The science of smog - Kim Preshoff

Hava kirliliğinin bilimi - Kim Preshoff

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

On July 26, 1943,

26 Temmuz 1943'te

Los Angeles was blanketed by a thick gas that stung people's eyes

Los Angeles gökyüzünü, insanların gözlerini yakan ve güneşi engelleyen

and blocked out the Sun.

kalın bir sis tabakası kapladı.

Panicked residents believed their city had been attacked using chemical warfare.

Panikleyen şehir sakinleri bunun kimyasal bir saldırı olduğunu düşündüler.

But the cloud wasn't an act of war.

Ama bu toz bulutu kimyasal saldırı değildi.

It was smog.

Dumanlı sisti.

A portmanteau of smoke and fog,

Duman ve sis sözcüklerinden oluşan bileşik kelime,

the word "smog" was coined at the beginning of the 20th century

Dumanlı sis sözcüğü 20. yüzyılın başlarında

to describe the thick gray haze that covered cities

şehirleri kaplayan gri yoğun sisi tanımlamak için bulundu

such as London,

Londra,

Glasgow,

Glasgow,

and Edinburgh.

ve Edinburg gibi şehirler.

This industrial smog was known to form

Endüstriyel dumanlı sisin

when smoke from coal-burning home stoves and factories

evlerde ve fabrikalarda kullanılan kömür yakan ısıtıcıların dumanının

combined with moisture in the air.

havadaki nemle birleştiğinde oluştuğu bilinmektedir.

But the smog behind the LA panic was different.

Ama Los Angeles' ta paniğe neden olan dumanlı sis farklıydı.

It was yellowish with a chemical odor.

Sarımtırak renkteydi ve kimyasal bir kokusu vardı.

Since the city didn't burn much coal, its cause would remain a mystery

Şehirde pek fazla kömür yakılmadığından nedeni bir gizem olarak kalacaktı,

until a chemist named Arie Haagen-Smit identified two culprits:

ta ki Arie Haagen-Smit adındaki bir kimyacı 2 suçluyu tanımlayana kadar,

volatile organic compounds, or VOCs,

uçucu organik bileşikler ya da UOBler

and nitrogen oxides.

ve nitrojen oksitler.

VOCs are compounds that easily become vapors

Uçucu organik içerikler kolaylıkla gaza dönüşürler

and may contain elements, such as carbon,

ve karbon,

oxygen,

oksijen,

hydrogen,

hidrojen,

chlorine,

klorin ve kükürt

and sulfur.

içerebilirler.

Some are naturally produced by plants and animals,

Bazılarını bitkiler ve hayvanlar doğal olarak üretir,

but others come from manmade sources,

ama diğerleri insan yapımı kaynaklardan gelir;

like solvents,

örneğin çözücüler,

paints,

boyalar,

glues,

and petroleum.

yapıştırıcılar

ve petrol ürünleri gibi.

Meanwhile, the incomplete combustion of gas in motor vehicles

Bir yandan da motorlu araçlardan çıkan egzoz gazları

releases nitrogen oxide.

nitrojen oksit salınımına neden olur.

That's what gives this type of smog its yellowish color.

Bu tip dumanlı sise sarımtırak rengini veren budur.

VOCs and nitrogen oxide react with sunlight

Uçucu organik bileşikler ve nitro oksit gün ışığıyla tepkimeye girer

to produce secondary pollutants called PANs and tropospheric,

ve bu peroksi asetil nitratlar (PAN) ve troposferik veya yer seviyesi ozon gibi

or ground-level, ozone.

ikincil kirleticileri oluşturur.

PANs and ozone cause eye irritation and damage lung tissue.

PANlar ve ozon gözlerde yanmaya ve akciğer dokularında hasara neden olur.

Both are key ingredients in photochemical smog,

Her ikisi de Los Angeles'ın başına bela olan

which is what had been plaguing LA.

fotokimyasal dumanlı sisin ana maddeleridir.

So why does smog affect some cities but not others?

Peki dumanlı sis neden bazı şehirleri etkilerken diğerlerini etkilemez?

Both industrial and photochemical smog combine manmade pollution

Hem endüstriyel hem fotokimyasal dumanlı sis insan aktivitelerinden kaynaklanan

with local weather and geography.

kirliliği yerel hava durumu ve coğrafi konumla bağlar.

London's high humidity made it a prime location for industrial smog.

Londra'nın yüksek nem oranı endüstriyel dumanlı sisin ana nedenidir.

Photochemical smog is strongest in urban areas with calm winds

Fotokimyasal dumanlı sis ise hafif rüzgarlı ve havanın kuru, ılık

and dry, warm, sunny weather.

ve güneşli olduğu kentsel alanlarda çok daha fazladır.

The ultraviolet radiation from sunlight provides the energy necessary

Güneşten yayılan ultraviole ışınlar dumanlı sis oluşumuna katkısı olan

to breakdown molecules that contribute to smog formation.

moleküllerin parçalanması için gerekli enerjiyi sağlar.

Cities surrounded by mountains, like LA,

Los Angeles gibi dağlarla çevrilmiş şehirler

or lying in a basin, like Beijing,

ya da Pekin gibi bir havzada uzanan şehirler,

are also especially vulnerable to smog since there's nowhere for it to dissipate.

dumanlı sise özellikle daha yatkındır, çünkü sisin dağılabileceği bir yer yoktur.

That's also partially due to a phenomenon known as temperature inversion,

Bu ayrıca kısmen de sıcaklık inversiyonu olarak bilinen bir olaya bağlıdır,

where instead of warm air continuously rising upward,

devamlı olarak yukarı doğru yükselen sıcak hava yerine,

a pollution-filled layer of air remains trapped near the Earth's surface

kirli bir hava tabakası yerin yüzeyine yakın seviyede kendisinden daha sıcak

by a slightly warmer layer above.

ve daha yukarıda bir tabaka tarafından hapsedilmiş şekilde kalır.

Smog isn't just an aesthetic eyesore.

Dumanlı sis göz için sadece estetik bakımdan kötü değildir.

Both forms of smog irritate the eyes,

Her iki dumanlı sis çeşidi gözlerin, burnun

nose,

and throat,

ve boğazın

yanmasına ,

exacerbate conditions like asthma and emphysema,

astım ve amfizemi gibi hastalıkların şiddetlenmesine yol açar,

and increase the risk of respiratory infections like bronchitis.

bronşit gibi solunum yolu enfeksiyonları riskini arttırır.

Smog can be especially harmful to young children and older people

Dumanlı sis küçük çocuklar ve yaşlılar için özellikle zararlı olabilir

and exposure in pregnant women has been linked to low birth weight

ve hamilelerde maruz kalma düşük doğum kilosu ve potansiyel

and potential birth defects.

doğum defektleri ile ilişkilendirilmiştir.

Secondary pollutants found in photochemical smog

Fotokimyasal dumanlı siste bulunan ikincil kirleticiler

can damage and weaken crops and decrease yield,

ürünlere zarar verebilir ve onları zayıflatabilir, zararlı böceklere

making them more susceptible to insects.

karşı daha hassas hale getirerek mahsulü azaltabilir.

Yet for decades, smog was seen as the inevitable price of civilization.

On yıllardır dumanlı sis, medeniyetin kaçınılmaz bedeli olarak görülmüştür.

Londoners had become accustomed to the notorious pea soup fog

Londralılar caddelerinin üzerinde girdap gibi dönen bu kötü bir üne sahip olan

swirling over their streets until 1952,

bezelye çorbası rengindeki sise çoktan alışmışlardı, ta ki

when the Great Smog of London shut down all transportation in the city for days

1952'de Büyük Londra Sisi şehirdeki tüm ulaşımı durdurana ve 4000'den fazla

and caused more than 4,000 respiratory deaths.

kişinin solunum yolları hastalıkları kaynaklı ölümüne neden olana kadar.

As a result, the Clean Air Act of 1956

Sonuç olarak, 1956'da çıkan Temiz Hava Yasası ile

banned burning coal in certain areas of the city,

şehrin belirli bölümlerinde kömür yakılmasını yasaklanmış,

leading to a massive reduction in smog.

bu da dumanlı sisin büyük ölçüde azalmasına yol açmıştır.

Similarly, regulations on vehicle emissions and gas content in the US

Benzer şekilde araçların emisyonları ve yakıt içeriğiyle ilgili düzenlemeler

reduced the volatile compounds in the air and smog levels along with them.

havadaki uçucu bileşikleri ve beraberinde de dumanlı sis düzeylerini azaltmıştır.

Smog remains a major problem around the world.

Dumanlı sis tüm dünyada hala önemli bir problemdir.

Countries like China and Poland that depend on coal for energy

Enerji üretimi için kömüre dayanan Çin ve Polonya gibi ülkeler

experience high levels of industrial smog.

yüksek seviyelerde endüstriyel dumanlı sise maruz kalmaktadır.

Photochemical smog and airborne particles from vehicle emissions

Fotokimyasal sis ve araç emisyonlarından havaya taşınan partiküller

affect many rapidly developing cities,

hızla gelişmekte olan birçok şehri etkilemektedir.

from Mexico City and Santiago

Meksiko'dan Santiago'ya,

to New Delhi and Tehran.

Yeni Delhi' den Tahran'a kadar.

Governments have tried many methods to tackle it,

Hükümetler bununla baş edebilmek için

such as banning cars from driving for days at a time.

arabaların belirli günlerde kullanılmasını yasaklamak gibi birçok yöntem denemiştir.

As more than half of the world's population crowds into cities,

Dünya nüfusunun yarısından fazlası şehirlerde toplandığından,

considering a shift to mass transit and away from fossil fuels

toplu taşımaya geçiş yaparsak ve fosil yakıtlardan uzak durursak

may allow us to breathe easier.

rahat bir nefes alabiliriz .