Solving the puzzle of the periodic table - Eric Rosado

Periyodik tablo bulmacasının çözümü - Eric Rosado

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: şeref bacak

Our Earth is a collection of puzzle pieces that make up the universe.

Dünyamız, evreni oluşturan yapboz parçalarının bir toplamı.

In the vast darkness of space,

Uzayın engin karanlığında,

the universe is lit by stars,

bir gün süpernova hâline gelip

which could one day become a supernova

bugün elementler olarak bildiğimiz

and create all the puzzle pieces that we know today

tüm o yapboz parçalarını yaratabilecek olan yıldızlar

as the elements.

evreni aydınlatır.

All elements were formed and released

Tüm elementler, patlayan yıldızlar tarafından

into space by exploding stars.

oluşturuldu ve uzaya salındı.

For centuries, humans have tried to discover

Yüzyıllar boyunca, insanlar çevrelerindeki dünyayı

what makes up the world around them.

neyin oluşturduğunu keşfetmeyi denedi.

Little did they know that all the pieces they needed

Gereken tüm parçaların burunlarının dibinde

were right under their noses.

olduğunu farketmemişlerdi.

The discovery of these pieces revolutionized

Bu parçaların keşfi, dünyaya ilişkin

our understanding of the world

anlayışımızda devrim yarattı

and allowed for the creation of what might be

ve bilime belki de en büyük hediyenin

the greatest gift to science:

verilmesini sağladı:

the periodic table.

Periyodik tablo.

So, where are these elements,

Peki bu elementler nerede ve

and how do we find a means to order them?

onları düzenlemek için nasıl bir yol buluruz?

Well, believe it or not,

İster inanın ister inanmayın,

ancient civilizations were very much aware

eski uygarlıklar, çevrelerindeki

of many elements around them,

pek çok elementin farkındalardı,

but they did not identify them as the pieces of our universe.

ancak onları evrenin parçası olarak tanımlamamışlardı.

Elements like gold, silver, and copper

Altın, gümüş, bakır gibi elementler

were easily spotted by ancient cultures,

eski kültürler tarafından kolayca tespit edilmiş ve

and were used for multiple purposes like jewelry and tools.

mücevher ya da alet yapımı gibi pek çok amaçla kullanılmıştı.

Why were these elements spotted so easily?

Bu elementler neden bu kadar kolay tespit edilmişti?

Think of the periodic table as a puzzle.

Periyodik tabloyu bir yapboz olarak düşünün.

The corner pieces are edges of a puzzle,

Köşe parçalar, yapbozun kenarlarıdır ve

are generally the easiest to find and place

genellikle bulup yerleştirmesi en kolay olanlardır

because they stand out with their smooth edges,

çünkü düz kenarları ile kendilerini belli ederler

and clearly don't interlock with other puzzle pieces.

ve açıkça diğer parçalarla iç içe gezmezler.

Like puzzle pieces, elements can be choosy on who they interact with.

Yapboz parçaları gibi elementler de etkileşime girdiklerinde seçici olur.

Some like to react with other elements,

Bazıları diğer elementlere tepki verirken,

while others do not.

bazıları vermez.

The elements that do not interact with other elements are easy to pin-point,

Diğer elementlerle etkileşime girmeyenleri belirlemek kolayken

while the ones who like to interact with others are difficult to find.

diğerleriyle etkileşime girenleri tespit etmek zordur.

Gold, silver, and copper are some of the choosier elements

Altın, gümüş ve bakırı seçici elementlerden olmasından

so we can find them easier.

dolayı kolayca bulabiliriz.

So let's fast forward to the late 1600's

Şimdi 1600'lerin sonlarına,

where Hennig Brand, a German alchemist,

Alman simyacı Hennig Brand'ın laboratuvarında

çalışmakla meşgul olduğu zamana hızlıca dönelim.

was busy working in his laboratory.

Like many other alchemists of his time,

O zamanki pek çok simyacı gibi

Brand was trying to extract gold from the human body.

Brand insan vücudundan altın ayıklamaya çalışıyordu.

Brand hit upon what he thought was the most obvious answer to his problem:

Brand bu sorunun en aşikar yanıtı olduğunu düşündüğü şeye rastladı:

urine.

İdrar.

Urine is gold in coloration and could perhaps have gold in it.

İdrar altın rengi olduğuna göre, belki içinde altın vardı.

So, Brand collected as much urine as he possibly could,

Böylece Brand, bulabildiği tüm idrarı topladı,

much of it being his own,

çoğu da kendisine aitti,

then he decided to boil it down in hopes of obtaining gold.

sonra da altın elde etme umuduyla, bunları kaynatmaya karar verdi.

So Brand boiled his, well, urine,

Böylece Brand, şey, idrarını

macun hâline gelene kadar kaynattı

down until he collected a paste

and heated the paste to a very high temperature.

ve ardından macunu çok yüksek dereceye kadar ısıttı.

Eventually smoke appeared

En sonunda duman göründü

and the material burned brightly and violently.

ve malzeme parlak ve şiddetli biçimde yandı.

Brand had unknowingly isolated phosphorous from his urine.

Brand bilmeden idrardan fosforu izole etmişti.

It was the first time anyone had discovered an element,

Bu birisinin ilk kez bir element keşfedişiydi.

but he didn't really understand what he had done.

Ama ne yaptığını kendisi pek anlamamıştı.

At the time of Brand, the concept of element had not been discovered.

Brand'in zamanında element kavramı henüz keşfedilmemişti.

Instead ancient Greek principles of objects being composed of

Antik Yunan'da nesneleri

earth,

toprak,

water,

su,

air,

and fire

hava

ve ateşin

were predominant.

oluşturduğu düşüncesi hâkimdi.

It wasn't until the work of Antoine Lavoisier,

Kimyanın babası olarak bilinen

who is now known as the father of chemistry,

Antoine Lavoisier'in çalışmalarına dek,

that science defined what an element was.

bilim elementin ne olduğunu tanımlayamadı.

Lavoisier defined an element as a substance

Lavoisier elementi,

that cannot be broken down by existing chemical means.

mevcut kimyasal yollarla bölünemeyen öz olarak tanımladı.

Lavoisier created a list of the known elements of his time

Lavoisier o zamanın bilinen elementlerini listeledi ve

and tried to put the elements in some sort of order

elementleri gaz ve metal gibi

in which they could be classified,

sınıflandırılabilecekleri bir

such as gases or metals.

düzene oturtmaya çalıştı.

He was the first one to try to put the puzzle together.

Yapbozu tamamlamayı deneyen ilk kişiydi.

This was just the beginning of a means

Bu, o zamana kadar bilinen elementleri

to organize the known elements of his time.

düzenleyen bir metodun başlangıcıydı.

Many other chemists then came along to make the puzzle clearer.

Ardından pek çok kimyacı yapbozu daha da açık hale getirmeye çalıştı.

One of them, John Dalton, weighed the elements

Bunlardan biri olan John Dalton elementleri ağırlıklandırdı ve

and arranged the puzzle by weight.

yapbozu ağırlığa göre düzenledi.

German chemist Wolfgang Döbereiner later combined elements

Alman kimyacı Wolfgang Döbereiner elementleri birleştirerek

to see how they reacted with one another.

birbirlerine nasıl tepki verdiklerini inceledi.

What he found was that certain elements shared similar properties and reactions.

Belli elementlerin benzer özellikleri ve tepkimeleri olduğunu buldu.

For example, when pure lithium, sodium, and potassium

Örneğin saf lityum, sodyum ve potasyum

are exposed to water,

suya maruz bırakıldığında,

they will react violently

şiddetli tepki verir ve

and skid across the surface of the water with sparks.

su yüzeyinde kıvılcımlar oluşturarak kayar.

The scientists then realized that these similiarities

Bilim adamları, bu benzerliklerin

are no coincidence:

rastlantısal olmadığını anladı:

elements belong to families that share similar properties.

Elementler, benzer özellikleri taşıyan ailelere aitti.

But the chemist who finally put the puzzle together is Dmitri Mendeleev.

Ancak yapbozu tamamlayan kimyacı Dmitri Mendeleev oldu.

He created cards of each known element and tried to order them

Bilinen tüm elementler için kartlar hazırlayıp,

based on atomic weight and their known properties.

bunları atomik ağırlıkları ve bilinen özelliklerine göre düzenlemeyi denedi.

The story is that he stayed up 3 days and 3 nights,

Hikayeye göre 3 gün 3 gece boyunca uyanık kaldı

and he finally fell into a deep sleep

ve ardından çok derin bir uykuya dalıp

and he dreamed about a table to order the elements.

rüyasında elementleri düzenleyen bir tablo gördü.

Mendeleev was not only able to create the periodic table,

Mendeleev periyodik tabloyu yaratmakla kalmayıp

but he was able to predict elements that were not yet discovered.

henüz keşfedilmemiş elementleri de öngörebilmişti.

The puzzle of the periodic table of the elements was solved.

Elementlerin periyodik tablosu bulmacası çözülmüştü.