Why there's no such thing as objective reality | Greg Anderson

Transcriber:

Translator: Endory Tran Reviewer: Thu Ha Tran

In the next few minutes,

Trong những phút tiếp theo,

I hope to change the way you think about the very nature of reality itself.

tôi hy vọng thay đổi cách nhìn của bạn về bản chất của thực tại.

I'm not a physicist, and I'm not a philosopher.

Tôi không phải một nhà vật lý, cũng không phải triết gia.

I'm a historian.

Tôi là một sử gia.

And after studying the ancient Greeks and many other premodern peoples

Sau hơn 20 năm là một chuyên gia

nghiên cứu về người Hy Lạp cổ đại và những tộc người tiền hiện đại khác,

for more than 20 years as a professional,

tôi dần bị thuyết phục rằng

I've become convinced

that they all lived in real worlds very different from our own.

họ đều đã sống trong những thế giới thực rất khác so với chúng ta.

Bây giờ, dĩ nhiên, các bạn và tôi đây,

Now, of course, you and I here today,

we take it for granted

chúng ta đã tiếp nhận nó như lẽ tất yếu

that there's just one ultimate reality out there --

rằng ngoài kia chỉ có duy nhất một thực tại căn bản,

our reality,

thực tại mà chúng ta thuộc về,

a fixed universal world of experience

một thế giới chung ổn định

với những trải nghiệm

ruled by timeless laws of science and nature.

tuân theo các luật lệ bất biến của khoa học và tự nhiên.

But I want you to see things differently.

Nhưng tôi muốn bạn nhìn một cách khác.

I want you to see that humans have always lived in a pluriverse

Tôi muốn bạn thấy rằng nhân loại đã luôn sống trong một đa vũ trụ

cấu thành bởi nhiều thế giới khác nhau,

of many different worlds,

not in a universe of just one.

không phải một vũ trụ của một thế giới duy nhất.

And if you're willing to see this pluriverse of many worlds,

Và nếu bạn có sẵn lòng để thấy đa vũ trụ của nhiều thế giới ấy,

it will fundamentally change, I hope,

tôi hi vọng điều đó sẽ thay đổi

the way you think about the human past

cách bạn nhìn lại quá khứ loài người

and hopefully the present and the future as well.

và mong là cả hiện tại, và tương lai.

Now, let's get started by asking three basic questions

Để bắt đầu, tôi sẽ đặt ba câu hỏi cơ bản

about the contents of our reality,

về ‘nội dung’ của thực tại,

thế giới thực mà các bạn và tôi sẻ chia ngay đây, khoảnh khắc này.

the real world that you and I share right here, right now.

First of all:

Câu đầu tiên:

What is it that makes something real in our real world?

Điều gì khiến một thứ là thực trong thế giới thực của ta?

Well, for us, real things are material things,

Thì, với chúng ta, những cái thực tồn tại về vật chất,

things made of matter that we can somehow see,

những gì làm từ vật liệu ta thấy được,

like atoms, people, trees, mountains, planets ...

như các nguyên tử, con người, cây cối, núi, hành tinh...

By the same token,

Mặt khác,

invisible, immaterial things -- like gods and demons,

những thứ vô hình, phi vật chất - thần linh và ác quỷ,

heavens and hells --

thiên đường và địa ngục -

these are considered unreal.

được coi là huyễn tưởng.

They're simply beliefs,

Chúng đơn thuần là những tín ngưỡng,

subjective ideas that exist only in the realm of the mind.

những ý niệm chủ quan chỉ tồn tại trong phạm vi của tâm trí.

To be real,

Để là thực,

a thing must exist objectively,

một thứ phải tồn tại về mặt khách quan,

in some visible material form,

trong một thể vật chất hữu hình nhất định,

whether our minds can perceive it or not.

dù ta có thể nhận thức về chúng hay không.

Second: What are the most important things in our real world?

Thứ hai: Điều gì là quan trọng nhất trong thế giới thực ta sống?

Answer: human things --

Đáp án: những gì đi với con người -

people, cities, societies,

người, thành thị, xã hội,

cultures, government, economies.

văn hóa, chính quyền, nền kinh tế.

Why is this?

Tại sao?

Well, because we humans think we're special.

Vì, con người chúng ta nghĩ mình đặc biệt.

We think we're the only creatures on the planet

Ta nghĩ mình là sinh vật duy nhất trên hành tinh

who have things like language, reason, free will.

sở hữu những thứ như ngôn ngữ, lí trí, tự do ý chí.

By contrast, nonhuman things, to us, are just part of nature,

Ngược lại, những thứ không phải người, với ta, chỉ là một phần của tự nhiên,

a mere backdrop to human culture,

chỉ là nền cho văn hóa nhân loại,

a mere environment of things that we feel entitled to use

chỉ là môi trường với những thứ ta thấy mình xứng và có quyền sử dụng

however we want.

theo hình thức bất kì mà ta muốn.

And third:

Và thứ ba:

Như thế nào là một con người trong thế giới thực của chúng ta?

What does it mean to be a human in our real world?

Well, it means being an individual,

Đó là, làm một cá nhân,

a person who lives ultimately for oneself.

một người sống, sau cuối, cho bản thân mình.

We think nature has made us this way,

Chúng ta nghĩ tạo hóa đã ban cho ta như thế,

giving each and every one of us all of the reason, the right,

cho mỗi một người trong chúng ta tất thảy những lí lẽ, quyền,

the freedom and the self-interest

tự do và ham muốn cá nhân

to thrive and compete with other individuals

để phát triển và cạnh tranh với các cá thể khác

for all of life's important resources.

để giành lấy những tài nguyên cho sự sống.

But I'm suggesting to you that this real world of ours

Nhưng tôi muốn gợi đến bạn rằng thế giới thực của ta

is neither timeless nor universal.

không bất biến cũng không phổ quát.

It's just one of countless different real worlds

Nó chỉ là một trong vô vàn những thế giới thực khác nhau

that humans have experienced in history.

mà con người đã kinh qua suốt chiều dài lịch sử.

What, then, would another world look like?

Như thế, thì một thế giới khác sẽ trông ra sao?

Well, let's look at one,

Hãy xem một ví dụ,

thế giới thực của những người Athens kinh điển

the real world of the classical Athenians in ancient Greece.

thời Hy Lạp cổ đại.

Now, of course, we usually know the Athenians as our cultural ancestors,

Thường thì, chúng ta xem người Athens như những tổ tiên về văn hóa,

pioneers of our Western traditions, philosophy, democracy, drama

những người tiên phong lập nên những truyền thống phương Tây,

triết học, dân chủ, kịch nghệ

and so forth.

và nhiều nữa.

But their real world was nothing like our own.

Nhưng thế giới thực của họ không có phần nào như chúng ta.

The real world of the Athenians was alive with things

Thế giới thực của người Athen sống dậy

that we would consider immaterial and thus unreal.

bởi những thứ ta lẽ ra xem là phi vật chất và theo đó, không thực.

It pulsated with things like gods,

Thế giới đó rung động với những vị thần,

spirits, nymphs, Fates,

vong hồn, nymphs, thần mệnh,

curses, oaths, souls

nguyền chú, lời thề, linh hồn

and all kinds of mysterious energies and magical forces.

và đủ loại năng lượng thần bí cùng các dạng lực pháp thuật.

Indeed the most important things in their real world

Quan trọng nhất trong thế giới thực của họ

were not humans at all, but gods.

thậm chí chẳng phải người, mà là thần linh.

Why?

Tại sao?

Because gods were awesome -- literally.

Vì thần linh rất tuyệt - đúng nghĩa luôn.

They controlled all the things that made life possible:

Họ kiểm soát mọi nguồn lực của sự sống:

sunshine, rainfall, crop harvests,

nắng, mưa, mùa màng,

childbirth, personal health, family wealth,

sinh nở, sức khỏe cá nhân, sự giàu có của gia đình,

sea voyages, battlefield victories.

những chuyến ra khơi, chiến thắng nơi sa trường.

There were over 200 gods in Athens,

Có hơn 200 vị thần ở Athens,

and they were not remote, detached divinities

và họ không phải những thánh thần xa vời, tách biệt

watching over human affairs from afar.

dõi theo từ xa những vấn đề của nhân loại.

They were really there, immediately there in experience,

Họ đã thật sự ở đó, ngay bên nhịp sống của con người,

living in temples,

sống trong những ngôi đền,

attending sacrifices,

tham gia những nghi thức tế thần,

mingling with the Athenians at their festivals, banquets and dances.

hòa nhịp với người Athens trong lễ hội, yến tiệc và khiêu vũ.

And in the real world of the Athenians, humans did not live apart from nature.

Và trong thực tại của người Athens, người không sống tách biệt với tự nhiên.

Their lives were dictated by the rhythms of the seasons

Cuộc sống của họ được điều phối bởi nhịp điệu bốn mùa

and by the life cycles of crops and animals.

và bởi chu kì sinh trưởng của cây trồng và vật nuôi.

Indeed the land of the Athenians itself

Chính vùng đất của người Athens

chẳng còn đơn thuần là một sở hữu tài sản hay lãnh thổ.

was not just a piece of property or territory.

It was a goddess, a living goddess

Đó là một nữ thần, một nữ thần còn đang sống

that had once given birth to the first Athenians

người đã sinh ra những người con Athens đầu tiên

and had nurtured and cared for all of their descendants ever since,

và đã nuôi dưỡng, chăm sóc cho tất thảy con cháu họ về sau,

with her precious gifts of soils, water, stone and crops.

bằng những đặc ân vô giá của người,

đất đai, nguồn nước, đá và cây trồng.

Indeed, if anything should pollute her soils with unlawful bloodshed,

Thậm chí, bất kì thứ gì làm ô uế đất đai - máu đổ cho những cuộc chiến phi nghĩa,

it had to be expelled immediately, beyond her boundaries,

sẽ bị loại trừ ngay tức khắc ra khỏi vòng tay của người,

whether it was a man, an animal or just a fallen roof tile.

dù là một con người, thú vật hay chỉ đơn thuần một mảnh ngói sờn đổ.

And in the real world of the Athenians, there were no individuals.

Và trong thực tại của người Athens, không có cá thể.

All Athenians were inseparable from their families,

Mỗi con người Athens tồn tại không thể tách khỏi gia đình,

and all Athenian families were expected to live together and work together

và mỗi gia đình người Athens sẽ sống và làm việc cùng nhau

as a single body, like cells of a living organism.

như một thể thống nhất, như những tế bào cùng một sinh thể.

They called this social body simply "demos," the people,

Họ gọi hình thức xã hội ấy

là “demos,” nhân dân,

and they called their way of life "demokratia,"

và họ gọi lối sống của mình:

“demokratia,”

but it was nothing like our modern democracy,

nhưng nó không giống chỉ một phần với nền dân chủ hiện đại ngày nay,

because Athenians were not born to be individuals living for themselves.

vì người Athens không sinh ra để sinh sống như những cá thể, vì mình.

They were born to serve and preserve the families and the social body

Họ đến với đời để phụng sự và gìn giữ những gia đình và thể xã hội

that had given them life in the first place.

đã trao sự sống cho họ từ khi chào đời.

In sum,

Nói chung,

the whole Athenian way of being human was radically different from our own.

cách mà người Athens làm một con người khác hoàn toàn so với chúng ta.

Nature had programmed them to live as one, as a unitary social body,

Tạo hóa đã lập trình cho họ sống như một thể,

như một thể xã hội thống nhất,

and it had designed them expressly to coexist and collaborate

và nó đã đặc biệt kiến tạo con người để chung sống và hợp tác

with all manner of nonhuman beings,

với các dạng tồn tại không phải người,

especially their 200 gods

với 200 vị thần của họ

and their divine earth mother.

và đất mẹ thiêng liêng.

Life in Athens was thus sustained by what we can call a "cosmic ecology,"

Đời sống thành Athens qua đó được lưu giữ theo thứ ta gọi là “hệ sinh thái vũ trụ,”

a symbiotic ecology of gods, motherland and people.

một hệ sinh thái cộng sinh giữa thần linh, đất tổ và con người.

Now, of course, to us today in our real world,

Hẳn nhiên, với chúng ta ngày nay trong thế giới thực của mình,

we look at their real world and, well, it looks strange,

ta nhìn vào thế giới thực của họ và, ừm, thấy có vẻ lạ,

weird, bizarre, exotic and, of course, unreal.

dị thường, kì cục, xa lạ và, đương nhiên, huyễn tưởng.

But it has many major things in common

Nhưng nó cũng gặp gỡ ở nhiều nét cốt yếu

with the real world experienced by numerous other premodern peoples,

với thế giới thực của nhiều chủng người tiền hiện đại khác,

including, for example,

gồm, như,

the ancient Egyptians,

người Ai Cập cổ đại,

ancient Chinese

Trung Hoa cổ đại

and the peoples of precolonial Peru, Mexico,

và những dân tộc thời tiền thuộc địa của Peru, Mexico,

India, Bali, Hawaii.

Ấn Độ, Bali, Hawaii.

In all of those premodern real worlds,

Và trong tất cả thế giới thực tiền hiện đại ấy,

gods controlled all of the conditions of existence.

thần linh nắm trong tay mọi điều kiện cho sự sống.

Nonhumans were always expected to collaborate with humans

Tự nhiên thì phối hợp với con người

and vice versa.

và ngược lại.

And humans were expected to serve their communities,

Và nhân loại thì phục vụ cộng đồng mình,

not to live for themselves as individuals.

chứ không sống vì mình với tư cách cá thể.

Indeed, in the grand scheme of history,

Thật ra, trong bức tranh toàn cảnh của lịch sử,

it's our real world, our reality, that is the great exception to the rule --

là thế giới thực của chúng ta, thực tại của ta,

mới chính là ngoại lệ của điều luật -

the exotic one, the strange one.

một điều xa xôi và lạ kỳ.

Only in our real world is reality itself a purely material order.

Chỉ độc nhất trong thế giới thực của ta

có một thực tại thuần túy của trật tự vật chất.

Only in our real world are nonhumans always subordinate to humans.

Cũng chỉ trong thế giới thực của ta tự nhiên thấp kém hơn và do ta quyết định.

And only in our real world are humans born to be individuals.

Và chỉ trong thế giới thực của ta con người sinh ra là các cá thể.

Why this uniqueness?

Tại sao lại có sự khác biệt đó?

Well, because our real world was shaped and forged

Vì thế giới thực của ta được định hình và rèn giũa

in a unique environment,

trong một môi trường khác biệt,

a historically unprecedented environment in early modern Europe,

một môi trường chưa có tiền lệ trong lịch sử

của châu Âu cận đại,

with its scientific revolution, its enlightenment,

với cách mạng khoa học, khai hóa văn minh,

its novel, experimental, capitalist way of life.

và với lối sống mới mẻ, cách tân và tư bản.

Yet, despite this uniqueness,

Để rồi, mặc cho sự khác biệt ấy,

we just take it for granted that our reality is the one true reality,

ta đơn giản xem nó như hiển nhiên rằng

thực tại của ta là thực tại chân xác,

that all humans in history have lived in only our real world,

và rằng mỗi con người trong lịch sử đều sống trong thế giới thực duy nhất này,

whether they knew it or not.

dù họ biết đến nó, hay không.

And just think for a moment of the colossal arrogance

Hãy nghĩ đôi chút về sự ngạo mạn ngút ngát

of this assumption.

của giả định như thế.

Basically, we're saying, "We modern Westerners are right about reality,

Về căn bản, ta đang tuyên bố: “Chúng ta, người phương Tây hiện đại,

hoàn toàn đúng về thực tại,

and everybody else in all of history

và toàn bộ người còn lại xuyên suốt lịch sử

is wrong."

đều sai.”

Basically, we're saying that all of those extraordinary civilizations of the past

Về căn bản, ta đang nói rằng

toàn bộ các nền văn minh phi thường trong quá khứ

were really just lucky accidents,

thực ra chỉ là những may mắn tình cờ,

because they were all founded on nothing more

bởi chúng đều được xây đắp nên

từ không gì hơn

than myths, illusions and false ideas about reality.

là những thần thoại, ảo tưởng và những quan niệm sai lầm về thực tại.

Why are we so certain that we're right?

Tại sao ta chắc chắn mình đúng?

Why do we just take it for granted that we know more?

Tại sao ta mặc nhiên chấp nhận mình biết nhiều hơn?

Why do we struggle to take seriously the real worlds of premodern peoples?

Tại sao ta gặp khó khăn để thực sự tiếp nhận

những thế giới thực của các tộc người tiền hiện đại?

Well, because we think our modern sciences

Vì ta tin rằng các ngành khoa học hiện đại

provide the only truly objective knowledge of reality.

cung cấp các kiến thức khách quan duy nhất

về thực tại

But do they?

Phải thế không?

For more than a hundred years now,

Đã hơn trăm năm,

the very idea of an objective reality has been seriously and continually questioned

quan niệm về một thực tại khách quan được xem xét nghiêm túc và lâu dài

by experts in many different fields,

bởi các chuyên gia từ các lĩnh vực khác nhau,

from physics and biology to philosophy.

từ vật lý, sinh học đến triết học.

Basically, these experts would suggest

Về căn bản, các chuyên gia này cho rằng

that reality is not simply a material order given to us by nature.

thực tại không đơn thuần là một trật tự vật chất

mà ta được tạo hóa ban cho.

It is something that humans actively participate in producing

Nó là thứ mà con người liên tục tham gia định hình

when their minds interact with their environment.

khi tâm trí tương tác với môi trường xung quanh.

Here's a way to think about it.

Có thể hiểu nó thế này:

In order to make sense of experience,

Để hiểu được những trải nghiệm của mình,

every people in the past, in effect, had to devise a model of the real world.

mỗi người trong quá khứ, trong thực tế, phải lập một mô hình cho thế giới thực.

They would then use that model as the basis for their whole way of life,

Họ sẽ dùng mô hình đó như cơ sở cho toàn bộ lối sống của mình,

all of its practices, its norms, its values.

đồng thời cho tất cả các tục lệ, quy chuẩn, giá trị gắn liền với nó.

And if that way of life proved to be successful in practice, sustainable,

Và một khi lối sống đó thực sự ứng nghiệm và cho thấy sự bền vững,

then the truth of the model would be confirmed

thì tính ‘thực’ của mô hình đó được xác minh

by the evidence of everyday experience: "It works!"

với chứng cứ từ thực tiễn cuộc sống:

“Nó hiệu quả!”

And thus, once the model became internalized in mind

Cứ như thế, khi mô hình đó đã ăn sâu và hóa thành một phần ý thức

and baked into the environment,

và được áp lên môi trường xung quanh,

the effect of a stable real world would be generated

cơ chế cho một thực tại ổn định sẽ được sản sinh

by ongoing interactions between the two,

qua các tương tác tiếp diễn giữa hai bên,

between minds on the one hand, environments on the other.

với tâm trí ở một phía, và môi trường ở phía còn lại.

Let's take a quick example.

Hãy xem qua một ví dụ.

Why are we so convinced in our modern world

Tại sao ta tin chắc trong thế giới hiện đại của mình

that we're all, ultimately, natural individuals?

chúng ta, sau cùng, vốn là những cá thể đơn lẻ?

Well, because a bunch of social scientists in early modern Europe

Ừm, bởi một nhóm các nhà khoa học xã hội châu Âu cận đại

decided that we were,

đã quyết định như thế,

and because their model of a world full of natural competitive individuals

và vì mô hình của họ về một thế giới lấp đầy bởi các cá thể cạnh tranh bẩm sinh

became the basis for a new, capitalist way of life

đã thành cơ sở cho một lối sống mới của tư bản,

that generated unprecedented levels of wealth --

thứ đã mang lại mức thịnh vượng chưa có tiền lệ --

ít ra là với số ít những ai may mắn --

at least for the lucky few --

and because all of us who've been raised in capitalist nations ever since

và vì tất cả chúng ta,

những người đều lớn lên tại các quốc gia tư bản

have been continually socialized to be individuals by our families,

cũng đều liên tục được định hướng theo xã hội

để thành các cá nhân bởi gia đình,

our schools and our societies,

bởi trường học và cộng đồng,

and because we are treated precisely as individuals

và vì chúng ta được đối xử chính như cách đối với một cá thể

almost every day of our lives

gần như cả cuộc đời mình

by the structures which control those lives,

bởi những cấu trúc đã và đang kiểm soát cuộc đời ấy,

like our liberal democracy and our capitalist economy.

như nền dân chủ tự do và nền kinh tế tư bản ngày nay.

In other words,

Nói cách khác,

our minds and our environment continually conspire

tâm trí ta và môi trường cộng hưởng liên tục

to make our individuality seem entirely natural.

làm cho tính cá nhân của ta có cảm giác hoàn toàn thuận tự nhiên.

In sum:

Tóm lại:

no human being has ever experienced a truly objective reality.

chưa ai từng sống trong một thực tại khách quan đích thực.

Different peoples have always experienced different realities,

Những nhóm người khác nhau

đã luôn sống trong những thực tại khác nhau,

each one shaped by whatever model of the world

mà mỗi thực tại ấy

được định hình bởi một mô hình bất kì về thế giới

happened to be embedded in minds and environment at the time.

tình cờ được ghi ấn

trong nhận thức con người và trong môi trường của thời đại.

In other words,

Hay nói cách khác,

humans have always lived in a pluriverse of many different real worlds,

nhân loại đã luôn sống trong một đa vũ trụ tạo bởi nhiều thế giới thực khác nhau,

not in a universe of just one.

không phải một vũ trụ, từ một thế giới duy nhất.

Let me close with three thoughts that follow from this conclusion.

Tôi sẽ khép lại với ba hệ quả từ kết luận vừa rồi.

First of all,

Trước nhất,

we modern Westerners need to stop thinking that all premodern peoples

người phương Tây hiện đại chúng ta cần ngưng suy nghĩ rằng

tất thảy con người thời tiền hiện đại

are somehow more primitive or less enlightened than ourselves.

sơ khai hơn và ngu dốt hơn chúng ta.

Their real world, with all their gods and magical forces,

Thế giới thực của họ, với cả những vị thần và thế lực pháp thuật

were just as real as our own.

cũng thật như chính thế giới của ta.

Indeed, those real worlds

Và quả thật, những thế giới ấy

anchored ways of life that sustained the lives of multitudes

đã neo giữ những lối sống đã song hành cùng ngàn vạn thế hệ

for hundreds, sometimes thousands, of years.

qua hàng trăm, hay hàng ngàn năm.

Their real worlds were different;

Thế giới thực của họ khác biệt;

they were not wrong.

họ đã không sai.

Second:

Thứ hai:

we modern Westerners need to get over ourselves.

người phương Tây hiện đại chúng ta phải bớt cao ngạo lại.

(Laughter)

(tiếng cười)

We need to be a little more humble.

Chúng ta cần khiêm tốn một chút.

For all of its extraordinary technological accomplishments,

Đằng sau những thành tựu phi thường về công nghệ,

our brave new modern real world

thế giới mới đầy biến động của ta

has imperiled the whole future of the planet in barely 300 years.

đã đe dọa đến cả một tương lai của hành tinh trong chưa đầy 300 năm.

It's made possible all manner of historical horrors:

Nó đã biến đủ các cơn ác mộng của lịch sử thành sự thật:

genocides across entire continents,

diệt chủng tràn qua các châu lục,

mass exploitation of colonized peoples,

sự bóc lột triệt để dân các nước thuộc địa,

industrial servitude,

nô lệ trong công nghiệp,

two disastrous world wars,

hai thế chiến hủy diệt,

the Holocaust,

thảm sát Holocaust,

nuclear warfare,

chiến tranh hạt nhân,

species extinctions,

tuyệt chủng trong giới sinh vật,

environmental degradation,

môi trường suy thoái,

factory farming

chăn nuôi công nghiệp,

and, of course, global warming.

và, tất nhiên, sự nóng lên toàn cầu.

The evidence is there if you want to see it.

Dấu hiệu ở khắp ngoài kia nếu bạn để ý.

Our model of reality has failed catastrophically in practice.

Mô hình cho thực tại của chúng ta đã thất bại nghiêm trọng trong thực tiễn.

Third:

Thứ ba:

other models and other real worlds are possible.

những mô hình khác và thế giới thực khác là khả dĩ.

Other worlds are being lived right now, as we speak,

Những thế giới khác đang ấp ôm sự sống ngay lúc này, khi ta nói chuyện,

in what remains of history's pluriverse,

ở phần sót lại của một đa vũ trụ trong lịch sử,

in places like Amazonia, the Andes, Southern Mexico,

những vùng Amazonia, dãy Andes, Nam Mexico,

Northern Canada, Australia

Bắc Canada, Úc

and all the other places where Indigenous peoples are struggling

và tất cả những mảnh đất còn lại với những tộc người thổ dân đang đấu tranh

to preserve their highly sustainable ancestral ways of life

để gìn giữ lối sống vững bền mà tổ tiên đã trao lại

to prevent them being destroyed by modernity's ever-expanding universe.

để chúng không bị hủy hoại

bởi một vũ trụ hiện đại đang không ngừng nở ra.

I suggest that all of these nonmodern peoples past and present

Tôi nhận thấy rằng tất cả bọn họ,

những người không-hiện-đại trong quá khứ và hiện tại

have so much to teach us

còn rất nhiều điều cho ta học hỏi

about living more sustainable lives in other possible worlds.

về sự sống vững bền khả dĩ trong nhiều những thế giới còn lại.

So let's start right now to try to learn from them

Ta hãy bắt đầu ngay hôm nay, để học từ họ

before it's too late.

trước lúc mọi thứ đã muộn màng.

Let's try to magnify our imaginations.

Hãy mở ra những chân trời tưởng tượng của mình.

Let's start to imagine other possible ways of being human

Hãy bắt đầu hình dung những cách khác, làm một con người

in other possible worlds.

trong những thế giới khả dĩ khác.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause and cheers)

(Vỗ tay và hoan hô)