Art that transforms cities into playgrounds of the imagination | Helen Marriage

Çeviri: Dilara Güzel Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

We live in a world increasingly tyrannized by the screen,

Telefon, tablet, televizyon ve bilgisayar ekranlarımız tarafından

by our phones, by our tablets, by our televisions and our computers.

giderek daha fazla baskıya uğradığımız bir dünyada yaşıyoruz.

We can have any experience that we want,

İstediğimiz her şeyi deneyimleyebiliyor

but feel nothing.

ama hiçbir şey hissedemiyoruz.

We can have as many friends as we want,

İstediğimiz kadar arkadaş ediniyoruz

but have nobody to shake hands with.

ama el sıkışacak kimsemiz yok.

I want to take you to a different kind of world,

Sizi farklı bir dünyaya götürmek istiyorum,

the world of the imagination,

hayal dünyasına,

where, using this most powerful tool that we have,

sahip olduğumuz en güçlü aracı kullanarak

we can transform both our physical surroundings,

fiziki çevremizi dönüştürebileceğimiz bir yere.

but in doing so, we can change forever how we feel

Kendi hislerimizi ve aynı gezegeni paylaştığımız diğer insanlar hakkındaki

and how we feel about the people that we share the planet with.

hislerimizi ancak böyle yaparak sonsuza dek değiştirebiliriz.

My company, Artichoke, which I cofounded in 2006,

2006 yılında kurduğum şirket Artichoke

was set up to create moments.

böyle anlar yaratmayı amaçladı.

We all have moments in our lives, and when we're on our deathbeds,

Hepimizin hayatında belli anlar vardır.

Ölüm döşeğindeyken, işe gidip gelişlerimizi,

we're not going to remember the daily commute to work

on the number 38 bus

38 numaralı otobüsü,

or our struggle to find a parking space every day when we go to the shop.

alışveriş merkezine her gidişimizdeki park yeri sorununu hatırlamıyor olacağız.

We're going to remember those moments when our kid took their first step

Hatılayacağımız şeyler, çocuğumuzun attığı ilk adım,

or when we got picked for the football team

bir futbol takımına seçilmemiz

or when we fell in love.

veya aşık olduğumuz zamanlar olacak.

So Artichoke exists to create moving, ephemeral moments

Artichoke; fiziksel dünyayı sanatçının hayal gücünü kullanarak değiştirip,

that transform the physical world using the imagination of the artist

hareketli ve geçici anlar oluşturarak bize nelerin mümkün olduğunu

to show us what is possible.

göstermek için var.

We create beauty amongst ruins.

Yıkıntılar arasında güzellik yaratıyoruz.

We reexamine our history.

Tarihimizi yeniden gözden geçiriyoruz.

We create moments to which everyone is invited,

Herkesin katılmak ya da tanık olmak için

either to witness or to take part.

davet edildiği anlar yaratıyoruz.

It all started for me way back in the 1990s,

Her şey 1990'larda

when I was appointed as festival director in the tiny British city of Salisbury.

Salisbury'de festival direktörlüğü görevine atanmamla başladı.

You'll probably have heard of it.

Muhtemelen duymuşsunuzdur.

Here's the Salisbury Cathedral, and here's the nearby Stonehenge Monument,

İşte Salisbury Katedrali ve yakınındaki

which is world-famous.

dünyaca ünlü Stonehenge Anıtı.

Salisbury is a city that's been dominated for hundreds of years by the Church,

Salisbury, yüzlerce yıldır Kilise, Muhafazakâr Parti

the Conservative Party

ve ordu tarafından yönetilen

and the army.

bir şehir oldu.

It's a place where people really love to observe the rules.

İnsanların kurallara uymayı gerçekten sevdiği bir yer.

So picture me on my first year in the city,

Şehirdeki ilk yılımı gözünüzde canlandırın,

cycling the wrong way down a one-way street, late.

tek yönlü bir yolda, ters yönde, gecikmiş halde bisiklet sürüşümü.

I'm always late.

Her zaman geç kalırım.

It's a wonder I've even turned up today.

Bugün burada bulunmam bile bir mucize.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

A little old lady on the sidewalk helpfully shouted at me,

Kaldırımdaki yardımsever yaşlı bir kadın bana seslendi,

"My dear, you're going the wrong way!"

"Canım, yanlış yoldan gidiyorsun!"

Charmingly -- I thought -- I said, "Yeah, I know."

Çekici olduğunu düşünerek "Evet, biliyorum" dedim.

"I hope you die!" she screamed.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And I realized that this was a place where I was in trouble.

Oranın, tehlikede olduğum bir yer olduğunu anlamıştım.

And yet, a year later,

Yine de, bir yıl sonra,

persuasion, negotiation -- everything I could deploy --

ikna çabaları, müzakereler, uygulayabildiğim her şey

saw me producing the work.

bu işi yapmamı sağladılar.

Not a classical concert in a church or a poetry reading,

Kilisedeki klasik bir konser ya da bir şiir okuma değil,

but the work of a French street theater company

Faust'un hikâyesini söyleyen,

who were telling the story of Faust,

Fransız sokak tiyatrosu şirketi işi,

"Mephistomania," on stilts, complete with handheld pyrotechnics.

stilts üzerinde "Mephistomania", elde kullanılan piroteknik ile tamamlandı.

The day after, the same little old lady stopped me in the street and said,

Sonraki gün, aynı yaşlı kadın beni sokakta durdurup

"Were you responsible for last night?"

"Dün geceden sen mi sorumluydun?" diye sordu.

I backed away.

Hemen geri kaçtım.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"Yes."

"Evet."

"When I heard about it," she said, "I knew it wasn't for me.

“Bunu duyduğumda." dedi, "Benim için olmadığını biliyordum

But Helen, my dear, it was."

ama Helen, aslında benim içindi."

So what had happened?

Peki ne oldu?

Curiosity had triumphed over suspicion,

Merak, şüpheyi yenmiş,

and delight had banished anxiety.

kaygı ise yerini keyfe bırakmıştı.

So I wondered how one could transfer these ideas to a larger stage

Bu yüzden, bu fikirlerin daha büyük bir aşamaya nasıl aktarılabileceğini

and started on a journey to do the same kind of thing to London.

merak ettim ve aynı şeyi Londra'da yapmak için bir yolculuğa çıktım.

Imagine: it's a world city.

Hayal edin: O bir dünya şehri.

Like all our cities, it's dedicated to toil, trade and traffic.

Diğer şehirlerimiz gibi uğraş, ticaret ve trafiğe adanmış.

It's a machine to get you to work on time and back,

İşe zamanında gidip gelmemizi sağlayan bir makine.

and we're all complicit in wanting the routines to be fixed

Günlük işleri sabitleştirmek ve ileride ne olacağımızı öğrenebilmek

and for everybody to be able to know what's going to happen next.

istedimiz için hepimiz suçluyuz.

And yet, what if this amazing city could be turned into a stage,

Yine de, bu ilginç şehir bir sahneye, insanların yaşamını bir şekilde

a platform for something so unimaginable

akıl almaz şeyler için değiştirebilecek

that would somehow transform people's lives?

bir platforma dönüştürülebilse neler olurdu?

We do these things often in Britain.

Bunları İngiltere'de sık sık yapıyoruz.

I'm sure you do them wherever you're from.

Nereli olursanız olun, eminim siz de bunları yapıyorsunuzdur.

Here's Horse Guards Parade.

İşte At Muhafızlar Geçit Töreni.

And here's something that we do often. It's always about winning things.

İşte sıkça yaptığımız bir şey. Amaç her zaman bir şeyler kazanmaktır.

It's about the marathon or winning a war

Bir maraton veya bir savaş kazanmak

or a triumphant cricket team coming home.

ya da zafer kazanmış bir kriket takımının eve gelişi gibi.

We close the streets. Everybody claps.

Yollar kapanıyor. Herkes alkışlıyor.

But for theater? Not possible.

Peki tiyatro için? Mümkün değil.

Except a story told by a French company:

Bir Fransız firmasının anlattığı bir hikâye hariç:

a saga about a little girl and a giant elephant

Küçük bir kız ve onu 4 günlüğüne

ziyarete gelen

that came to visit

dev bir fil ile ilgili bir destan.

for four days.

And all I had to do was persuade the public authorities

Tek yapmam gereken kamu otoritelerini şehri dört gün boyunca kapatmanın

that shutting the city for four days was something completely normal.

tamamen normal bir şey olduğuna ikna etmekti.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

No traffic, just people enjoying themselves,

Trafiğin olmadığı, insanların kendilerince eğlendiği,

coming out to marvel and witness this extraordinary artistic endeavor

Fransız tiyatro şirketi Royal de Luxe'ün olağanüstü sanatsal çabasına

by the French theater company Royal de Luxe.

hayranlık duyup tanık olduğu bir etkinlik.

It was a seven-year journey,

Yedi yıllık bir yolculuktu.

with me saying to a group of men -- almost always men -- sitting in a room,

Odada oturan ve çoğunlukla erkeklerden oluşan bir gruba

"Eh, it's like a fairy story with a little girl and this giant elephant,

"Küçük kız ve koca filin hikâyesi gibi,

and they come to town for four days

şehre 4 günlüğüne geldiler.

and everybody gets to come and watch and play."

Herkes gelebilir, oynayabilir ve izleyebilir." derdim ben.

And they would go,

Onlar da

"Why would we do this?

"Bunu neden yapalım?

Is it for something?

Önemli bir şey için mi?

Is it celebrating a presidential visit?

Bir başkanın ziyaretini mi kutluyoruz?

Is it the Entente Cordiale between France and England?

Fransa ve İngiltere arasında bir dostluk anlaşması mı?

Is it for charity? Are you trying to raise money?"

Hayır için mi? Para toplamaya mı çalışıyorsun?" derlerdi.

And I'd say,

Sonra da ben,

"None of these things."

"Hiçbiri değil." derdim.

And they'd say, "Why would we do this?"

Onlar da, "Niye yapalım o zaman?" derlerdi.

But after four years, this magic trick, this extraordinary thing happened.

Ama dört yıl sonra, büyülü, beklenmedik bir şey gerçekleşti.

I was sitting in the same meeting I'd been to for four years,

Dört yıldır "Lütfen, lütfen." diyerek

saying, "Please, please, may I?"

söz istediğim aynı toplantıda

Instead of which, I didn't say, "Please."

"Lütfen." demedim. Dedim ki,

I said, "This thing that we've been talking about for such a long time,

"Uzun zamandır konuşmakta olduğumuz bu şey,

it's happening on these dates,

bu tarihlerde gerçekleşiyor

and I really need you to help me."

ve yardımınıza gerçekten ihtiyacım var."

This magic thing happened.

Büyülü bir şey oldu.

Everybody in the room somehow decided that somebody else had said yes.

Odadaki herkes, nasıl olduysa başkasının evet dediğine karar verdi.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Applause)

(Alkış)

They decided that they were not being asked to take responsibility,

Sorumluluk almaları gerektiğinin söylenmediğini belirttiler.

or maybe the bus planning manager was being asked to take responsibility

Belki de otobüs planlama müdürünün güzergah planlamalarını yapması için

for planning the bus diversions,

sorumluluk alması istenmesi gerekiyordu,

and the council officer was being asked to close the roads,

konsey görevlisinin de yolları kapatmak için,

and the transport for London people were being asked to sort out the Underground.

Londra ulaşımı için de insanların metro problemlerini çözmesinin istenmesi.

All these people were only being asked to do the thing that they could do

Herkesten bize yardımı olacak şeylerden yalnızca yapabildiklerini

that would help us.

yapmaları istenmişti.

Nobody was being asked to take responsibility.

Kimseden sorumluluk almaları istenmemişti.

And I, in my innocence, thought, "Well, I'll take responsibility,"

Ben ise, düşündüm ve dedim ki "Sorumluluğu ben alacağım."

for what turned out to be a million people on the street.

Bir milyon insanın sokaklara dökülmesini sağlayan bir etkisi oldu.

It was our first show.

İlk şov böyle gerçekleşti.

(Applause)

(Alkış)

It was our first show, and it changed the nature of the appreciation of culture,

İlk şovumuz, kamusal bir alanı, bir şeyler izlemek için

not in a gallery, not in a theater, not in an opera house,

asla bilet almayacak muhtemel seyirciler için dönüştürerek,

but live and on the streets,

kültürden zevk alma anlayışının doğasını

transforming public space for the broadest possible audience,

galeride, tiyatroda ya da opera binasında değil

people who would never buy a ticket to see anything.

canlı olarak sokaklarda değiştirdi.

So there we were.

Böylelikle buradayız.

We'd finished, and we've continued to produce work of this kind.

Bitirdik ve bu tip işler yapmaya devam ettik.

As you can see, the company's work is astonishing,

Gördüğünüz gibi, şirket muazzam bir iş çıkardı.

but what's also astonishing is the fact that permission was granted.

Ama asıl muazzam olan iznin çıkmış olmasıydı.

And you don't see any security.

Hiçbir güvenlik önlemi görmüyorsunuz.

And this was nine months after terrible terrorist bombings

Bu, Londrayı derinden sarsan korkunç terör saldırısından

that had ripped London apart.

yalnızca 9 ay sonraydı.

So I began to wonder whether it was possible

Bu tip işleri çok daha karmaşık durumlarda

to do this kind of stuff in even more complicated circumstances.

yapabilmenin mümkün olup olmadığını düşünmeye başladım.

We turned our attention to Northern Ireland,

Dikkatimizi Kuzey İrlanda'ya,

the North of Ireland, depending on your point of view.

ya da tercihinize göre, İrlanda'nın kuzeyine çevirdik.

This is a map of England, Scotland, Wales and Ireland,

Sola doğru, İngiltere, İskoçya, Galler ve İrlanda adasının

the island to the left.

haritasını görüyorsunuz.

For generations, it's been a place of conflict,

Nesiller boyu, tartışmalı bir bölgeydi.

the largely Catholic republic in the south

Güneyde Katolik cumhuriyetçiler

and the largely Protestant loyalist community --

ve birlikçi Protestan toplumuyla

hundreds of years of conflict,

30 yılı aşkın süre İngiliz askerlerin

British troops on the streets for over 30 years.

sokaklarda dolaştığı yüzlerce yıllık bir tartışma.

And now, although there is a peace process,

Şimdilerde barış süreci olmasına rağmen,

this is today in this city, called Londonderry if you're a loyalist,

eğer bu şehirde bir birlikçiysen Londonderry,

called Derry if you're a Catholic.

Katolik isen Derry olarak tanınıyorsun.

But everybody calls it home.

Yine de herkes burayı evi biliyor.

And I began to wonder

Sanat ve hayal gücüyle

whether there was a way in which the community tribalism could be addressed

bu gruplaşmanın yönlendirilebileceği başka bir alan olup olmadığını

through art and the imagination.

merak etmeye başladım.

This is what the communities do,

Bütün toplulukların her yaz

every summer, each community.

yaptıkları şey budur.

This is a bonfire filled with effigies and insignia

Karşı taraftaki insanların kuklaları ve işaretlerini

from the people that they hate on the other side.

yaktıkları bir kamp ateşidir.

This is the same from the loyalist community.

Birlikçi topluluk için de durum aynı.

And every summer, they burn them.

Her yaz, bunları yakıyorlar.

They're right in the center of town.

Tam da şehir merkezindeler.

So we turned to here, to the Nevada desert, to Burning Man,

Nevada çölüne, Burning Man festivaline döndüğümüzdeyse

where people also do bonfires,

daha farklı değerler bütünüyle

but with a completely different set of values.

kamp ateşi yakan insanlar görüyoruz.

Here you see the work of David Best and his extraordinary temples,

David Best'in çalışmasını ve Burning Man etkinliği için inşa edilen,

which are built during the Burning Man event

pazar günü ise yakılan

and then incinerated on the Sunday.

olağanüstü tapınakları görüyorsunuz.

So we invited him and his community to come,

Bunun üzerine onu ve camiasını gelmeleri için davet ettik,

and we recruited from both sides of the political and religious divide:

normalde asla bir araya gelip konuşmayacak

young people, unemployed people,

politik ve ve dindar kesimlerden

people who would never normally come across each other

genç ve işsiz insanlara

or speak to each other.

yardımcı olmaya çalıştık.

And out of their extraordinary work rose a temple

Yaptıkları sıradışı iş sonucunda

to rival the two cathedrals that exist in the town,

şehirde bulunan Protestan ve Katolik iki katedrale

one Catholic and one Protestant.

rakip olacak bir tapınak doğdu.

But this was a temple to no religion,

Ama bu bir din tapınağı değildi.

for everyone,

Herkese, hiçbir topluma değil

for no community, but for everyone.

sadece herkese aitti.

And we put it in this place where everyone told me nobody would come.

Herkesin, kimse gelmeyecek, dediği bir yere inşa etmiştik.

It was too dangerous. It sat between two communities.

Çok tehlikeliydi. İki topluluğun tam ortasındaydı.

I just kept saying, "But it's got such a great view."

Yine de "Ama manzarası harika" demeye devam ettim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And again, that same old question:

Tekrardan, aynı yıllanmış soru:

Why wouldn't we do this?

Neden bunu yapmayalım?

What you see in the picture

Resimde gördüğünüz şey,

is the beginning of 426 primary school children

onların bu fırsatı kaybetmelerini istemeyen

who were walked up the hill by the head teacher,

sınıf öğretmenleri tarafından tepeye kadar yürütülen

who didn't want them to lose this opportunity.

426 ilkokul öğrencisinin başlangıcı.

And just as happens in the Nevada desert,

Nevada çölünde daha farklı sıcaklıklarda

though in slightly different temperatures,

gerçekleşse de

the people of this community, 65,000 of them,

bu toplumun insanları, 65.000 kişinin hepsi

turned out to write their grief, their pain, their hope,

acılarını, dertlerini, umutlarını,

their hopes for the future,

gelecek hayallerini ve aşklarını

their love.

yazmaya başladılar.

Because in the end, this is only about love.

Çünkü sonunda görüyoruz ki hepsi aşk için.

They live in a post-conflict society:

Travma sonrası stres ve yüksek intihar oranının olduğu

lots of post-traumatic stress,

çatışma sonrası bir ülkede

high suicide.

yaşıyorlar.

And yet, for this brief moment --

Yine de kısa bir an için,

and it would be ridiculous to assume that it was more than that --

Katolik ve babasını 9 yaşında kaybetmiş Kevin gibi biri

somebody like Kevin -- a Catholic whose father was shot when he was nine,

yukarıda yatağında yatarken daha fazlası olduğunu düşünmek

upstairs in bed --

saçma olurdu.

Kevin came to work as a volunteer.

Kevin bu çalışma için gönüllü oldu.

And he was the first person to embrace the elderly Protestant lady

Tapınağı halka açtığımız ilk gün kapıdan giren

who came through the door on the day we opened the temple to the public.

yaşlı ve Protestan bir kadını kucaklayan ilk kişi de oydu.

It rose up. It sat there for five days.

Tapınak yükseldi ve beş gün orada kaldı.

And then we chose -- from our little tiny band of nonsectarian builders,

Sonrasındaysa, birkaç aylık dönemde bu olağanüstü işi başarmak için

who had given us their lives for this period of months

canla başla çalışan mezhepsiz inşaatçı takımımız

to make this extraordinary thing --

arasından bir seçim yaptık.

we chose from them the people who would incinerate it.

Yakıp kül etmeyi kabul edecek kişileri seçtik.

And here you see the moment when,

Karanlık, soğuk bir mart gecesinde,

witnessed by 15,000 people who turned out on a dark, cold, March evening,

katılan 15.000 insanın tanıklık ettiği,

the moment when they decided to put their enmity behind them,

düşmanlığı arkalarında bırakmaya,

to inhabit this shared space,

söylenemez şeyleri söyleyebildikleri

where everybody had an opportunity to say the things that had been unsayable,

ve "Beni ve ailemi kırdın ama seni affediyorum."

to say out loud,

diye bağırabildikleri

"You hurt me and my family, but I forgive you."

ortak bir alanda yaşamaya karar verdikleri anı görüyorsunuz.

And together, they watched

Topluluk üyeleri,

as members of their community let go of this thing that was so beautiful,

kendisini bırakmanın inşasını sağlayan duygu ve düşünceleri

but was as hard to let go of

bırakmak kadar zor olduğu

as those thoughts and feelings

bu oldukça muazzam binayı yakarken

that had gone into making it.

hep birlikte izlediler.

(Music)

(Müzik)

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)