Solving the puzzle of the periodic table - Eric Rosado

Rozwiązując zagadkę ukladu okresowego - Eric Rosado

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Rysia Wand

Our Earth is a collection of puzzle pieces that make up the universe.

Nasza Ziemia to układanka, z której części składa się Wszechświat.

In the vast darkness of space,

Rozległe ciemności przestrzeni kosmicznej

the universe is lit by stars,

rozświetlają gwiazdy,

which could one day become a supernova

które któregoś dnia stały się supernową,

and create all the puzzle pieces that we know today

tworząc wszystkie puzzle

as the elements.

znane dzisiaj jako pierwiastki.

All elements were formed and released

Utworzyły je i wyrzuciły w kosmos

into space by exploding stars.

eksplodujące gwiazdy.

For centuries, humans have tried to discover

Przez stulecia ludzie próbowali odkryć,

what makes up the world around them.

z czego zbudowany jest otaczający ich świat.

Little did they know that all the pieces they needed

Nie wiedzieli, że wszystkie potrzebne elementy

were right under their noses.

mają pod nosem.

The discovery of these pieces revolutionized

To odkrycie zrewolucjonizowało

our understanding of the world

zrozumienie naszego świata

and allowed for the creation of what might be

i pozwoliło na stworzenie czegoś, co można uznać

the greatest gift to science:

za jeden z największych wkładów do nauki:

the periodic table.

układ okresowy pierwiastków.

So, where are these elements,

Gdzie się znajdują

and how do we find a means to order them?

i jak je uporządkować?

Well, believe it or not,

Możecie wierzyć lub nie,

ancient civilizations were very much aware

ale starożytni dobrze wiedzieli,

of many elements around them,

o wielu otaczających ich pierwiastkach,

but they did not identify them as the pieces of our universe.

choć nie widzieli w nich elementów składowych Wszechświata.

Elements like gold, silver, and copper

Pierwiastki jak złoto, srebro, miedź

were easily spotted by ancient cultures,

łatwo rozpoznawano w starożytnych kulturach

and were used for multiple purposes like jewelry and tools.

i wykorzystywano do wyrobu biżuterii czy narzędzi.

Why were these elements spotted so easily?

Czemu te pierwiastki tak rzucały się w oczy?

Think of the periodic table as a puzzle.

Pomyślny o układzie okresowym jak o puzzlach.

The corner pieces are edges of a puzzle,

Krańcowe elementy to krawędzie układanki,

are generally the easiest to find and place

najłatwiej je znaleźć i dopasować,

because they stand out with their smooth edges,

bo wyróżniają się płaskimi krawędziami

and clearly don't interlock with other puzzle pieces.

i wyraźnie nie zazębiają się z innymi puzzlami.

Like puzzle pieces, elements can be choosy on who they interact with.

Tak jak puzzle, pierwiastki mogą być wybredne, co do tego, z kim chcą reagować.

Some like to react with other elements,

Niektóre lubią wchodzić w reakcję z innymi pierwiastkami,

while others do not.

inne nie.

The elements that do not interact with other elements are easy to pin-point,

Pierwiastki, które nie wchodzą w reakcję z innymi, łatwo wskazać.

while the ones who like to interact with others are difficult to find.

Ciężko natomiast znaleźć te, które w reakcje wchodzą.

Gold, silver, and copper are some of the choosier elements

Złoto, srebro i miedź to jedne z najwybredniejszych pierwiastków,

so we can find them easier.

dlatego łatwo je znaleźć.

So let's fast forward to the late 1600's

Cofnijmy się do XV wieku,

where Hennig Brand, a German alchemist,

kiedy niemiecki alchemik Hennig Brand,

was busy working in his laboratory.

ciężko pracował w swoim laboratorium.

Like many other alchemists of his time,

Jak wielu ówczesnych alchemików,

Brand was trying to extract gold from the human body.

Brand próbował pozyskać złoto z ludzkiego ciała.

Brand hit upon what he thought was the most obvious answer to his problem:

Za najbardziej oczywiste rozwiązanie

urine.

uznał urynę.

Urine is gold in coloration and could perhaps have gold in it.

Mocz ma złotawą barwę, więc może zawierał złoto.

So, Brand collected as much urine as he possibly could,

Brand zebrał tyle moczu, ile się dało,

much of it being his own,

wliczając w to swój własny,

then he decided to boil it down in hopes of obtaining gold.

i w nadziei uzyskania złota postanowił go odparować.

So Brand boiled his, well, urine,

Brand gotował mocz

down until he collected a paste

aż do otrzymania pasty.

and heated the paste to a very high temperature.

Następnie podgrzał pastę do bardzo wysokiej temperatury.

Eventually smoke appeared

Pojawił się dym,

and the material burned brightly and violently.

a materiał spłonął ogniem jasnym i gwałtownym.

Brand had unknowingly isolated phosphorous from his urine.

Brand nieświadomie wyizolował z uryny fosfor.

It was the first time anyone had discovered an element,

Po raz pierwszy ktoś odkrył pierwiastek chemiczny,

but he didn't really understand what he had done.

niestety nieświadomie.

At the time of Brand, the concept of element had not been discovered.

W czasach Branda pojęcie pierwiastka nie zostało jeszcze ukute.

Instead ancient Greek principles of objects being composed of

Zamiast tego dominowała helleńska teoria żywiołów:

earth,

ziemi,

water,

wody,

air,

and fire

powietrza,

i ognia.

were predominant.

i ognia.

It wasn't until the work of Antoine Lavoisier,

Dopiero prace Antoine'a Lavoisiera,

who is now known as the father of chemistry,

nazywanego ojcem chemii,

that science defined what an element was.

zdefiniowały pierwiastek po raz pierwszy.

Lavoisier defined an element as a substance

Lavoisier określił pierwiastek jako substancję,

that cannot be broken down by existing chemical means.

której nie da się rozłożyć na części prostsze.

Lavoisier created a list of the known elements of his time

Lavoisier stworzył listę znanych wówczas pierwiastków

and tried to put the elements in some sort of order

i próbował je jakoś uporządkować,

in which they could be classified,

i próbował je jakoś uporządkować,

such as gases or metals.

dzieląc między inymi na gazy i metale.

He was the first one to try to put the puzzle together.

Jako pierwszy spróbował złożyć elementy układanki.

This was just the beginning of a means

To był dopiero początek prób

to organize the known elements of his time.

uporządkowania pierwiastków.

Many other chemists then came along to make the puzzle clearer.

W rozwikłaniu układanki pomagało wielu chemików.

One of them, John Dalton, weighed the elements

Jeden z nich, John Dalton, ważył pierwiastki

and arranged the puzzle by weight.

i uporządkował puzzle na podstawie wagi.

German chemist Wolfgang Döbereiner later combined elements

Niemiecki chemik, Wolfgang Döbereiner, łączył pierwiastki,

to see how they reacted with one another.

by sprawdzać, jak z sobą reagują.

What he found was that certain elements shared similar properties and reactions.

Okazało się, że pewne pierwiastki miały wspólne właściwości i podobne reakcje.

For example, when pure lithium, sodium, and potassium

Na przykład, gdy czysty lit, sód i potas

are exposed to water,

połączy się z wodą,

they will react violently

nastąpi gwałtowna reakcja,

and skid across the surface of the water with sparks.

a po powierzchni wody będą ślizgać się iskry.

The scientists then realized that these similiarities

Następnie naukowcy zorientowali się, że te podobieństwa

are no coincidence:

nie są przypadkowe:

elements belong to families that share similar properties.

pierwiastki należą do rodzin, mających podobne właściwości.

But the chemist who finally put the puzzle together is Dmitri Mendeleev.

Ostatecznie ułożył układankę chemik Dmitrij Mendelejew.

He created cards of each known element and tried to order them

Stworzył fiszki dla każdego pierwiastka, próbując ułożyć je

based on atomic weight and their known properties.

na podstawie masy atomowej i znanych właściwości.

The story is that he stayed up 3 days and 3 nights,

Historia głosi, że nie spał trzy dni i trzy noce,

and he finally fell into a deep sleep

aż reszcie zapadł w głęboki sen,

and he dreamed about a table to order the elements.

a tabela pierwiastków po prostu mu się przyśniła.

Mendeleev was not only able to create the periodic table,

Mendelejew nie tylko stworzył układ okresowy,

but he was able to predict elements that were not yet discovered.

ale też przewidział istnienie pierwiastków, których jeszcze nie odkryto.

The puzzle of the periodic table of the elements was solved.

Zagadka układu pierwiastkowego została rozwiązana.