Nnedi Okorafor: Sci-fi stories that imagine a future Africa | TED

Reviewer: Nguyen Hue

Chuyện gì xảy ra nếu một cô gái từ gia đình bình thường

ở một phần Châu Phi trong tương lai

được đồng ý nhập học vào trường đại học tốt nhất dải ngân hà,

What if an African girl from a traditional family

ở một hành tinh xa xăm?

Cô ấy quyết định đi học thì sao?

in a part of future Africa

is accepted into the finest university in the galaxy,

Sau đây là một trích đoạn từ bộ ba tiểu thuyết “Binti”:

planets away?

Tôi khởi động xe chuyên chở và thầm cầu nguyện.

What if she decides to go?

This is an excerpt from my "Binti" novella trilogy:

Tôi không biết phải làm gì nếu nó chết máy

Xe được tôi mua với giá rẻ,

vậy cho nên chỉ một giọt nước hay hạt cát

I powered up the transporter and said a silent prayer.

I had no idea what I was going to do if it didn't work.

cũng có thể khiến nó bị chập.

Thật là sai lầm, và đa phần thời gian tôi phải nổ máy lại mãi

My transporter was cheap,

so even a droplet of moisture or, more likely, a grain of sand,

trước khi nó chạy được.

Tôi thầm nghĩ: “Cố lên, nổ máy đi, cầu trời đừng bị gì vào lúc này”

would cause it to short.

It was faulty, and most of the time I had to restart it over and over

Xe chuyên chở rung nhẹ trên cát còn tôi thì nín thở.

Nhỏ bé, phẳng và đen như một hòn đá cầu nguyện,

before it worked.

"Please not now, please not now," I thought.

chiếc xe hú nhè nhẹ và từ từ trồi lên khỏi đống cát.

The transporter shivered in the sand and I held my breath.

Cuối cùng, nó cũng chịu khởi động rồi.

Tiny, flat and black as a prayer stone,

Tôi nhoẻn miệng cười.

it buzzed softly and then slowly rose from the sand.

Giờ tôi có thể đến tàu con thoi đúng giờ.

Tôi dùng ngón trỏ phủi otjize trên trán và quỳ xuống,

Finally, it produced the baggage-lifting force.

I grinned.

Now I could make it to the shuttle on time.

tay tôi chạm nhẹ vào cát,

chôn đi thứ đất sét đỏ mang hương ngọt dịu.

I swiped otjize from my forehead with my index finger and knelt down,

Tôi thì thầm: "Cám ơn,"

Đó là một chuyến bộ hành nửa dặm trên con đường sa mạc tối tăm.

then I touched the finger to the sand,

grounding the sweet-smelling red clay into it.

Xe cứ chạy tốt thế này thì tôi có thể đến đúng giờ.

"Thank you," I whispered.

Sắp xếp mọi thứ gọn gàng, tôi tạm nghỉ và nhắm mắt lại.

It was a half-mile walk along the dark desert road.

Bây giờ, gánh nặng của cả đời tôi phụ thuộc vào đôi vai này.

With the transporter working I would make it there on time.

Lần đầu tiên tôi coi thường sự cỗ hủ của bản thân

Straightening up, I paused and shut my eyes.

trong suốt cuộc đời mình.

Now, the weight of my entire life was pressing on my shoulders.

Tôi rời đi lúc trời đã sập tối nên họ không hề hay biết.

I was defying the most traditional part of myself for the first time

9 anh chị em ruột, đều lớn hơn tôi ngoại trừ một đứa em gái và em trai,

in my entire life.

sẽ không biết gì cả.

I was leaving in the dead of night, and they had no clue.

Ba mẹ có chết cũng không nghĩ tôi dám làm thế.

My nine siblings, all older than me except for my younger sister and brother,

Tới khi họ biết tôi định làm gì và đi đâu,

would never see this coming.

tôi đã rời khỏi hành tinh rồi.

My parents would never imagine I'd do such a thing in a million years.

Khi tôi đi vắng, ba mẹ tôi sẽ cằn nhằn với nhau

By the time they all realized what I'd done and where I was going,

và thề không bao giờ cho tôi đặt chân về nhà lần nữa.

I'd have left the planet.

4 người dì và 2 người chú sống gần nhà tôi

In my absence, my parents would growl to each other

sẽ cùng nhau chửi bới và xỉa xói

về chuyện tôi đã xúc phạm gia tộc của mình như thế nào.

that I was never to set foot in their home again.

Tôi sẽ bị gọi là đồ hạ đẳng.

My four aunties and two uncles who lived down the road

"Đi thôi", tôi nói nhỏ với chiếc xe,

would shout and gossip amongst themselves

about how I had scandalized the entire bloodline.

rồi đứng dậm chân.

Những chiếc vòng kim loại tôi đeo trên chân bắt đầu kêu leng keng,

I was going to be a pariah.

rồi tôi dậm chân lần nữa.

"Go," I softly whispered to the transporter,

Lần trước, xe chuyên chở vẫn chạy tốt dù tôi chẳng làm gì.

stamping my foot.

The thin metal rings I wore around each ankle jingled noisily,

“Đi nào”, tôi nói lần nữa, mồ hôi trên chân mày đổ xuống.

but I stamped my foot again.

Khi không có động tĩnh gì,

Once on, the transporter worked best when I didn't touch it.

tôi tình cờ đẩy mạnh 2 cái vali lớn ngay chỗ tạo lực đẩy

"Go," I said again, sweat forming on my brow.

Thế là chúng nhẹ nhàng chuyển động, còn tôi thở phào nhẹ nhõm.

When nothing moved,

I chanced giving the two large suitcases sitting atop the force field a shove.

Ít ra tôi vẫn gặp chút may mắn.

Trong một tương lai xa của Châu Phi,

They moved smoothly, and I breathed another sigh of relief.

At least some luck was on my side.

Binti là một thiên tài toán học của nhóm dân tộc Himba.

Cô ấy được nhận vào trường đại học ở một hành tinh khác,

So, in a distant future part of Africa,

và cô ấy đã quyết định đi học.

Binti is a mathematical genius of the Himba ethnic group.

Mang dòng máu của dân tộc trong huyết quản,

được giáo dục tốt, mọi thứ kể cả đất trên làn da của cô ấy,

She's been accepted into a university on another planet,

and she's decided to go.

Binti rời khỏi mặt đất.

Carrying the blood of her people in her veins,

Khi câu chuyện diễn ra, cô ấy còn nhiều điều nữa.

adorned with the teachings, ways, even the land on her very skin,

Ý tưởng rời khỏi nhưng dần dần trở thành

Binti leaves the earth.

một trong những trái tim theo phong cách Afrofuturism,

As the story progresses, she becomes not other, but more.

hoặc có thể gọi đơn giản là tên gọi khác của khoa học viễn tưởng.

This idea of leaving but bringing and then becoming more

Tôi có thể giải thích sự khác nhau giữa khoa học viễn tưởng và Afrofuturism.

is at one of the hearts of Afrofuturism,

or you can simply call it a different type of science fiction.

Nếu tôi sử dụng loại suy luận bạch tuộc

I can best explain the difference between classic science fiction and Afrofuturism

Như chúng ta,

Bạch tuộc là những loài thông minh nhất trên trái đất

Tuy vậy, trí tuệ của chúng lại phát triển từ một con đường khác

if I used the octopus analogy.

Like humans,

octopuses are some of the most intelligent creatures on earth.

khác biệt so với chúng ta,

vì vậy nền tảng là khác nhau.

However, octopus intelligence evolved from a different evolutionary line,

Chúng cũng có một vài điểm như nền tảng giữa hình thức khoa học viễn tưởng.

separate from that of human beings,

so the foundation is different.

Khoa học viễn tưởng phản ánh càng nhiều

về công nghệ, cộng đồng và các vấn đề xã hội,

The same can be said about the foundations of various forms of science fiction.

những vấn đề trong và ngoài hành tinh của chúng ta.

So much of science fiction speculates

Khoa học viễn tưởng là một trong những hình thức hiệu quả nhất và lớn nhất

about technologies, societies, social issues,

trong các văn bản chính trị

what's beyond our planet, what's within our planet.

Vậy đó là về câu hỏi, "Nếu như?"

Science fiction is one of the greatest and most effective forms

Tuy nhiên, không phải tất cả khoa học viễn tưởng có cùng nguồn gốc

of political writing.

It's all about the question, "What if?"

chúng có nguồn gốc từ khoa học viễn tưởng của phương Tây

Still, not all science fiction has the same ancestral bloodline,

mà chủ yếu là những đàn ông da trắng

Chúng ta đang nhắc đến Isaac Asimov, Jules Verne,

that line being Western-rooted science fiction,

H.G. Wells, George Orwell, Robert Heinlein, .....

which is mostly white and male.

We're talking Isaac Asimov, Jules Verne,

Vậy nếu như một người viết khoa học viễn tưởng thì sao?

H.G. Wells, George Orwell, Robert Heinlein, etc.

Khi lớn lên, tôi không đọc nhiều về chủ đề này cho lắm.

So what if a Nigerian-American wrote science fiction?

Tôi nghĩ rằng mình chả có một kết nối với những câu chuyện đó

hay bận tâm với vấn đề thuộc địa và xem người ngoài hành tinh như mọi người.

Growing up, I didn't read much science fiction.

Và tôi cũng không thấy ai giống tôi phản ánh về bài tường thuật đó

I couldn't relate to these stories

preoccupied with xenophobia, colonization and seeing aliens as others.

Trong bộ ba tiểu thuyết "Binti",

Binti rời hành tinh để tìm giáo dục lên hành tinh.

And I saw no reflection of anyone who looked like me in those narratives.

Cô ấy vùng ra như cô ấy đã từng,

nhìn theo cách của cô ấy,

In the "Binti" novella trilogy,

đem theo văn hóa của mình,

Binti leaves the planet to seek education from extraterrestrials.

trở thành người cô ấy muốn.

Tôi bị ấn tượng để viết câu chuyện này

She goes out as she is,

không phải vì tôi đã theo dõi dòng các câu chuyện opera cổ điển

looking the way she looks,

carrying her cultures,

being who she is.

nhưng vì dòng máu đang chảy trong người của tôi

gia đình tôi, sự đa văn hóa

I was inspired to write this story

not because I was following a line of classic space opera narratives,

và một cô gái Châu Phi đã rời khỏi hành tinh theo cách riêng của mình.

but because of blood that runs deep,

family, cultural conflict

Tiểu thuyết khoa học của tôi có ý nghĩa khác nhau

and the need to see an African girl leave the planet on her own terms.

những người châu Phi

Tôi là người Mỹ gốc Nigeria.

My science fiction had different ancestors,

Tôi sinh ra bởi bố và mẹ là người nhập cư từ Nigerian

và lớn lên ở Mỹ,

African ones.

một trong những cái nôi của Khoa học viễn tưởng kinh điển.

So I'm Nigerian-American.

Đó là di sản Nigeria của tôi. Nó khiến tôi nghĩ đến việc viết tiểu thuyết khóa học.

I was born to two Nigerian immigrant parents

and raised in the United States,

Cụ thể tôi trích dẫn những chuyến đi gia đình đến Nigeria cuối những năm 90.

one of the birthplaces of classic science fiction.

However, it was my Nigerian heritage that led me to write science fiction.

tôi đã từng theo gia đình qua về Nigeria khi tôi còn bé.

Specifically I cite those family trips to Nigeria in the late '90s.

Chuyến đi đó đã ấn tượng tôi.

vậy nên câu chuyện đầu tiên tôi viết lấy cảm hứng từ Nigeria

I'd been taking trips back to Nigeria with my family since I was very young.

Tôi chủ yếu viết những hiện thực huyền diệu và tưởng tượng

These early trips inspired me.

lấy cảm hứng từ tình yêu Igbo của mình

Hence the first story that I ever even wrote took place in Nigeria.

và vũ trụ, tâm linh truyền thống Tây Phi khác

I wrote mainly magical realism and fantasy

Tuy nhiên, cuối những năm 90

inspired by my love of Igbo

Tôi nhận ra vai trò của công nghệ ở Nigeria:

and other West African traditional cosmologies and spiritualities.

TV cáp và điện thoại di động trong những ngôi làng,

However, in the late '90s,

419 kẻ lừa đảo chiếm giữ các quán cà phê mạng

I started noticing the role of technology in Nigeria:

máy phát điện nhỏ kết nối đến máy tính để bàn của anh em họ tôi

cable TV and cell phones in the village,

bởi vì điện luôn bị ngắt giữa chừng.

419 scammers occupying the cybercafes,

Và chất Mỹ của tôi khác tôi đủ

the small generator connected to my cousin's desktop computer

bị hấp dẫn bởi những điều này mà hầu hết người Nigeria thấy như bình thường.

because the power was always going on and off.

Mục đích chính của tôi là tạo ra những câu chuyện này.

And my Americanness othered me enough

to be intrigued by these things that most Nigerians saw as normal.

tôi bắt đầu mở ra những cánh cửa mới.

Chuyện gì xảy ra nếu như người ngoài hành tinh đến Lagos, Ngeria?

My intrigue eventually gave birth to stories.

I started opening strange doors.

Đây là một đoạn trích từ tiểu thuyết của tôi, “Lagoon”

What if aliens came to Lagos, Nigeria?

Mọi người nhìn thấy nó,

trên khắp thế giới.

This is an excerpt from my novel, "Lagoon."

Đó là một lời giới thiệu hướng đến vụ lộn xộn lớn xảy ra ở Lagos,

Nigeria, Tây Phi, Châu Phi, và đây.

Everybody saw it,

all over the world.

That was a real introduction to the great mess happening in Lagos,

Bởi vì rất nhiều người ở Lagos mang đi, bắt thuế,

Nigeria, West Africa, Africa, here.

nhiệt tình, rung động, thỏ thẻ, tweet, giao tiếp, kết nối thiết bị,

thực tế mọi thứ đã được ghi lại và được đăng theo các cách thức khác nhau,

Because so many people in Lagos had portable, chargeable,

glowing, vibrating, chirping, tweeting, communicating, connected devices,

bằng cách nào đó một cách nhanh chóng.

Thế giới con người hiện đại được kết nối như mạng nhện.

practically everything was recorded and posted online in some way,

somehow,

Thế giới này như theo dõi.

quickly.

Họ xem trong kinh dị mê hoặc

The modern human world is connected like a spider's web.

để moi móc thông tin,

nhưng chủ yếu là để giải trí.

The world was watching.

Đoạn phim về những gì đã xảy ra nó đang thống trị mọi nguồn tin tức quốc tế,

It watched in fascinated horror

for information,

trang web chia sẻ video, mạng xã hội, hình tròn, hình chóp và hình thang.

but mostly for entertainment.

Footage of what was happening dominated every international news source,

Nhưng câu chuyện càng đi sâu hơn.

Nó chìm trong bùn lầy,

video-sharing website, social network, circle, pyramid and trapezoid.

nó dấy bẩn,

trên khắp thế giới

trong mạng lưới bộ nhớ.

But the story goes deeper.

It is in the mud,

Nó luôn luôn xuất hiện trong quá khứ, hiện tại và tương lai.

the dirt,

the earth,

và ẩn trong nước.

in the fond memory of the soily cosmos.

Đó là trong tinh thần mạnh mẽ và tổ tiên sống ở Lagos.

It is in the always mingling past, present and future.

Trong trái tim và tâm trí của người dân thành phố Lagos.

It is in the water.

Thay đổi tập hợp thay đổi.

It is in the powerful spirits and ancestors who dwelled in Lagos.

Người ngoài hành tinh Ayodele biết điều đó.

It is in the hearts and minds of the people of Lagos.

Tất cả người của cô ấy đều biết điều đó.

Change begets change.

Vì vậy, đây là tiếng nói của Udide, nghệ sĩ nhện tối cao,

The alien Ayodele knew it.

người già hơn bụi bẩn

All her people know it.

và sống ẩn dật bên dưới thành phố Lagos,

lắng nghe và nhận xét

So, this is a voice of Udide, the supreme spider artist,

và dệt nên câu chuyện của người ngoài hành tinh đến Lagos.

who is older than dirt

and lives in the dirt beneath the city of Lagos,

Cuối cùng, con nhện lớn ấy là người có kích thước bằng một ngôi nhà

listening and commenting

và chịu trách nhiệm dệt nên quá khứ, hiện tại và tương lai

and weaving the story of extraterrestrials coming to Lagos.

quyết định xuất hiện và trở thành một phần của câu chuyện.

In the end, the great spider who was the size of a house

Giống như Udide, nghệ sĩ nhện ấy

and responsible for weaving the past, present and future

Máu của nền đam mê khoa học viễn tưởng của châu Phi chảy sâu

decides to come forth and be a part of the story.

và nó trưởng thành

và nó đã sẵn sàng để thoát ra ngoài

Like Udide, the spider artist,

và khi hành động,

African science fiction's blood runs deep

tưởng tượng những công nghệ, ý tưởng mới

and it's old,

và những thay đổi chính trị xã hội sẽ truyền cảm hứng.

and it's ready to come forth,

Đối với người châu Phi,

and when it does,

imagine the new technologies, ideas and sociopolitical changes it'll inspire.

khoa học viễn tưởng cây nhà lá vườn có thể là một ý chí quyền lực.

Nếu như?

Đây là một câu hỏi quyền lực.

For Africans, homegrown science fiction can be a will to power.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)

What if?

It's a powerful question.

Thank you.

(Applause)