The science of smog - Kim Preshoff

Tłumaczenie: Dorota Puchała Korekta: Ola Królikowska

On July 26, 1943,

26 lipca 1943 roku

Los Angeles was blanketed by a thick gas that stung people's eyes

Los Angeles pokrył gęsty gaz, który drażnił oczy

and blocked out the Sun.

i zasłonił Słońce.

Panicked residents believed their city had been attacked using chemical warfare.

Przerażeni mieszkańcy sądzili, że ich miasto zaatakowano

bronią chemiczną.

But the cloud wasn't an act of war.

Ale chmura nie była działaniami wojennymi.

It was smog.

Był to smog.

A portmanteau of smoke and fog,

Pochodzące od "smoke", czyli dymu, i "fog", czyli mgły,

the word "smog" was coined at the beginning of the 20th century

słowo "smog" wymyślono na początku XX wieku.

to describe the thick gray haze that covered cities

Oznacza ono gęstą szarą mgłę, która pokrywa miasta

such as London,

takie jak Londyn,

Glasgow,

Glasgow

and Edinburgh.

i Edynburg.

This industrial smog was known to form

Wiadomo było, że smog przemysłowy

when smoke from coal-burning home stoves and factories

tworzy się podczas spalania węgla w domowych piecach i fabrykach

combined with moisture in the air.

i łączy się w powietrzu z wilgocią.

Ale smog będący przyczyną paniki w Los Angeles był inny.

But the smog behind the LA panic was different.

It was yellowish with a chemical odor.

Był żółtawy i miał chemiczny zapach.

Since the city didn't burn much coal, its cause would remain a mystery

Ponieważ w mieście nie spalano dużo węgla, przyczyna pozostała tajemnicą, do czasu,

until a chemist named Arie Haagen-Smit identified two culprits:

kiedy chemik Arie Haagen-Smit zidentyfikował dwóch winowajców,

lotne związki organiczne, w skrócie LZO,

volatile organic compounds, or VOCs,

and nitrogen oxides.

oraz tlenki diazotu.

VOCs are compounds that easily become vapors

LZO to związki, które łatwo stają się oparami

and may contain elements, such as carbon,

i mogą zawierać pierwiastki, takie jak węgiel,

oxygen,

tlen,

hydrogen,

wodór

chlorine,

chlor

and sulfur.

i siarka.

Część z nich jest wytwarzana naturalnie przez rośliny i zwierzęta,

Some are naturally produced by plants and animals,

but others come from manmade sources,

ale inne produkowane są przez ludzi

like solvents,

jako rozpuszczalniki,

paints,

farby,

glues,

and petroleum.

kleje

i nafta.

Meanwhile, the incomplete combustion of gas in motor vehicles

Poza tym niekompletne spalanie gazu przez pojazdy silnikowe

releases nitrogen oxide.

uwalnia tlenki diazotu.

That's what gives this type of smog its yellowish color.

Właśnie to daje temu rodzajowi smogu żółtawy kolor.

VOCs and nitrogen oxide react with sunlight

LZO oraz tlenek diazotu reagują z promieniowaniem słonecznym,

to produce secondary pollutants called PANs and tropospheric,

tworząc wtórne zanieczyszczenia zwane PAN oraz troposferyczny

or ground-level, ozone.

lub naziemny ozon.

PAN i ozon powodują podrażnienie oczu oraz uszkodzenie tkanki płucnej.

PANs and ozone cause eye irritation and damage lung tissue.

Both are key ingredients in photochemical smog,

Oba są kluczowymi składnikami smogu fotochemicznego,

który nękał Los Angeles.

which is what had been plaguing LA.

Dlaczego smog dotyka pewne miasta, a inne nie?

So why does smog affect some cities but not others?

Both industrial and photochemical smog combine manmade pollution

Oba rodzaje smogu łączą zanieczyszczenia spowodowane przez człowieka

with local weather and geography.

z miejscową pogodą i położeniem geograficznym.

London's high humidity made it a prime location for industrial smog.

Wysoka wilgotność Londynu stała się doskonałym miejscem

dla smogu przemysłowego.

Photochemical smog is strongest in urban areas with calm winds

Fotochemiczny smog jest najsilniejszy w obszarach miejskich o spokojnym wietrze

and dry, warm, sunny weather.

oraz suchej, ciepłej i słonecznej pogodzie.

The ultraviolet radiation from sunlight provides the energy necessary

Słoneczne promieniowanie UV dostarcza energii potrzebnej

to breakdown molecules that contribute to smog formation.

do rozkładu cząsteczek, przyczyniając się do powstania smogu.

Miasta otoczone górami, jak Los Angeles,

Cities surrounded by mountains, like LA,

or lying in a basin, like Beijing,

albo leżące w zagłębieniu, jak Pekin,

są równie wrażliwe na smog, który nie ma ujścia.

are also especially vulnerable to smog since there's nowhere for it to dissipate.

That's also partially due to a phenomenon known as temperature inversion,

Dzieje się to częściowo z powodu zjawiska znanego jako inwersja temperatury,

where instead of warm air continuously rising upward,

gdzie zamiast nieustannego unoszenia się ciepłego powietrza

a pollution-filled layer of air remains trapped near the Earth's surface

zanieczyszczona warstwa powietrza zostaje uwięziona przy powierzchni Ziemi

przez cieplejszą warstwę.

by a slightly warmer layer above.

Smog isn't just an aesthetic eyesore.

Smog to nie tylko brzydki widok.

Obie formy smogu podrażniają oczy,

Both forms of smog irritate the eyes,

nose,

and throat,

nos

i gardło,

exacerbate conditions like asthma and emphysema,

pogłębiają choroby jak astma czy rozedma płuc

and increase the risk of respiratory infections like bronchitis.

i zwiększają ryzyko infekcji oddechowych, takich jak zapalenie oskrzeli.

Smog can be especially harmful to young children and older people

Smog może być szczególnie szkodliwy dla małych dzieci i starszych ludzi,

and exposure in pregnant women has been linked to low birth weight

a ekspozycję u kobiet w ciąży łączy się z niską masą urodzeniową

and potential birth defects.

i potencjalnymi wadami wrodzonymi.

Secondary pollutants found in photochemical smog

Zanieczyszczenia wtórne w fotochemicznym smogu

can damage and weaken crops and decrease yield,

mogą uszkadzać i osłabiać plony, a także zmniejszać urodzaj,

making them more susceptible to insects.

który staje się mniej odporny na insekty.

Yet for decades, smog was seen as the inevitable price of civilization.

Ale przez dekady smog uważano za nieuniknioną cenę cywilizacji.

Londoners had become accustomed to the notorious pea soup fog

Londyńczycy przywykli do cieszącej się złą sławą "zupy grochowej"

swirling over their streets until 1952,

unoszącej się nad ulicami aż do 1952 roku,

when the Great Smog of London shut down all transportation in the city for days

kiedy wielki smog londyński na wiele dni zablokował cały ruch w mieście

and caused more than 4,000 respiratory deaths.

i spowodował ponad cztery tysiące zgonów wywołanych komplikacjami oddechowymi.

As a result, the Clean Air Act of 1956

Uchwalona w 1956 roku ustawa o czystym powietrzu

banned burning coal in certain areas of the city,

zakazała spalania węgla w niektórych dzielnicach miasta,

leading to a massive reduction in smog.

co znacznie zredukowało produkcję smogu.

Similarly, regulations on vehicle emissions and gas content in the US

Również przepisy dotyczące emisji pojazdów i zawartości gazu w USA

reduced the volatile compounds in the air and smog levels along with them.

zmniejszyły ilość lotnych związków w powietrzu i w efekcie poziom smogu.

Smog remains a major problem around the world.

Smog pozostaje poważnym problemem na całym świecie.

Countries like China and Poland that depend on coal for energy

Kraje jak Chiny i Polska opierające produkcję energii na węglu

experience high levels of industrial smog.

mają wysoki poziom smogu przemysłowego.

Smog fotochemiczny i cząsteczki w powietrzu pochodzące z emisji pojazdów

Photochemical smog and airborne particles from vehicle emissions

affect many rapidly developing cities,

oddziałują na szybko rozwijające się miasta,

from Mexico City and Santiago

od Meksyku i Santiago

to New Delhi and Tehran.

po Nowe Delhi i Teheran.

Governments have tried many methods to tackle it,

Władze próbowały temu zaradzić,

such as banning cars from driving for days at a time.

wprowadzając wielodniowy zakaz prowadzenia pojazdów.

As more than half of the world's population crowds into cities,

Jako że ponad połowa ludności mieszka w miastach,

considering a shift to mass transit and away from fossil fuels

wybranie transportu publicznego i unikanie paliw kopalnianych

may allow us to breathe easier.

może pozwolić nam łatwiej oddychać.