How whales breathe, communicate ... and fart with their faces - Joy Reidenberg

Bằng cách nào cá voi thở, giao tiếp ... và phì hơi nhờ khuôn mặt chúng - Joy Reidenberg

Translator: Silver Wings Reviewer: Dieu Dang NguyenTran

Chào mọi người. Tôi là một nhà giải phẫu "nửa vời",

Hi, everybody!

I am a comparative anatomist.

A comparative anatomist is someone who studies the structure of the body

một nhà giải phẫu "nửa vời" nghiên cứu

cấu trúc cơ thể của nhiều động vật khác nhau.

of lots of different animals.

And my favorite animals are whales.

Và loài ưa thích của tôi là cá voi,

I like to study whales because they're so interesting.

tôi thích nghiên cứu cá voi bởi vì chúng thú vị.

They've adapted to a unique environment of living in the water.

Chúng thích nghi với môi trường

đó là sống trong nước.

And what I'm going to tell you about is how whales make sounds

Điều tôi sẽ nói với các bạn là

làm thế nào cá voi tạo ra âm thanh nhờ

by basically farting with their face.

việc "phun khí" ra từ mặt chúng.

You know that they do this farting thing with their blowhole;

Bây giờ, bạn biết rằng chúng phun khí ra

nhờ lỗ phun; chúng thổi khí ra như thế,

they blow out air like that,

nhưng chúng cũng sử dụng không khí theo nhiều cách khác.

but they also use air in lots of other ways.

Chúng dùng khí để phát ra âm thanh,

They use it for sound production, which is what I'll focus on,

cái điều mà chúng ta quan tâm,

nhưng tôi cũng nghiên cứu những chuyện khác chúng làm với khí nữa,

but I also study other things they do with air,

giống như làm sao chúng giữ ngoài dòng máu

like keep it out of their bloodstream so they don't get bubbles,

để không tạo ra bong bóng,

điều xảy ra với những thợ lặn

which is what happens to human scuba divers

khi họ lặn và bị buồn nôn.

when they get decompression sickness.

But I'd like to start with the story

Nhưng điều tôi muốn làm là bắt đầu với câu chuyện

of how these animals make these farting noises,

làm thế nào động vật này tạo ra được âm thanh như thế,

and that story begins with understanding how hard it is to look at whales,

và câu chuyện đó bắt đầu bằng việc hiểu

khó khăn thế nào để quan sát được cá voi

because they live underwater and they're really big,

vì chúng sống dưới nước và chúng rất to,

so they're hard animals to study.

vì thế đó là động vật khó nghiên cứu.

And in this picture -- you see that animal in the middle?

Và chỉ trong bức ảnh này, bạn có thấy nó ở giữa không?

That's a baby whale and it's already the size of a bus!

Đó là một con cá voi con nhưng nó đã lớn bằng kích cỡ một chiếc xe buýt.

When you look at whales, start with the top of their head

Khi quan sát cá voi, bạn phải bắt đầu

với phần trên đầu chúng, vì chiếc mũi

because their nose is on the top of their head,

nằm trên đầu chúng.

kind of like a built-in snorkel.

Nó giống như kiểu ống thông hơi.

They breathe through that because they're mammals

Và chúng hít thở thông qua đó vì động vật có vú mà

and mammals breathe air.

chúng hít thở không khí.

Their nose can be opened and closed,

Và chiếc mũi tất nhiên có thể mở hoặc đóng,

as if you were to pinch it like this.

kiểu như bạn ấn rồi thả nó như thế này,

You can see it's open in the bottom frame, where the red arrows are.

do đó bạn thấy, nó mở trong hình dưới

có 2 mũi tên màu đỏ.

But not all whales have two nostrils.

Nhưng không phải tất cả cá voi đều có 2 lỗ mũi.

Whales include the groups of dolphins and porpoises,

Cá voi gồm loài cá heo và cá heo mũi nhọn,

and dolphins and porpoises, the small whales,

cá heo, cá heo mũi nhọn như cá voi nhỏ,

have only one nostril on the top of their head,

chỉ có 1 lỗ mũi ở trên đầu,

and they open and close that nostril

chúng mở và đóng lỗ mũi đó

by taking what is essentially an upper lip, like this,

bằng nâng cái gọi là môi trên, như thế này,

and turning it back over their nose, like this.

và hạ nó xuống lỗ mũi, như thế này.

That's how they open and close their nose.

Đó là cách chúng mở và đóng mũi.

So when they make sounds,

Do đó khi chúng phát âm thanh,

what they're basically doing is a raspberry,

cái chúng tạo ra là một tiếng phì,

(Makes raspberry sound) which is kind of like a fart, right?

như thế này, một dạng của xì hơi, phải không?

Or up in New York, we call it a Bronx cheer.

Hoặc ở New York, ta gọi nó là ăn mừng kiểu Bronx

And the way they do that

Và cách chúng làm đó là nhờ

is by taking that big, fatty structure of a big fat lip,

cái cấu trúc mỡ lớn của môi mỡ,

which, as you can see here in this picture,

cái mà bạn nhìn thấy đây trong bức ảnh này,

which is a cut through the middle of a dolphin's head,

là mặt cắt chính giữa đầu của 1 con cá heo,

that big fat lip is that big yellow portion there,

môi mỡ chính là cái phần lớn màu vàng đó,

and they roll it back and forth over the top of their nose

chúng cuộn nó lại, và giãn ra trên đỉnh của chiếc mũi

so that they vibrate it,

để làm rung nó,

kind of like when you let the air out of a balloon

kiểu như khi bạn để khí thoát ra khỏi quả bóng bay vậy

và làm cho rung động kì lạ đó tạo ra âm thanh.

and it makes that weird vibration sound.

So this is what it sounds like when they make their noise:

Vâng đây là âm thanh do chúng tạo ra đây:

(Vibration noise)

[âm thanh]

Hear it? He'll do it again when he faces the camera.

Bạn nghe rõ không? Nó sẽ làm lại

khi hướng về phía camera.

[âm thanh]

(Vibration noise)

Sounds like it's farting underwater.

Âm thanh giống như xì hơi dưới nước vậy.

What that dolphin is actually doing, though, is echolocation,

Cái mà cá heo tạo ra thực tế là

tiếng vọng, tạo ra những chuỗi xung,

which is making these series of pulses,

and it uses it like a bat uses sonar.

và dùng nó như 1 con dơi sử dụng sóng định vị vậy.

Well, a bat uses radar, but when it's underwater it's sonar,

Dơi dùng sóng rada, ở dưới nước

là sóng định vị, loài này dùng sóng định vị

so this animal is using sonar to see its world in sound.

để quan sát thế giới của nó nhờ âm thanh.

Trying to understand how this works, you have to look at it

Cố gắng để hiểu điều này,

bạn phải coi nó giống như

as if you were looking at the amplifier speakers of a sound system.

1 chiếc loa khuếch đại trong hệ thống âm thanh.

The small-toothed whales are basically the "tweeters,"

Chú cá heo có hàm răng nhỏ giống như "loa cao tần",

and the sound is coming from that little nose

và âm thanh từ chiếc mũi nhỏ

di chuyển tới lui

that's moving back and forth and coming out of their forehead.

và phát ra ở trên đầu của chúng.

But the big whales are kind of like the "woofers,"

Nhưng khi quan sát cá voi lớn,

chúng là 1 loại "loa thấp tần",

the big speakers that you have in an amplifier system.

chiếc loa lớn mà bạn có trong hệ thống khuếch đại.

And what's happening is their sound is coming out of the throat.

Và điều xảy ra là âm thanh thoát ra khỏi cổ họng.

So if you tried to make sound like a whale --

Vì vậy nếu cố gắng tạo âm thanh giống cá voi,

make a sound right now, and go, "ahhhhhh."

bạn cũng tạo ra được ngay,

như nói "ah".

OK, now put your hand on your throat, on your Adam's apple.

Okay, bây giờ bạn đặt tay lên cổ họng,

trên quả táo của Adam, bạn có thấy rung động ngay tại đó không?

You feel that vibration right there?

That is lost energy for you,

Đó là bạn đang lãng phí năng lượng

because that's not how you communicate to everybody.

vì đó không là cách ta giao tiếp với mọi người.

You do it out of the mouth.

Bạn nói khi mở miệng.

But if you open your mouth underwater, no one will hear you.

Nếu bạn mở miệng dưới nước,

không ai nghe được bạn cả.

You have to be able to take this energy and amplify it through the water.

Bạn phải có khả năng mang năng lượng này và khuếch đại nó dưới nước,

và đó là điều loài cá voi làm.

That's what whales do.

And when you hear their sound --

Khi bạn nghe tiếng của chúng,

[tiếng cá voi]

(Squeaking sound)

it's kind of like when you squeak the air out of a balloon.

Nghe chứ? Nó như tiếng rít khi khí thoát khỏi bóng bay.

Vậy chúng nhận được nhiều tiếng rít,

So they get a lot of squeaky noises,

nhưng chúng cũng có âm thanh như thế này:

but they also have this sound:

(Vibrating sound)

[tiếng cá voi]

It sounds like it's farting, doesn't it?

Nghe như tiếng phì vậy, phải không?

It's like it's got this giant whoopee cushion in its throat.

Như thể có một tấm đệm khổng lồ trong cổ họng của nó vậy.

So, how do you know that's what a whale is doing?

Vậy, làm sao ta biết cá voi đang làm?

Well, we study whales that come to us from strandings.

Chúng tôi nghiên cứu cá voi khi chúng mắc cạn.

These are animals that die on the beach.

Đó là những con chết trên bờ biển.

Small whales like dolphins and porpoises are easy;

Còn loài cá voi nhỏ thì dễ dàng

Ta có thể đem chúng về phòng thí nghiệm.

we can take them to the lab.

But the big whales -- we've got to bring the lab to the whale.

Nhưng với cá voi lớn, ta phải mang phòng thí nghiệm ra với nó.

And this is what that looks like.

Và nó trông như thế này đây.

I'm the one in the middle with the red hat.

Tôi chính là người ở giữa với chiếc mũ đỏ.

I'm not a very tall person,

Tôi không cao lắm,

so you can see how big this whale was compared to me.

nên bạn thấy cá voi lớn cỡ nào so với tôi.

Nó dài 65 feet (19m), và cái dao mổ của tôi

The whale is 65 feet long.

And my scalpel is this little tool on the side here.

là chiếc dụng cụ nhỏ nằm bên cạnh đây.

It basically looks like a hockey stick with a blade on the end of it.

Về cơ bản nó như gậy khúc côn cầu

với cái lưỡi ở cuối.

And doing a dissection of a whale is a very difficult process.

Việc phẫu thuật cá voi là một quá trình khó khăn.

You literally have to get into your work.

Bạn thực sự phải lao vào công việc.

It's kind of like a giant bloody construction zone.

Nó là một cấu trúc không gian khổng lồ

You're wearing a hard hat,

Bạn đội 1 chiếc mũ cứng,

you're working with heavy machinery.

làm việc với những cái máy móc nặng nề.

In this case, by the way,

Ở đây, à mà,

that's just the voice box of a blue whale.

đó là cái thanh quản của cá voi xanh; chỉ cái thanh quản thôi đấy.

Just the voice box.

I'm only five feet tall -- you can see it's like 12 feet long.

Và tôi cao chỉ 5 feet, vâng bạn thấy đó,

nó gần như dài đến 12feet vậy.

How do we know what's going on?

Làm sao ta biết điều gì đang diễn ra?

Vâng, hãy quan sát cái thanh quản,

Well, we look at the voice box, or larynx,

and we see -- this is from a baby whale so it's much smaller.

và ta thấy bên trong.

Đây là từ 1 con cá voi nhỏ vì thế nó nhỏ hơn nhiều.

You see this little u-shaped thing I've outlined in blue.

Bạn thấy cái hình chữ "U" chứ

tôi đã tô viền màu xanh ấy;

That's the part that's vibrating.

đó là bộ phận rung.

It's kind of like our vocal folds.

Đó là một dạng giống như thanh quản của con người.

When I put my hand in there, where that blue sleeve is,

Và khi tôi đặt tay lên đó,

nơi có viền màu xanh,

you can see there's a sack underneath it.

bạn có thể thẩy 1 cái túi bên dưới nó.

That's the whoopee cushion.

Đó là tấm đệm.

That's the air bubble or the balloon.

Đó là bong bóng khí hoặc quả bóng bay,

So what these animals are doing --

Vì vậy điều nó đag làm,

bạn thấy trên bức hình,

and you can see, there's this big black balloon in the throat,

cái bóng màu đen lớn trong cổ họng,

nơi ống tiêu hóa, màu xanh,

where the digestive tract, which is in blue,

giao với ống thở, màu xanh nhạt,

meets the breathing tract, which is in light blue,

nên bạn có xanh nhạt và đậm,

and right in the middle is that black sack.

và ngay chính giữa là túi màu đen.

These animals are using that sack to make these sounds.

Loài này dùng cái túi đó để tạo ra âm thanh.

And so they vibrate that and send it out.

Và khi nó rung và phát ra ngoài.

Small-toothed whales also have air sacks; they're all over their heads,

Cá voi răng nhỏ cũng có những túi khí,

nằm ở trên đầu,

so it's like they're airheads.

nó như một cái đầu khí.

They use this to capture as much air as they can

Và chúng dùng nó để chứa nhiều khí nhất có thể,

to take down with them when they're diving,

mang khí đó xuống cùng với chúng khi lặn,

because when you dive, pressures increase,

bởi vì khi bạn lặn, áp suất tăng lên,

and that decreases the volume of air you have available.

và nó làm giảm thể tích khí bạn có.

But more importantly,

Nhưng quan trọng hơn, có túi khí đó cho phép chúng

having that sack allows them to recycle the air that they're using,

tuần hoàn dòng khí mà chúng sử dụng

because air is a precious commodity.

vì khí là một thứ quý giá.

Bạn không muốn quay lên mặt nước

You don't want to have to go back up to the surface to get more.

để lấy thêm khí chứ!

Vì vậy khi bạn phát âm dưới nước,

So when you make a sound underwater, if you're a whale --

nếu bạn là cá voi,

let's hear you start making a sound, go "ahhhh."

hãy tạo ra tiếng.

Nói " Ah".

But whales keep their mouths closed, so go "ahhhmm."

Khi cá voi đóng miệng, nên

[âm thanh]

(Audience makes noise)

You're all humming, right?

Các bạn đang "ậm ừ" ?

Cá voi đóng kín mũi,

But whales keep their nose closed and go, "mmmm."

[âm thanh]

(Makes noise)

What happened?

Điều gì đã xảy ra? Bạn không thể tạo ra tinng nữa.

You can't make the sound anymore once you close your nose

một khi bạn bịt mũi bởi vì bạn đã gia áp hệ thống.

because you've pressurized the system.

Whales, by having air sacks, keep themselves from pressurizing the system,

Vì vậy cá voi bằng túi khí

giữ chúng khỏi việc gia áp toàn hệ thống

which means the air continues to flow,

nghĩa là dòng khí vẫn tiếp tục lưu thông,

and so if you had a bag on the end of your nose,

và khi bạn có túi khí ở cuối mũi,

you'd be able to make air continue to flow.

bạn sẽ có thể làm cho dòng khí tiếp tục tuần hoàn.

So I hope you've enjoyed that.

Vì thế hi vọng bạn thích thú.

That's what a comparative anatomist does for a living.

Đó là điều mà nhà giải phẫu nửa vời như tôi làm được.

We study the structure of these animals.

Chúng tôi nghiên cứu cấu trúc sinh vật

Bắt chước chúng.

We try to mimic it; we apply it back to the human situation,

Áp dụng nó với con người,

maybe making new technologies for protective devices

biết đâu tạo ra công nghệ mới cho các thiết bị bảo vệ,

hoặc thậm chí có thể tạo ra phương thuốc mới

or maybe even making new treatments for medicines

for people's diseases who mimic these weird environments.

cho những người mắc bệnh bắt chước âm thanh kì lạ này.

So I hope you enjoyed that. Thank you.

Vì vậy hi vọng các bạn thích thú. Cảm ơn.

(Applause)