How whales breathe, communicate ... and fart with their faces - Joy Reidenberg

Tłumaczenie: Ludwika Piłat Korekta: Barbara Guzik

Witajcie!

Hi, everybody!

I am a comparative anatomist.

Jestem anatomem porównawczym,

A comparative anatomist is someone who studies the structure of the body

czyli naukowcem badającym budowę ciała

of lots of different animals.

wielu różnych zwierząt.

Moimi ulubieńcami są wieloryby.

And my favorite animals are whales.

I like to study whales because they're so interesting.

Lubię je badać, bo są bardzo interesujące.

They've adapted to a unique environment of living in the water.

Zaadaptowały się do wyjątkowego środowiska wodnego.

And what I'm going to tell you about is how whales make sounds

Chcę wam opowiedzieć, jak wieloryby wydają dźwięki,

by basically farting with their face.

"puszczając bąki" paszczą.

You know that they do this farting thing with their blowhole;

Wiecie, że robią coś podobnego nozdrzami,

they blow out air like that,

wypuszczając powietrze,

ale używają też powietrza na wiele innych sposobów,

but they also use air in lots of other ways.

They use it for sound production, which is what I'll focus on,

na przykład do produkcji dźwięku, i na tym się skupię.

Ale badam, co jeszcze potrafią zrobić z powietrzem,

but I also study other things they do with air,

like keep it out of their bloodstream so they don't get bubbles,

na przykład pozbyć się go z krwi, żeby nie tworzyły się pęcherzyki,

which is what happens to human scuba divers

co przytrafia się nurkom, kiedy dostają choroby dekompresyjnej.

when they get decompression sickness.

Chciałabym zacząć od tego,

But I'd like to start with the story

of how these animals make these farting noises,

jak te zwierzęta wydają "prukające" odgłosy,

and that story begins with understanding how hard it is to look at whales,

Na początku trzeba zrozumieć, jak trudno jest obserwować wieloryby,

because they live underwater and they're really big,

bo żyją pod wodą i są naprawdę wielkie,

so they're hard animals to study.

więc niełatwo je badać.

And in this picture -- you see that animal in the middle?

Widzicie to zwierzę na środku zdjęcia?

That's a baby whale and it's already the size of a bus!

To młode wieloryba, a już jest wielkości autobusu!

When you look at whales, start with the top of their head

Kiedy patrzycie na wieloryba, zacznijcie od czubka głowy,

because their nose is on the top of their head,

bo tam znajdują się otwory nosowe,

kind of like a built-in snorkel.

jak wbudowana rurka do nurkowania.

They breathe through that because they're mammals

Oddychają w ten sposób powietrzem, bo są ssakami.

and mammals breathe air.

Otwory nosowe otwierają się i zamykają,

Their nose can be opened and closed,

as if you were to pinch it like this.

jakbyście je tak ściskali.

You can see it's open in the bottom frame, where the red arrows are.

U dołu widać, jak są otwarte, tam, gdzie czerwone strzałki.

But not all whales have two nostrils.

Ale nie wszystkie walenie mają dwa nozdrza.

Whales include the groups of dolphins and porpoises,

Walenie obejmują grupy delfinów i morświnów,

and dolphins and porpoises, the small whales,

czyli małych waleni

have only one nostril on the top of their head,

mających tylko jedno nozdrze na czubku głowy,

and they open and close that nostril

które otwierają i zamykają,

by taking what is essentially an upper lip, like this,

używając tego, co w zasadzie jest ich górną wargą,

and turning it back over their nose, like this.

cofając ją w stronę nozdrza w ten sposób.

That's how they open and close their nose.

Tak właśnie je otwierają i zamykają.

So when they make sounds,

Odgłosy, jakie wydają,

what they're basically doing is a raspberry,

to właściwie prychanie,

(Makes raspberry sound) which is kind of like a fart, right?

(Odgłos prychania)

co brzmi jak "puszczanie bąków",

Or up in New York, we call it a Bronx cheer.

W Nowym Jorku nazywamy to "Bronx cheer".

And the way they do that

Robią to za pomocą grubej tkanki tłuszczowej

is by taking that big, fatty structure of a big fat lip,

tej dużej i tłustej "wargi",

which, as you can see here in this picture,

która, jak widzicie na obrazku,

which is a cut through the middle of a dolphin's head,

przekroju podłużnym głowy delfina,

that big fat lip is that big yellow portion there,

zaznaczona jest na żółto,

and they roll it back and forth over the top of their nose

którą wałkują w przód i w tył nad czubkiem nozdrza,

so that they vibrate it,

tak, że wibruje,

kind of like when you let the air out of a balloon

jak przy wypuszczaniu powietrza z balona,

and it makes that weird vibration sound.

wydając dziwny wibrujący dźwięk.

So this is what it sounds like when they make their noise:

Tak to brzmi, kiedy wydają odgłos:

(Vibration noise)

(Wibrujący odgłos).

Hear it? He'll do it again when he faces the camera.

Słyszycie? Zrobi to znów, zwracając się do kamery.

(Vibration noise)

(Wibrujący odgłos)

Sounds like it's farting underwater.

Brzmi jak "puszczenie bąków" pod wodą.

What that dolphin is actually doing, though, is echolocation,

Ten delfin tak naprawdę stosuje echolokację,

which is making these series of pulses,

wytwarza serię drgań,

and it uses it like a bat uses sonar.

i używa jej jak nietoperz sonaru.

Well, a bat uses radar, but when it's underwater it's sonar,

Wprawdzie nietoperz używa radaru, ale pod wodą to sonar,

so this animal is using sonar to see its world in sound.

więc to zwierzę używa sonaru, żeby "zobaczyć" świat dźwiękami.

Trying to understand how this works, you have to look at it

Żeby zrozumieć, jak to działa, trzeba na to spojrzeć tak,

as if you were looking at the amplifier speakers of a sound system.

jak na wzmacniacz dźwięku.

The small-toothed whales are basically the "tweeters,"

Małe zębowce są jak głośnik wysokotonowy.

and the sound is coming from that little nose

Dźwięk wydobywa się z małego otworu nosowego,

that's moving back and forth and coming out of their forehead.

który rusza się w przód i w tył, i wychodzi z czoła.

But the big whales are kind of like the "woofers,"

Ale duże walenie są jak głośnik basowy,

the big speakers that you have in an amplifier system.

duży głośnik z systemu wzmacniającego.

And what's happening is their sound is coming out of the throat.

Ich dźwięk wydobywa się z gardła.

So if you tried to make sound like a whale --

Gdybyście chcieli spróbować wydać dźwięk jak wieloryb,

make a sound right now, and go, "ahhhhhh."

zróbcie tak: "aaaaa...".

OK, now put your hand on your throat, on your Adam's apple.

Przyłóżcie dłoń do szyi, do jabłka Adama.

You feel that vibration right there?

Czujecie wibrację?

That is lost energy for you,

Tracicie tylko energię,

because that's not how you communicate to everybody.

bo nie tak się porozumiewacie.

You do it out of the mouth.

Robicie to przez usta.

But if you open your mouth underwater, no one will hear you.

Ale jeśli otworzycie usta pod wodą, nikt was nie usłyszy.

You have to be able to take this energy and amplify it through the water.

Musicie być w stanie wzmocnić tę energię, żeby była słyszalna w wodzie.

That's what whales do.

Tak robią wieloryby.

And when you hear their sound --

Kiedy słyszycie ich głos,

(Squeaking sound)

(Skrzeczący odgłos)

it's kind of like when you squeak the air out of a balloon.

to jak skrzeczący dźwięk puszczanego powietrza z balonu.

So they get a lot of squeaky noises,

Walenie wydają różne skrzeczące odgłosy,

but they also have this sound:

ale wydają też ten dźwięk:

(Vibrating sound)

(Wibrujący dźwięk)

It sounds like it's farting, doesn't it?

Brzmi jak "puszczanie bąków"?

It's like it's got this giant whoopee cushion in its throat.

Jakby miał w gardle wielką poduszkę pierdziuszkę .

So, how do you know that's what a whale is doing?

Skąd wiadomo, że to odgłos wieloryba?

Well, we study whales that come to us from strandings.

Badamy wieloryby, które osiadły na mieliźnie.

These are animals that die on the beach.

To te zwierzęta, które umierają na plaży.

Small whales like dolphins and porpoises are easy;

Małe walenie, jak delfiny i morświny, można zabrać do laboratorium.

we can take them to the lab.

But the big whales -- we've got to bring the lab to the whale.

Ale przy dużych waleniach, musimy przynieść laboratorium do nich.

And this is what that looks like.

Tak to wygląda.

I'm the one in the middle with the red hat.

Jestem pośrodku, w czerwonej czapce.

I'm not a very tall person,

Nie jestem zbyt wysoka.

so you can see how big this whale was compared to me.

Widzicie, jak wielki był ten wieloryb w porównaniu do mnie.

The whale is 65 feet long.

Miał prawie 20 metrów.

And my scalpel is this little tool on the side here.

To małe narzędzie z boku, to mój skalpel.

It basically looks like a hockey stick with a blade on the end of it.

Wygląda jak kij do hokeja z ostrzem na końcu.

And doing a dissection of a whale is a very difficult process.

Wykonanie dysekcji wieloryba to bardzo trudny proces.

You literally have to get into your work.

Trzeba dosłownie zagłębić się w pracy.

It's kind of like a giant bloody construction zone.

To jak ogromny, krwawy plac budowy.

You're wearing a hard hat,

Nosisz kask,

you're working with heavy machinery.

pracujesz z ciężką maszynerią.

In this case, by the way,

W tym przypadku

that's just the voice box of a blue whale.

to tylko krtań płetwala błękitnego.

Just the voice box.

Tylko krtań.

I'm only five feet tall -- you can see it's like 12 feet long.

Mam tylko 152 cm wzrostu, a jego krtań ma ponad 3,5 metra.

How do we know what's going on?

Skąd wiemy, co się dzieje?

Well, we look at the voice box, or larynx,

Patrzymy na krtań

and we see -- this is from a baby whale so it's much smaller.

i widzimy, że ta należy do młodego, więc jest dużo mniejsza.

You see this little u-shaped thing I've outlined in blue.

Widzicie tę część w kształcie "U", zaznaczoną na niebiesko.

That's the part that's vibrating.

To ta część wibruje.

It's kind of like our vocal folds.

Jak nasze struny głosowe.

When I put my hand in there, where that blue sleeve is,

Kiedy wkładam tam rękę, gdzie ten niebieski rękaw,

możecie zobaczyć, że pod spodem jest worek.

you can see there's a sack underneath it.

To poduszka pierdziuszka.

That's the whoopee cushion.

That's the air bubble or the balloon.

To pęcherz powietrza albo balon.

So what these animals are doing --

Co te zwierzęta robią...

and you can see, there's this big black balloon in the throat,

Widzicie ten duży, czarny balon w gardle,

where the digestive tract, which is in blue,

gdzie przewód pokarmowy, granatowy kolor,

meets the breathing tract, which is in light blue,

spotyka się z drogami oddechowymi, jasnoniebieski,

and right in the middle is that black sack.

a pośrodku jest czarny worek.

These animals are using that sack to make these sounds.

Walenie używają go do wydawania odgłosów.

And so they vibrate that and send it out.

Wibrują nim i wysyłają dźwięki.

Small-toothed whales also have air sacks; they're all over their heads,

Małe zębowce też mają worki powietrzne w różnych miejscach na głowie,

so it's like they're airheads.

worki, do których łapią jak najwięcej powietrza,

They use this to capture as much air as they can

to take down with them when they're diving,

żeby mieć zapas, kiedy nurkują,

because when you dive, pressures increase,

bo wtedy ciśnienie wzrasta,

and that decreases the volume of air you have available.

co zmniejsza objętość dostępnego powietrza.

But more importantly,

Ale, co ważniejsze,

having that sack allows them to recycle the air that they're using,

posiadanie worka pozwala na ponowne użycie powietrza,

because air is a precious commodity.

które jest cennym towarem.

You don't want to have to go back up to the surface to get more.

Nie chcesz wracać na powierzchnię po więcej.

So when you make a sound underwater, if you're a whale --

Kiedy wydajesz dźwięk pod wodą, jeśli jesteś wielorybem,

let's hear you start making a sound, go "ahhhh."

zróbcie: "aaaa".

But whales keep their mouths closed, so go "ahhhmm."

Wieloryby mają zamknięty pysk, zróbcie: "ammm".

(Audience makes noise)

(Publiczność wydaje odgłos)

You're all humming, right?

Wszyscy buczycie.

But whales keep their nose closed and go, "mmmm."

Wieloryby zamykają nozdrza i robią: "mmmm".

(Makes noise)

(Próbuje wydać dźwięk)

What happened?

Co się stało?

You can't make the sound anymore once you close your nose

Nie możecie wydać odgłosu z zamkniętym nosem,

because you've pressurized the system.

bo doszło do zwiększenia ciśnienia.

Whales, by having air sacks, keep themselves from pressurizing the system,

Dzięki workom powietrznym, u wielorybów nie podnosi się ciśnienie,

which means the air continues to flow,

czyli powietrze nadal przepływa.

and so if you had a bag on the end of your nose,

Gdybyście mieli worek na końcu jamy nosowej,

you'd be able to make air continue to flow.

też moglibyście utrzymać jego przepływ.

Mam nadzieję, że wam się podobało.

So I hope you've enjoyed that.

That's what a comparative anatomist does for a living.

Tak anatomowie porównawczy zarabiają na życie.

We study the structure of these animals.

Studiujemy budowę tych zwierząt.

We try to mimic it; we apply it back to the human situation,

Próbujemy ją naśladować, szukamy zastosowań w ludzkim życiu,

maybe making new technologies for protective devices

stosując nowe technologie do tworzenia mechanizmów ochronnych

czy nowych sposobów leczenia chorób,

or maybe even making new treatments for medicines

for people's diseases who mimic these weird environments.

które imitują te dziwne środowiska.

Mam nadzieję, że wam się podobało.

So I hope you enjoyed that. Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)