Steven Strogatz: How things in nature tend to sync up

Translator: Linh Nguyen Reviewer: Phuong-Linh Dinh

I was trying to think, how is sync connected to happiness,

Tôi đã từng thử tìm hiểu, làm thế nào đồng bộ kết nối được hạnh phúc,

và theo tôi, vì một số lí do mà chúng ta vui vẻ trong sự đồng bộ

and it occurred to me that for some reason we take pleasure in synchronizing.

Chúng ta thích nhảy cùng nhau, chúng ta thích hát cùng nhau

Và nếu bạn sẵn lòng, tôi mong các bạn tham gia

We like to dance together, we like singing together.

vào thử nghiệm đầu tiên hôm nay. Thử nghiệm là --

And so, if you'll put up with this, I would like to enlist your help

và tôi nhận ra, khi các bạn vỗ tay

with a first experiment today. The experiment is --

bạn vỗ theo kiểu Bắc Mỹ

and I notice, by the way, that when you applauded,

là kiểu tiếng ghê tai và ngắt quãng

that you did it in a typical North American way,

Các bạn không có sự tổ chức từ trước. Kể cả khi các bạn vỗ tay đồng thanh

that is, you were raucous and incoherent.

Các bạn nghĩ mình có thể làm được? Tôi muốn thử xem nếu các bạn sẽ làm được

You were not organized. It didn't even occur to you to clap in unison.

theo như tôi được biết, thì các bạn chưa được luyện tập

Do you think you could do it? I would like to see if this audience would --

các bạn có thể vỗ tay cùng nhau một cách đồng bộ?

no, you haven't practiced, as far as I know --

(Vỗ Tay)

can you get it together to clap in sync?

Whoa! Đó là thứ chúng ta gọi là "hành động bột phát"

(Clapping)

(Tiếng cười)

Whoa! Now, that's what we call emergent behavior.

Vậy, nó nằm ngoài dự đoán của tôi, nhưng -- tôi vẫn dự là các bạn có thể đồng bộ

(Laughter)

Tôi không nghĩ là các bạn sẽ tăng sự lặp lại ấy

So I didn't expect that, but -- I mean, I expected you could synchronize.

Rất thú vị.

It didn't occur to me you'd increase your frequency.

(Tiếng cười)

It's interesting.

Vậy chúng ta rút ra được điều gì? Đầu tiên, chúng ta biết rằng các bạn đều thông minh

(Laughter)

Ở đây toàn những con người thông minh, nhạy bén

So what do we make of that? First of all, we know that you're all brilliant.

Một số nhạc sĩ ở đây

This is a room full of intelligent people, highly sensitive.

Đó có phải là lí do mà các bạn đồng bộ được?

Some trained musicians out there.

Nghĩ một cách nghiêm túc về câu hỏi này

Is that what enabled you to synchronize?

hãy hỏi bản thân mình rằng điều kiện cần nhất cho cái bạn vừa làm là gì,

So to put the question a little more seriously,

cho sự đồng bộ hoá tự phát.

let's ask ourselves what are the minimum requirements for what you just did,

Bạn có cần phải thông minh như bây giờ?

for spontaneous synchronization.

Thậm chí, bạn có cần phải có não để có thể đồng bộ?

Do you need, for instance, to be as smart as you are?

Bạn có cần phải là vật thể sống? Tôi biết, đó là một suy nghĩ ghê rợn

Do you even need a brain at all just to synchronize?

Những vật thể vô hồn có thể đồng bộ hoá một cách tự phát

Do you need to be alive? I mean, that's a spooky thought, right?

Nó là sự thật. Hôm nay, tôi sẽ giải thích sự đồng bộ hoá là,

Inanimate objects that might spontaneously synchronize themselves.

nếu không phải một trong những, có lẽ là động lực phổ biến nhất của tự nhiên

It's real. In fact, I'll try to explain today that sync is maybe one of,

Nó trải rộng từ quy mô nguyên tử đến quy mô vũ trụ

if not one of the most, perhaps the most pervasive drive in all of nature.

Nó là xu hướng có chiều sâu tới trật tự của tự nhiên

It extends from the subatomic scale to the farthest reaches of the cosmos.

mà đối lập với những gì chúng ta được dạy về sự hỗn loạn

It's a deep tendency toward order in nature

Tôi không nói là định luật về sự hỗn loạn là sai Nó không sai.

that opposes what we've all been taught about entropy.

Nhưng có lực đối kháng trong vũ trụ

I mean, I'm not saying the law of entropy is wrong -- it's not.

xu hướng tới trật tự tự phát. Và đó là chủ đề của chúng ta

But there is a countervailing force in the universe --

Theo đó, hãy để tôi bắt đầu với điều gì có thể xảy đến với bạn ngay bây giờ

the tendency towards spontaneous order. And so that's our theme.

khi bạn nghe về sự đồng bộ hoá trong tự nhiên

Now, to get into that, let me begin with what might have occurred to you immediately

Một ví dụ điển hình về một đàn chim bay cùng nhau

when you hear that we're talking about synchrony in nature,

hoặc một bầy cá bơi có tổ chức

which is the glorious example of birds that flock together,

Vậy, chúng không cần phải là sinh vật cực kì thông minh

or fish swimming in organized schools.

thế nhưng, chúng lại biểu diễn "vở ba lê" tuyệt đẹp.

So these are not particularly intelligent creatures,

Từ chương trình "Động vật săn mồi" của BBC

and yet, as we'll see, they exhibit beautiful ballets.

Chúng ta đang xem sự đồng bộ hoá với bản năng tự vệ

This is from a BBC show called "Predators,"

Khi bạn nhỏ và dễ bị công kích, như những con chim sáo đậu

and what we're looking at here are examples of synchrony that have to do with defense.

hoặc như loài cá, đồng bộ hoá giúp cả đàn tránh được loài ăn thịt, hoặc đánh lạc hướng chúng

When you're small and vulnerable, like these starlings,

Chúng ta hãy tĩnh lặng để cảm nhận sự tráng lệ này

or like the fish, it helps to swarm to avoid predators, to confuse predators.

Trong một thời gian dài, các nhà sinh học bị phân tâm bởi hiện tượng này

Let me be quiet for a second because this is so gorgeous.

họ tự hỏi sao nó có thể xảy ra

For a long time, biologists were puzzled by this behavior,

Chúng ta đều biết rằng biên đạo tạo nên sự đồng bộ

wondering how it could be possible.

Nhưng những sinh vật này không có người biên đạo

We're so used to choreography giving rise to synchrony.

Chúng tự biên đạo bản thân chúng

These creatures are not choreographed.

Và khoa học ngày nay bắt đầu tìm ra cơ chế hoạt động

They're choreographing themselves.

Tôi sẽ chỉ cho bạn mô hình trên máy tính tạo bởi Ian Couzin, một nhà nghiên cứu ở Oxford

And only today is science starting to figure out how it works.

nó cho chúng ta thấy bầy đàn hoạt động như thế nào

I'll show you a computer model made by Iain Couzin, a researcher at Oxford,

Có 3 quy luật đơn giản

that shows how swarms work.

Đầu tiên, mỗi cá thể chỉ nhận thức được sự tồn tại của hàng xóm quanh chúng

There are just three simple rules.

Thứ hai, mỗi cá thể có xu hướng xếp thành hàng

First, all the individuals are only aware of their nearest neighbors.

Và cuối cùng, chúng di chuyển xích lại gần nhau

Second, all the individuals have a tendency to line up.

nhưng chúng vẫn giữ một khoảng cách nhỏ

And third, they're all attracted to each other,

Và khi bạn vận hành 3 nguyên tắc ấy

but they try to keep a small distance apart.

tự động bạn có thể thấy một bầy

And when you build those three rules in,

rất giống với bầy cá hoặc đàn chim.

automatically you start to see swarms

Cá rất thích ở gần nhau, cách nhau bằng chiều dài cơ thể chúng

that look very much like fish schools or bird flocks.

Chim cách nhau khoảng 3 hoặc 4 lần chiều dài cơ thể chúng

Now, fish like to stay close together, about a body length apart.

Ngoại trừ điều đó ra, nguyên tắc là giống nhau cho cả 2 loài

Birds try to stay about three or four body lengths apart.

Hãy quan sát sự thay đổi khi động vật săn mồi xuất hiện

But except for that difference, the rules are the same for both.

Nguyên tắc thứ 4: khi động vật săn mồi xuất hiện, tránh nó ra

Now, all this changes when a predator enters the scene.

Đây là mô hình bạn thấy khi có động vật săn mồi

There's a fourth rule: when a predator's coming, get out of the way.

Những con mồi của chúng ta tránh ra theo các hướng ngẫu nhiên

Here on the model you see the predator attacking.

và nguyên tắc xích lại gần nhau mang chúng lại gần nhau,

The prey move out in random directions,

như vậy, có một sự tách ra rồi hợp lại xuyên suốt

and then the rule of attraction brings them back together again,

Và bạn thấy điều đó trong tự nhiên

so there's this constant splitting and reforming.

Lưu ý rằng, có vẻ như từng cá thể hành động như có sự hợp tác,

And you see that in nature.

nhưng thực sự, là hành động ích kỉ theo Thuyết tiến hoá của Darwin.

Keep in mind that, although it looks as if each individual is acting to cooperate,

Mỗi cá thể giải tán một cách ngẫu nhiên để cứu lấy vẩy hoặc lông của chúng .

what's really going on is a kind of selfish Darwinian behavior.

Ngoại trừ khao khát muốn cứu lấy chúng,

Each is scattering away at random to try to save its scales or feathers.

mỗi sinh vật đều theo những nguyên tắc trên

That is, out of the desire to save itself,

và dẫn tới kết quả an toàn cho toàn bộ chúng

each creature is following these rules,

Mặc dù trông chúng như đang nghĩ cho cả nhóm, thực tế là không phải vậy.

and that leads to something that's safe for all of them.

Bạn có thể đang tự hỏi lợi ích thực chất khi ở trong một bầy đàn là gì,

Even though it looks like they're thinking as a group, they're not.

và bạn có thể nghĩ ra một số lợi ích.

You might wonder what exactly is the advantage to being in a swarm,

Như tôi đã nói, nếu bạn ở trong bầy đàn, tỉ lệ bạn không may mắn

so you can think of several.

sẽ được giảm nếu so với một nhóm nhỏ

As I say, if you're in a swarm, your odds of being the unlucky one

Rất có nhiều đôi mắt phát hiện ra nguy hiểm.

are reduced as compared to a small group.

Và bạn có thể thấy ở ví dụ đàn chim sáo đậu,

There are many eyes to spot danger.

khi loài diều hâu lạ tiến đến tấn công chúng,

And you'll see in the example with the starlings, with the birds,

có một làn sóng hoảng loạn đang lan truyền

when this peregrine hawk is about to attack them,

có thể truyền tín hiệu trong khoảng cách lớn

that actually waves of panic can propagate,

Bạn sẽ thấy -- nó có thể sẽ tới trong những giây phút chót -- hoặc không

sending messages over great distances.

Thông tin có thể được truyền tải nửa kilometer

You'll see -- let's see, it's coming up possibly at the very end -- maybe not.

trong một khoảng thời gian ngắn qua cơ chế này.

Information can be sent over half a kilometer away

Vâng, nó đang xảy ra đây.

in a very short time through this mechanism.

Hãy nhìn nếu bận có thể thấy làn sóng lan truyền trong bầy đàn.

Yes, it's happening here.

Nó thật đẹp. Chúng ta có thể hiểu và nghĩ điều gì đang xảy ra với đàn chim

See if you can see those waves propagating through the swarm.

với mô hình máy tính kia.

It's beautiful. The birds are, we sort of understand, we think,

Như tôi đã nói, chỉ với 3 nguyên tắc đơn giản

from that computer model, what's going on.

thêm một nguyên tắc về việc trông chừng động vật ăn thịt

As I say, it's just those three simple rules,

Dường như chả có gì là bí ẩn.

plus the one about watch out for predators.

Tuy nhiên, chúng ta không thực sự hiểu rõ về bản chất toán học.

There doesn't seem to be anything mystical about this.

Tôi là nhà Toán học. Chúng ta muốn có thể hiểu một cách rõ hơn

We don't, however, really understand at a mathematical level.

Tôi cho các bạn xem mô hình trên máy tính, nhưng máy tính không hiểu

I'm a mathematician. We would like to be able to understand better.

Máy tính chỉ là một thử nghiệm khác.

I mean, I showed you a computer model, but a computer is not understanding.

Chúng ta đều muốn có cái nhìn cụ thể hơn về cơ chế hoạt động này

A computer is, in a way, just another experiment.

và để hiểu rằng tổ chức này từ đâu mà có.

We would really like to have a deeper insight into how this works

Làm thế nào mà nguyên tắc có thể đưa tới những khuôn mẫu?

and to understand, you know, exactly where this organization comes from.

Có một trường hợp mà chúng ta đã bắt đầu hiểu rõ hơn

How do the rules give rise to the patterns?

và đó là trường hợp về những con đom đóm

There is one case that we have begun to understand better,

Nếu bạn thấy đom đóm ở Bắc Mỹ

and it's the case of fireflies.

như nhiều các thứ khác ở Bắc Mỹ

If you see fireflies in North America,

chúng có xu hướng vận hành một cách độc lập. Chúng không để ý tới nhau.

like so many North American sorts of things,

Chúng làm việc một mình, bật đèn sáng và tắt đèn,

they tend to be independent operators. They ignore each other.

không để ý gì tới những con xung quanh.

They each do their own thing, flashing on and off,

Nhưng ở phía Nam Châu á -- Thái Lan hay Mã Lai hay Borneo --

paying no attention to their neighbors.

Những con đom đóm đực hành động và hợp tác một cách đẹp tuyệt

But in Southeast Asia -- places like Thailand or Malaysia or Borneo --

Bạn có thể thấy chúng vào mỗi đêm dọc bờ sông

there's a beautiful cooperative behavior that occurs among male fireflies.

Các cây ngập mặn được bao quanh bởi những con đóm đóm giao tiếp với nhau qua ánh sáng

You can see it every night along the river banks.

Đặc biệt, những con đom đóm đực bật đèn cùng một lúc với nhau

The trees, mangrove trees, are filled with fireflies communicating with light.

trong một sự đồng bộ hoàn hảo, để gửi thông điệp đến cho giống cái

Specifically, it's male fireflies who are all flashing in perfect time together,

Và như bạn có thể tưởng tượng, thông điệp là "Lại đây. Hãy cặp với anh."

in perfect synchrony, to reinforce a message to the females.

(Nhạc)

And the message, as you can imagine, is "Come hither. Mate with me."

Trong giây lát, tôi sẽ chỉ cho bạn sự chuyển động chậm của một con đom đóm

(Music)

để bạn có thể cảm nhận được. Đây là một khung hình

In a second I'm going to show you a slow motion of a single firefly

Bật và tắt -- giây thứ 30, đây.

so that you can get a sense. This is a single frame.

Và hãy nhìn cả khúc sông này, và nhìn sự đồng bộ chính xác này.

Then on, and then off -- a 30th of a second, there.

Bật, lại bật và tắt.

And then watch this whole river bank, and watch how precise the synchrony is.

Ánh sáng tổng hợp từ những con bọ này --đây thực sự là những con bọ nhỏ--

On, more on and then off.

rất sáng đến nỗi những người đánh cá ở biển có thể tận dụng

The combined light from these beetles -- these are actually tiny beetles --

làm ngọn hải đăng chỉ đường về nhà Đáng kinh ngạc.

is so bright that fishermen out at sea can use them

Trong một thời gian dài, thật không thể tin

as navigating beacons to find their way back to their home rivers. It's stunning.

khi những người phương Tây đầu tiên, như ông Francis Drake,

For a long time it was not believed

đến Thái Lan và trở lại cùng câu chuyện về cảnh khó tin này.

when the first Western travelers, like Sir Francis Drake,

Không một ai tin.

went to Thailand and came back with tales of this unbelievable spectacle.

Chúng ta không nhìn thứ gì như thế ở châu Âu hay ở phương Tây.

No one believed them.

Và trong khoảng thời gian dài, thậm chí sau khi câu chuyện được ghi lại,

We don't see anything like this in Europe or in the West.

người ta vẫn nghĩ đó là một loại ảo ảnh quang học nào đó.

And for a long time, even after it was documented,

Các báo khoa học xuất bản và nói rằng đó là do mí mắt co giật,

it was thought to be some kind of optical illusion.

hoặc, như bạn có thể biết, con người có xu hướng

Scientific papers were published saying it was twitching eyelids

nhìn ra kiểu mẫu không có thật.

that explained it, or, you know, a human being's tendency

Nhưng tôi mong bạn có thể thuyết phục bản thân mình, với mẩu phim về ban đêm này,

to see patterns where there are none.

rằng chúng thực sự đồng bộ rất tốt.

But I hope you've convinced yourself now, with this nighttime video,

Bây giờ câu hỏi là được đặt ra là, chúng ta có cần phải sống

that they really were very well synchronized.

để nhìn thấy trật tự bột phát này,

Okay, well, the issue then is, do we need to be alive

và tôi đã gợi ý rằng câu trả lời là không.

to see this kind of spontaneous order,

Bạn không cần phải là một sinh vật hoàn thiện.

and I've already hinted that the answer is no.

Thậm chí bạn có thể chỉ là một đơn bào

Well, you don't have to be a whole creature.

Ví dụ tế bào điều hoà nhịp tim trong tim bạn bây giờ.

You can even be just a single cell.

Nó giúp bạn sống bình thường.

Like, take, for instance, your pacemaker cells in your heart right now.

Từng nhịp đập của tim phụ thuộc vào khu vực quan trọng này, nút xoang nhĩ,

They're keeping you alive.

mà có tầm 10.000 tế bào riêng lẻ tự đập,

Every beat of your heart depends on this crucial region, the sinoatrial node,

và có nhịp điệu xung điện -- điệp áp tăng và giảm --

which has about 10,000 independent cells that would each beep,

truyền tín hiệu đến tâm thất để bơm máu.

have an electrical rhythm -- a voltage up and down --

Bây giờ, bộ máy điều hoà nhịp tim không phải là đơn bào.

to send a signal to the ventricles to pump.

Đó là chế độ dân chủ gồm 10.000 tế bào cùng hoà âm

Now, your pacemaker is not a single cell.

để cho bộ máy điều hoà nhịp tim hoạt động chính xác.

It's this democracy of 10,000 cells that all have to fire in unison

Tôi không đưa ra ý nghĩ rằng đồng bộ hoá luôn là điều tốt.

for the pacemaker to work correctly.

Nếu bạn bị trúng phong, có trường hợp mà cả tỉ tế bào thần kinh, hoặc ít nhất hàng triệu

I don't want to give you the idea that synchrony is always a good idea.

sẽ phóng điện như trong một buổi hoà nhạc bệnh lí.

If you have epilepsy, there is an instance of billions of brain cells, or at least millions,

Như vậy, xu hướng hướng tới trật tự không phải luôn là điều tốt.

discharging in pathological concert.

Bạn không cần phải là vật thể sống. Thậm chí bạn không cần là đơn bào.

So this tendency towards order is not always a good thing.

Nếu bạn nhìn, ví dụ, laze hoạt động như thế nào,

You don't have to be alive. You don't have to be even a single cell.

sẽ là trường hợp của sự đồng bộ hoá nguyên tử.

If you look, for instance, at how lasers work,

Trong tia laze, điểm khác giữa tia sáng laze với tia sáng trên đầu tôi đây

that would be a case of atomic synchrony.

là tia sáng này không liền mạch--

In a laser, what makes laser light so different from the light above my head here

rất nhiều màu khác nhau và tần số khác nhau

is that this light is incoherent --

giống như cách các bạn vỗ tay lúc ban đầu--

many different colors and different frequencies,

nhưng nếu bạn là tia laze, đó sẽ là tràng vỗ tay có nhịp điệu.

sort of like the way you clapped initially --

Các nguyên tử sẽ phóng ra trong sự đồng bộ,

but if you were a laser, it would be rhythmic applause.

phát ra tia sáng một màu, một tần số.

It would be all atoms pulsating in unison,

Bây giờ tới phần khá là rủi ro trong bài nói của tôi,

emitting light of one color, one frequency.

mà sẽ chứng minh rằng vật vô hồn có thể đồng bộ hoá.

Now comes the very risky part of my talk,

Nén hơi thở của bạn cho tôi.

which is to demonstrate that inanimate things can synchronize.

Tôi đang có 2 bình nước rỗng.

Hold your breath for me.

Đây không phải là Keith Barry đang làm ảo thuật.

What I have here are two empty water bottles.

Đây là một kẻ vụng về chơi với các chai nước.

This is not Keith Barry doing a magic trick.

Tôi có máy đập nhịp ở đây.

This is a klutz just playing with some water bottles.

Bạn nghe thấy chứ?

I have some metronomes here.

Tôi có máy đập nhịp,

Can you hear that?

và nó là máy đập nhịp nhỏ nhất thế giới-- tôi không nên quảng cáo.

All right, so, I've got a metronome,

Dù sao thì đây là máy đập nhịp nhỏ nhất thế giới.

and it's the world's smallest metronome, the -- well, I shouldn't advertise.

Tôi đặt nó ở chế độ nhanh nhất,

Anyway, so this is the world's smallest metronome.

và giờ tôi đặt chế độ khác cùng theo cách đó.

I've set it on the fastest setting, and I'm going to now take

Chúng ta có thể thử trường hợp thứ nhất. Tôi sẽ để chúng trên bàn cùng nhau,

another one set to the same setting.

không có lí do gì để chúng đồng bộ hoá, và có lẽ chúng sẽ không.

We can try this first. If I just put them on the table together,

Bạn sẽ nghe chúng rõ hơn. Tôi sẽ đứng đây.

there's no reason for them to synchronize, and they probably won't.

Tôi hi vọng rằng chúng có thể sẽ chỉ đập nhịp rời nhau

Maybe you'd better listen to them. I'll stand here.

bởi vì tần suất của chúng không hoàn toàn giống nhau.

What I'm hoping is that they might just drift apart

Phải không? Chúng rời nhau.

because their frequencies aren't perfectly the same.

Chúng đồng bộ khoảng một lúc, rồi sau đó rời nhau.

Right? They did.

Và lí do là chúng không thể giao tiếp với nhau

They were in sync for a while, but then they drifted apart.

Bây giờ, có thể bạn sẽ nghĩ đó là ý tưởng kì lạ.

And the reason is that they're not able to communicate.

Máy đập nhịp giao tiếp với nhau theo cách nào?

Now, you might think that's a bizarre idea.

Chúng có thể giao tiếp với nhau bằng lực cơ học.

How can metronomes communicate?

Vậy tôi sẽ làm cho chúng như vậy.

Well, they can communicate through mechanical forces.

Tôi cũng muốn đẩy cái này lên một chút. Làm thế nào chúng có thể liên lạc với nhau?

So I'm going to give them a chance to do that.

Tôi sẽ đặt chúng trên mặt nền có thể di chuyển được,

I also want to wind this one up a bit. How can they communicate?

đó là "Hướng dẫn để học sau đại học ở Cornell." Được chứ? Nó đây.

I'm going to put them on a movable platform,

Hãy cùng xem nếu ta có thể làm chúng hoạt động.

which is the "Guide to Graduate Study at Cornell." Okay? So here it is.

Vợ tôi chỉ ra rằng nó sẽ hoạt động tốt hơn nếu tôi đặt cả 2 cái cùng lúc

Let's see if we can get this to work.

bởi vì nếu không toàn bộ sẽ bị rớt xuống.

My wife pointed out to me that it will work better if I put both on at the same time

Được rồi. Và đây. Hãy cùng nhìn. Tôi không ăn gian--

because otherwise the whole thing will tip over.

Hãy để tôi làm chúng không đồng bộ. Không, thật khó để có thể làm vậy.

All right. So there we go. Let's see. OK, I'm not trying to cheat --

(Vỗ tay)

let me start them out of sync. No, hard to even do that.

Được rồi. Trước khi ai đó không được đồng bộ hoá, tôi sẽ đặt chúng ngay đây.

(Applause)

(Tiếng cười)

All right. So before any one goes out of sync, I'll just put those right there.

Bây giờ, đó có thể thú vị,

(Laughter)

nhưng sự lan toả của xu hướng tới trật tự tự phát

Now, that might seem a bit whimsical,

thỉnh thoảng có những kết quả ngoài dự tính.

but this pervasiveness of this tendency towards spontaneous order

Và ví dụ rõ ràng,

sometimes has unexpected consequences.

là sự việc xảy ra ở London vào năm 2000.

And a clear case of that,

Cầu Millenium được cho là niềm tự hào của London --

was something that happened in London in the year 2000.

cây cầu mới đẹp đẽ được bắc qua sông Thames,

The Millennium Bridge was supposed to be the pride of London --

con sông đầu tiên chảy hơn 100 năm tại London.

a beautiful new footbridge erected across the Thames,

Có một cuộc thi thiết kế lớn cho cây cầu này,

first river crossing in over 100 years in London.

và bản thiết kế thuộc về một đội hiếm có--

There was a big competition for the design of this bridge,

trong không khí của TED, thực sự -- của một kiến trúc sư--

and the winning proposal was submitted by an unusual team --

có lẽ là kiến trúc sư giỏi nhất ở Vương quốc Anh, ngài Norman Foster--

in the TED spirit, actually -- of an architect --

làm việc cùng với nhà mỹ thuật, nhà điêu khắc, ngài Anthony Caro,

perhaps the greatest architect in the United Kingdom, Lord Norman Foster --

và công ty thi công, Ove Arup.

working with an artist, a sculptor, Sir Anthony Caro,

Và họ nộp bản thiết kế cùng nhau, dựa trên tầm nhìn của ngài Foster,

and an engineering firm, Ove Arup.

đó là-- ông ấy nhớ đã đọc truyện tranh Flash Gordon khi còn nhỏ,

And together they submitted a design based on Lord Foster's vision,

và ông ấy nói rằng khi Flash Gorden tới vực sâu thẳm,

which was -- he remembered as a kid reading Flash Gordon comic books,

anh ấy sẽ bắn thứ mà ngày nay chúng ta gọi là kiếm laze.

and he said that when Flash Gordon would come to an abyss,

Anh ấy bắn kiếm laze qua vực thẳm, tạo nên một lưỡi dao bằng ánh sáng,

he would shoot what today would be a kind of a light saber.

và rồi leo qua lưỡi tia sáng này.

He would shoot his light saber across the abyss, making a blade of light,

Anh ấy nói, "Đó là tầm nhìn tôi muốn gửi tới London.

and then scamper across on this blade of light.

Tôi muốn lưỡi tia sáng này đi qua sông Thames."

He said, "That's the vision I want to give to London.

Và thế là họ xây một lưỡi tia sáng,

I want a blade of light across the Thames."

và nó là một dải dây bằng thép mỏng--

So they built the blade of light,

có lẽ là chiếc cầu dây văng phẳng nhất và mỏng nhất thế giới,

and it's a very thin ribbon of steel, the world's --

với dây chằng ở phía bên ngoài.

probably the flattest and thinnest suspension bridge there is,

Các bạn quen với chiếc cầu với dây văng to rủ xuống ở bên trên.

with cables that are out on the side.

Nhưng những dây văng này lại ở phía bên ngoài của cầu,

You're used to suspension bridges with big droopy cables on the top.

ví như nếu bạn lấy một cái chun cao su và kéo dài nó qua sông Thames--

These cables were on the side of the bridge,

đó là cách để giữ cây cầu.

like if you took a rubber band and stretched it taut across the Thames --

Bây giờ, ai cũng háo hức để đi thử.

that's what's holding up this bridge.

Vào ngày khai mạc, hàng nghìn người dân London đến thử và có chuyện đã xảy ra.

Now, everyone was very excited to try it out.

Và trong vòng 2 ngày, cây cầu đã phải đóng cửa trước công chúng.

On opening day, thousands of Londoners came out, and something happened.

Đầu tiên, tôi muốn chỉ cho bạn các cuộc phỏng vấn với một số người

And within two days the bridge was closed to the public.

đã ở trên cầu vào ngày khai mạc, họ sẽ mô tả điều gì đã xảy ra.

So I want to first show you some interviews with people

Người đàn ông: Nó bắt đầu di chuyển ngang sang 2 bên, và hơi nhún lên nhún xuống,

who were on the bridge on opening day, who will describe what happened.

như là ở trên thuyền vậy.

Man: It really started moving sideways and slightly up and down,

Người phụ nữ: Vâng, nó bất ổn định, và rất là nhiều gió,

rather like being on the boat.

và tôi nhớ là nó có rất nhiều cờ lên và xuống hai bên, vì vậy bạn có thể chắc chắn--

Woman: Yeah, it felt unstable, and it was very windy,

rằng có gì đó xảy ra ở 2 bên, có thể cảm thấy được.

and I remember it had lots of flags up and down the sides, so you could definitely --

Phỏng vấn: Không lên và xuống? Cậu bé: Không.

there was something going on sideways, it felt, maybe.

Phỏng vấn: Và không tiến lên hay lùi xuống? Cậu bé: Không.

Interviewer: Not up and down? Boy: No.

Phỏng vấn: Chỉ 2 bên. Bạn nghĩ nó dịch chuyển khoảng bao nhiêu?

Interviewer: And not forwards and backwards? Boy: No.

Cậu bé: Tầm khoảng--

Interviewer: Just sideways. About how much was it moving, do you think?

Phỏng vấn: Tức là, từng kia, hay từng này?

Boy: It was about --

Cậu bé: Cái thứ 2.

Interviewer: I mean, that much, or this much?

Phỏng vấn: Từng này? Cậu bé: Đúng vậy.

Boy: About the second one.

Người đàn ông: Nó khoảng ít nhất từ 6 đến 8 inches, tôi nghĩ vậy.

Interviewer: This much? Boy: Yeah.

Phỏng vấn: Được rồi, vậy là ít nhất từng này? Người đàn ông: Ồ, đúng vậy.

Man: It was at least six, six to eight inches, I would have thought.

Người phụ nữ: Tôi nhớ là tôi muốn ra khỏi cây cầu.

Interviewer: Right, so, at least this much? Man: Oh, yes.

Phỏng vấn: Ồ, thật ư? Người phụ nữ: Đúng vậy. Nó rất kì lạ.

Woman: I remember wanting to get off.

Phỏng vấn: Như vậy là đủ để đáng sợ? Người phụ nữ: Đúng vậy, nhưng tôi nghĩ là do tôi.

Interviewer: Oh, did you? Woman: Yeah. It felt odd.

Phỏng vấn: Hãy nói cho tôi biết lí do bạn làm điều này?

Interviewer: So it was enough to be scary? Woman: Yeah, but I thought that was just me.

Cậu bé: Chúng tôi phải làm để giữ thăng bằng

Interviewer: Ah! Now, tell me why you had to do this?

bởi vì nếu bạn không giữ thăng bằng,

Boy: We had to do this because, to keep in balance

thì bạn sẽ bị ngã, khoảng 45 độ sang trái hoặc sang phải.

because if you didn't keep your balance,

Phỏng vấn: Vậy hãy chỉ tôi cách đi bình thường.

then you would just fall over about, like, to the left or right, about 45 degrees.

Và hãy chỉ cho tôi cách đi khi cầu bắt đầu di chuyển.

Interviewer: So just show me how you walk normally. Right.

Vậy bạn cố ý di chuyển bàn chân sang hai bên và--

And then show me what it was like when the bridge started to go. Right.

ồ, những bước ngắn?

So you had to deliberately push your feet out sideways and --

Người đàn ông: Đúng vậy. Rất rõ ràng đối với tôi

oh, and short steps?

có lẽ đó là do số người trên cầu.

Man: That's right. And it seemed obvious to me

Phỏng vấn: Họ cố ý bước từng bước như vậy hay sao?

that it was probably the number of people on it.

Người đàn ông: Không, họ chỉ bước sao cho phù hợp với chuyển động của cầu

Interviewer: Were they deliberately walking in step, or anything like that?

Được rồi, từng ấy đã gợi ý cho chúng ta biết chuyện gì đã xảy ra.

Man: No, they just had to conform to the movement of the bridge.

Hãy ví chiếc cầu như cái mặt nền này.

Steven Strogatz: All right, so that already gives you a hint of what happened.

Hãy ví mọi người như máy đập nhịp.

Think of the bridge as being like this platform.

Có thể bạn không quen với việc nghĩ mình như máy đập nhịp,

Think of the people as being like metronomes.

nhưng sau tất cả, chúng ta đi-- chúng ta dao động trước và sau như chúng ta đi

Now, you might not be used to thinking of yourself as a metronome,

Và đặc biệt khi chúng ta bắt đầu đi như những người này, phải không?

but after all, we do walk like -- I mean, we oscillate back and forth as we walk.

Họ đều bước đi như trượt ván một cách kì lạ

And especially if we start to walk like those people did, right?

một khi cây cầu bắt đầu chuyển động.

They all showed this strange sort of skating gait

Và giờ hãy để tôi chỉ cho bạn chiều dài của cây cầu.

that they adopted once the bridge started to move.

Nhưng nhân tiện đó, sau khi bạn thấy cây cầu vào ngày khai mạc, bạn sẽ xem clip

And so let me show you now the footage of the bridge.

thú vị về công việc hoàn thành bởi kĩ sư cầu đường ở Cambridge tên là Allan McRobie,

But also, after you see the bridge on opening day, you'll see an interesting clip

người đã chỉ ra vấn đề của cây cầu,

of work done by a bridge engineer at Cambridge named Allan McRobie,

và là người đã dựng mô hình cây cầu để giải thích rõ vấn đề là gì.

who figured out what happened on the bridge,

Đó như vòng lặp phản hồi tích cực ngoài sự mong đợi

and who built a bridge simulator to explain exactly what the problem was.

giữa cách mọi người đi và cách cầu bắt đầu dịch chuyển,

It was a kind of unintended positive feedback loop

mà các kĩ sư không hề biết.

between the way the people walked and the way the bridge began to move,

Thật sự, tôi nghĩ người đầu tiên bạn thấy

that engineers knew nothing about.

là kĩ sư trẻ chịu trách nhiệm về dự án này. Okay.

Actually, I think the first person you'll see

Phỏng vấn: Có ai bị thương không? Kĩ sư: Không.

is the young engineer who was put in charge of this project. Okay.

Phỏng vấn: Okay. Nó hơi nhỏ-- Kĩ sư: Đúng. Phỏng vấn: -- nhưng là thật?

(Video) Interviewer: Did anyone get hurt? Engineer: No.

Kĩ sư: Chắc chắn thế. Phỏng vấn: Bạn nghĩ, "Ồ, phiền phức."

Interviewer: Right. So it was quite small -- Engineer: Yes. Interviewer: -- but real?

Kĩ sư: Tôi thấy thất vọng về nó.

Engineer: Absolutely. Interviewer: You thought, "Oh, bother."

Chúng tôi đã mất nhiều thời gian để thiết kế cây cầu này, và chúng tôi đã phân tích,

Engineer: I felt I was disappointed about it.

Chúng tôi kiểm tra nó với các con số--để tải nặng hơn so với các con số--

We'd spent a lot of time designing this bridge, and we'd analyzed it,

và vấn đề xảy ra mà chúng tôi không hề biết trước.

we'd checked it to codes -- to heavier loads than the codes --

Phỏng vấn: Ngoài sự phỏng đoán của bạn. Kĩ sư: Chính xác.

and here it was doing something that we didn't know about.

Đây là chuyện rất kịch tính và gây sốc

Interviewer: You didn't expect. Engineer: Exactly.

cho thấy cả đám đông-- trăm người--

Narrator: The most dramatic and shocking footage

hiển nhiên bước từ bên này sang bên kia trong sự đồng nhất,

shows whole sections of the crowd -- hundreds of people --

không phải chỉ với nhau, mà cùng với cây cầu.

apparently rocking from side to side in unison,

Sự di chuyển đồng bộ này dường như điều khiển cây cầu.

not only with each other, but with the bridge.

Nhưng làm thế nào đám đông có thể đồng bộ hoá?

This synchronized movement seemed to be driving the bridge.

Có điều gì đặc biệt mà cầu Millennium khiến họ làm vậy?

But how could the crowd become synchronized?

Đây là trọng tâm của cuộc nghiên cứu.

Was there something special about the Millennium Bridge that caused this effect?

Cuối cùng thì mô hình cây cầu đã hoàn thành và tôi có thể làm nó lung lay.

This was to be the focus of the investigation.

Giờ, Allan, đây hoàn toàn là lỗi của bạn, phải không? Allan McRobie: Đúng vậy.

Interviewer: Well, at last the simulated bridge is finished, and I can make it wobble.

Phỏng vấn: Bạn đã thiết kế mô hình cầu này,

Now, Allan, this is all your fault, isn't it? Allan McRobie: Yes.

và giờ, bạn đã tính và bắt chước chuyển động của cây cầu thật?

Interviewer: You designed this, yes, this simulated bridge,

Đúng vậy, nó giống hệt về mặt vật lí.

and this, you reckon, mimics the action of the real bridge?

Vâng. Thế nếu chúng ta bước lên, chúng ta có thể bị lung lay?

AM: It captures a lot of the physics, yes.

Allan McRobie là kĩ sư cầu đường đến từ Cambridge và đã viết cho tôi,

Interviewer: Right. So if we get on it, we should be able to wobble it, yes?

gợi ý rằng mô hình cầu sẽ chuyển động lắc lư

Allan McRobie is a bridge engineer from Cambridge who wrote to me,

như là cây cầu thật--

suggesting that a bridge simulator ought to wobble

rằng chúng tôi treo nó lên con lắc với chiều dài y hệt.

in the same way as the real bridge --

AM: Cái này chỉ nặng vài tấn, nên khá dễ dàng để làm nó chuyển động.

provided we hung it on pendulums of exactly the right length.

Chỉ bằng cách bước. Bây giờ, nó thực sự chuyển động

AM: This one's only a couple of tons, so it's fairly easy to get going.

Không cần phải là lắc thật sư. Chỉ cần bước. Nó bắt đầu chuyển động

Just by walking. Interviewer: Well, it's certainly going now.

Khá là khó để bước đi.

AM: It doesn't have to be a real dangle. Just walk. It starts to go.

Bạn phải cẩn thật chỗ bạn đặt chân xuống, phải không,

Interviewer: It's actually quite difficult to walk.

bởi nếu bạn làm sai, nó sẽ đẩy chân bạn ra ngoài.

You have to be careful where you put your feet down, don't you,

Nó thực sự tác động đến cách mà bạn đi. Bạn không thể đi bình thường được.

because if you get it wrong, it just throws you off your feet.

Không. Nếu bạn thử và bước 1 chân lên chân kia,

AM: It certainly affects the way you walk, yes. You can't walk normally on it.

nó sẽ chuyển chân bạn đi đến dưới người bạn. AM: Đúng vậy.

Interviewer: No. If you try and put one foot in front of another,

Phỏng vấn: Như vậy bạn phải bước ra phía bên ngoài 2 bên.

it's moving your feet away from under you. AM: Yes.

Đúng là mô hình này làm tôi phải bước y như

Interviewer: So you've got to put your feet out sideways.

những gì tôi nhìn thấy mọi người bước trên cầu thật.

So already, the simulator is making me walk in exactly the same way

AM:..bước đi trượt băng. Nó không phải như bước đi của rắn bò

as our witnesses walked on the real bridge.

Phỏng vấn: Để tăng tính thuyết phục,

AM: ... ice-skating gait. There isn't all this sort of snake way of walking.

Tôi muốn đám đông ở ngày khai mạc, đội kiểm tra âm thanh,

Interviewer: For a more convincing experiment,

Hướng dẫn cho họ là: hãy đi bình thường

I wanted my own opening-day crowd, the sound check team.

Khá là thú vị bởi vì không ai cố gắng điều khiển nó.

Their instructions: just walk normally.

Tất cả họ đều gặp khó khăn trong việc đi lại.

It's really intriguing because none of these people is trying to drive it.

Và cách duy nhất để đi thoải mái là bước từng bước một.

They're all having some difficulty walking.

Nhưng sau đó, tất nhiên, tất cả bọn họ đang điều khiển cây cầu.

And the only way you can walk comfortably is by getting in step.

Bạn không thể làm gì khác. Bạn thực sự bị bó buộc bởi sự chuyển động của cầu để bước đi,

But then, of course, everyone is driving the bridge.

và vì thế điều khiển nó hơn.

You can't help it. You're actually forced by the movement of the bridge to get into step,

Được rồi, từ Bộ Những Bước Đi Ngốc Nghếch,

and therefore to drive it to move further.

có lẽ tôi nên kết thúc. Tôi hơi quá thời gian.

SS: All right, well, with that from the Ministry of Silly Walks,

Nhưng tôi hi vọng rằng các bạn sẽ khám phá và nhìn thế giới theo cách mới,

maybe I'd better end. I see I've gone over.

để thấy tất cả những sự đồng bộ hoá kì diệu xung quanh chúng ta. Xin cảm ơn.

But I hope that you'll go outside and see the world in a new way,

(Vỗ Tay)

to see all the amazing synchrony around us. Thank you.

(Vỗ Tay)

(Applause)

(Vỗ Tay)