How whales breathe, communicate ... and fart with their faces - Joy Reidenberg

Çeviri: Eren Gokce Gözden geçirme: Gülsüm Kuzulu

Hi, everybody!

Herkese merhaba!

I am a comparative anatomist.

Karşılaştırmalı anatomi uzmanıyım.

A comparative anatomist is someone who studies the structure of the body

Karşılaştırmalı anatomi uzmanı,

birçok farklı hayvanın vücut yapıları üzerinde çalışan kişidir.

of lots of different animals.

And my favorite animals are whales.

Benim favori hayvanım ise balinalar.

I like to study whales because they're so interesting.

Balinalarla çalışmayı seviyorum çünkü çok ilginçler.

They've adapted to a unique environment of living in the water.

Su yaşamında eşsiz bir habitata uyum sağlıyorlar.

And what I'm going to tell you about is how whales make sounds

Size anlatacağım şey ise, balinaların yüzlerinden gaz çıkararak

by basically farting with their face.

nasıl ses çıkardıkları.

You know that they do this farting thing with their blowhole;

Bildiğiniz gibi gaz çıkarmayı hava boşluğuyla yapıyorlar;

they blow out air like that,

havayı şöyle çıkarıyorlar

but they also use air in lots of other ways.

ama havayı birçok farklı şekilde kullanıyorlar.

They use it for sound production, which is what I'll focus on,

Ses üretiminde kullanıyorlar ki bunun üzerinde duracağım

but I also study other things they do with air,

ama baloncuk oluşturmamak için havayı kan dolaşımından uzak tutmak gibi

like keep it out of their bloodstream so they don't get bubbles,

havayı kullandıkları diğer şeyleri de çalışıyorum,

which is what happens to human scuba divers

ki bu insan skuba dalgıçları basınç hastalığına yakalanınca olur.

when they get decompression sickness.

But I'd like to start with the story

Ben bu hayvanların

of how these animals make these farting noises,

gaz çıkarma sesi hikâyesiyle başlamak istiyorum.

and that story begins with understanding how hard it is to look at whales,

Bu hikâye, balinalara bakmanın ne kadar zor olduğunu anlamakla başlıyor

because they live underwater and they're really big,

çünkü su altında yaşıyorlar ve gerçekten büyükler,

so they're hard animals to study.

bu yüzden incelemesi zor hayvanlar.

And in this picture -- you see that animal in the middle?

Bu fotoğrafta-- ortadaki hayvanı görüyor musunuz?

That's a baby whale and it's already the size of a bus!

Bu çoktan bir otobüs büyüklüğüne ulaşmış bir bebek balina!

When you look at whales, start with the top of their head

Balinalara bakmaya başlarının tepesinden başlayın,

because their nose is on the top of their head,

çünkü burunları dâhili şnorkel gibi

kind of like a built-in snorkel.

başlarının tepesinde.

They breathe through that because they're mammals

Onunla nefes alırlar çünkü memeliler

and mammals breathe air.

ve memeliler hava ile nefes alırlar.

Their nose can be opened and closed,

Burunları böyle kısarmış gibi açılıp kapanabilir.

as if you were to pinch it like this.

You can see it's open in the bottom frame, where the red arrows are.

Görebileceğiniz gibi alt çerçevede kırmızı okların olduğu yerde açık.

But not all whales have two nostrils.

Tüm balinaların iki burun deliği olmayabilir.

Whales include the groups of dolphins and porpoises,

Balinalar, yunus ve domuz balığı gruplarını da içerir

and dolphins and porpoises, the small whales,

ve yunuslar ve domuz balığının, küçük balinaların,

have only one nostril on the top of their head,

sadece başlarının tepesinde bir burun deliği var

and they open and close that nostril

ve özünde bu şekildeki üst dudaklarını alarak

by taking what is essentially an upper lip, like this,

ve burunlarının üstünde geri döndürerek, bunun gibi,

and turning it back over their nose, like this.

burun deliklerini açıp kapatırlar.

That's how they open and close their nose.

Bu şekilde burunlarını açıp kapatırlar.

So when they make sounds,

Yani ses çıkardıklarında yaptıkları şey

what they're basically doing is a raspberry,

basit olarak ağızla gaz çıkarma sesi yapmak

(Makes raspberry sound) which is kind of like a fart, right?

(Gaz çıkarma sesi) ki bu biraz gaz çıkarmak gibi, değil mi?

Or up in New York, we call it a Bronx cheer.

New York'ta dediğimiz gibi Bronx kahkahası.

And the way they do that

Bunu yapma şekilleri

is by taking that big, fatty structure of a big fat lip,

o büyük dolgun bir dudağın büyük dolgun şeklini alarak

which, as you can see here in this picture,

ki bunu bu fotoğrafta da görebilirsiniz,

which is a cut through the middle of a dolphin's head,

ki bu yunusun kafasının ortasında bulunabilir

that big fat lip is that big yellow portion there,

o büyük dolgun dudak büyük sarı bir alan

and they roll it back and forth over the top of their nose

ve onu burunlarının tepesinde ileri geri yuvarlarlar

so that they vibrate it,

böylece titretirler

kind of like when you let the air out of a balloon

tıpkı bir balondan dışarı hava vermek

and it makes that weird vibration sound.

ve onun garip titreşim sesi gibi.

So this is what it sounds like when they make their noise:

Bu gürültü yaptıklarında çıkan çıkardıkları ses

(Vibration noise)

(Titreşim sesi)

Hear it? He'll do it again when he faces the camera.

Duydunuz mu? Kamerayı görünce tekrar yapacak.

(Vibration noise)

(Titreşim sesi)

Sounds like it's farting underwater.

Su altında gaz sesi çıkarma sesi gibi.

What that dolphin is actually doing, though, is echolocation,

Bu yunusun asıl yaptığı şeyse ekolokasyon.

which is making these series of pulses,

Seri şekilde titreşimler yapar

and it uses it like a bat uses sonar.

ve bunu yarasa sonarları gibi kullanır.

Well, a bat uses radar, but when it's underwater it's sonar,

Bir yarasa radar kullanır ama su altında bu sonar olur.

so this animal is using sonar to see its world in sound.

Yani bu hayvan dünyasını sesle görmek için sonar kullanır.

Trying to understand how this works, you have to look at it

Bunun nasıl çalıştığını anlamak için bir ses sisteminin

as if you were looking at the amplifier speakers of a sound system.

ses arttırıcılarına bakmanız gerek.

The small-toothed whales are basically the "tweeters,"

Küçük dişli balinalar basit olarak "tiz hoparlörler"

and the sound is coming from that little nose

ve ses ileri geri hareket eden o küçük burundan

that's moving back and forth and coming out of their forehead.

ve alınlarından gelir.

But the big whales are kind of like the "woofers,"

Ama büyük balinalar ses arttırıcı sistemdeki

the big speakers that you have in an amplifier system.

büyük "bas hoparlörler" gibiler.

And what's happening is their sound is coming out of the throat.

Olan ise sesleri boğazlarından geliyor.

So if you tried to make sound like a whale --

Yani balina sesi çıkarmaya çalışırsanız--

make a sound right now, and go, "ahhhhhh."

şimdi bir ses yapın ve "ahhhhh" deyin.

OK, now put your hand on your throat, on your Adam's apple.

Tamam, şimdi elinizi boğazınıza koyun, adem elmanıza koyun.

You feel that vibration right there?

Bir titreşim hissediyor musunuz?

That is lost energy for you,

Bu sizin için kaybedilmiş enerji,

because that's not how you communicate to everybody.

çünkü bu sizin iletişim kurma şekliniz değil.

You do it out of the mouth.

Dudaklarınızla yapıyorsunuz.

But if you open your mouth underwater, no one will hear you.

Su altındayken ağzınızı açarsanız kimse sizi duymaz.

You have to be able to take this energy and amplify it through the water.

Bu enerjiyi alıp su altında büyütebilmelisiniz.

That's what whales do.

Balinaların yaptığı bu.

And when you hear their sound --

Onların sesini duyduğunuzda--

(Squeaking sound)

(Cızırtılı ses)

it's kind of like when you squeak the air out of a balloon.

balondaki havayı gıcırdatmanız gibi.

So they get a lot of squeaky noises,

Yani birçok cızırtı sesi duyarlar

but they also have this sound:

ama aynı zamanda bu ses vardır:

(Vibrating sound)

(Titreşim sesi)

It sounds like it's farting, doesn't it?

Gaz çıkarma sesi gibi, değil mi?

It's like it's got this giant whoopee cushion in its throat.

Sanki boğazında şamatalı bir minder varmış gibi.

So, how do you know that's what a whale is doing?

Peki bir balinanın ne yaptığını nasıl bilirsiniz?

Well, we study whales that come to us from strandings.

Kumsalda ölen, karaya oturmuş balinalardan bize gelenleri araştırıyoruz.

These are animals that die on the beach.

Small whales like dolphins and porpoises are easy;

Yunus ve domuz balıkları gibi küçük balinalar kolay;

we can take them to the lab.

onları laboratuvara alabiliriz.

But the big whales -- we've got to bring the lab to the whale.

Büyük balinalarda ise-- laboratuvarı balinaya götürmek lazım.

And this is what that looks like.

Bunun görünüşü böyle.

I'm the one in the middle with the red hat.

Ben ortadaki kırmızı başlıklıyım.

I'm not a very tall person,

Uzun bir insan değilim,

so you can see how big this whale was compared to me.

balinanın yanımda nasıl göründüğünü karşılaştırabilirsiniz.

The whale is 65 feet long.

Balina 19,8 m uzunluğunda.

And my scalpel is this little tool on the side here.

Benim neşterim burada kenardaki küçük araç.

It basically looks like a hockey stick with a blade on the end of it.

Ucunda bıçak olan hokey çubuğuna benziyor.

And doing a dissection of a whale is a very difficult process.

Balina kesimi yapmak çok zor bir süreç.

You literally have to get into your work.

Cidden işin içine girmek lazım.

It's kind of like a giant bloody construction zone.

Sanki büyük kanlı inşaat alanı gibi.

You're wearing a hard hat,

Kask giyip ağır makinalarla çalışıyorsunuz.

you're working with heavy machinery.

In this case, by the way,

Bu arada bu durumda

that's just the voice box of a blue whale.

bu mavi balinanın ses kutusu.

Just the voice box.

Sadece ses kutusu.

I'm only five feet tall -- you can see it's like 12 feet long.

Benim boyum 1,52 m -- o ise gördüğünüz gibi 3,65 uzunlukta.

How do we know what's going on?

Ne olduğunu nasıl biliyoruz?

Well, we look at the voice box, or larynx,

Ses kutusuna ya da gırtlağına bakar

and we see -- this is from a baby whale so it's much smaller.

ve şunu görürüz-- bu bebek bir balinaya ait çünkü daha küçük.

You see this little u-shaped thing I've outlined in blue.

Maviyle çizdiğim u-şeklindeki şeye bakın.

That's the part that's vibrating.

Bu titreşen kısım.

It's kind of like our vocal folds.

Bizim ses tellerimiz gibi.

When I put my hand in there, where that blue sleeve is,

Oraya elimi koyduğumda, mavi kolun olduğu yere,

you can see there's a sack underneath it.

altında bir torba olduğunu görebilirsiniz.

That's the whoopee cushion.

Bu şamatalı minder.

That's the air bubble or the balloon.

Bu hava balonu ya da balon.

So what these animals are doing --

Bu hayvanların yaptığı şey--

and you can see, there's this big black balloon in the throat,

ve boğazında büyük siyah bir balon olduğunu görebilirsiniz

where the digestive tract, which is in blue,

mavi sindirim kanalının

meets the breathing tract, which is in light blue,

açık mavi solunum kanalıyla buluştuğu yer

and right in the middle is that black sack.

ve sağda ortada siyah torba var.

These animals are using that sack to make these sounds.

Hayvanlar bu torbayı kullanarak sesleri çıkarıyorlar.

And so they vibrate that and send it out.

Bunu titreştirip gönderiyorlar.

Small-toothed whales also have air sacks; they're all over their heads,

Küçük dişli balinaların da hava torbaları var; hepsi kafalarının üstünde,

so it's like they're airheads.

yani boş kafalılar gibi.

They use this to capture as much air as they can

Bunu olabildiği kadar hava yakalayıp

to take down with them when they're diving,

daldıklarında aşağıya götürmek için kullanıyorlar

because when you dive, pressures increase,

çünkü dalınca basınç artar

and that decreases the volume of air you have available.

ve o zaman mümkün olan hava hacmi azalır.

But more importantly,

Fakat en önemlisi,

having that sack allows them to recycle the air that they're using,

bu torbanın olmasıyla kullanıp geri dönüştürdükleri hava mümkün

because air is a precious commodity.

çünkü hava değerli bir mal.

You don't want to have to go back up to the surface to get more.

Daha fazla almak için yüzeye gitmek istemezsin.

So when you make a sound underwater, if you're a whale --

Yani eğer balinaysanız, su altında ses yaptığınızda --

let's hear you start making a sound, go "ahhhh."

"ahhh" diye ses yaptığınızı duyalım.

But whales keep their mouths closed, so go "ahhhmm."

Balinalar ağızlarını kapalı tutarlar, "ahhhmm" diyelim.

(Audience makes noise)

You're all humming, right?

Hepiniz geveliyorsunuz, değil mi?

But whales keep their nose closed and go, "mmmm."

Balinalar burunlarını kapalı tutup "mmmm" der.

(Makes noise)

(Ses yaparlar)

What happened?

Ne oldu?

You can't make the sound anymore once you close your nose

Burnunuzu kapatırsanız artık ses çıkaramazsınız,

because you've pressurized the system.

çünkü sistemi baskıladınız.

Whales, by having air sacks, keep themselves from pressurizing the system,

Hava keseleri olan balinalar sistemi baskılamazlar,

which means the air continues to flow,

yani hava akımı devam eder

and so if you had a bag on the end of your nose,

ve eğer burnunuzun sonunda kese olsaydı,

you'd be able to make air continue to flow.

havanın akmasına izin verirdiniz.

So I hope you've enjoyed that.

Umarım bunu beğendiniz.

That's what a comparative anatomist does for a living.

Karşılaştırmalı anatomi uzmanları geçinmek için bunu yapar.

We study the structure of these animals.

Hayvanların yapılarını inceleriz.

We try to mimic it; we apply it back to the human situation,

Taklit etmeye uğraşırız; insan durumlarına tekrar koyarız,

maybe making new technologies for protective devices

koruma cihazları için yeni teknolojiler yapabiliriz

or maybe even making new treatments for medicines

veya bu garip çevreleri taklit eden insan hastalıkları için

for people's diseases who mimic these weird environments.

ilaçlara yeni işleyişler bile yapabiliriz.

So I hope you enjoyed that. Thank you.

Umarım bunu sevdiniz. Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)