Andrew Connolly: What's the next window into our universe?

Translator: Phuong Quach Reviewer: Khanh Huynh

So in 1781, an English composer,

Năm 1781, một nhạc sĩ người Anh.

technologist and astronomer called William Herschel

nhà khoa học và thiên văn học tên là William Herschel

noticed an object on the sky that

nhìn thấy một vật thể trên trời

didn't quite move the way the rest of the stars did.

không chuyển động giống như những ngôi sao khác.

And Herschel's recognition that something was different,

Phát hiện của Herschel có điều khác lạ,

that something wasn't quite right,

có điều gì đó không đúng,

was the discovery of a planet,

đó là việc khám phá được 1 hành tinh,

the planet Uranus,

sao Thiên Vương,

cái tên này đã được

a name that has entertained

nhiều thế hệ con cháu biết đến,

countless generations of children,

but a planet that overnight

nhưng đây lại là hành tinh đã tăng gấp đôi

kích thước trong hệ Mặt trời của chúng ta chỉ trong 1 đêm

doubled the size of our known solar system.

Just last month, NASA announced the discovery

Vào tháng trước, NASA đã thông báo

of 517 new planets

việc khám phá được 517 hành tinh mới

in orbit around nearby stars,

quay quanh những ngôi sao gần Mặt trời,

almost doubling overnight the number of planets

số liệu đó lại gấp đôi tổng số hành tinh

mà chúng ta biết trong thiên hà.

we know about within our galaxy.

So astronomy is constantly being transformed by this

Nhờ vậy, ngành thiên văn không ngừng phát triển

capacity to collect data,

để thu thập thông tin,

and with data almost doubling every year,

và hầu như số liệu liên tục tăng gấp đôi mỗi năm,

trong vòng 2 thập kỉ tiếp theo, ngay cả tôi

within the next two decades, me may even

reach the point for the first time in history

cũng có thể hiểu được lần đầu tiên trong lịch sử

where we've discovered the majority of the galaxies

chúng ta phát hiện vị trí của hầu hết các thiên hà

within the universe.

trong vũ trụ.

But as we enter this era of big data,

Nhưng khi chúng ta bước vào kỉ nguyên số

what we're beginning to find is there's a difference

điều chúng ta bắt đầu tìm kiếm chính là điểm khác nhau

giữa số liệu ngày càng tốt hơn

between more data being just better

và số liệu ngày càng khác biệt,

and more data being different,

có khả năng thay đổi những câu hỏi ta đặt ra,

capable of changing the questions we want to ask,

và sự thay đổi này không phải việc số liệu ta thu thập được bao nhiêu,

and this difference is not about how much data we collect,

it's whether those data open new windows

mà là số liệu đó có mở ra những cánh cửa mới

into our universe,

vào vũ trụ hay không,

whether they change the way we view the sky.

và liệu có thay đổi cách ta quan sát bầu trời hay không.

So what is the next window into our universe?

Vậy cửa sổ tiếp theo mở ra trong vũ trụ là gì?

What is the next chapter for astronomy?

Chương tiếp theo của ngành thiên văn là gì?

Well, I'm going to show you some of the tools and the technologies

Tôi sẽ cho các bạn xem một số công cụ và qui trình công nghệ

that we're going to develop over the next decade,

mà chúng ta sẽ phát triển trong thập kỉ tới,

and how these technologies,

và cách những công nghệ này,

together with the smart use of data,

cùng với việc sử dụng dữ liệu hợp lí,

có thể một lần nữa làm thay đổi ngành thiên văn

may once again transform astronomy

bằng việc mở ra cửa sổ mới trong vũ trụ của ta,

by opening up a window into our universe,

the window of time.

cửa sổ thời gian.

Tại sao lại là thời gian? Vì thời gian là xuất phát điểm,

Why time? Well, time is about origins,

and it's about evolution.

và cũng chứa đựng qui trình tiến hoá.

Nguồn gốc hệ Mặt trời của chúng ta,

The origins of our solar system,

how our solar system came into being,

và quá trình hình thành của nó,

có gì bất thường hay điểm đặc biệt nào không?

is it unusual or special in any way?

About the evolution of our universe.

Về sự hình thành của vũ trụ.

Why our universe is continuing to expand,

Tại sao vũ trụ tiếp tục giãn nở,

and what is this mysterious dark energy

và năng lượng đen bí ẩn này là gì

that drives that expansion?

lại khiến nó giãn nở như vậy?

Trước tiên, tôi muốn cho các bạn thấy

But first, I want to show you how technology

công nghệ sẽ thay đổi cách chúng ta quan sát bầu trời như thế nào.

is going to change the way we view the sky.

Hãy tưởng tượng bạn đang ngồi

So imagine if you were sitting

in the mountains of northern Chile

bên những dãy núi ở phía Bắc của Chile

looking out to the west

nhìn về phía tây,

towards the Pacific Ocean

hướng về Thái Bình Dương

a few hours before sunrise.

vài tiếng trước khi mặt trời mọc.

This is the view of the night sky that you would see,

Đây là bầu trời đêm bạn sẽ thấy,

and it's a beautiful view,

nó rất đẹp,

with the Milky Way just peeking out over the horizon.

dải Ngân Hà lấp ló phía đường chân trời.

but it's also a static view,

nhưng nó cũng là một góc nhìn tĩnh,

and in many ways, this is the way we think of our universe:

về nhiều mặt thì đây là cách chúng ta nghĩ về vũ trụ:

eternal and unchanging.

vĩnh cửu và không thay đổi.

But the universe is anything but static.

Nhưng vũ trụ không như thế.

It constantly changes on timescales of seconds

Vũ trụ thay đổi từ từng giây

to billions of years.

đến hàng tỉ năm.

Galaxies merge, they collide

Các thiên hà hợp nhất và va chạm

at hundreds of thousands of miles per hour.

với tốc độ hàng nghìn dặm trong 1 giờ.

Stars are born, they die,

Các ngôi sao sinh ra và chết đi,

they explode in these extravagant displays.

phát nổ quá mức cho phép như vậy.

In fact, if we could go back

Thật ra, nếu chúng ta quay trở lại

to our tranquil skies above Chile,

với bầu trời yên tĩnh ở Chile

và cho phép tăng tốc thời gian

and we allow time to move forward

to see how the sky might change over the next year,

để xem bầu trời thay đổi thế nào vào năm sau,

the pulsations that you see

những sự va đập mà bạn thấy

are supernovae, the final remnants of a dying star

chính là những siêu tân tinh, những gì sót lại

exploding, brightening and then fading from view,

từ những ngôi sao chết, nổ tung, loé sáng rồi nhạt dần,

each one of these supernovae

mỗi một siêu tân tinh này

five billion times the brightness of our sun,

sáng gấp 5 tỉ lần Mặt trời,

so we can see them to great distances

nên chúng ta có thể quan sát được từ những khoảng cách xa

but only for a short amount of time.

nhưng chỉ trong một thời gian ngắn.

Ten supernova per second explode somewhere

Trong 1 giây, có khoảng 10 vụ nổ siêu tân tinh

in our universe.

diễn ra trong vũ trụ.

If we could hear it,

Nếu chúng ta có thể nghe được,

it would be popping like a bag of popcorn.

nó sẽ giống như tiếng bỏng ngô nổ.

Now, if we fade out the supernovae,

Bây giờ, nếu chúng ta làm mờ siêu tân tinh,

it's not just brightness that changes.

không chỉ có độ sáng thay đổi.

Our sky is in constant motion.

Bầu trời chuyển động liên tục.

This swarm of objects you see streaming across the sky

Nhóm vật thể bạn thấy chạy ngang bầu trời

are asteroids as they orbit our sun,

chính là những tiểu hành tinh quay quanh Mặt trời,

and it's these changes and the motion

và chính những sự thay đổi và chuyển động này

and it's the dynamics of the system

và những hoạt động trong hệ Mặt trời

that allow us to build our models for our universe,

cho phép chúng ta xây dựng được mô hình vũ trụ

to predict its future and to explain its past.

để dự đoán tương lai và giải thích quá khứ.

But the telescopes we've used over the last decade

Nhưng những chiếc kính thiên văn mà chúng ta dùng trong suốt thập kỉ vừa qua

are not designed to capture the data at this scale.

không được thiết kế để thu thập thông tin trong phạm vi đó.

The Hubble Space Telescope:

Kính viễn vọng không gian Hubble:

for the last 25 years it's been producing

trong 25 năm qua nó đã tạo được

some of the most detailed views

những cảnh chi tiết nhất

of our distant universe,

của vũ trụ xa xôi,

but if you tried to use the Hubble to create an image

nhưng nếu bạn dùng kính Hubble để tạo 1 ảnh bầu trời,

of the sky, it would take 13 million individual images,

1 lần sẽ tốn 13 triệu ảnh lẻ,

about 120 years to do this just once.

khoảng 120 năm để làm được điều này.

So this is driving us to new technologies

Điều đó thúc đẩy ta tạo ra công nghệ mới

and new telescopes,

và kính viễn vọng mới,

telescopes that can go faint

kính viễn vọng dù mờ mờ

to look at the distant universe

cũng thấy được cả vũ trụ ở phía xa xăm,

but also telescopes that can go wide

nó còn có thể phóng đại hình ảnh

to capture the sky as rapidly as possible,

để thấy được bầu trời càng nhanh càng tốt,

telescopes like the Large Synoptic Survey Telescope,

những chiếc kính thiên văn tương tự kính quan sát cực đại ,

or the LSST,

gọi tắt là LSST,

possibly the most boring name ever

cái tên có lẽ chán nhất mọi thời đại,

for one of the most fascinating experiments

dành cho một trong những thí nghiệm hấp dẫn nhất

in the history of astronomy,

trong lịch sự ngành thiên văn,

in fact proof, if you should need it,

cũng chính là bằng chứng, nếu bạn cần,

that you should never allow a scientist or an engineer

không nên để một nhà khoa học hay một kĩ sư

to name anything, not even your children. (Laughter)

đặt tên bất cứ cái gì, kể cả con bạn.

We're building the LSST.

Chúng tôi đang chế tạo LSST.

We expect it to start taking data by the end of this decade.

Chúng tôi hi vọng sẽ thu thập thông tin bắt đầu từ cuối thập kỉ này.

I'm going to show you how we think

Tôi định chỉ cho bạn thấy cách chúng ta nghĩ

it's going to transform our views of the universe,

sẽ thay đổi những quan điểm của chúng ta về vũ trụ,

because one image from the LSST

vì một bức ảnh từ LSST

is equivalent to 3,000 images

tương đương với 3 000 bức ảnh

from the Hubble Space Telescope,

từ kính viễn vọng ở trạm không gian Hubble,

each image three and a half degrees on the sky,

mỗi ảnh trên không đạt 3.5 độ,

seven times the width of the full moon.

rộng gấp 7 lần trăng tròn.

Well, how do you capture an image at this scale?

À, làm cách nào bạn chụp được một bức ảnh ở phạm vi này?

Well, you build the largest digital camera in history,

Bạn đặt chiếc máy ảnh kĩ thuật số lớn nhất trong lịch sử,

using the same technology you find in the cameras in your cell phone

dùng công nghệ tương tự như chức năng máy ảnh trong điện thoại của mình

or in the digital cameras you can buy in the High Street,

hoặc máy ảnh kĩ thuật số bạn có thể mua trên đường High Street,

but now at a scale that is five and a half feet across,

nhưng bây giờ phạm vi này chỉ ngang 5.5 feet,

about the size of a Volkswagen Beetle,

khoảng kích thước của chiếc Volkswagen Beetle,

where one image is three billion pixels.

một ảnh chiếm 3 tỉ pixel.

So if you wanted to look at an image

Vì vậy nếu bạn muốn phân tích toàn diện một ảnh,

in its full resolution, just a single LSST image,

chỉ là một ảnh riêng lẻ từ kính LSST,

it would take about 1,500 high-definition TV screens.

sẽ cần khoảng 1 500 chiếc HDTV.

And this camera will image the sky,

Và máy ảnh này sẽ chụp lại ảnh bầu trời,

taking a new picture every 20 seconds,

mỗi lần chụp một bức ảnh mới mất 20 giây,

constantly scanning the sky

quan sát bầu trời liên tục

so every three nights, we'll get a completely new view

nên cứ mỗi 3 đêm, chúng ta sẽ có được một bức hoàn toàn mới

of the skies above Chile.

về bầu trời ở Chi Lê.

Over the mission lifetime of this telescope,

Về chức năng lâu dài của chiếc kính viễn vọng này,

it will detect 40 billion stars and galaxies,

nó sẽ phát hiện ra được 40 tỉ ngôi sao và các ngân hà,

and that will be for the first time

và đó sẽ là lần đầu tiên

we'll have detected more objects in our universe

chúng ta sẽ tìm ra nhiều đối tượng hơn trong vũ trụ

than people on the Earth.

so với con người trên Trái Đất.

Now, we can talk about this

Bây giờ, chúng ta có thể nói về

in terms of terabytes and petabytes

các thông số terabytes và petabytes

and billions of objects,

và hàng tỉ các đối tượng khác,

but a way to get a sense of the amount of data

nhưng cách để hiểu được các số liệu này

that will come off this camera

sẽ do máy ảnh phụ trách

is that it's like playing every TED Talk ever recorded

chính là giống như việc đồng thời phát những đoạn video của kênh TED Talk

simultaneously, 24 hours a day,

24 giờ mỗi ngày,

seven days a week, for 10 years.

7 ngày một tuần, trong 10 năm.

And to process this data means

Và để chuyển tải số liệu này có nghĩa là

searching through all of those talks

nghiên cứu qua tất cả các bài diễn thuyết

for every new idea and every new concept,

để tìm ý tưởng mới và khái niệm mới,

looking at each part of the video

xem mỗi phần của video

to see how one frame may have changed

để hiểu cách khung ảnh được thay đổi thế nào

from the next.

trong cảnh tiếp theo.

And this is changing the way that we do science,

Và điều này thay đổi cách chúng ta nghiên cứu khoa học,

changing the way that we do astronomy,

thay đổi cách chúng ta nghiên cứu thiên văn,

to a place where software and algorithms

đến vị trí mà phần mềm và những thuật toán

have to mine through this data,

phải khai thác thông qua số liệu này,

where the software is as critical to the science

vị trí mà phần mềm cũng quan trọng đối với khoa học,

as the telescopes and the cameras that we've built.

giống như kính thiên văn và máy ảnh mà chúng ta đặt.

Now, thousands of discoveries

Hiện nay, hàng ngàn cuộc khám phá

will come from this project,

sẽ đến từ dự án này,

but I'm just going to tell you about two

nhưng tôi chỉ định kể bạn nghe khoảng 2 ý tưởng

of the ideas about origins and evolution

về xuất phát điểm và quá trình tiến hóa

that may be transformed by our access

mà có lẽ được thay đổi bởi cách chúng ta tiếp cận

to data at this scale.

số liệu ở phạm vi này.

In the last five years, NASA has discovered

5 năm trước, NASA từng khám phá

over 1,000 planetary systems

hơn 1 000 hệ thống hành tinh

around nearby stars,

xung quanh ngôi sao gần đó,

but the systems we're finding

nhưng hệ thống chúng ta đang tìm

aren't much like our own solar system,

không giống như hệ thống Mặt Trời của ta,

and one of the questions we face is

và một trong những câu hỏi chúng ta phải đối mặt là

is it just that we haven't been looking hard enough

chỉ là việc chúng ta chưa từng quan sát đủ kĩ

or is there something special or unusual

hoặc có gì đó đặc biệt hay bất thường

about how our solar system formed?

về việc hệ thống Mặt Trời của chúng ta được hình thành như thế nào?

And if we want to answer that question,

Và nếu chúng ta muốn tìm ra đáp án,

we have to know and understand

chúng ta phải biết và hiểu

the history of our solar system in detail,

cụ thể lịch sử của hệ thống Mặt Trời,

and it's the details that are crucial.

và những chi tiết đó rất quan trọng.

So now, if we look back at the sky,

Cho nên bây giờ, nếu chúng ta quan sát bầu trời,

at our asteroids that were streaming across the sky,

tại những hành tinh nhỏ theo luồng lướt ngang bầu trời,

these asteroids are like the debris of our solar system.

những hành tinh nhỏ này giống như mảnh vụn của hệ thống Mặt Trời.

The positions of the asteroids

Những vị trí của các hành tinh nhỏ

are like a fingerprint of an earlier time

ban đầu giống như dấu vân tay

when the orbits of Neptune and Jupiter

khi quĩ đạo của Sao Hải Vương và Sao Mộc

were much closer to the sun,

ngày càng gần Mặt Trời,

and as these giant planets migrated through our solar system,

và vì những hành tinh khổng lồ di chuyển qua hệ thống Mặt Trời,

they were scattering the asteroids in their wake.

chúng sẽ phân tán những hành tinh nhỏ phía sau.

So studying the asteroids

Cho nên việc nghiên cứu những hành tinh nhỏ

is like performing forensics,

giống như việc giám định pháp y,

performing forensics on our solar system,

giám định pháp y đối với hệ thống Mặt Trời,

but to do this, we need distance,

nhưng để làm được điều này, chúng ta cần khoảng cách,

and we get the distance from the motion,

và chúng ta cần khoảng cách từ trong chuyển động,

and we get the motion because of our access to time.

và chúng ta có sự chuyển động vì sự tiếp cận với thời gian

So what does this tell us?

Vậy điều này nói lên được gì?

Well, if you look at the little yellow asteroids

À, nếu bạn quan sát những hành tinh nhỏ màu vàng

flitting across the screen,

lướt ngang qua màn hình,

những hành tinh nhỏ này đang di chuyển với tốc độ nhanh nhất,

these are the asteroids that are moving fastest,

because they're closest to us, closest to Earth.

vì chúng gần chúng ta nhất, gần Trái Đất hơn.

These are the asteroids we may one day

Những hành tinh nhỏ này vào một ngày nào đó chúng ta

send spacecraft to, to mine them for minerals,

có thể gửi tàu vũ trụ đến đó, để khai thác khoáng chất,

but they're also the asteroids that may one day

nhưng có lẽ một ngày nào đó

impact the Earth,

chúng có thể ảnh hưởng đến Trái Đất,

like happened 60 million years ago

giống như vào 60 triệu năm trước

with the extinction of the dinosaurs,

xảy ra sự tuyệt chủng của loài khủng long,

or just at the beginning of the last century,

hoặc chỉ vào thời điểm đầu thế kỉ trước,

when an asteroid wiped out

khi một hành tinh nhỏ hủy diệt

almost 1,000 square miles of Siberian forest,

khoảng 1 000 dặm của rừng Siberian,

or even just last year, as one burnt up over Russia,

hoặc mới năm ngoái, có một vụ cháy ở Nga,

releasing the energy of a small nuclear bomb.

giải phóng nguồn năng lượng của một quả bom hạt nhân nhỏ.

So studying the forensics of our solar system

Vì vậy việc giám định pháp y cho hệ thống Mặt Trời

doesn't just tell us about the past,

không chỉ cho chúng ta thấy chuyện quá khứ,

it can also predict the future, including our future.

nó còn có thể dự đoán tương lai, bao gồm tương lai của chúng ta.

Now when we get distance,

Nay khi chúng ta có khoảng cách,

we get to see the asteroids in their natural habitat,

chúng ta quan sát được những hành tinh trong môi trường tự nhiên của nó,

in orbit around the sun.

trong quĩ đạo quanh Mặt Trời.

So every point in this visualization that you can see

Vì vậy mỗi điểm trong sự mường tượng mà bạn có thể thấy

is a real asteroid.

là một hành tinh nhỏ có thật.

Its orbit has been calculated from its motion across the sky.

Quĩ đạo của nó được tính từ lúc nó di chuyển ngang bầu trời.

The colors reflect the composition of these asteroids,

Màu sắc phản ánh cấu tạo của những hành tinh nhỏ này,

dry and stony in the center,

khô và cứng như đá ở trung tâm,

water-rich and primitive towards the edge,

có nhiều nước và thô sơ ở phần rìa,

water-rich asteroids which may have seeded

những hành tinh nhỏ có nhiều nước có thể gieo giống

the oceans and the seas that we find on our planet

giữa đại dương và biển cả mà chúng ta tìm được trên hành tinh của mình

when they bombarded the Earth at an earlier time.

khi chúng oanh tạc vào Trái Đất lúc trước.

Because the LSST will be able to go faint

Vì kính LSST sẽ có khả năng mờ đi

and not just wide,

và không chỉ rộng không thôi,

we will be able to see these asteroids

chúng ta có thể quan sát những hành tinh nhỏ này

far beyond the inner part of our solar system,

ở khoảng cách xa bên trong hệ thống Mặt Trời,

to asteroids beyond the orbits of Neptune and Mars,

để những hành tinh nhỏ này vượt qua quĩ đạo của Sao Hải Vương và Sao Hỏa,

to comets and asteroids that may exist

đển sao chổi và những hành tinh nhỏ tồn tại

almost a light year from our sun.

trong khoảng 1 năm trong Mặt Trời.

And as we increase the detail of this picture,

Và khi chúng ta tăng số lượng chi tiết của bức tranh,

increasing the detail by factors of 10 to 100,

tăng theo hệ số trong khoảng 10 đến 100,

we will be able to answer questions such as,

đại khái thì chúng ta có thể tìm ra câu trả lời,

is there evidence for planets outside the orbit of Neptune,

có bằng chứng cho thấy còn nhiều hành tinh bên ngoài quĩ đạo của Sao Hải Vương,

to find Earth-impacting asteroids

để tìm thấy những hành tinh nhỏ gây ảnh hưởng cho Trái Đất

long before they're a danger,

trước khi chúng trở thành mối đe dọa,

and to find out whether, maybe,

và có lẽ để tìm hiểu xem liệu

our sun formed on its own or in a cluster of stars,

mặt trời tự nó hình thành hay là do một nhóm các ngôi sao hợp lại,

and maybe it's this sun's stellar siblings

và có lẽ nó chính là những ngôi sao anh chị em của mặt trời

that influenced the formation of our solar system,

chi phối việc hình thành hệ thống mặt trời,

and maybe that's one of the reasons why solar systems like ours seem to be so rare.

và có lẽ đó là một trong những lí do tại sao những hệ thống tương tự hệ mặt trời của ta lại hiếm có như vậy.

Now, distance and changes in our universe —

Bây giờ, khoảng cách và những thay đổi trong vũ trụ -

distance equates to time,

khoảng cách tương đương với thời gian,

as well as changes on the sky.

cũng như những thay đổi trên bầu trời.

Every foot of distance you look away,

Mỗi bước bạn quay đi,

or every foot of distance an object is away,

hay một vật cách xa một đoạn,

you're looking back about a billionth of a second in time,

bạn sẽ nhìn lại khoảng 1/ 1 000 000 trong đúng một giây,

and this idea or this notion of looking back in time

và ý tưởng này hoặc ý định nhìn lại đúng lúc

has revolutionized our ideas about the universe,

đã thay đổi khái niệm của ta về vũ trụ,

not once but multiple times.

không chỉ một lần mà là rất nhiều lần.

The first time was in 1929,

Lần đầu tiên là vào năm 1929,

when an astronomer called Edwin Hubble

một nhà thiên văn tên là Edwin Hubble

showed that the universe was expanding,

đã chứng minh vũ trụ đang giãn nở,

leading to the ideas of the Big Bang.

dẫn đến khái niệm về vụ nổ Big Bang.

And the observations were simple:

Và việc quan sát rất đơn giản:

just 24 galaxies

chỉ có 24 ngân hà

and a hand-drawn picture.

và một bức tranh vẽ tay.

But just the idea that the more distant a galaxy,

Nhưng chỉ có khái niệm một ngân hà nằm càng xa,

the faster it was receding,

thì nó càng lùi nhanh hơn,

was enough to give rise to modern cosmology.

đủ để sinh ra một vũ trụ học hiện đại.

A second revolution happened 70 years later,

Vụ xoay vòng thứ hai xảy ra vào 70 năm sau,

when two groups of astronomers showed

khi 2 nhóm các thiên nhà thiên văn chứng minh

that the universe wasn't just expanding,

vũ trụ không chỉ có giãn nở,

it was accelerating,

nó còn gia tốc thêm,

a surprise like throwing up a ball into the sky

một cách đáng ngạc nhiên như việc ném một quả bóng lên không trung

and finding out the higher that it gets,

và phát hiện ra việc ném càng cao,

the faster it moves away.

thì nó càng di chuyển nhanh hơn.

And they showed this

Và họ đã chứng minh điều này

by measuring the brightness of supernovae,

bằng cách đo độ sáng của siêu tân tinh,

and how the brightness of the supernovae

và độ sáng của siêu tân tinh

got fainter with distance.

sẽ mờ hơn như thế nào ở khoảng cách nhất định.

And these observations were more complex.

Và việc quan sát này lại trở nên phức tạp hơn.

They required new technologies and new telescopes,

Yêu cầu phải có những công nghệ mới và những chiếc kính viễn vọng mới,

because the supernovae were in galaxies

vì có nhiều siêu tân tinh trong các ngân hà

that were 2,000 times more distant

cách xa gấp 2 000 lần

than the ones used by Hubble.

so với những điểm từng dùng ở trạm không gian Hubble.

And it took three years to find just 42 supernovae,

Và mất khoảng 3 năm chỉ để tìm kiếm 42 siêu tân tinh,

because a supernova only explodes

vì một siêu tân tinh chỉ nổ ra

once every hundred years within a galaxy.

100 năm 1 lần trong 1 ngân hà.

Three years to find 42 supernovae

3 năm để tìm thấy 42 siêu tân tinh

by searching through tens of thousands of galaxies.

bằng cách tìm kiếm thông qua 10 000 ngân hà.

And once they'd collected their data,

Và khi họ thu thập tất cả dữ liệu,

this is what they found.

đây là điều chúng ta đã tìm thấy.

Now, this may not look impressive,

Bây giờ, điều này có vẻ không gây ấn tượng lắm,

but this is what a revolution in physics looks like:

nhưng đây là những gì mà cuộc cách mạng ngành vật lí đem lại:

a line predicting the brightness of a supernova

một đường dự kiến mức độ sáng của siêu tân tinh

11 billion light years away,

cách 11 tỉ năm ánh sáng,

and a handful of points that don't quite fit that line.

và một tập hợp điểm không tương thích với đường đó.

Small changes give rise to big consequences.

Nhiều sự thay đổi nhỏ đem lại những kết quả lớn

Small changes allow us to make discoveries,

Nhiều sự thay đổi nhỏ cho phép chúng ta tiến hành khám phá,

like the planet found by Herschel.

như hành tinh được tìm thấy bởi Herschel.

Nhiều sự thay đổi nhỏ khiến chúng ta

Small changes turn our understanding

of the universe on its head.

hiểu không đúng về vũ trụ.

So 42 supernovae, slightly too faint,

Cho nên 42 siêu tân tinh, hơi mờ nhạt,

meaning slightly further away,

ý là từ từ cách xa dần,

requiring that a universe must not just be expanding,

bắt buộc vũ trụ không chỉ là giãn nở,

but this expansion must be accelerating,

mà còn phải đẩy nhanh tốc độ giãn nở lên.

revealing a component of our universe

chỉ ra thành phần của vũ trụ

which we now call dark energy,

mà chúng ta đang gọi là nguồn năng lượng đen,

a component that drives this expansion

thành phần mà thúc đẩy sự giãn nở

and makes up 68 percent of the energy budget

và chiếm 68% ngân sách nguồn năng lượng

of our universe today.

của vũ trụ chúng ta hiện nay.

So what is the next revolution likely to be?

Vậy cuộc cách mạng kế tiếp sẽ là gì đây?

Well, what is dark energy and why does it exist?

À, nguồn năng lượng đen là gì và tại sao nó lại tồn tại?

Each of these lines shows a different model

Mỗi một đường cho thấy một mẫu khác nhau

for what dark energy might be,

đối với việc nguồn năng lượng đen có thể là gì,

showing the properties of dark energy.

cho thấy những thuộc tính của nguồn năng lượng đen.

They all are consistent with the 42 points,

Tất cả chúng đều phù hợp với 42 điểm,

but the ideas behind these lines

nhưng nhiều ý tưởng ẩn sau những đường này

are dramatically different.

thì vô cùng khác biệt.

Some people think about a dark energy

Nhiều người nghĩ nguồn năng lượng đen

that changes with time,

thay đổi theo thời gian,

or whether the properties of the dark energy

hoặc liệu những thuộc tính của nguồn năng lượng đen

are different depending on where you look on the sky.

có khác biệt phụ thuộc vào những nơi mà bạn nhìn lên bầu trời hay không.

Others make differences and changes

Những điều khác tạo nên nhiều điều khác biệt và sự biến đổi

to the physics at the sub-atomic level.

đối với vật lí ở cấp độ dưới nguyên tử.

Or, they look at large scales

Hoặc là, họ nhìn vào qui mô lớn,

and change how gravity and general relativity work,

và thay đổi cách hoạt động của trọng lực và tính tương đối chung chung

or they say our universe is just one of many,

hoặc họ nói vũ trụ của chúng ta chỉ là một trong số,

part of this mysterious multiverse,

những phần của đa vũ trụ bí ẩn này,

but all of these ideas, all of these theories,

nhưng tất cả những ý tưởng này, tất cả những lí thuyết này,

amazing and admittedly some of them a little crazy,

rất đáng ngạc nhiên và phải thừa nhận là có chút điên rồ,

but all of them consistent with our 42 points.

nhưng tất cả chúng thích hợp với 42 điểm của chúng ta.

So how can we hope to make sense of this

Vì vậy làm cách nào chúng ta có thể hi vọng mình hiểu được

over the next decade?

điều này qua thập kỉ tiếp theo?

Well, imagine if I gave you a pair of dice,

À, hãy thử tưởng tượng nếu

and I said you wanted to see whether those dice

và tôi từng nói bạn muốn nhìn thấy liệu những viên xúc xắc này

were loaded or fair.

có được khởi động hay không.

One roll of the dice would tell you very little,

Một viên xúc xắc sẽ cho bạn biết rất ít,

but the more times you rolled them,

nhưng bạn càng quăng lên nhiều lần,

the more data you collected,

bạn thu thập càng nhiều dữ liệu,

the more confident you would become,

bạn càng trở nên tự tin hơn,

not just whether they're loaded or fair,

không chỉ liệu chúng có được khởi động hay không

but by how much, and in what way.

mà còn có số lượng bao nhiêu, và bằng cách nào.

It took three years to find just 42 supernovae

Phải mất 3 năm chỉ để tìm ra 42 siêu tân tinh.

because the telescopes that we built

vì những chiếc kính viễn vọng mà chúng ta lắp đặt

could only survey a small part of the sky.

có thể chỉ quan sát được một phần nhỏ của bầu trời.

With the LSST, we get a completely new view

Với LSST, chúng ta có được một quan điểm hoàn toàn mới

of the skies above Chile every three nights.

về bầu trời ở đất nước Chi Lê cứ mỗi 3 đêm như vậy.

In its first night of operation,

Trong quá trình hoạt động vào đêm đầu tiên,

it will find 10 times the number of supernovae

sẽ tìm được số lượng siêu tân tinh gấp 10 lần

used in the discovery of dark energy.

được dùng trong việc khám phá nguồn năng lượng đen.

This will increase by 1,000

Con số này sẽ tăng lên 1 000

within the first four months:

trong vòng 4 tháng đầu tiên:

1.5 million supernovae by the end of its survey,

1.5 triệu siêu tân tinh ở cuối bảng khảo sát này,

each supernova a roll of the dice,

mỗi siêu tân tinh như viên xúc xắc,

each supernova testing which theories of dark energy

mỗi siêu tân tinh kiểm tra những thuyết năng lượng đen nào

are consistent, and which ones are not.

thích hợp, và những thuyết nào thì không.

And so, by combining these supernova data

Và vì vậy, bằng cách kết hợp những dữ liệu về siêu tân tinh

with other measures of cosmology,

cùng những giới hạn khác trong vũ trụ học,

we'll progressively rule out the different ideas

chúng ta sẽ từ từ bác bỏ nhiều ý kiến

and theories of dark energy

và những lí thuyết khác nhau về năng lượng đen

until hopefully at the end of this survey around 2030,

hi vọng tới cuối cuộc khảo sát vào năm 2030,

we would expect to hopefully see

chúng ta sẽ mong chờ hi vọng thấy được,

a theory for our universe,

một lí thuyết cho vũ trụ của chúng ta,

a fundamental theory for the physics of our universe,

một lí thuyết cơ bản về vật lí của vũ trụ của chúng ta,

to gradually emerge.

dần dần xuất hiện.

Now, in many ways, the questions that I posed

Bây giờ, theo nhiều cách, những câu hỏi tôi đặt ra

are in reality the simplest of questions.

thực tế là những câu đơn giản nhất.

We may not know the answers,

Chúng ta có lẽ không biết đáp án,

but we at least know how to ask the questions.

nhưng ít nhất chúng ta biết cách trả lời các câu hỏi,

But if looking through tens of thousands of galaxies

Nhưng nếu việc xem xét kĩ 10 ngàn dải ngân hà

revealed 42 supernovae that turned

cho thấy 42 siêu tân tinh khiến

chúng ta hiểu không đúng về vũ trụ,

our understanding of the universe on its head,

when we're working with billions of galaxies,

khi chúng ta đang nghiên cứu hàng tỉ ngân hà,

how many more times are we going to find

bao nhiêu lần chúng ta định đi tìm

42 points that don't quite match what we expect?

42 điểm không tương thích với điều chúng ta mong đợi?

Like the planet found by Herschel

Tương tự hành tinh được tìm thấy bởi Hershel

or dark energy

hoặc năng lượng đen

or quantum mechanics or general relativity,

hoặc cơ học lượng tử hoặc thuyết tương đối,

all ideas that came because the data

tất cả những ý tưởng này nảy sinh vì dữ liệu

didn't quite match what we expected.

không tương thích với những gì chúng ta mong đợi.

What's so exciting about the next decade of data

Điều thú vị về dữ liệu của thập kỉ tiếp theo

trong thiên văn học,

in astronomy is,

we don't even know how many answers

ngay cả chúng ta không hề biết bao nhiêu câu trả lời

are out there waiting,

đang chờ đợi ngoài kia,

answers about our origins and our evolution.

những câu trả lời về nguồn gốc và sự tiến hóa của chúng ta.

How many answers are out there

Hiện có bao nhiêu câu trả lời

that we don't even know the questions

mà chúng ta không hề biết câu hỏi

that we want to ask?

chúng ta muốn đặt ra?

Thank you.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)

(Applause)