Why there's no such thing as objective reality | Greg Anderson

Transcriber:

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

İlerleyen dakikalarda,

gerçekliğin doğası hakkında düşünme biçiminizi değiştirmeyi umuyorum.

Ben bir fizikçi değilim ve filozof da değilim.

Ben bir tarihçiyim.

In the next few minutes,

20 yıldan fazla süredir profesyonel olarak antik Yunanlılar ve diğer birçok

I hope to change the way you think about the very nature of reality itself.

modern öncesi insanlar üzerinde çalıştıktan sonra,

onların, bizlerin dünyasından

I'm not a physicist, and I'm not a philosopher.

çok daha farklı gerçek dünyalarda yaşadıklarına ikna oldum.

I'm a historian.

And after studying the ancient Greeks and many other premodern peoples

Elbette bugün burada, sizler ve ben,

yalnızca tek bir nihai gerçeklik olduğunu doğru farz ediyoruz --

for more than 20 years as a professional,

I've become convinced

that they all lived in real worlds very different from our own.

bizim gerçekliğimiz, bilim ve doğanın

Now, of course, you and I here today,

zamansız kanunlarının yönettiği, sabit bir evrensel dünya tecrübesi.

we take it for granted

that there's just one ultimate reality out there --

Fakat farklı açıdan bakmanızı istiyorum.

İnsanların, tek bir evrende değil,

our reality,

a fixed universal world of experience

daima farklı dünyalardan oluşan bir çoklu evrende yaşadığını

ruled by timeless laws of science and nature.

görmenizi istiyorum.

But I want you to see things differently.

Eğer birçok dünyadan oluşan çoklu evreni görmek isterseniz,

I want you to see that humans have always lived in a pluriverse

bu, umarım, insanların geçmişi, bugünü ve ayrıca geleceği hakkında

of many different worlds,

not in a universe of just one.

düşünme biçiminizi temelden değiştirecektir.

And if you're willing to see this pluriverse of many worlds,

Şimdi, sizin ve benim şu anda, burada paylaştığımız gerçek dünya

it will fundamentally change, I hope,

the way you think about the human past

ve gerçekliğimizin içeriği hakkında üç temel soru sorarak başlayalım.

and hopefully the present and the future as well.

İlk olarak:

Now, let's get started by asking three basic questions

Gerçek dünyamızda bir şeyi gerçek yapan şey nedir?

about the contents of our reality,

Pekala, bizler için gerçek şeyler maddeseldir,

the real world that you and I share right here, right now.

bir şekilde görebildiğimiz bir maddeden yapılmış şeyler,

First of all:

tıpkı atomlar, insanlar, ağaçlar, dağlar, uçaklar gibi.

What is it that makes something real in our real world?

Aynı şekilde,

Well, for us, real things are material things,

görünmez, maddesel olmayan şeyler -- tıpkı tanrılar ve şeytanlar,

things made of matter that we can somehow see,

like atoms, people, trees, mountains, planets ...

cennetler ve cehennemler gibi -- bunlar, gerçek olmayan var sayılıyor.

By the same token,

Bunlar yalnızca inanç,

yalnızca, zihin diyarındaki öznel fikirler.

invisible, immaterial things -- like gods and demons,

heavens and hells --

Bir şeyin gerçek olması için

nesnel olarak var olması gerekir,

these are considered unreal.

They're simply beliefs,

zihinlerimiz onu algılasa da algılamasa da

subjective ideas that exist only in the realm of the mind.

görünür bir madde biçiminde olmalıdır.

To be real,

İkincisi: Gerçek dünyamızdaki en önemli şeyler nedir?

a thing must exist objectively,

Cevap: insana ilişkin şeyler --

in some visible material form,

whether our minds can perceive it or not.

insanlar, şehirler, toplumlar, kültürler, devlet, ekonomiler.

Second: What are the most important things in our real world?

Peki neden?

Çünkü biz, insanlar, özel olduğumuzu düşünüyoruz.

Answer: human things --

Gezegende dil, mantık ve özgür irade gibi şeylere

people, cities, societies,

cultures, government, economies.

sahip olan tek canlılar olduğumuzu düşünüyoruz.

Why is this?

Well, because we humans think we're special.

Buna karşın, bize göre insana ilişkin olmayan şeyler doğanın bir parçası,

We think we're the only creatures on the planet

insan kültürü için yalnızca bir fon,

who have things like language, reason, free will.

nasıl istersek öyle kullanabilme hakkımızın olduğunu düşündüğümüz

şeylere ait bir çevre.

By contrast, nonhuman things, to us, are just part of nature,

Üçüncüsü:

a mere backdrop to human culture,

Gerçek dünyamızda insan olmak ne anlama geliyor?

a mere environment of things that we feel entitled to use

Nihayetinde kendisi için yaşayan bir kişi, bir birey olmak anlamına geliyor.

however we want.

And third:

Doğanın bizi böyle yaptığını düşünüyoruz,

What does it mean to be a human in our real world?

hayatın tüm önemli kaynakları adına diğer bireylerle rekabet etme

Well, it means being an individual,

a person who lives ultimately for oneself.

ve zenginleşmemiz için her birimize tüm neden, hak, özgürlük

We think nature has made us this way,

ve kişisel çıkarı verdiğini düşünüyoruz.

giving each and every one of us all of the reason, the right,

Fakat bence, bizim gerçek dünyamız ne zamansız ne de evrensel.

the freedom and the self-interest

to thrive and compete with other individuals

O yalnızca, insanların tarih boyunca deneyimlediği

for all of life's important resources.

pek çok farklı gerçek dünyalardan birisi.

But I'm suggesting to you that this real world of ours

Peki başka bir dünya neye benziyor?

is neither timeless nor universal.

Bir tanesine bakalım,

It's just one of countless different real worlds

Antik Yunan’da klasik Atinalıların gerçek dünyası.

that humans have experienced in history.

Elbette Atinalıları genelde kültürel atalarımız; Batı geleneklerimizin,

What, then, would another world look like?

Well, let's look at one,

felsefesinin, demokrasinin, tiyatronun ve daha birçok şeyin

the real world of the classical Athenians in ancient Greece.

öncüsü olarak biliyoruz.

Now, of course, we usually know the Athenians as our cultural ancestors,

Fakat onların gerçek dünyası, bizim dünyamız gibi değildi.

pioneers of our Western traditions, philosophy, democracy, drama

Atinalıların gerçek dünyası, bizim

maddi olmayan, dolayısıyla gerçek olmayan var sayacağımız şeylerle doluydu.

and so forth.

But their real world was nothing like our own.

Tanrılar, cinler, periler, talih,

lanetler, yeminler, ruhlar ve her tür gizemli enerji

The real world of the Athenians was alive with things

that we would consider immaterial and thus unreal.

ve sihirli güçlerle dolup taşıyordu.

It pulsated with things like gods,

Onların gerçek dünyasındaki en önemli şey

spirits, nymphs, Fates,

aslında insanlar değil, tanrılardı.

curses, oaths, souls

Peki neden?

and all kinds of mysterious energies and magical forces.

Çünkü tanrılar mükemmeldi -- gerçekten.

Indeed the most important things in their real world

Yaşamı mümkün kılan her şeyi yönetiyorlardı:

were not humans at all, but gods.

günışığı, yağmur, ekin toplama,

çocuk doğumu, kişisel sağlık, aile sağlığı,

Why?

Because gods were awesome -- literally.

deniz yolculukları, savaş zaferleri.

They controlled all the things that made life possible:

Atina’da yaklaşık 200 tanrı vardı

sunshine, rainfall, crop harvests,

ve insanları uzaklardan izleyen, mesafeli ve bağımsız ilahlar değillerdi.

childbirth, personal health, family wealth,

Gerçekten oradaydılar; o anın ve tecrübenin tam içerisinde,

sea voyages, battlefield victories.

There were over 200 gods in Athens,

tapınaklarda yaşadılar,

kurban etme törenlerine katıldılar,

and they were not remote, detached divinities

festivallerde, ziyafetlerde ve danslarda Atinalıların arasına karıştılar.

watching over human affairs from afar.

They were really there, immediately there in experience,

Atinalıların gerçek dünyasında, insanlar doğadan ayrı yaşamazlardı.

living in temples,

attending sacrifices,

Yaşamları, mevsimlerin ritimleri ve ekin ve hayvanların

mingling with the Athenians at their festivals, banquets and dances.

yaşam döngüsü tarafından belirleniyordu.

And in the real world of the Athenians, humans did not live apart from nature.

Atinalıların kendi toprakları,

aslında yalnızca bir mülk ya da bölge parçası değildi.

Their lives were dictated by the rhythms of the seasons

O toprak, bir zamanlar ilk Atinalıları doğurmuş

and by the life cycles of crops and animals.

ve o zamandan beri tüm neslini değerli toprak, su, taş

Indeed the land of the Athenians itself

ve ekin armağanlarıyla büyüten ve onlarla ilgilenen

was not just a piece of property or territory.

bir tanrıçaydı, yaşayan bir tanrıçaydı.

It was a goddess, a living goddess

that had once given birth to the first Athenians

Herhangi bir şey onun topraklarını usulsüz bir katliamla kirletirse,

and had nurtured and cared for all of their descendants ever since,

o ister bir insan, bir hayvan veya düşen bir kiremit olsun;

with her precious gifts of soils, water, stone and crops.

derhal sınır dışı edilirdi.

Indeed, if anything should pollute her soils with unlawful bloodshed,

Atinalıların gerçek dünyasında bireyler yoktu.

it had to be expelled immediately, beyond her boundaries,

Tüm Atinalılar ailelerinin ayrılmaz birer parçasıydı

whether it was a man, an animal or just a fallen roof tile.

ve tüm Atinalı ailelerin, canlı bir organizmanın hücreleri gibi,

And in the real world of the Athenians, there were no individuals.

tek bir vücut olarak birlikte yaşamaları ve birlikte çalışmaları beklenirdi.

All Athenians were inseparable from their families,

Bu sosyal kütleye basitçe “demos,” yurttaşlar diyorlardı

and all Athenian families were expected to live together and work together

ve yaşam biçimlerine ise “demokratia” diyorlardı

as a single body, like cells of a living organism.

fakat modern demokrasimiz gibi bir şey değildi,

They called this social body simply "demos," the people,

çünkü Atinalılar, kendileri için yaşayan bireyler olmak için doğmazlardı.

and they called their way of life "demokratia,"

Her şeyden önce onlara hayat veren ailelere ve sosyal kütleye

but it was nothing like our modern democracy,

hizmet etmek ve onları korumak için doğarlardı.

because Athenians were not born to be individuals living for themselves.

Sözün kısası,

They were born to serve and preserve the families and the social body

Atinalılara göre insan olmak, bizim anlayışımızdan tamamen farklıydı.

Doğa onları tek, bölünmez bir sosyal kütle olarak yaşamaya programladı

that had given them life in the first place.

In sum,

ve onları, özellikle 200 tanrı ve kutsal toprak analarıyla olmak üzere

the whole Athenian way of being human was radically different from our own.

tüm insan olmayan varlıklarla

Nature had programmed them to live as one, as a unitary social body,

açıkça bir arada bulunmak ve birlik olmak üzere tasarladı.

and it had designed them expressly to coexist and collaborate

Yani, Atina’da yaşam, “kozmik ekoloji” diyebileceğimiz; tanrıların, toprak ananın

with all manner of nonhuman beings,

ve insanların tamamlayıcı ekolojisi aracılığıyla sürdürülüyordu.

especially their 200 gods

and their divine earth mother.

Şimdi, elbette gerçek dünyamızda

Life in Athens was thus sustained by what we can call a "cosmic ecology,"

onların gerçek dünyasına bakıyoruz ve onu tuhaf buluyoruz;

a symbiotic ecology of gods, motherland and people.

garip, acayip, egzotik ve elbette gerçekdışı.

Now, of course, to us today in our real world,

Fakat, pek çok modern öncesi insanların tecrübe ettiği gerçek dünya ile

we look at their real world and, well, it looks strange,

birçok ortak yanı var,

weird, bizarre, exotic and, of course, unreal.

örneğin, antik Mısır, antik Çin ve sömürge öncesi Peru,

But it has many major things in common

Meksika, Hindistan, Bali ve Hawaii insanları.

with the real world experienced by numerous other premodern peoples,

Modern öncesi tüm gerçek dünyalarda,

including, for example,

the ancient Egyptians,

tanrılar, varoluşun tüm şartlarını kontrol ediyordu.

ancient Chinese

and the peoples of precolonial Peru, Mexico,

İnsan olmayanların insanlarla birlikte, insanların da insan olmayanlarla

India, Bali, Hawaii.

In all of those premodern real worlds,

birlik olması beklenirdi.

İnsanların, birey olarak kendi başlarına yaşamaktan ziyade,

gods controlled all of the conditions of existence.

topluluklarına hizmet etmeleri beklenirdi.

Nonhumans were always expected to collaborate with humans

Aslında, büyük tarih şemasında,

and vice versa.

And humans were expected to serve their communities,

istisna oluşturan -- egzotik olan, garip olan --

not to live for themselves as individuals.

bizim gerçek dünyamız, bizim gerçekliğimiz.

Indeed, in the grand scheme of history,

Yalnızca bizim gerçek dünyamızda gerçeklik tamamen maddesel bir düzen.

it's our real world, our reality, that is the great exception to the rule --

Yalnızca bizim gerçek dünyamızda insan olmayanlar, insanlara bağlı.

the exotic one, the strange one.

Yine, yalnızca bizim dünyamızda insanlar birey olmak için doğuyorlar.

Only in our real world is reality itself a purely material order.

Only in our real world are nonhumans always subordinate to humans.

Bu emsalsizliğin sebebi ne?

Çünkü bizim gerçek dünyamız, emsalsiz bir ortamda biçimlendirildi

And only in our real world are humans born to be individuals.

ve şekil aldı --

erken modern Avrupa’da, tarihte benzeri görülmemiş bir ortam;

Why this uniqueness?

bilimsel devrim, aydınlanma,

Well, because our real world was shaped and forged

yeni, deneysel, kapitalist yaşam biçimi.

in a unique environment,

a historically unprecedented environment in early modern Europe,

Bu emsalsizliğe rağmen,

with its scientific revolution, its enlightenment,

gerçekliğimizin tek doğru gerçeklik olduğunu, tarihteki tüm insanların

its novel, experimental, capitalist way of life.

bilseler de bilmeseler de, yalnızca bizim gerçek dünyamızda

Yet, despite this uniqueness,

yaşadıklarını farz ediyoruz.

we just take it for granted that our reality is the one true reality,

Bu varsayımdaki şaşırtıcı kibir üzerine bir dakika düşünün.

that all humans in history have lived in only our real world,

Esasen şöyle diyoruz, “Biz, modern Batılılar, gerçeklik konusunda haklıyız

ve tarihin geri kalanındaki diğer herkes haksız.”

whether they knew it or not.

And just think for a moment of the colossal arrogance

Aslında, geçmişin tüm olağanüstü uygarlıklarının

of this assumption.

Basically, we're saying, "We modern Westerners are right about reality,

yalnızca şanslı bir rastlantı olduklarını,

and everybody else in all of history

çünkü onların yalnızca mitler, illüzyonlar ve gerçeklik hakkında

is wrong."

Basically, we're saying that all of those extraordinary civilizations of the past

yanlış fikirler üzerine kurulu olduklarını söylüyoruz.

were really just lucky accidents,

Neden haklı olduğumuza bu kadar eminiz?

because they were all founded on nothing more

Neden daha fazla bildiğimizi var sayıyoruz?

than myths, illusions and false ideas about reality.

Neden modern öncesi insanların gerçek dünyalarını ciddiye almamaya çabalıyoruz?

Why are we so certain that we're right?

Çünkü modern toplumlarımızın,

Why do we just take it for granted that we know more?

tek tam objektif gerçeklik bilgisi sağladığını düşünüyoruz.

Why do we struggle to take seriously the real worlds of premodern peoples?

Peki sağlıyorlar mı?

Yüz yıldan fazla süredir

Well, because we think our modern sciences

objektif gerçeklik fikri, fizikten biyolojiye, felsefeye,

provide the only truly objective knowledge of reality.

birçok farklı alan uzmanları tarafından ciddi ve daimi bir biçimde sorgulandı.

But do they?

For more than a hundred years now,

Bu uzmanlar temelde gerçekliğin

the very idea of an objective reality has been seriously and continually questioned

bizlere doğa tarafından verilen maddesel bir düzen olmadığını öne sürüyorlar.

by experts in many different fields,

from physics and biology to philosophy.

Bu aslında insanların zihinleri, çevreleri ile etkileşim içerisindeyken

Basically, these experts would suggest

üretimine aktif olarak katıldıkları bir şey.

that reality is not simply a material order given to us by nature.

Bunu şöyle düşünebiliriz.

It is something that humans actively participate in producing

Tecrübeyi anlamlandırmak için geçmişteki insanların

aslında bir gerçek dünya modeli tasarlamaları gerekiyordu.

when their minds interact with their environment.

Here's a way to think about it.

Daha sonra bu modeli yaşam biçimlerinin, tüm eylemlerinin,

In order to make sense of experience,

standartlarının ve değerlerinin temeli olarak kullanabilirlerdi.

every people in the past, in effect, had to devise a model of the real world.

Bu yaşam biçimi uygulamada başarılı ve sürdürülebilir olursa,

modelin doğruluğu, günlük tecrübenin ispatı aracılığıyla

They would then use that model as the basis for their whole way of life,

all of its practices, its norms, its values.

doğrulanabilir: “İşe yarıyor!”

And if that way of life proved to be successful in practice, sustainable,

Böylece, model zihinde içselleştirildiği ve ortama uyarlandığı zaman,

then the truth of the model would be confirmed

ikisi arasında -- yani bir yanda zihinler ve diğer yanda ortamlar --

by the evidence of everyday experience: "It works!"

devam eden etkileşimler,

And thus, once the model became internalized in mind

sabit bir gerçek dünya etkisi oluşturabilir.

and baked into the environment,

Kısa bir örnekle devam edelim.

the effect of a stable real world would be generated

Modern dünyamızda neden her birimizin nihayetinde

by ongoing interactions between the two,

doğal bireyler olduğuna ikna olmuş durumdayız?

between minds on the one hand, environments on the other.

Çünkü erken modern Avrupa’da bir grup sosyal bilimci

Let's take a quick example.

öyle olduğumuza karar verdi

Why are we so convinced in our modern world

ve çünkü onların, doğal rekabetçi bireylerle dolu dünya modeli

that we're all, ultimately, natural individuals?

-- en azından şanslı azınlık için -- benzeri görülmemiş

Well, because a bunch of social scientists in early modern Europe

zenginlik seviyeleri oluşturan yeni, kapitalist bir yaşam biçimi

decided that we were,

haline geldi

and because their model of a world full of natural competitive individuals

ve çünkü o zamandan beri kapitalist uluslarda büyüyen bizler,

became the basis for a new, capitalist way of life

ailelerimiz, okullarımız ve toplumlarımız tarafından

that generated unprecedented levels of wealth --

birey olmamız için sürekli sosyalleştirildik

at least for the lucky few --

and because all of us who've been raised in capitalist nations ever since

ve çünkü, özellikle liberal demokrasi ve kapitalist ekonomi gibi,

have been continually socialized to be individuals by our families,

hayatlarımızı kontrol eden yapılar yaşamlarımızın neredeyse her günü

bizlere birey muamelesi yaptı.

our schools and our societies,

and because we are treated precisely as individuals

Başka bir deyişle,

zihinlerimiz ve çevremiz, bireyselliğimizi tamamen doğal göstermek için

almost every day of our lives

by the structures which control those lives,

sürekli plan yapıyorlar.

like our liberal democracy and our capitalist economy.

In other words,

Özetle:

our minds and our environment continually conspire

hiçbir insan asla tamamen objektif bir gerçeklik tecrübe etmemiştir.

to make our individuality seem entirely natural.

Farklı insanlar her zaman farklı gerçeklikler tecrübe etti,

her biri, o anda zihinlerde ve çevrede saklı bulunan

In sum:

no human being has ever experienced a truly objective reality.

dünya modeli tarafından şekillendirildi.

Different peoples have always experienced different realities,

Diğer bir deyişle,

insanlar her zaman farklı gerçek dünyaların çoklu evreninde yaşadı,

each one shaped by whatever model of the world

happened to be embedded in minds and environment at the time.

yalnızca bir evrende değil.

Bu neticeyi takip eden üç düşünceyle konuyu kapatacağım.

In other words,

humans have always lived in a pluriverse of many different real worlds,

İlk olarak,

modern Batılılar olarak, modern öncesi insanların bizlerden bir şekilde

not in a universe of just one.

daha ilkel ve daha az kültürlü olduklarını düşünmeyi bırakmamız lazım.

Let me close with three thoughts that follow from this conclusion.

Onların gerçek dünyası, tüm tanrıları ve sihirli güçleriyle,

First of all,

we modern Westerners need to stop thinking that all premodern peoples

bizlerinki kadar gerçekti.

Aslında bu gerçek dünyalar

are somehow more primitive or less enlightened than ourselves.

yüzlerce, bazen binlerce yıl boyunca çok sayıda insanın yaşamını

Their real world, with all their gods and magical forces,

were just as real as our own.

sürdüren yaşam tarzlarını sabitledi.

Indeed, those real worlds

Onların gerçek dünyaları farklıydı;

anchored ways of life that sustained the lives of multitudes

onlar yanlış değillerdi.

İkincisi:

Modern Batılılar olarak kendimizden kurtulmalıyız.

for hundreds, sometimes thousands, of years.

(Gülüşmeler)

Their real worlds were different;

Biraz daha alçakgönüllü olmalıyız.

they were not wrong.

Olağanüstü teknolojik başarılarına karşın

Second:

cesur, yeni, modern gerçek dünyamız

we modern Westerners need to get over ourselves.

hemen hemen 300 yılda gezegenin tüm geleceğini tehlikeye attı.

(Laughter)

We need to be a little more humble.

For all of its extraordinary technological accomplishments,

Her türlü tarihsel dehşeti olası kıldı:

our brave new modern real world

tüm kıtalarda katliamlar,

has imperiled the whole future of the planet in barely 300 years.

sömürgeleştirilmiş insanların kitlesel istismarı,

endüstriyel kölelik,

It's made possible all manner of historical horrors:

iki talihsiz dünya savaşı,

genocides across entire continents,

soykırım, nükleer savaş,

türlerin neslinin tükenmesi, çevresel yozlaşma,

mass exploitation of colonized peoples,

fabrika çiftçiliği ve elbette küresel ısınma.

industrial servitude,

two disastrous world wars,

Görmek isterseniz, kanıt orada.

the Holocaust,

Gerçeklik modelimiz uygulamada feci biçimde başarısız oldu.

nuclear warfare,

species extinctions,

environmental degradation,

factory farming

Üçüncüsü:

and, of course, global warming.

diğer modeller ve diğer gerçek dünyalar mümkün.

The evidence is there if you want to see it.

Our model of reality has failed catastrophically in practice.

Şu anda biz konuşurken, Amazon havzasında, And Dağlarında,

Third:

Güney Meksika’da, Kuzey Kanada’da,

other models and other real worlds are possible.

Avustralya’da ve atalarından kalma oldukça sürdürülebilir yaşam biçimlerini

Other worlds are being lived right now, as we speak,

modernitenin gittikçe büyüyen evreninden gelebilecek zararlara karşı

in what remains of history's pluriverse,

korumak için yerlilerin mücadele verdiği

diğer tüm yerlerde, yani tarihin çoklu evreni olarak kalan yerlerde

in places like Amazonia, the Andes, Southern Mexico,

Northern Canada, Australia

and all the other places where Indigenous peoples are struggling

diğer dünyalar yaşanıyor.

to preserve their highly sustainable ancestral ways of life

Geçmişte ve şu anda, eski dönemlere ait tüm bu insanların

to prevent them being destroyed by modernity's ever-expanding universe.

bizlere, diğer olası dünyalarda

daha sürdürülebilir hayatlar yaşamak konusunda öğretecekleri çok şey var.

I suggest that all of these nonmodern peoples past and present

Şimdi, çok geç olmadan

onlardan bir şeyler öğrenmeyi denemeye başlayalım.

have so much to teach us

about living more sustainable lives in other possible worlds.

Hayal gücümüzü büyütmeyi deneyelim.

Diğer olası dünyalarda insan olmanın diğer olası yollarını

So let's start right now to try to learn from them

before it's too late.

hayal etmeye başlayalım.

Let's try to magnify our imaginations.

Teşekkürler.

(Alkış ve tezahürat)

Let's start to imagine other possible ways of being human

in other possible worlds.

Thank you.

(Applause and cheers)