The Silk Road: Connecting the ancient world through trade - Shannon Harris Castelo

Торгоны Зам: Түүхийн анхны "даян дэлхийн вэб" - Шэннон Харрис Кастело

Translator: Indra Ganzorig Reviewer: Tsendmaa Gan-Erdene

A banker in London sends the latest stock info

Лондон дахь банкны ажилтан сүүлийн үеийн хувьцааны мэдээг

to his colleagues in Hong Kong in less than a second.

Хонг Конг дахь түнш рүүгээ хормын төдийд л дамжуулдаг.

With a single click, a customer in New York

Ганцхан товчлуураар л Нью Йорк дахь хэрэглэгч

orders electronics made in Beijing,

Бээжинд үйлдвэрлэсэн электрон барааг захиалж байна.

transported across the ocean within days

Захиалгыг нь далайгаар хэдхэн өдрийн дотор

by cargo plane or container ship.

онгоцоор эсвэл агуулах завиар хүргэдэг.

The speed and volume at which goods and information

Бараа бүтээгдэхүүн болон мэдээллийн дэлхийгээр дамжих

move across the world today is unprecedented in history.

өнөөгийн хурд, хэмжээ нь өмнө нь түүхэнд байгаагүй өндөр билээ.

But global exchange itself is older than we think,

Гэвч олон улсын солилцоо нь төсөөлснөөс тань хуучин ба

reaching back over 2,000 years along a 5,000 mile stretch

2000 жилийн тэртээд 8000 гаруй км урт

known as the Silk Road.

Торгоны Замаар анх үүссэн.

The Silk Road wasn't actually a single road,

Торгоны Зам нь яг ч ганц зам байсангүй,

харин олон суурин газруудыг холбосон

but a network of multiple routes

that gradually emerged over centuries,

олон зууны туршид аажмаар бий болсон

connecting to various settlements and to each other

олон чиглэлийн сүлжээ байлаа.

thread by thread.

The first agricultural civilizations were isolated places

Анхны хөдөө аж ахуйн соёл иргэншлүүд нь алслагдсан газарт,

үржил шимтэй голын хөндийд байрладаг байсан.

in fertile river valleys,

their travel impeded by surrounding geography

Иймд тэдний аялалд газар нутгийн байрлал болон

and fear of the unknown.

үл мэдэх зүйлээс айх айдас нь саад учруулдаг байлаа.

But as they grew,

Гэвч өсөж хөгжихийн хэрээр тэдний хилийн заагт,

they found that the arid deserts and steps on their borders

хуурай цөлд үлгэр домогт гардаг чөтгөрүүд биш,

were inhabited, not by the demons of folklore,

харин морьтой нүүдэлчин овог аймгууд

but nomadic tribes on horseback.

амьдардаг гэдгийг олж мэджээ.

The Scythians, who ranged from Hungary to Mongolia,

Унгараас Монгол хооронд оршин тогтнож байсан Скифүүд

had come in contact with the civilizations of

Грек, Египт, Энэтхэг болон Хятадын

Greece, Egypt, India and China.

соёл иргэншилтэй анх танилцаж байлаа.

These encounters were often less than peaceful.

Ихэнхдээ эдгээр уулзалтууд нь тийм ч тайван байсангүй.

But even through raids and warfare,

Дайн байлдаан болон довтолгооноос гадна

as well as trade and protection of traveling merchants

нүүдэлчин аймгууд татвар авахын оронд солилцоо болон

in exchange for tariffs,

явуулын худалдаачдын хамгаалах замаар

the nomads began to spread goods, ideas and technologies

шууд холбоогүй соёлуудын хооронд

between cultures with no direct contact.

бараа, үзэл санаа, технологийг дэлгэрүүлж байв.

One of the most important strands of this growing web

Энэхүү өргөжиж буй сүлжээний хамгийн чухал чиглэл нь

was the Persian Royal Road,

Персийн Хааны Зам байсан бөгөөд

completed by Darius the First in the 5th century BCE.

анх МЭӨ 5-р зуунд Нэгдүгээр Дарий хаан удирдаж байжээ.

Stretching nearly 2,000 miles from the Tigris River to the Aegean Sea,

Тигр мөрнөөс Эгейн тэнгис хүртэл 3200 км үргэлжлэх

its regular relay points allowed goods and messages

энэхүү замын ээлжит өртөөнүүд нь бараа болон захиаг

to travel at nearly 1/10 the time it would take a single traveler.

ганц хүн дамжуулснаас 10 дахин хурдан түгээж байлаа.

With Alexander the Great's conquest of Persia,

Их Александр хаан Персийг байлдан дагуулан

and expansion into Central Asia through capturing cities like Samarkand,

Самарканд зэрэг хотуудыг эзлэн Төв Ази руу өргөсөж,

and establishing new ones like Alexandria Eschate,

Александриа гэх мэт шинэ хотуудыг байгуулснаар

the network of Greek, Egyptian, Persian and Indian culture and trade

Грек, Египт, Перс, Энэтхэгийн соёл болон арилжааны сүлжээ нь

Дорнын зүг рүү улам өргөжиж

extended farther east than ever before,

Хятад болон Өрнийг холбосон анхны гүүрийн суурь болсон.

laying the foundations for a bridge between China and the West.

This was realized in the 2nd century BCE,

Үүний үр дүнг МЭӨ 2-р зуунаас харж болно

Барууны нүүдэлчидтэй хэлэлцээр хийхээр илгээгдсэн

when an ambassador named Zhang Qian,

sent to negotiate with nomads in the West,

Жан Цян нэртэй нэгэн элчин сайд

returned to the Han Emperor with tales of

буцаж ирээд Хан эзэн хаандаа

sophisticated civilizations, prosperous trade

баян чинээлэг худалдаа, хөгжингүй соёл иргэншил,

and exotic goods beyond the western borders.

баруун хилийн чанад дахь чамин тансаг барааны тухай дуулгажээ.

Ambassadors and merchants were sent towards

Ингээд элч болон худалдаачдыг

Persia and India to trade silk and jade for horses and cotton,

Перс болон Энэтхэгийн зүгт торго, хаш чулууг

морь, хөвөн даавуугаар солиулахаар явуулахдаа

along with armies to secure their passage.

хил, гарцаа хамгаалуулахаар цэрэг явуулж байлаа.

Eastern and western routes gradually linked together

Өрнө дорны чиглэлүүд нь хоорондоо холбогдон

Евразийг бүхэлд нь хамарсан систем болж

into an integrated system spanning Eurasia,

соёлын болон арилжааны солилцоог

enabling cultural and commercial exhange

урьд өмнө нь байгаагүйгээр түгээн дэлгэрүүлэв.

farther than ever before.

Chinese goods made their way to Rome,

Хятад бараа Ромд хүрэхэд

causing an outflow of gold that led to a ban on silk,

алтны урсгал гадагш чиглэх болж торгоны худалдааг хориглоход хүргэжээ.

Харин энэ үед Хятадад Ромын шилэн эдлэл үнэд хүрч байлаа.

while Roman glassware was highly prized in China.

Military expeditions in Central Asia

Төв Ази дахь цэргийн аяны үеэр

also saw encounters between Chinese and Roman soldiers.

Хятад болон Ромын цэргүүд тулалдсан тохиолдол бий.

Possibly even transmitting crossbow technology

Магадгүй энэ нь нум сумын хэрэглээг

to the Western world.

Баруунд нэвтрүүлсэн байж болох юм.

Demand for exotic and foreign goods

Ер бусын, гадаад барааны эрэлт хэрэгцээ

and the profits they brought,

мөн тэдгээрийн ашиг орлого нь

kept the strands of the Silk Road in tact,

Торгоны Замыг бүрэн бүтэн байлгаж

even as the Roman Empire disintegrated

Ромын эзэнт гүрэн тарж бутран,

and Chinese dynasties rose and fell.

Хятад гүрэн улс өсөж уруудахад ч хэвээр байсаар байлаа.

Even Mongolian hoards, known for pillage and plunder,

Дайн дажинаараа алдартай Монголчууд хүртэл

худалдааны замуудыг зогсоохын оронд хамгаалж байлаа.

actively protected the trade routes, rather than disrupting them.

But along with commodities, these routes also enabled

Бараа бүтээгдэхүүнээс гадна эдгээр чиглэлүүд нь

the movement of traditions, innovations, ideologies and languages.

ёс заншил, шинэ нээлт, үзэл санаа, хэлний шилжилт хөдөлгөөнийг эхлүүлсэн.

Энэтхэгээс үүсэлтэй Буддизм Хятад болон Японд дэлгэрч

Originating in India, Buddhism migrated to China and Japan

to become the dominant religion there.

үндсэн шашин нь болсон.

Islam spread from the Arabian Penninsula into South Asia,

Ислам шашин нь Арабын хойгоос Өмнөд Азид дэлгэрч

blending with native beliefs

уугуул сүсэг бишрэлтэй уусан нэгдэж

and leading to new faiths, like Sikhism.

Сикх зэрэг шинэ урсгалуудыг бий болгожээ.

And gunpowder made its way from China to the Middle East

Түүнчлэн Хятадаас бууны дарь Ойрхи Дорнодод хүрснээр

forging the futures of the Ottoman, Safavid and Mughul Empires.

Оттоман, Сафавид, Могул гүрний эхлэлийг тавьсан.

Нэг талаараа Торгоны Замын амжилт нь түүний мөхөлд хүргэсэн бөгөөд

In a way, the Silk Road's success led to its own demise

as new maritime technologies, like the magnetic compass,

далайн технологид луужин гэх мэт шинэчлэл гарсанаар

эдгээр нь Европт хүрч, газраар явах урт чиглэлүүд хоцрогдож эхэлсэн.

found their way to Europe, making long land routes obsolete.

Meanwhile, the collapse of Mongol rule

Энэ үед Монголын байлдан дагуулалт нуран унахад

was followed by China's withdrawal from international trade.

Хятадыг олон улсын худалдаанаас гарахад хүргэсэн.

But even though the old routes and networks did not last,

Хэдий хуучин чиглэл, сүлжээ нь

удаан хугацаанд оршин тогтноогүй ч

they had changed the world forever

дэлхийг тэр чигээр нь өөрчилсөн билээ.

and there was no going back.

Europeans seeking new maritime routes

Европчууд Зүүн Өмнөх Ази дахь баялагт хүрэхийн тулд

to the riches they knew awaited in East Asia

далайн шинэ технологиудыг хайн

led to the Age of Exploration

Хайгуулын эрин зууныг эхлүүлж

and expansion into Africa and the Americas.

Африк болон Америк руу тэлэхэд хүргэсэн.

Today, global interconnectedness shapes our lives like never before.

Өнөөдөр бидний амьдралыг олон улсын харилцаа холбоогүйгээр төсөөлөхийн аргагүй.

Canadian shoppers buy t-shirts made in Bangladesh,

Бангладешт үйлдвэрлэсэн цамцыг Канадууд авч байна.

Japanese audiences watch British television shows,

Японы үзэгчид Английн нэвтрүүлэг үздэг.

and Tunisians use American software to launch a revolution.

Тунисын иргэд хувьсгал хийхдээ Америк програм ашигладаг.

The impact of globalization on culture and economy is indisputable.

Даяарчлалын соёл, эдийн засагт үзүүлэх нөлөө нь маргаангүй билээ.

But whatever its benefits and drawbacks,

Гэвч үүний сайн муу тал нь юу ч бай,

it is far from a new phenomenon.

энэ нь шинэ үзэгдэл огт биш юм.

Эрт цагт биднийг тусгаарладаг байсан

And though the mountains, deserts and oceans

that once separated us

уулс, элсэн цөл, далай тэнгисийг

are now circumvented through super sonic vehicles,

өмнө нь хэдэн сараар тэмээн жингээр явдаг байсан бол

cross-continental communication cables,

одоо бид өндөр хурдны тээврээр,

and signals beamed through space

тив хоорондын харилцаа холбооны сувгаар,

rather than caravans traveling for months,

сансар огторгуйгаар дамжуулагдах дохиогоор туулдаг болжээ.

none of it would have been possible

Энэ бүгд түүхийн анхны "даян дэлхийн веб" болох

without the pioneering cultures

Торгоны Замыг бүтээлцэхэд

whose efforts created the Silk Road:

анх оролцсон соёл иргэншлүүдгүйгээр

history's first world wide web.

боломжгүй зүйл байх байсан.