabilirsiniz.

by marking all pairs of adjacent particles,

Komşu parçaçık ile bütün çiftleri işaretleyerek

then the newly adjacent pairs, and so on, to reach this final set.

ve sonra yeni komşu çiftlere aynısını yaparak son takım ulaşabilirsiniz.

If you map them back to the original circle,

Eğer en baştaki halkada

standing to the immediate left of those final matter particles

ve son kalan madde parçacıklarının solunda

or the immediate right of final antiparticles

veya son kalan anti-maddelerin sağında durur işaretlerseniz

means you’ll reach this endgame state and survive.

bu oyunu bitiren duruma ulaşacak ve hayatta kalacaksınız demektir.

So here are the safe spots in all three given circles.

İşte verilen 3 halkadaki güvenli noktalar.

You find a good position and experience the bittersweet radiance

İyi bir yer bulur ve yeni arkadaşlarınızın eşleşmesinin

of your new friends pairing off and becoming pure energy.

ve saf enerjiye dönüşmesinin buruk parlaklığını deneyimlersiniz.

You’re soon left alone.

Sonunda yalnız kaldın.

But wait a minute!

Ama bekle bir dakika!

Today’s the big day.

Bugün, büyük gün.

You’re an intelligent creature of matter amidst a chaotic crowd of alien races.

Sen, uzaylı ırkların kaotik kalabalığında maddeden yapılmış zeki bir yaratıksın.

Every hundred million years,

Her 100 milyon yılda bir

sentient species of the galaxy send emissaries to the core

galaksinin duyarlı türleri, soyundan geldiğiniz galaktik tohuma

to pay tribute to the galactic seed you’re all descended from.

saygılarını sunmak için çekirdeğe elçilerini gönderir.

Each of the 27,182 attendees

28.182 katılımının her biri

has brought a cube of matter and a cube of antimatter.

bir küp madde ve bir küp antimadde getirdi.

Except you: you’ve been chosen to represent your famed ancestor

Sen hariç. Sen, ünlü atanı temsil etmek

and reenact its moment of choice.

ve seçim anını yeniden canlandırmak için seçildin.

Everyone places their matter and antimatter cubes in a ring.

Herkes, madde ve antimadde küplerini bir halkaya yerleştiriyor.

Your job: pick a spot to stand where you won’t be annihilated.

Senin için, yok olmayacağın bir nokta seçmek.

The ring is too large to simulate annihilations like before,

Bu halka daha önceki gibi yok oluşun benzerini oluşturmak için çok geniş.

but you have a programmable device you can point at spots between cubes.

Ama küpler arasını işaretleyebileceğin programlanabilen cihazın var.

The device can detect the full sequence of cubes around the circle,

Bu cihaz, halkanın etrafındaki tüm küp dizisini algılayabilir,

count cubes of each type, perform arithmetic,

her türden küpü sayabilir, aritmetik yapabilir

and carry out simple logical commands.

ve basit mantıksal komutları yürütebilir.

How do you program your device to identify safe spots?

Cihazını doğru noktayı işaretlemesi için nasıl programlarsın?

Pause to figure it out for yourself. Answer in 3

Kendin çözmek için durdur Cevap için 3

Answer in 2

Cevap için 2

Answer in 1

Cevap için 1

Let’s go back to our earlier approach:

Hadi önceki yaklaşımımıza dönelim:

running time backwards starting from you alone,

zamanı geriye saralım, yalnız ve sonra da bir dizi çift küp

then a sequence of pairs of cubes.

olduğun zamandan başlayalım.

A second step back produces more pairs nestled between existing cubes.

İkinci geri adım, mevcut küplerin arasına yerleştirilmiş daha fazla çift üretir.

As does the next, and the next, each adding nestled pairs

Bir sonraki ve bir sonrakinde olduğu gibi, her bir adım Matruşka bebekleri gibi

like a Russian doll of fundamental particles.

iç içe parçacıklar ekler.

A pair never forms around an existing cube because only adjacent cubes annihilate.

Mevcut küpün etrafında asla çift oluşmaz çünkü sadece bitişik küpler yok olur.

Your survival depends on the matter particles to your right

Kurtuluşunuz sağınızdaki antimadde ile aranızda duran

buffering you from antimatter.

madde parçacıklarına bağlıdır.

We can mathematically model this idea with a sum, starting with your +1.

Bu modeli matematiksel olarak +1′inizden başlayarak toplama ile modelleyebiliriz.

For instance, this would be +1+1-1+1-1.

Örneğin, bu +1+1-1+1-1 olur.

From your perspective, no matter how far you look,

Sizin bakış açınızdan, ne kadar uzaktan bakarsanız bakın toplam pozitif olacaktır.

this sum will be positive.

Considering how we introduced pairs, this makes sense—

Çiftleri nasıl gösterdiğimizi göz önünde bulundurursak bu mantıklı olur.

each inserted plus was immediately followed by a minus.

Her eklenen artıyı anında bir eksi takip edecektir.

If we examine the starting position of any other matter cube,

Eğer herhangi bir madde küpünün başlangıcını incelersek

its sum will eventually hit zero.

sonunda toplam sıfır olacaktır.

The moment that happens marks its exact annihilation partner.

Gerçekleştiği an, kesin yok oluşu işaret eder.

Again, our introduction of pairs reflects this;

Tekrar, çiftleri göstermemiz şunu ifade eder;

nestled pairs only delay the inevitable for the outer cubes.

iç içe geçmiş küpler kaçınılmazı sadece dıştaki küpleri için erteler.

We can now program the device.

Şimdi, cihazı programlayabiliriz.

Start a running sum with +1, representing you,

Sizi temsil eden +1 ile toplama başlayın

and scan around the circle.

ve halkanın etrafını tarayın.

For each matter cube, add one,

Her madde küpü için, bir ekleyein

and for each antimatter cube, subtract one.

ve her antimadde kübü için bir çıkartın.

If all 54,364 cubes have been scanned

Eğer 54.364 küpün hepsi toplam sıfıra hiç ulaşmadan taranırsa

without the sum ever hitting 0,

o nokta güvenlidir.

that spot is safe.

Nothing left to do but enjoy the fireworks.

Havai fişeklerinin tadını çıkartmaktan başka yapacak bir şey kalmadı.