The wonderful world of life in a drop of water | Tom Zimmerman and Simone Bianco

Translator: Nguyen Dieu Linh Reviewer: Ai Van Tran

Tom Zimmerman: Chúng tôi muốn đưa bạn vào một cuộc hành trình kỳ thú

để gặp gỡ những sinh vật chúng tôi gọi là “Những người anh cả“.

Sở dĩ gọi chúng là “Những người anh cả“, bởi vì nửa tỷ năm trước đây

Tom Zimmerman: We'd like to take you on a fantastic journey

chúng đã làm gia tăng gấp ba lần lượng oxy trong khí quyển,

to visit the creatures we call the Elders.

đưa đến một cuộc bùng nổ của sự sống,

We call them the Elders because a half a billion years ago

và sự xuất hiện của chúng ta.

Chúng tôi gọi là “Những người anh cả”,

they tripled the amount of oxygen in the air,

nhưng hẳn là bạn đã biết đến chúng với cái tên sinh vật phù du

which led to an explosion of life,

(Cười)

Bây giờ, Simone là một nhà Vật lý, còn tôi là một nhà sáng chế.

which led to all of us.

We call them the Elders, but you probably know them as plankton.

Khoảng hai năm về trước,

khi tôi đang thực hiện bài phát biểu về phát minh của mình,

(Laughter)

Now, Simone is a physicist, and I'm an inventor.

đó là một chiếc kính hiển vi 3D.

Và Simone cũng ở hội trường lúc đó.

Cậu ấy nhận thấy rằng kính hiển vi của tôi có thể giải quyết vấn đề cậu đang gặp phải

A couple of years ago,

I was giving a talk about an invention I made --

it was a 3D microscope.

Đó là, làm thế nào để đo lường chuyển động của sinh vật phù du trong không gian 3D,

And Simone was in the audience.

He realized that my microscope could solve a big problem he was having.

và như vậy, cậu ấy sẽ có thể mô tả được nhận thức và hành vi của chúng.

Which was, how to measure the movement of plankton in 3D fast enough

Còn tôi thì lại đang thực sự rất cần một thử nghiệm với phát minh của mình,

so he could mathematically model their sensing and behavior.

và thế là... (Cười)

Điều đó giống như cá gặp nước vậy.

(Cười)

And I frankly needed an application for my microscope, so ...

Vậy là chúng tôi bắt đầu cùng làm việc, cùng nghiên cứu những sinh vật thú vị này.

(Laughter)

Dần dần, chúng tôi nhận thấy điều gì đó sắp được khám phá.

It was like peanut butter meets chocolate.

(Laughter)

Chính khám phá đó là lý do chúng tôi ở đây lúc này.

So we started working together, studying these amazing creatures.

Và tôi muốn các bạn làm một vài thứ.

Bây giờ, các bạn hãy nín thở trong vài giây lát

And then we were alarmed to discover something.

And that's why we're here today.

Vâng, giữ hơi thở của bạn lại.

And I just want to do something with you.

Đây chính là thế giới không có những sinh vật phù du.

Now, please, just hold your breath for a second.

Sinh vật phù du sử dụng ánh sáng mặt trời để tạo ra hai phần ba lượng oxy của ta.

Yes, literally hold your breath.

This is the world without plankton.

Được rồi, bây giờ bạn có thể hít thở, bởi bạn đang ở đây,

ngay lúc này.

You see, plankton generate two-thirds of our oxygen using the sun.

Simone Bianco: Như các bạn đã biết,

từ năm 1950, nhiệt độ bề mặt của trái đất

OK, now you can breathe, because they're still here.

đã tăng lên gần 1°C,

For now.

bởi lượng khí cacbonic mà chúng ta thải vào bầu khí quyển.

Simone Bianco: As many of you know,

since 1950, the average surface temperature of the earth

Hiện tại, viễn cảnh gia tăng nhiệt độ này có vẻ chẳng là gì lớn lao đối với chúng ta

has increased by one degree Centigrade

nhưng với sinh vật phù du thì lại khác.

due to all the carbon dioxide we are pumping into the air.

Một phép đo gián tiếp đã cho thấy rằng, quần thể thực vật phù du trên trái đất

Now, while this temperature increase may not seem like a big deal to us,

đã sụt giảm khoảng 40 phần trăm trong khoảng giữa năm 1950 và 2010,

it is to plankton.

Indirect measurements have shown that the global phytoplankton population

bởi sự biến đổi khí hậu.

Và bạn thấy đó, đây chính là vấn đề.

may have decreased by as much as 40 percent between 1950 and 2010

Bỏi vì, nó dẫn đến sự thiếu hụt thức ăn của các loài cá ăn thực vật phù du,

và khoảng một tỷ người trên thế giới,

because of climate change.

những người sử dụng cá như nguồn đạm chính từ động vật.

And you see, this is a problem

also because it's starving the fish that eat them.

Bạn thấy đó, đây không chỉ đơn thuần là vấn đề hít thở.

And about a billion people around the world

Không có sinh vật phù du đồng nghĩa với sự suy giảm nguồn cá

depend on fish as their primary source of protein from animals.

Và ta cần một lượng lớn thực phẩm để bù đắp cho sự thiếu hụt đó.

Có một điều thú vị nữa là,

So you see, this isn't just about breathing.

xác của những sinh vật phù du cổ

No plankton means no fish.

And that is a lot of food we will need to replace.

lại tạo nên phần lớn lượng cacbon mà chúng ta tiêu thụ hằng ngày.

Vâng thật là trái nghịch!

There's something else that is interesting.

Bởi vì, sinh vật phù du ngày nay làm sạch phần cacbon đó trong không khí.

The bodies of plankton's ancestors

actually make up a for lot of the carbon we burn today.

Nhưng mà, chúng chẳng phải là những kẻ thù dai ;))

Which is kind of ironic, if you ask me.

(Cười)

Because the plankton that are here today clean that carbon out of the air.

Vấn đề nằm ở chỗ chúng không thể theo kịp với lượng cacbon khổng lồ

mà chúng ta thải vào bầu khí quyển.

But you see, they don't really hold a grudge.

(Laughter)

Vậy thì, tất cả những điều này có ý nghĩa gì?

The problem is they cannot keep up

Vâng, nó cho thấy rằng “dấu chân cacbon” to lớn của ta

with the tremendous amount of carbon we are dumping into the air.

đang nghiền nát những sinh vật làm bền vững cuộc sống của chính ta

Và như Tom đã nói,

So what does all of this mean?

nó giết chết gần như một nửa những sinh vật giúp cho chúng ta hít thở.

Well, it means that our big carbon footprint

Đó thực sự là một thách thức.

is crushing the very creatures that sustain us.

Vâng, hẳn là bạn đang tự hỏi:

And yes, like Tom said,

Tại sao chúng ta không làm một điều gì đó?

killing almost half of the creatures that allow us to breathe

Giả thuyết mà chúng tôi đưa ra là những sinh vật phù du rất nhỏ bé,

is a really big deal.

và thật khó để quan tâm đến một thứ gì đó mà ta không thể nhìn thấy.

So you're probably asking yourself:

Why aren't we doing something about it?

Có một câu nói mà tôi rất thích trong cuốn sách “Hoàng tử bé“, đó là:

Our theory is that plankton are tiny,

“Con mắt thường mù lòa trước điều cốt tử“.

and it's really, really hard to care about something you cannot see.

Chúng tôi thực sự tin rằng, nếu có nhiều người hơn

You see, there's a quote I really like in "The Little Prince" that goes,

có thể chạm mặt với... nhung mao của những sinh vật phù du,

"What is essential is invisible to the eye."

như thế, ta sẽ có một cơ hội rộng mở hơn để cùng nhau hành động

We really believe that if more people could come

và cứu lấy những sinh vật đó,

face to ... cilia with plankton,

những sự sống thiết yếu đối với hành tinh này.

TZ: Hoàn toàn đúng, Simone.

Và để thực hiện ý tưởng trên,

there is a greater chance we could all rally together

chúng tôi sẽ mang đến các bạn chuyến lặn biển với những sinh vật phù du.

and save these creatures

that are so important to life on our planet.

TZ: Exactly, Simone.

Tôi sẽ thu nhỏ các bạn với hệ số 1000,

So to do this,

we're going to bring you scuba diving with plankton.

đến hệ quy chiếu mà kích thước của sợi tóc lớn bằng tay của tôi.

But I just need to shrink you by a factor of 1000,

Thế là, tôi đã tạo ra một cỗ máy chỉ để làm điều đó.

to a scale where the diameter of a human hair is as big as my hand.

SB: Có ai trong chúng ta đây còn nhớ bộ phim “Fantastic Voyage”

hay “Innerspace”?

And I happen to have invented a machine to do just that.

Yeah, yeah!

Martin Short là một trong những diễn viên mà tôi luôn yêu thích nhất.

SB: Anyone here remember "Fantastic Voyage"

Và bây giờ, trải nghiệm này cũng giống như thế.

or "Innerspace?"

TZ: Thực sự là như vậy!

Yeah, yeah.

Khi còn là một cậu nhóc, tôi xem “Fantastic Voyage”,

Martin Short is one of my all-time favorite actors.

tôi thực sự thích thú với việc du hành qua từng mạch máu

And now this -- this is just like that.

và quan sát những quá trình sinh học ở mức độ tế bào.

TZ: Indeed, yes.

When I was a boy, I saw "Fantastic Voyage,"

Khoa học viễn tưởng luôn mang lại cho tôi nguồn cảm hứng.

and I really loved how I could travel through the bloodstream

Là nhà sáng chế, tôi thử nghiệm và biến những điều không tưởng thành hiện thực.

and see biology work on a cellular level.

Tôi đã tường tạo ra chiếc găng tay này (dataglove)

I've always been inspired by science fiction.

thứ giúp tôi và cả các bạn khám phá về thế giới ảo.

As an inventor, I try and turn fantasy into reality.

Và giờ đây, tôi sáng tạo ra cỗ máy này,

And I once invented this glove

để chúng ta khám phá về một thế giới ở tầm vi mô.

which let me travel and help people like you explore the virtual world.

Nó không hề ảo, nó hoàn toàn là hiện thực.

Chỉ là rất rất nhỏ bé.

So now I've invented this machine

Cỗ máy này xuất phát từ chiếc kính hiển vi đã thu hút sự chú ý của Simone.

to let us explore the microscopic world.

Và đây là cách mà nó hoạt động.

It's not virtual, it's real.

Tôi có một bộ phận cảm biến hình ảnh,

Just really, really tiny.

tương tự thứ nằm sau ống kính trên chiếc điện thoại của bạn vậy.

It's based on the microscope that got Simone's attention.

Ở đây, tôi có một cái khay đựng nước chứa sinh vật phù du,

So, here's how it works.

bạn có thể lấy nó từ một con suối

I have an image sensor

hoặc từ bể cá của tôi, cái mà tôi chưa hề thay nước.

like the kind in your cell phone, behind the lens.

(Cười)

Bởi vì tôi thích những sinh vật phù du.

And then I have a little tray of plankton water

(Cười)

like you might find from a river

or my fish tank, which I never change the water on.

Và ngay bên dưới, tôi có một bóng đèn LED,

(Laughter)

nó làm cho bóng của những sinh vật phù du hiện lên trên bộ phận cảm biến.

Because I love plankton.

(Laughter)

And underneath I have a light, an LED,

Và vật màu bạc ở đây là một chiếc máy xác định toạ độ XY,

nhờ nó mà tôi có thể di chuyển bộ phận cảm biến

which is going to cast shadows of the plankton on the image sensor.

theo chuyển động của những sinh vật phù du

And now this silver thing is an XY plotter,

Tiếp theo, chúng ta sẽ đi vào phần kỳ ảo.

so I can move the image sensor to follow the plankton as they swim.

(Cười)

Tôi sẽ đặt một cảm biến chuyển động trên chiếc nón này,

Now comes the fantasy part.

như vậy tôi có thể điều khiển kính hiển vi bằng đầu của mình.

(Laughter)

Bây giờ, hãy cùng nhìn vào video từ máy cảm biến hình ảnh.

I put a tilt sensor on this helmet

so I can control the microscope with my head.

Những thứ bạn thấy đây chính là những sinh vật phù du,

ở trong chính cái khay đó,

And now let's look at the video from this image sensor.

và với cái đầu của mình, tôi có thể dịch chuyển chiếc kính hiển vi.

These are all plankton.

Vậy là, chúng ta đã sẵn sàng cho chuyến lặn cùng những sinh vật phù du.

This is in that little tray,

and with my head, I can move the microscope.

Đầu của tôi sẽ là người dẫn đường,

và Simone sẽ là hướng dẫn viên cho chuyến đi hôm nay.

SB: Vâng.

So now we're ready to go scuba diving with plankton.

(Cười)

Chào mừng mọi người đến với thế giới của sự sống kỳ diệu trong một giọt nước.

My head will be the navigator,

and Simone will be our tour guide.

Thực ra, như các bạn thấy đó,

với dụng cụ này, chúng ta không hề bị giới hạn trong một giọt nước đơn lẻ.

SB: Yes.

(Laughter)

So welcome all to the wonderful world of life in a drop of water.

Được rồi, hãy cũng tìm kiếm một vài thứ gì đó.

Những sinh vật nhỏ bé mà bạn đang thấy ngay chính giữa màn hình,

Actually, as you can see,

with this instrument, we are not at all limited to a single drop.

chúng là những luân trùng (rotifer).

Chúng là những người thu gom rác trong nước của chúng ta.

Alright, let's find something.

Chúng phân hủy những chất hữu cơ,

The little creatures you see in the center of your screen,

tạo điều kiện cho sự tái tạo lại các chất này trong môi trường.

they are called rotifer.

Bạn thấy đó, thiên nhiên quả là cỗ máy tái chế kì diệu.

They are the garbage collectors of our waters.

Theo vòng tuần hoàn, các cấu trúc được hình thành, bị phá hủy rồi tái tạo,

They break down organic matter

and allow it to be reclaimed by the environment.

Và tất cả quá trình đó đều dựa trên nguồn năng lượng mặt trời.

Now, you know, nature is an amazing recycler.

Nhưng, hãy thử nghĩ,

Structures are continuously built, they are decomposed and recycled,

hãy tưởng tượng về những điều sẽ xảy ra, nếu những người thu gom rác của chúng ta,

and all of that is powered by solar energy.

chúng không đến nữa, chúng biến mất.

Một cái gì đó khác? Hãy cùng tìm kiếm một cái gì đó.

But just think.

Think about what will happen if, you know, our garbage collectors

Ồ, nhìn ở đó kìa!

Bạn có thấy những sinh vật hình kem ốc quế kia không?

didn't come anymore, if they disappeared.

Chúng được gọi là Stentor, những sinh vật kì diệu.

Something else? Let's look for something else.

Oh, look at that.

Chúng là những sinh vật đơn bào có kích thước đáng ngạc nhiên.

You see the big ice-cream-cone-shaped things?

Bạn có còn nhớ loài Luân trùng mà chúng ta vừa gặp?

Those are called Stentor, those are amazing creatures.

Chúng có kích thước khoảng một nửa milimét với khoảng 1000 tế bào,

You know, they are big, but they are a single cell.

Chúng có cấu trúc về cơ bản là 15 cho não, 15 cho dạ dày

You remember the rotifer we just met?

và một phần tương tự cho bộ phận sinh sản,

That's about half a millimeter, it's about 1,000 cells --

đó quả là một sự phối trộn hoàn hảo.

it's typically 15 for the brain, 15 for the stomach

(Cười)

Nhưng mà... điều đó đúng chứ?

TZ: Tôi đồng ý.

and you know, about the same for reproduction,

SB: Nhưng mà, Stentor lại chỉ là một sinh vật đơn bào.

which is kind of the right mix, if you ask me.

Và nó có thể cảm nhận, phản ứng với môi trường xung quanh.

(Laughter)

Bạn thấy không, nó bơi về phía trước khi nó phấn khích;

But ... right?

TZ: I agree.

và nó bơi lùi lại đằng sau khi cố gắng tránh khỏi thứ gì đó,

SB: But a Stentor is only a single cell.

And it's able to sense and react to its environment.

chẳng hạn, một hóa chất độc hại.

Với sự giúp đỡ của những người bạn ở Trung tâm nghiên cứu cấu trúc tế bào (CCC)

You see, it will swim forward when it's happy;

it will swim backward when it's trying to get away from something

và Qũy khoa học quốc gia (NSF- USA),

chúng tôi sử dụng Stentor để nhận biết sự ô nhiễm trong thức ăn và nước uống,

like, you know, a toxic chemical.

With our friends in the Center for Cellular Construction

Điều mà tôi thấy thật sự rất tuyệt vời.

and the help of the National Science Foundation,

Được rồi, điều cuối cùng là,

hãy cùng thảo luận về những chấm nhỏ đằng sau mọi thứ mà bạn đang thấy,

we are using Stentor to sense the presence of contamination in food and water,

chúng chính là tảo.

which I think is really cool.

Và chúng cũng là sinh vật tạo nên phần lớn lượng oxy trong không khí.

Alright, last one.

So the dots that you see there that are, let's say, behind everything,

Tảo sử dụng ánh sáng mặt trời để chuyển hóa khí cacbonic thành khí oxy,

they're algae.

They are the creatures that provide the majority of oxygen in the air.

thứ đang lấp đầy lá phổi của bạn lúc này.

Vâng như vậy, chúng ta đều được hít thở từ tảo.

TZ: (Thở ra)

They convert solar light and carbon dioxide

SB: Đúng vậy! (Cười)

Có một vài điều thú vị nữa là,

into the oxygen that is filling your lungs right now.

khoảng một tỷ năm về trước,

So you see, we all got algae breath.

các loài thực vật cổ có được khả năng quang hợp

TZ: (Exhales)

SB: Yay! (Laughter)

bằng cách gắn những sinh vật phù du nhỏ bé vào tế bào của chúng.

You know, there's something interesting.

About a billion years ago, ancient plants got their photosynthesis capability

Điều đó cũng giống như việc chúng ta gắn pin mặt trời lên mái nhà của mình vậy.

by incorporating tiny, tiny plankton into their cells.

Có thể thấy, thế giới ở góc nhìn hiển vi còn kỳ thú hơn cả khoa học viễn tưởng.

That's exactly like us putting solar panels on top of our roofs.

TZ: Thực sự là như thế!

Hẳn là bạn đã thấy được sự thiết yếu của sinh vật phù du với cuộc sống của chúng ta

So you see, the microscopic world is even more amazing than science fiction.

và ta cần chúng như thế nào.

Nếu ta tiêu diệt những sinh vật phù du, ta cũng sẽ chết

TZ: Oh, indeed.

So now you've seen how vital plankton are to our lives

bởi sự thiếu hụt lượng oxy hay nguồn thực phẩm.

and how much we need them.

Vâng, tôi biết điều đó thật đáng buồn!

If we kill the plankton, we will die

(Cười)

Trong cuộc chiến với sinh vật phù du, bạn chiến thắng hoặc bạn sẽ chết.

of asphyxiation or starvation, take your pick.

(Cười)

Oh, yes, I know it's sad, yes.

(Laughter)

Điều làm tôi thực sự ngạc nhiên là, chúng ta đều biết về sự nóng lên toàn cầu

In the game of plankton, you win or you die.

(Laughter)

trong hơn cả thế kỷ qua,

kể từ khi Arrhenius, một nhà khoa học người Thụy Điển,

Now, what amazes me is, we have known about global warming

đưa ra tính toán về sự ảnh hưởng của việc đốt cháy nhiên liệu

lên nhiệt độ bề mặt của trái đất.

for over a century.

Đó là một khoảng thời gian dài, nhưng chưa phải là quá muộn

Ever since the Swedish scientist, Arrhenius,

nếu chúng ta hành động từ bây giờ.

calculated the effect of burning fossil fuel

Vâng, tôi biết, thế giới của ta dựa trên nguồn nhiên liệu hóa thạch,

on the earth's temperature.

We've known about this for a long time, but it's not too late if we act now.

nhưng chúng ta hoàn toàn có thể vận hành xã hội này

bằng nguồn năng lượng có thể tái tạo từ mặt trời,

Yes, yes, I know, I know, our world is based on fossil fuels,

để tạo nên một tương lai bền vững và an toàn hơn.

Điều đó tốt cho những sự sống bé nhỏ này, những sinh vật phù du,

but we can adjust our society to run on renewable energy from the Sun

và cho cả chúng ta. Lý do là:

to create a more sustainable and secure future.

Con người trên hành tinh này có ba mối quan tâm lớn,

That's good for the little creatures here, the plankton,

đó là công việc, bạo lực và sức khỏe.

and that good for us -- here's why.

Công việc mang lại thức ăn và mái ấm.

The three greatest concerns of people all around the globe

Hãy nhìn những sinh vật kì diệu kia, chúng đang bơi,

typically are jobs, violence and health.

chúng tìm kiếm một vị trí để ăn và sinh sản.

Nếu một tế bào đơn lẻ được lập trình để thực hiện điều đó,

A job means food and shelter.

Look at these creatures, they're swimming around,

thì sẽ chẳng ngạc nhiên khi 30 triệu triệu tế bào cũng có một chương trình tương tự.

they're looking for a place to eat and reproduce.

If a single cell is programmed to do that,

Bạo lực.

Sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch khiến các quốc gia trở nên nhạy cảm.

it's no surprise that 30 trillion cells have the same agenda.

Điều đó đưa đến những cuộc xung đột ở nơi có nguồn dầu mỏ dồi dào.

Violence.

Dependence on fossil fuels makes a country vulnerable.

Mặt khác, năng lượng mặt trời lại có ở khắp mọi nơi trên thế giới,

Which leads to conflicts all around the oil resources.

và chẳng ai có thể che lấp được mặt trời.

(Cười)

Và điều cuối cùng, sức khỏe.

Solar energy, on the other hand, is distributed around the whole globe,

Có thể ví nhiên liệu hóa thạch như điếu thuốc lá của quả địa cầu.

and no one can blockade the sun.

Và với tôi, than đá ví như loại thuốc lá không lọc.

(Laughter)

And then, finally, health.

Cũng giống như việc hút thuốc, đâu là thời điểm tốt nhất để dứt bỏ?

Fossil fuels are like a global cigarette.

And in my opinion, coal is like an unfiltered type.

Khán giả: Ngay bây giờ.

TZ:Bây giờ! Chứ không phải lúc bạn mắc ung thư phổi.

Now, just like smoking, the best time to quit is when?

Nếu bạn nhìn xung quanh, hẳn sẽ có người trốn tránh thực tại và lý do.

Audience: Now.

Chỉ khi thực sự phải chịu đựng...

TZ: Now! Not when you get lung cancer.

(Cười)

Now I know if you look around, some people may abandon facts and reason.

Vâng, họ sẽ chối bỏ những sự thật và lý do,

nhưng dẫu sao đi nữa thì nghịch cảnh cuối cùng cũng sẽ đến

Only until suffering --

và sự thay đổi là không thể tránh khỏi.

(Laughter)

Thay vì như thế, hãy sử dụng vỏ não mới (neocortex) của chúng ta,

Yes, they will abandon facts and reason.

But suffering will eventually and inevitably force change.

để cứu lấy “Những người anh cả“, những sinh vật cổ nhất hành tinh này.

Và hãy dùng khoa học để tận dụng hiệu quả nguồn năng lượng

But let's instead use our neocortex, our new brain,

đã duy trì sự sống của “Những người anh cả” hàng triệu năm qua.

to save the Elders, some of the oldest creatures on the earth.

And let's apply science to harness the energy

mặt trời.

Cám ơn các bạn rất nhiều!

(Tiếng vỗ tay)

that has fueled the Elders for millions of years --

the sun.

Thank you.

(Applause)