The complicated history of surfing - Scott Laderman

Tłumaczenie: Julia Szczepańska Korekta: Rysia Wand

For some, it's a serious sport.

Dla niektórych to poważny sport,

For others, just a way to let loose.

dla innych jedynie sposób na odprężenie.

But despite its casual association with fun and sun,

Pomimo skojarzeń z zabawą i słońcem,

surfing has a richer and deeper history than many realize.

surfing ma dłuższą i bogatszą historię, niż się wydaje.

What we today call surfing originated in

Surfing, jaki znamy dziś, narodził się

the Polynesian islands of the Pacific Ocean.

na wyspach Polinezji na Oceanie Spokojnym.

We know from various accounts

Z wielu źródeł wiemy,

that wave riding was done throughout the Polynesian Pacific,

że fale ujeżdżano na polinezyjskim Pacyfiku,

as well as in West Africa and Peru.

a także w Afryce Zachodniej i Peru,

But it was in the Hawaiian archipelago in particular

ale to Hawaje były miejscem,

that surfing advanced the most,

gdzie surfing był szczególnie rozwinięty,

was best documented,

najlepiej udokumentowany

and, unlike elsewhere in Polynesia, persisted.

i, przeciwnie do reszty Polinezji, wytrwale kontynuowany.

And for the people of Hawaii,

Dla mieszkańców Hawajów

wave sliding was not just a recreational activity,

ślizganie się po falach nie było tylko rozrywką,

but one with spiritual and social significance.

ale miało też znaczenie duchowe i społeczne.

Like much of Hawaiian society,

Jak wiele sfer życia Hawajczyków,

nearly every aspect of surfing was governed by a code of rules and taboos

prawie każdy aspekt surfingu regulował zbiór zasad i tabu,

known as kapu.

nazywany „kapu".

Hawaiians made offerings when selecting a tree to carve,

Podczas wybierania drzew do rzeźbienia, Hawajczycy składali ofiary,

prayed for waves with the help of a kahuna, or an expert priest,

modlili się o fale z kahuną, czyli specjalnym kapłanem,

and gave thanks after surviving a perilous wipeout.

i dziękowali za przetrwanie niebezpiecznych wypraw.

Certain surf breaks were strickly reserved for the elite.

Niektóre miejsca do surfowania zarezerwowane były dla elity.

But it wasn't just a solemn affair.

Ale nie wszystko odbywało się na poważne.

Surfers competed and wagered on who could ride the farthest,

Surferzy konkurowali i zakładali się, kto wypłynie najdalej,

the fastest,

najszybciej,

or catch the biggest wave with superior skill,

lub kto najsprawniej złapie największą falę,

granting respect,

co zapewniało szacunek,

social status,

status społeczny

and romantic success.

oraz powodzenie w miłości.

Though it was later called the sport of kings,

Choć surfing nazywano potem sportem królów,

Hawaiian men and women of all ages and social classes participated,

Hawajczycy każdej płci, wieku i klasy społecznej brali udział,

riding surfboards shaped from koa,

pływając na deskach z drzewa koa,

breadfruit,

or wiliwili trees.

chlebowca

lub drzew wiliwili.

Many Hawaiians road alaia boards,

Wielu korzystało z "desek alaia",

which were thin, midsized, and somewhat resemble today's shortboards.

które były wąskie, średniej wielkości, podobne do dzisiejszych shortbordów.

Some mounted paipo boards,

Niektórzy wybierali "deski paipo":

short, round-nosed boards on which riders typically lay on their stomachs.

krótkie, o zaokrąglonych końcach, na których zwykle leżano na brzuchach.

But only chieftains could ride the massive olo boards,

Tylko wodzowie pływali na ogromnych "deskach olo",

twice as long as today's longboards.

dwa razy dłuższych niż longboardy.

Unlike most modern surfboards,

Inaczej niż współcześnie,

all boards were finless,

większość desek nie miała stateczników,

requiring surfers to drag their hands or feet to turn.

więc do skręcania używano rąk i nóg.

We don't know exactly when wave sliding was invented,

Nie wiemy dokładnie, kiedy surfing został wynaleziony,

but we know that it had already been practiced in Polynesia for centuries

ale wiemy, że był praktykowany w Polinezji od wieków,

by the time it was described in 1777 by William Anderson,

zanim w 1777 roku został opisany przez Williama Andersona,

a surgeon on Captain Cook's ship "Resolution."

lekarza na statku Resolution kapitana Cooka.

Although Anderson was in awe,

Choć Anderson był pełen podziwu,

most of the American Christian missionaries who arrived in Hawaii

większość chrześcijańskich misjonarzy, którzy przybyli z USA na Hawaje

several decades later

kilkadziesiąt lat po nim,

regarded surfing as sinful,

uważali surfing za grzech

and they discouraged it, along with other aspects of native culture.

i, podobnie jak inne aspekty rodzimej kultury, odradzali go.

The biggest threat to surfing, however, was the threat to the natives themselves.

Największym zagrożeniem dla surfingu były zagrożenia spotykające tubylców.

By 1890, new illnesses introduced by Europeans and Americans

Do 1890 roku nowe choroby przywiezione przez Europejczyków i Amerykanów

had decimated the Hawaiian people, leaving fewer than 40,000

zdziesiątkowały populację, zostawiając mniej niż 40 000 Hawajczyków

from a pre-contact population that may have exceeded 800,000.

z populacji, która przed przybyciem odkrywców przewyższała 800 000 osób.

At the same time, foreign influence grew

Jednocześnie obcy wpływ wzrastał,

with white settlers overthrowing the native monarchy in 1893,

kiedy biali osadnicy obalili rdzenną monarchię w 1893 roku,

and the U.S. annexing the islands five years later.

a USA zagarnęło wyspy 5 lat później.

The end of Hawaii's independence coincided with surfing's native-led revival,

Koniec hawajskiej niepodległości

zbiegł się z odrodzeniem rdzennego surfingu,

a revival soon exploited by the American colonizers.

szybko wykorzystanym przez amerykańskich kolonizatorów.

But first, some Hawaiians took surfing overseas.

Ale najpierw część Hawajczyków zabrała surfing za morze.

In 1907, George Freeth, the so-called Hawaiian Wonder,

W 1907 roku George Freeth, tak zwany "hawajski cud",

traveled to the west coast

przybył na Zachodnie Wybrzeże

and gave surfing demonstrations in southern California.

i zademonstrował surfing w południowej Kalifornii.

Then in 1914, Olympic swimmer Duke Kahanamoku

Później, w 1914 roku, olimpijski pływak Duke Kahanamoku

made his way to Australia and New Zealand,

wyjechał do Australii i Nowej Zelandii,

gliding across the southern Pacific waves

pływał po południowym Pacyfiku,

and attracting rapt audiences wherever he went.

przyciągając wszędzie urzeczoną publiczność.

Shortly before Freeth went to California,

Krótko przed wyjazdem Freetha

a South Carolinian named Alexander Hume Ford moved to Hawaii.

Alexander Hume Ford z Karoliny Południowej przeniósł się na Hawaje,

After learning to surf, he became a champion of the pastime.

nauczył się surfingu i został mistrzem tej rozrywki.

But Ford may have had unsavory reasons

Ale Ford mógł kierować się złymi pobudkami

for his enthusiastic efforts to boost the sport.

przy swych entuzjastycznych próbach propagowania tego sportu.

Like many settlers, he wanted Hawaii to become a U.S. state

Jak wielu kolonizatorów, chciał, by Hawaje zostały stanem USA,

but was worried about its non-white majority of natives and Asian workers.

ale nie podobało mu się, że większość mieszkańców to nie-biali tubylcy i Azjaci.

Ford thus promoted surfing to attract white Americans to Hawaii,

Ford promował surfing, aby przyciągnąć białych Amerykanów,

first as tourists, then as residents.

najpierw jako turystów, potem jako mieszkańców.

He was helped by numerous writers and filmmakers.

Pomagało mu wielu pisarzy i filmowców.

Ford's demographic plan would fail miserably.

Demograficzny plan Forda nie zdał egzaminu.

Hawaii became a state in 1959

Hawaje zostały jednym ze stanów w 1959 roku

and remains the most racially diverse state in the country.

i pozostały najbardziej zróżnicowanym etnicznie obszarem Ameryki.

But the promotion of surfing was a far greater success.

Promocja surfingu okazała się większym sukcesem.

Today, surfing is a multi-billion dollar global industry,

Dziś surfing to globalny przemysł, wart miliardy dolarów,

with tens of millions of enthusiasts worldwide.

z dziesiątkami milionów entuzjastów na całym świecie.

And though relatively few of these surfers are aware of the once-crucial wave chants

Choć niewielu z nich wie o, tak kiedyś istotnych, śpiewach do fal

or board carving rituals,

lub o rytualnym rzeźbieniu desek,

Hawaiians continue to preserve these traditions

Hawajczycy dalej zachowują tradycje,

nearly washed away by history's waves.

prawie zmiecione falami historii.

Jeśli podobają ci się lekcje TED-Ed,

pomóż nam stworzyć ich więcej,

wspierając naszą pracę na Patreon.com/TEDed.