Why there's no such thing as objective reality | Greg Anderson

Transcriber:

Tłumaczenie: Angelika Maciejewska Korekta: Paulina Kaniewska

Mam nadzieję, że w ciągu najbliższych minut zmienię

wasze postrzeganie rzeczywistości.

Nie jestem fizykiem ani filozofem.

In the next few minutes,

I hope to change the way you think about the very nature of reality itself.

Jestem historykiem.

Studiowałem starożytnych Greków i wiele innych ludów z przeszłości

I'm not a physicist, and I'm not a philosopher.

przez ponad 20 lat mojej kariery

I'm a historian.

i nabrałem przekonania,

And after studying the ancient Greeks and many other premodern peoples

że wszyscy oni żyli w światach bardzo różnych od naszego.

for more than 20 years as a professional,

Oczywiście dzisiaj i ja, i wy uważamy za oczywiste,

I've become convinced

że istnieje tylko jedna rzeczywistość,

that they all lived in real worlds very different from our own.

ta nasza,

Now, of course, you and I here today,

czyli stały, uniwersalny świat doświadczeń

we take it for granted

rządzony przez niezmienne prawa nauki i przyrody.

that there's just one ultimate reality out there --

our reality,

Chciałbym, żebyście spojrzeli na to inaczej.

a fixed universal world of experience

Chcę wam pokazać, że ludzie od zawsze żyją w świecie

ruled by timeless laws of science and nature.

złożonym z różnych rzeczywistości, a nie tylko jednej.

But I want you to see things differently.

I want you to see that humans have always lived in a pluriverse

Jeśli dostrzeżecie tę wielość światów,

of many different worlds,

to mam nadzieję, że diametralnie zmienicie

not in a universe of just one.

sposób myślenia o przeszłości,

And if you're willing to see this pluriverse of many worlds,

a nawet o teraźniejszości i przyszłości.

it will fundamentally change, I hope,

Zacznijmy od zadania trzech podstawowych pytań

the way you think about the human past

and hopefully the present and the future as well.

o składowe naszej rzeczywistości,

tego świata, który wy i ja współdzielimy tu i teraz.

Now, let's get started by asking three basic questions

Po pierwsze: co sprawia, że coś jest prawdziwe w naszym świecie?

about the contents of our reality,

the real world that you and I share right here, right now.

Dla nas coś prawdziwego to coś materialnego,

First of all:

coś zrobionego z materii, co można zobaczyć,

What is it that makes something real in our real world?

jak atomy, ludzi, drzewa, góry, planety...

Well, for us, real things are material things,

things made of matter that we can somehow see,

Z tego samego powodu

byty niewidzialne, niematerialne, takie jak bogowie i demony,

like atoms, people, trees, mountains, planets ...

niebo i piekło

By the same token,

uznaje się za nierzeczywiste.

invisible, immaterial things -- like gods and demons,

Te rzeczy są wierzeniami,

subiektywnie pojmowanymi ideami istniejącymi tylko w naszych umysłach.

heavens and hells --

these are considered unreal.

Żeby rzecz była prawdziwa, musi istnieć obiektywnie

They're simply beliefs,

subjective ideas that exist only in the realm of the mind.

i mieć widzialną formę,

niezależnie od tego, czy ją postrzegamy, czy nie.

To be real,

a thing must exist objectively,

Po drugie: co jest najważniejsze w naszym świecie?

in some visible material form,

whether our minds can perceive it or not.

Wszystko, co ludzkie.

My sami, nasze miasta, nasze społeczeństwa,

Second: What are the most important things in our real world?

nasze kultury, nasze rządy, nasze gospodarki.

Answer: human things --

Dlaczego?

Bo jako ludzie mamy się za wyjątkowych.

people, cities, societies,

cultures, government, economies.

Uważamy, że jesteśmy jedynymi istotami na Ziemi

dysponującymi językiem, rozumem i wolną wolą.

Why is this?

Well, because we humans think we're special.

We think we're the only creatures on the planet

Przeciwieństwem tego, co ludzkie, jest natura,

who have things like language, reason, free will.

stanowiąca tylko tło dla kultury

i będąca zbiorem zasobów, na które mamy w naszym mniemaniu wyłączność.

By contrast, nonhuman things, to us, are just part of nature,

a mere backdrop to human culture,

Po trzecie: co znaczy “być człowiekiem” w naszym świecie?

a mere environment of things that we feel entitled to use

however we want.

To być jednostką,

And third:

kimś, kto żyje dla siebie samego.

What does it mean to be a human in our real world?

Myślimy, że takimi stworzyła nas natura,

Well, it means being an individual,

a person who lives ultimately for oneself.

dając każdemu rozum, prawo,

wolność i egoizm,

We think nature has made us this way,

żebyśmy mogli działać z powodzeniem i walczyć między sobą

giving each and every one of us all of the reason, the right,

o zasoby potrzebne do życia.

the freedom and the self-interest

Ja z kolei spróbuję przekonać was, że nasz świat

to thrive and compete with other individuals

for all of life's important resources.

nie jest ani niezmienny, ani uniwersalny.

Jest po prostu jednym z niezliczonych światów

But I'm suggesting to you that this real world of ours

w historii ludzkości.

is neither timeless nor universal.

Jak mógłby wyglądać inny świat?

It's just one of countless different real worlds

Weźmy na przykład

that humans have experienced in history.

świat Ateńczyków w starożytnej Grecji.

What, then, would another world look like?

Zwykle uważamy ich za naszych kulturowych przodków,

Well, let's look at one,

the real world of the classical Athenians in ancient Greece.

pionierów naszych zachodnich tradycji, ojców filozofii, demokracji, dramatu

Now, of course, we usually know the Athenians as our cultural ancestors,

i wielu innych rzeczy.

Ale ich świat nie przypominał naszego.

pioneers of our Western traditions, philosophy, democracy, drama

Świat Ateńczyków ożywiały rzeczy,

and so forth.

które my nazwalibyśmy niematerialnymi i nierzeczywistymi.

But their real world was nothing like our own.

Zamieszkiwali go bogowie,

The real world of the Athenians was alive with things

that we would consider immaterial and thus unreal.

duchy, nimfy, Mojry.

Ubogacały go klątwy, przysięgi, dusze

It pulsated with things like gods,

oraz różne tajemnicze i magiczne moce.

spirits, nymphs, Fates,

W tamtym świecie najważniejszymi istotami

curses, oaths, souls

nie byli ludzie, tylko bogowie.

and all kinds of mysterious energies and magical forces.

Czemu?

Indeed the most important things in their real world

Bo bogowie budzili podziw i strach.

were not humans at all, but gods.

Sprawowali kontrolę nad wszystkim, od czego zależało życie.

Nad słońcem, deszczem, plonami,

Why?

Because gods were awesome -- literally.

porodami, zdrowiem, bogactwem,

They controlled all the things that made life possible:

żeglugą, wojną.

sunshine, rainfall, crop harvests,

W Atenach czczono ponad 200 bogów,

childbirth, personal health, family wealth,

ale nie byli oni niedostępnymi bóstwami

sea voyages, battlefield victories.

spoglądającymi na ludzi z oddali.

There were over 200 gods in Athens,

Ich obecność była odczuwalna,

and they were not remote, detached divinities

bo żyli w świątyniach,

przyjmowali ofiary

watching over human affairs from afar.

i wtapiali się w tłum Ateńczyków podczas świąt, uczt i zabaw.

They were really there, immediately there in experience,

living in temples,

W świecie Ateńczyków ludzie nie żyli oddzieleni od natury.

attending sacrifices,

mingling with the Athenians at their festivals, banquets and dances.

Ich życie toczyło się według cyklu pór roku

And in the real world of the Athenians, humans did not live apart from nature.

i było zależne od plonów i zwierzyny.

Sama ziemia zamieszkiwana przez Ateńczyków

Their lives were dictated by the rhythms of the seasons

nie była niczyją własnością ani zwykłym terytorium.

and by the life cycles of crops and animals.

Była żywą boginią,

Indeed the land of the Athenians itself

matką pierwszych Ateńczyków,

was not just a piece of property or territory.

która dbała o wszystkich ich potomków,

It was a goddess, a living goddess

obdarowując żyzną glebą, wodą, kamieniem i plonami.

that had once given birth to the first Athenians

and had nurtured and cared for all of their descendants ever since,

Cokolwiek zbrukało ją krwią,

with her precious gifts of soils, water, stone and crops.

musiało zostać natychmiast wydalone poza jej granice,

Indeed, if anything should pollute her soils with unlawful bloodshed,

nieważne, czy był to człowiek, zwierzę czy oderwana dachówka.

it had to be expelled immediately, beyond her boundaries,

W świecie Ateńczyków nie było jednostek.

whether it was a man, an animal or just a fallen roof tile.

Każdy Ateńczyk był nierozerwalnie związany z rodziną,

a wszystkie ateńskie rodziny miały wspólnie żyć i pracować

And in the real world of the Athenians, there were no individuals.

All Athenians were inseparable from their families,

jako jeden żywy organizm.

and all Athenian families were expected to live together and work together

Nazywano go “demos”, czyli “lud”,

as a single body, like cells of a living organism.

a swój sposób życia „demokratia”,

They called this social body simply "demos," the people,

ale nie była to demokracja, jaką znamy dzisiaj,

bo Ateńczycy nie rodzili się jednostkami żyjącymi dla samych siebie.

and they called their way of life "demokratia,"

but it was nothing like our modern democracy,

Rodzili się, żeby służyć rodzinom i społeczeństwu,

because Athenians were not born to be individuals living for themselves.

którym zawdzięczali życie.

They were born to serve and preserve the families and the social body

Dla Ateńczyków “być człowiekiem” oznaczało coś diametralnie innego niż dla nas.

that had given them life in the first place.

Natura zaprogramowała ich do życia jako jedność

In sum,

the whole Athenian way of being human was radically different from our own.

oraz do współżycia i współpracy

Nature had programmed them to live as one, as a unitary social body,

z przeróżnymi nieludzkimi istotami,

jak chociażby 200 bogów

and it had designed them expressly to coexist and collaborate

i ich boska Ziemia-Matka.

with all manner of nonhuman beings,

Ateńczycy żyli według zasad “organizacji kosmicznej”,

especially their 200 gods

w stanie symbiozy z bogami, Matką Ziemią i ludźmi.

and their divine earth mother.

Life in Athens was thus sustained by what we can call a "cosmic ecology,"

Oczywiście nam współczesnym

a symbiotic ecology of gods, motherland and people.

tamten świat wydaje się

dziwny, egzotyczny i nierealny.

Now, of course, to us today in our real world,

we look at their real world and, well, it looks strange,

Ale ma dużo wspólnego

ze światami wielu innych ludów przeszłości,

weird, bizarre, exotic and, of course, unreal.

takich jak starożytni Egipcjanie,

But it has many major things in common

starożytni Chińczycy

with the real world experienced by numerous other premodern peoples,

i ludy przedkolonialnych Peru, Meksyku,

Indii, Bali czy Hawajów.

including, for example,

the ancient Egyptians,

ancient Chinese

We wszystkich tych światach przednowożytnych

and the peoples of precolonial Peru, Mexico,

bogowie panowali nad warunkami życia.

India, Bali, Hawaii.

Nieludzie mieli zawsze współpracować z ludźmi

In all of those premodern real worlds,

gods controlled all of the conditions of existence.

i vice versa.

A ludzie mieli służyć swojej społeczności,

Nonhumans were always expected to collaborate with humans

a nie żyć dla samych siebie jako jednostki.

and vice versa.

And humans were expected to serve their communities,

Z perspektywy historycznej

to nasza rzeczywistość jest odstępstwem od normy,

not to live for themselves as individuals.

jest egzotyczna, dziwna.

Indeed, in the grand scheme of history,

it's our real world, our reality, that is the great exception to the rule --

Tylko w naszym świecie porządek rzeczy ma charakter materialny.

the exotic one, the strange one.

Tylko w naszym świecie nieludzie zawsze podlegają ludziom.

Only in our real world is reality itself a purely material order.

I tylko w naszym świecie rodzimy się, żeby żyć jako jednostki.

Only in our real world are nonhumans always subordinate to humans.

Skąd ta inność?

Stąd, że nasza rzeczywistość jest wytworem

And only in our real world are humans born to be individuals.

nietypowego środowiska,

które powstało dopiero we wczesnonowożytnej Europie

Why this uniqueness?

Well, because our real world was shaped and forged

wraz z rewolucją naukową, Oświeceniem

in a unique environment,

a historically unprecedented environment in early modern Europe,

i śmiałym, eksperymentalnym, kapitalistycznym stylem życia.

with its scientific revolution, its enlightenment,

Mimo tej wyjątkowości

przyjmujemy, że nasz świat to ten jedyny

its novel, experimental, capitalist way of life.

i że wszyscy ludzie w historii, świadomie czy nie, też w nim żyli.

Yet, despite this uniqueness,

we just take it for granted that our reality is the one true reality,

Pomyślmy przez chwilę, jak bardzo aroganckie

that all humans in history have lived in only our real world,

jest to założenie.

Tak naprawdę oznacza ono, że my, współcześni Europejczycy, wiemy lepiej,

whether they knew it or not.

And just think for a moment of the colossal arrogance

a wszyscy inni w historii

of this assumption.

się nie znali.

Basically, we're saying, "We modern Westerners are right about reality,

Uznajemy w gruncie rzeczy, że wszystkie te cywilizacje przeszłości

and everybody else in all of history

miały po prostu szczęście,

is wrong."

Basically, we're saying that all of those extraordinary civilizations of the past

że udało im się w ogóle powstać na tak wątłej podstawie

jak mity, iluzje i błędne oceny rzeczywistości.

were really just lucky accidents,

because they were all founded on nothing more

Dlaczego jesteśmy tak pewni swego?

than myths, illusions and false ideas about reality.

Dlaczego uznajemy, że wiemy więcej?

Why are we so certain that we're right?

Dlaczego tak trudno nam traktować poważnie rzeczywistość, w której żyli dawne ludy?

Why do we just take it for granted that we know more?

Bo myślimy, że nasza nauka

Why do we struggle to take seriously the real worlds of premodern peoples?

jest jedynym źródłem prawdziwie obiektywnej wiedzy o świecie.

Ale czy słusznie?

Well, because we think our modern sciences

Od ponad 100 lat

pojęcie obiektywnej rzeczywistości jest poważnie podważane

provide the only truly objective knowledge of reality.

But do they?

przez ekspertów z wielu dziedzin,

For more than a hundred years now,

od fizyki przez biologię po filozofię.

the very idea of an objective reality has been seriously and continually questioned

Sugerują oni,

by experts in many different fields,

że rzeczywistość to nie materialny porządek rzeczy dany nam przez naturę.

from physics and biology to philosophy.

Basically, these experts would suggest

To coś, w czego tworzeniu ludzie biorą czynny udział,

that reality is not simply a material order given to us by nature.

nawiązując kontakt z otoczeniem.

It is something that humans actively participate in producing

Można na to spojrzeć tak.

when their minds interact with their environment.

Żeby nadać sens swoim doświadczeniom,

Here's a way to think about it.

nasi praprzodkowie musieli wymyślić jakiś model świata rzeczywistego.

In order to make sense of experience,

i na jego podstawie kształtowali swoje życie,

every people in the past, in effect, had to devise a model of the real world.

zwyczaje, normy i wartości.

A kiedy okazywało się, że ten model się sprawdza,

They would then use that model as the basis for their whole way of life,

all of its practices, its norms, its values.

dowodziło to jego prawdziwości,

której świadectwem było codzienne doświadczenie: „To działa!”.

And if that way of life proved to be successful in practice, sustainable,

Jak już model zakorzenił się w umysłach

then the truth of the model would be confirmed

by the evidence of everyday experience: "It works!"

i odcisnął piętno na otoczeniu,

powstawała stabilna rzeczywistość

And thus, once the model became internalized in mind

jako efekt ciągłego oddziaływania na siebie

and baked into the environment,

ludzkich umysłów i otoczenia.

the effect of a stable real world would be generated

Weźmy przykład.

by ongoing interactions between the two,

Dlaczego we współczesnym świecie panuje przekonanie,

between minds on the one hand, environments on the other.

że wszyscy rodzimy się jednostkami?

Let's take a quick example.

Bo tak stwierdziła garstka wczesnonowożytnych europejskich uczonych.

Why are we so convinced in our modern world

that we're all, ultimately, natural individuals?

Bo forsowany przez nich model świata złożony z rywalizujących ze sobą jednostek

Well, because a bunch of social scientists in early modern Europe

stał się podstawą nowego, kapitalistycznego systemu,

decided that we were,

który zapewniał niesłychane bogactwo,

and because their model of a world full of natural competitive individuals

przynajmniej nielicznym szczęśliwcom.

became the basis for a new, capitalist way of life

Bo odtąd wszystkim nam, wychowywanym w krajach kapitalistycznych,

that generated unprecedented levels of wealth --

rodziny, szkoły i społeczeństwo nieustannie wpajały indywidualizm.

at least for the lucky few --

and because all of us who've been raised in capitalist nations ever since

Bo jesteśmy traktowani jako jednostki

have been continually socialized to be individuals by our families,

przez prawie cały czas

our schools and our societies,

przez systemy kontrolujące nasze życie,

takie jak liberalna demokracja czy gospodarka kapitalistyczna.

and because we are treated precisely as individuals

almost every day of our lives

Innymi słowy,

by the structures which control those lives,

nasze umysły i otoczenie są w zmowie.

like our liberal democracy and our capitalist economy.

Chcą, żeby nasza indywidualność wydawała nam się całkowicie naturalna.

In other words,

our minds and our environment continually conspire

Podsumowując,

żaden człowiek nie doświadczał nigdy prawdziwie obiektywnej rzeczywistości.

to make our individuality seem entirely natural.

Różni ludzie doświadczają od zawsze różnych rzeczywistości,

In sum:

no human being has ever experienced a truly objective reality.

a każda z nich jest kształtowana przez model świata

będący aktualnie w użyciu, zakorzeniony w umysłach i otoczeniu.

Different peoples have always experienced different realities,

each one shaped by whatever model of the world

Innymi słowy,

ludzie od zawsze żyli w świecie złożonym z wielu rzeczywistości,

happened to be embedded in minds and environment at the time.

a nie z jednej.

In other words,

humans have always lived in a pluriverse of many different real worlds,

Na koniec trzy przemyślenia płynące tego wywodu.

Po pierwsze: musimy przestać myśleć, że żyjący przed nami

not in a universe of just one.

Let me close with three thoughts that follow from this conclusion.

byli bardziej prymitywni czy mniej światli niż współcześni ludzie Zachodu.

First of all,

we modern Westerners need to stop thinking that all premodern peoples

Ich rzeczywistość zamieszkiwana przez bogów i magiczne siły

była tak samo rzeczywista jak nasza.

are somehow more primitive or less enlightened than ourselves.

Zakorzeniła style życia,

Their real world, with all their gods and magical forces,

którym niezliczone rzesze ludzi zawdzięczały utrzymanie przy życiu

were just as real as our own.

Indeed, those real worlds

przez setki, a czasem tysiące lat.

anchored ways of life that sustained the lives of multitudes

Ich rzeczywistości były inne,

ale to nie znaczy, że gorsze.

for hundreds, sometimes thousands, of years.

Po drugie: my, współcześni ludzie Zachodu, musimy się ogarnąć.

Their real worlds were different;

(Śmiech)

they were not wrong.

Musimy być trochę bardziej pokorni.

Second:

Wszystkie nasze nadzwyczajne osiągnięcia technologiczne,

we modern Westerners need to get over ourselves.

nasza nowa, wspaniała nowoczesność

(Laughter)

We need to be a little more humble.

zagroziły przyszłości naszej planety w zaledwie 300 lat.

For all of its extraordinary technological accomplishments,

Doprowadziły do koszmarów wszelkiego rodzaju.

our brave new modern real world

has imperiled the whole future of the planet in barely 300 years.

Do rzezi całych kontynentów,

masowego wyzysku skolonizowanych,

It's made possible all manner of historical horrors:

przemysłowego zniewolenie,

genocides across entire continents,

dwóch katastrofalnych wojen,

mass exploitation of colonized peoples,

Holokaustu,

użycia broni jądrowej,

wymierania gatunków,

industrial servitude,

degradacji środowiska,

two disastrous world wars,

hodowli przemysłowych,

i oczywiście globalnego ocieplenia.

the Holocaust,

nuclear warfare,

Dowody są dostępne, jeśli ich potrzebujecie.

species extinctions,

environmental degradation,

Nasz model rzeczywistości poniósł w praktyce katastrofalną porażkę.

factory farming

and, of course, global warming.

The evidence is there if you want to see it.

Po trzecie: inne modele i inne światy są możliwe.

Our model of reality has failed catastrophically in practice.

Są ludzie, którzy żyją w nich teraz,

Third:

other models and other real worlds are possible.

w tym, co pozostało z dawnego wieloświata,

w miejscach takich jak Amazonia, Andy, południowy Meksyk,

Other worlds are being lived right now, as we speak,

północna Kanada, Australia,

in what remains of history's pluriverse,

gdzie rdzenna ludność usiłuje

in places like Amazonia, the Andes, Southern Mexico,

żyć w sposób zrównoważony, jak ich przodkowie,

Northern Canada, Australia

and all the other places where Indigenous peoples are struggling

i uchronić się przed naporem nowoczesności.

to preserve their highly sustainable ancestral ways of life

Uważam, że od tych nienowoczesnych ludzi, żyjących w przeszłości i współcześnie,

to prevent them being destroyed by modernity's ever-expanding universe.

możemy się wiele nauczyć

I suggest that all of these nonmodern peoples past and present

o bardziej zrównoważonym stylu życia w innych możliwych światach.

have so much to teach us

Tak więc zacznijmy uczyć się od nich już teraz,

about living more sustainable lives in other possible worlds.

zanim będzie za późno.

Spróbujmy poszerzyć naszą wyobraźnię.

So let's start right now to try to learn from them

Spróbujmy zacząć dopuszczać do siebie inne sposoby bycia człowiekiem

before it's too late.

Let's try to magnify our imaginations.

w innych możliwych światach.

Let's start to imagine other possible ways of being human

Dziękuję.

(Brawa i wiwaty)

in other possible worlds.

Thank you.

(Applause and cheers)