How Your Memory Works -- and Why Forgetting Is Totally OK | Lisa Genova | TED

Transcriber:

Çeviri: Begüm Değer Soy Gözden geçirme: Ilayda Gokgoz

Geçtiğimiz haftayı düşünecek olursanız,

telefonunu bıraktığı yeri unutan oldu mu?

Dilinizin ucuna gelip bir türlü söyleyemediğiniz bir kelime,

adını hatırlayamadığınız bir oyuncu

Thinking about the past week,

did any of you forget where you put your phone?

veya arkadaşınızın önerdiği bir filmi unuttuğunuz oldu mu?

Did you have a word stuck on the tip of your tongue,

Çöpleri çıkarmayı

ya da çamaşırları çamaşır makinesinden kurutucuya taşımayı

you couldn't remember the name of an actor

or that movie a friend recommended?

ya da bakkala almak için gittiğiniz şeyi unuttunuz mu?

Did you forget to take out the trash

Burada neler oluyor, yoksa hafızanız bozuluyor mu?

or move the laundry from the washer to the dryer

Bozulmuyor.

or to pick up something from the grocery store you meant to buy?

Ne yapması gerekiyor ise onu yapıyor.

Bütün mucizevi, gerekli ve hayatımızın her yerine nüfus eden varlığına rağmen

What is going on here, is your memory failing?

It's not.

It's doing exactly what it's supposed to do.

hafızamız mükemmel olmaktan çok uzakta.

Beynimiz insanların isimlerini hatırlamak için,

For all its miraculous,

necessary and pervasive presence in our lives,

bir şeyler ertelemek için ya da gördüğümüz her şeyi listelemek için tasarlanmadı.

memory is far from perfect.

Our brains are not designed to remember people's names,

Bu kusurlar tamamen varsayılan ayarlarımız.

to do something later

En zeki akıllarda bile hafıza yanılabilir.

or to catalogue everything we encounter.

These imperfections are simply the factory settings.

Pi sayısının yüz bin rakamından fazlasını hatırlamakla ünlü adam bile

Even in the smartest of heads, memory is fallible.

karısının doğum gününü ya da oturma odasına neden geldiğini unutabilir.

A man famous for memorizing over 100,000 digits of pi

Bir çoğumuz bugün deneyimlediklerimizin büyük bir kısmını yarına unutacağız.

can also forget his wife's birthday

or why he walked into the living room.

Bu da demektir ki, hayatımızın çoğu kısmını hatırlamıyoruz.

Most of us will forget the majority of what we experienced today

Bunu bir düşünün.

Peki, neyi hatırlayıp neyi unutacağımızı ne belirliyor?

by tomorrow.

Added up, this means we actually don't remember most of our own lives.

İşte size iki çok yaygın hafıza hatası ve neden çok normal oldukları.

Think about that.

So what determines what we remember and what we forget?

Here are two examples of supercommon memory failures

Bir numara, telefonumu,

anahtarlarımı, gözlüklerimi, arabamı nereye koydum?

and why they're totally normal.

Şu andan daha uzun kalıcılığı olan bir anı yaratmak için gerekli ilk unsur

Number one, where did I put my phone,

my keys, my glasses, my car?

dikkattir.

Hafızanız devamlı bir şekilde gördüğünüz her şeyi

The first necessary ingredient in creating a memory

ve maruz kaldığınız her sesi kaydeden bir video kamera değil.

that lasts longer than the present moment

is attention.

Neye dikkatinizi veriyorsanız sadece onu hatırlarsınız.

Your memory is not a video camera

recording a constant stream of every sight and sound you're exposed to.

İşte muhtemelen size tanıdık gelecek bir örnek.

Sıklıkla Boston’dan Cape Cod’a yolculuk ederim.

You can only remember what you pay attention to.

Yaklaşık bir saatin sonunda Sagamore Köprüsü’nden geçerim,

Here's an example that will probably feel familiar.

çok büyük, dört şeritli, kaçırılamayacak bir yapı.

I often drive from Boston to Cape Cod.

About an hour into this trip I cross the Sagamore Bridge,

Yaklaşık 16 kilometre ve sadece 10 dakika sonra,

a really big, four-lane, cannot-miss-it structure.

bir anda merak ederim, bekle

ben o köprüden çoktan geçtim mi?

And then about 10 miles and a mere 10 minutes later,

Köprüden geçtiğimi hatırlayamam

çünkü o anı daha en başından oluşturulmadı.

I'll suddenly wonder, wait,

did I already go over the bridge?

Duyularımın bilgiyi algılaması yeterli değil.

I can't recall going over the bridge

because that memory was never created in the first place.

Beynim, duyusal bilgileri dikkatin nöral girdisi olmadan

It's not enough for my senses to perceive information.

kalıcı bir anı olarak sabitleyemez.

My brain can't consolidate any sensory information into a lasting memory

O köprüden sayısız kez geçtiğim için ve

muhtemelen o an bir şeyler düşündüğüm ya da sesli kitap dinlediğim için,

without the neural input of attention.

yani dikkatim başka bir yerde olduğundan,

So because I've driven over that bridge countless times

köprünün üzerinden geçtiğimin anısı beynimden saniyeler içinde iz bırakmadan

and because I was probably lost in thought or listening to an audio book,

kaybolup gitti.

so my attention pulled elsewhere,

Birinin ne dediğini, henüz tanıştığınız birinin adını,

the experience of driving over it slipped out of my brain within seconds,

arabayı nereye park ettiğinizi ve kocaman bir köprüden geçip geçmediğinizi

gone without a trace.

The number one reason for forgetting what someone said,

unutmanızın birinci sebebi

dikkat yetersizliğidir.

the name of a person you just met,

where you parked your car

İki numara,

“Ah, onun adı neydi?

and whether you already drove over a really big bridge

Bir gün HBO’nun “The Sopranos” isimli dizisinde Tony Soprano karakterini

is lack of attention.

Number two,

canlandıran aktörün ismini hatırlayamadım.

"Oh, what is his name?"

Beynimin bir yerinde onun isminin olduğunu biliyordum

One day I couldn't come up with the name

ve onun hakkında her türlü şeyi size anlatabilirdim,

of the actor who played Tony Soprano in the HBO series "The Sopranos."

ama ismini bir türlü çıkaramadım.

I knew his name was stored somewhere in my brain,

En sonunda pes ettim ve ismini arattım.

“Tony Soprano’yu canlandıran aktör.”

and I could tell you all kinds of things about him,

James Gandolfini.

but I could not produce his name.

Evet, işte o.

I eventually gave up and googled it.

Bildiğiniz kelimeyi hatırlayamama, dilimin ucunda durumu olarak da bilinir,

"Actor who played Tony Soprano."

hafıza kusurlarının en yaygınlarından biridir.

James Gandolfini.

Yes, that's it.

Bir kelimeyi hatırlamaya çalışırsınız, genellikle özel isim olur bu,

Blocking on a word, also called tip of the tongue,

ama hatırlayamazsınız, ne yaparsanız yapın onu bir komutla geri getiremezsiniz.

is one of the most common experiences of memory failure.

Bu neden olur?

You're trying to come up with a word, most often a proper noun,

“Dilimin ucunda” durumu aradığınız kelimeye bağlı olan nöronların kısmen

but you cannot, for the life of you, retrieve it on demand.

ya da zayıf aktivasyonu sonucunda meydana gelir.

Why does this happen?

Blocking on a word can occur when there's only partial

Sıklıkla anlamsal veya ses olarak

genel hatlarıyla benzer kelimeler aklımıza gelir.

or weak activation of the neurons

that connect to the word you're looking for.

Bu dolaylı olarak benzer olan kelimeler maalesef daha çok

We often come up with a loosely related word instead,

hedefin çirkin kız kardeşi olarak adlandırılmaktadırlar.

something similar in sound or meaning.

Ve dahası maalesef

bu çirkin kız kardeşlere odaklanmak durumu sadece daha kötü hale getirecektir.

These obliquely related words are rather unfortunately called

the ugly sister of the target.

Bu tuzaklar beyin aktivitenizi aradığınız kelimeye değil

And even more unfortunately,

zeroing in on an ugly sister will only make the situation worse.

kendilerine giden nöral yollara yönlendiriyor.

Böylece aradığınız kelimeyi geri getirmeye çalıştığınızda

These decoys lead your brain activity down neural pathways that go to them

tek karşılaştığınız şey çirkin kız kardeş oluyor.

and not to the word you're looking for.

Bir örnek verelim.

Geçenlerde erkek arkadaşıma sordum,

So now when you try to retrieve the word in question,

“Şu ünlü sörfçünün adı nedir?

all you can come up with is the ugly sister.

Lance mi?

Hayır, Lance değil.”

Here's an example.

I recently asked my boyfriend,

Kimin hakkında konuştuğumu biliyordu,

ama o da ismini hatırlayamadı.

"What's the name of that famous surfer?

İkimiz de afallamıştık.

Lance?

Anlaşılan pat diye yanlış ismi söylemem

No, it's not Lance."

He knew who I was talking about,

erkek arkadaşımın beynini Lance Armstrong’a yönlendirmişti,

but he couldn't come up with it either.

We were both stumped.

yani, çirkin kız kardeşe.

And turns out my blurting out the wrong name

Artık yanlış nöral mahalleye sıkışmıştı ve oradan çıkamıyordu.

set my boyfriend's brain to Lance Armstrong,

Çirkin kız kardeş ayrıca şu olguyu da açıklar.

the ugly sister.

Daha sonrasında, kelimeyi aramayı bıraktığınızda

Now, he was stuck in the wrong neural neighborhood and couldn't get out.

aradığınız kelime bir anda, görünüşte sebepsiz yüzeye çıkıverir.

The ugly sister also explains this phenomenon.

Much later, once you've stopped trying to find the word,

Laird Hamilton.

Evet, bu o.

Bu neden olur?

it suddenly bubbles to the surface, seemingly out of nowhere.

Arayışı sonlandırarak,

beyniniz çirkin kız kardeş hakkında düşünmeyi bırakır

Laird Hamilton.

Yes, that's it.

ve doğru nöron takımına aktive olması için bir şans verir.

Why does that happen?

By calling off the hunt,

Dilin ucunda olma durumu,

your brain can stop perseverating on the ugly sister,

özellikle bir kişinin ismini hatırlayamama tamamen normal bir durum.

giving the correct set of neurons a chance to be activated.

Yirmi beş yaşındakiler bir haftada bir çok kez bu durumu deneyimleyebilir,

Tip of the tongue,

especially blocking on a person's name, is totally normal.

ama genç insanlar bunu çok takmazlar, ki bunun bir nedeni ileri yaşa bağlı

hafıza kaybı ve Alzheimer’ın onların radarlarında bile olmaması.

Twenty-five-year-olds can experience several tip of the tongues a week,

Ve ebeveynlerinin aksine,

but young people don't sweat them, in part because old age,

onlar akıllı telefonlarını dış kaynak olarak kullanmaktan çekinmezler.

memory loss and Alzheimer's are nowhere on their radars.

Ki bu da beni başka önemli bir noktaya getiriyor.

Bir çoğunuz hatırlayamadığınız kelime için Google’ı kullanırsanız

And unlike their parents,

they don't hesitate in outsourcing the job to their smart phones.

hile yaptığınızdan ve soruna katkıda bulunduğunuzdan endişe ediyorsunuz,

Which brings me to an important point.

hafızanızı zayıflattığını da.

Many of you are worried that if you use Google to look up your blocked words

Google’ın dijital bir amneziye sebep olacak yüksek teknoloji bir koltuk değneği

then you're cheating and contributing to the problem,

olduğundan endişeleniyorsunuz.

Bu inanç yanlış bilgilendirmeden ibaret.

weakening your memory.

Tony Soprano’yu oynayan aktörü internette aratmak

You're worried that Google is a high-tech crutch

that's going to give you digital amnesia.

benim hafızamı herhangi bir şekilde zayıflatmıyor.

This belief is misinformed.

Keza, mental olarak acı çekmek

Looking up the name of the actor who played Tony Soprano

ve onun ismini kendi kendime hatırlamaya çalışmak

doesn't weaken my memory's ability whatsoever.

benim hafızamı güçlendirmiyor

Likewise, suffering through the mental pain

ya da bir kupa kazandırmıyor.

and insisting on coming up with his name on my own

Hafızası uğruna savaşıp ölen biri olmanıza gerek yok.

Dilinizin ucuna kelime takılması

doesn't make my memory stronger

or come with any trophies for doing so.

hatırlama eylemindeki tamamen normal bir aksaklıktan ibaret,

You don't have to be a memory martyr.

beynimizin nasıl organize edildiğinin bir yan ürünü.

Having a word stuck on the tip of your tongue

Eğer görmekle ilgili sorununuz varsa gözlük takarsınız,

is a totally normal glitch in memory retrieval,

eğer bir kelime dilinizin ucuna takıldıysa

Google kullanmanız için de ben size izin veriyorum.

a byproduct of how our brains are organized.

Hafıza inanılmaz

You wear glasses if your eyes need help seeing,

ve hemen hemen yaptığımız her şeyin işleyişi için gerekli bir şey;

you have my permission to use Google

if a word is stuck on the tip of your tongue.

ama aynı zamanda annenizi aramayı,

Memory is amazing

gözlüklerinizi nereye koyduğunuzu

and is essential for the functioning of almost everything we do,

ve salı günü ne yemek yediğinizi unutacaktır.

but it will also forget to call your mother,

Sinir bozucu ama tanı koyma, panikleme ya da utanma sebebi değil.

where you put those glasses,

Unuttuğumuz çoğu şey insan olmanın sadece normal parçalarından ibaret.

and what you ate for lunch last Tuesday.

Frustrating, but not a cause for diagnosis, panic or shame.

Teşekkürler.

David Biello: Sizi ayakta alkışlamak için seyirci yerine geçeceğim.

Most of what we forget is just a normal part of being human.

Ben şahsen çok daha iyi hissediyorum. Bunun için teşekkürler.

Thank you.

David Biello: I will stand in for the audience

Bence hepimiz hafızamız hakkında biraz endişeleniyoruz,

to give you my own personal standing ovation.

özellikle de bu pandemi sonrasında.

I personally feel so much better.

Ve gördüğüm üzere şimdiden seyircilerimizden bazı sorularımız var.

So thank you for that.

I think we all get a little concerned about our memories,

Ama sorulara geçmeden önce, önemli ve kişisel bir soru sormak zorundayım.

particularly after this pandemic.

O da şu: endişelenmeli miyim?

And I see that we already have some questions from the audience.

çünkü ne zaman kalkıp başka bir odaya gitsem,

But before we get into that, I have to ask one very important personal question,

neden oraya gittiğimi unutuyorum.

Bu sıkıntılı bir durum mu?

which is, should I be worried,

Endişelenmeli miyim?

because every time I get up and go to another room,

LG: Hayır, endişenmemelisin.

Ve bu benim yeni yazdığım kitabı neden yazdığıma dair en büyük ipuçlarından biri,

I forget why I've gone there.

Is that is that troubling?

Özellikle 40 yaş üzerinde normal unutma olayları yaşayan çok fazla insan var.

Should I be nervous?

LG: No, you should not be nervous.

And that's one of the big take-homes of why I wrote the book I just wrote,

ama buna kilitleniyoruz

ve “Aman tanrım, aklımı mı kaybediyorum yoksa,

there's so many people, especially over the age of 40,

Alzheimer mı olacağım?” diye düşünüyoruz.

who experience normal moments of forgetting

Bunu yaşadığınızda ne oluyor size açıklayayım--

but now we are keyed into it

uyku saati, yatak odasındasınız, ve bir kitap okumak için hazırlanıyorsunuz

and we think, "Oh, my God, does this mean I'm losing my mind,

uykudan önce bunu yaparız değil mi?

I'm going to get Alzheimer's."

So here's what happens when you have that --

Ve gözlüklerinizi unuttuğunuzu fark ediyorsunuz.

so you're in your bedroom and you're getting ready to read a book,

Mutfakta olduğunu düşünüyorsunuz.

Mutfağa iniyorsunuz

it's bedtime,

ve bir bellek yarattınız, sonrasında ne yapmaya niyetlendiğinize dair.

that's what you do before bed.

And you realize you've forgotten your glasses.

Buna ileriye yönelik hafıza denir.

And you're like, they're probably in the kitchen.

Yani planlamak gibi -- bunu her zaman yaparız değil mi?

So you go walk down to the kitchen

“Markete gittiğimede süt almam lazım.”

and you created the memory,

the intention of what you plan to do later.

That's called your prospective memory.

“Annemi aramayı unutmamalıyım.”

So it's like, I intend -- we do this all the time, right?

“Kuru temizlemeye uğramayı unutmamalıyım.”

Bunlar ileride yapmayı planlandığımız şeyler.

"When I go to the grocery store later, I need to buy milk."

Beynimiz bu konuda çok berbat, hem de özü itibariyle berbat.

"I need to remember to call my mother."

"I need to remember to pick up the dry cleaning," right?

Bu yüzden insanlar yapılacak listesi oluşturup telefonlarına kaydettiklerinde

These things that we plan to do in the future.

hile yapmış gibi hissediyorlar.

Our brains are terrible at them, like, inherently terrible.

Aslında bu iyi bir taktik, değil mi?

Pilotlar da uçaktan önce tekerlekleri indirmeleri

So people feel like they're cheating if they create to-do lists, checklists,

gerektiğini hatırlamak için ileriye dönük hafızalarına güvenmiyorlar.

put it in their phone.

Başkasına yaptırıyorlar.

No, this is just good practice, right?

Beynini değil, kontrol listesini kullan, değil mi?

So pilots don't rely on their prospective memories

to remember to put down the wheels before landing the plane.

Yani, kontrol listesini kullanmak iyi bir taktik.

Neyse, bir niyet belirlediniz,

They outsource the job.

bir anı, mesela mutfağa gittiğimde

Don't use your brain, use the checklist, right?

gözlüklerim orada mı bakacağım gibi.

So, like, using a checklist is sound practice.

Mutfağa gidiyorsunuz ve “Burada ne işim var bilmiyorum.” diyorsunuz.

So anyway, you made this intention,

Bunun bir nedeni, ileriye dönük hafızanın berbat olması.

this memory of, like, when I get to the kitchen,

I'm going to look for glasses.

Ama ondan bunu sadece 10 saniye boyunca hatırlamasını istedik.

You show up in the kitchen, you're like, "I don't know why I'm here."

“Saat 4′te Zoom toplantısına katılmam gerektiğini hatırlamalıyım.” demedik.

Part of the reason is prospective memory sucks.

Peki, ne oluyor?

But we've only asked it to remember something for 10 seconds.

Bu durumun bir diğer açıklaması bağlamla ilgili.

It's not like, "Oh, I need to remember to go to my Zoom meeting at four o'clock."

Şöyle ki, hafıza bağlamdan çok fazla etkilenir.

So what's going on?

İpuçları, bağlantılar,

The other key in this situation has to do with context.

duyusal bilgi, duygusal bilgi, kendi duygu durumumuz,

So memory is very much influenced by context.

hatırlamaya çalıştığımız şeyle bağlantılı olan her şey.

The cues, the associations,

Yani, bağlam bir bellek yaratmamıza

the sensory information, the emotional information, our mood,

ve o belleği geri çağırmamıza yardımcı olur,

anything that is linked to the thing we're trying to remember.

çünkü belleğimiz bir ilişkiler nöral ağına bağlıdır.

So context helps us form a memory

Yatak odasındayken, ihtiyaç duyduğunuz bütün ipuçları oradaydı, değil mi?

and context helps us retrieve that memory

Kitaplık, okuduğunuz kitap, saat, yatma zamanı, diyorsunuz ki

because memory is the connected neural network of associations.

“Gözlüklerime ihtiyacım var.”

So in the bedroom, all the cues for what you needed were there, right?

Sonra mutfağa gidiyorsunuz ve bu sefer,

“Aç mıyım? Susadım mı?” diyorsunuz.

The bookcase, the book you're reading, the time of day, it's bedtime,

Çünkü ipuçları buna işaret ediyor,

“Yemekle ilgili bir şey mi? Ne?”

"Oh, I need glasses."

Gözlüklerin farkına bile varmıyorsunuz.

You show up in the kitchen and you're like,

Yani, bir odaya girip kendinize neden

"Am I hungry? Am I thirsty?"

orada olduğunuzu sorduğunuzda,

Because, right, the cues are signaling,

delirmiyorsunuz, bu bir Alzheimer başlangıcı değil,

"Is it a meal? Is it what?"

And not the glasses that you didn't notice.

hafızanız berbat değil.

So when you walk into the room and you're like,

Şuanda olduğunuz odaya gelmeden önce bulunduğunuz odaya gidin,

"I don't know why I'm here,"

you're not going crazy, you're not getting Alzheimer's,

bunu zihnen ya da fiziksel olarak yapabilirsiniz,

your memory isn't terrible.

ve orada bulunan ipuçlarını hayal edin, demin hatırlayamadığınız şeyin

It's, go back to the room you were in before you landed in this one,

anında aklınıza geldiğini göreceksiniz.

either in your mind's eye or physically do it

DB: İzleyici üyelerimizin birkaçından, Mel ve Lorraine de dahil

and imagine the cues that were there and it will instantly deliver

what you were completely befuddled by a moment ago.

bu durumun diğer tarafı hakkında gelen bir soru var.

Hangi tür bellek ipuçları bir anormalliğe işaret eder

DB: So a question that's come in from a number of our audience members,

ya da ne zaman daha ileri bir

including Mel and Lorraine, is the flip side of this.

So when would you consider,

test ve kontrol sürecine girmeniz gerektiğini düşünürsünüz?

or what kinds of memory cues would be signs of abnormality

LG: Bu soruyu sevdim,

çünkü bence çok uzun süre boyunca bu noktada bir kopukluk yaşandı,

or you should get further testing and checking?

yani insanlar, boyunlarından aşağısının

LG: Oh, I love this question, too,

sağlığı üzerinde bir etkileri olduğunu

because I think that for too long there's been this disconnect with,

rahatça düşünüyor, değil mi?

Özellikle de kalp sağlığı için,

birçoğumuz attığı adımları sayıyor

you know, people are comfortable thinking

ya da doktora gidip tansiyonunu ölçtürüyor.

about having an influence over their health

from the neck down, right?

Yüksek kolestrolüm var mı diye bakıyor.

So especially with heart health,

Bu faktörleri nasıl etkileyebileceğini sorguluyor, değil mi?

a lot of us count our number of steps

or we'll go to the doctor and get blood pressure taken.

İleride kalp krizi geçime olasılığımı nasıl etkileyebilirim?

And do we have high cholesterol?

How can I influence these factors, right?

Ama birçok insan beyin sağlığı üstünde herhangi bir etkisi olduğunu düşünmüyor.

How can I influence the likelihood that I'll get a heart attack later?

Bu yüzden de bu soru çok iyi,

neyin farkına varabilirim?

Ve bu bilgiyle ne yapabilirim?

But most people don't think they have any influence over their brain health.

Panik olma ve kimseye bundan bahsetme.

And so this question is great because it's like,

Beyinle ilgili olup biten her şeyle ilgili ciddi bir utanç ve etiketleme var,

well, what can I notice?

And then what do I do with that information, right?

özellikle de hafızayla ilgili.

So, like, don't just panic and don't tell anyone.

Ama bu doktorunuzla konuşulacak

bir bilgi haline geliyor.

There's so much shame and stigma attached to anything going on with the brain

Peki, biliş nedir?

and particularly memory.

Hafızanız bugün nasıl

ve bundan bir yıl sonra nasıl gözüküyor?

But this becomes information

that you can be in conversation with your doctor about.

Değişiyor mu?

Farlılıklar neler?

Mesela insanların isimlerini unutmak

So what is your cognition?

What is your memory today

tamamen normal.

and what does it look like a year from now?

İsimler bir bakıma nörolojik çıkmaz yollarda yaşıyor,

Is it changing?

And so what are the differences?

yani, birçok şey onlarla bağlantılı,

So forgetting people's names,

ama işin sonunda kelimeleri hatırlamak oldukça zor,

totally normal.

Names sort of, live in, like, little neurological cul de sacs

sokağın sonundaki o eve gitmek zorundasınız ve

like, ultimately lots of things connected to them,

evin tek bir girişi var.

Cins isimler ve sıfatlar ise

but really hard in the end to just produce the words,

ABD’deki Main Street’in kavşaklarında ve

you've got to get to that house at the end of that street,

oralara birden fazla yoldan ulaşabilirsiniz

there's only one way in.

Whereas common names, common nouns are like,

ve giriş çıkış da oldukça kolay.

Cins isimleri sıklıkla unutuyorsanız --

in the intersections on Main Street, USA,

mesela, “Yazı yazmak için kullandığımız şeyin adı neydi?

like, you can get, there are a number of different ways,

and it's super easy to get in and out.

Yazı yazdığımız şey. Neydi o?”

If you start forgetting common words frequently --

“Kalem?” “Evet!” --

so if I'm like, "Oh, what's the name of the thing you write with?

Bu yaşanmaya başlarsa bir anlamı olabilir.

Alzheimer olmak zorunda değil.

The thing you write with. What's that"

Hafızayı geri çağırma ya da yeni anılar üretme sorunlarının

"Pen?" "Yeah" --

if that starts happening, that could be something.

birçok nedeni olabilir.

Doesn't have to be Alzheimer's.

Uyku eksikliği,

B12 eksikliği gibi birçok şey olabilir.

There are lots of reasons for having issues with retrieving memories

Hemen Alzheimer’ı düşünmek zorunda değilsiniz.

Ama bu umarım üzerine eğilebileceğiniz bir şeydir.

making new memories.

It can be sleep deprivation,

Tekrar söylüyorum, beyin sağlığınızın üstüne düşün.

it could be B12, it can be lots of things.

Bir diğer şey, nesnelerin nasıl çalıştıklarını ve amaçlarını

So you don't have to just jump to Alzheimer's.

But it is something that you can hopefully address.

anlamakla ilgili.

Mesela, arkadaşım Greg O’Brien Alzheimer hastası ve

Again, be involved in your brain health.

benim çok sevdiğim ve kitabımda da kullandığım şu örneği veriyor,

The other has to do with understanding how things work,

what things are for.

birçok insan arabasını nereye park ettiğini hatırlayamadığını söyler.

So, like, my friend Greg O'Brien has Alzheimer's

Geçen gün bana da oldu.

and he uses the example which I love and I used in my book is,

Alışveriş merkezindeydim,

dışarı çıktım ve arabamı park ettiğim yeri hatırlayamadım.

a lot of people say I can't remember where I parked my car.

Bu kesinlikle oldu.

Greg’se, Alzheimer hastası arkadaşım, eğer bir yere giderse,

That happened to me the other day.

I was in the mall, I got out,

hala araba kullandığı zamanlarda,

I couldn't remember where in the garage I parked the car.

arabasını park edip dışarı çıkıyor, bir dakikalık bir iş yapıyor.

I've certainly done this.

For Greg, who has Alzheimer's, it's he drives somewhere,

Onun örneği çöp atmaktı.

“Çöpe gidip çöpü attım,

back when he used to drive,

arkamı döndüm ve arabamın önünde duruyordum.

parks his car, gets out, like, does something for a minute.

Arabamı tanımadım.”

So his example's the dump.

Bu anlamsal bellek.

"I went to the dump, threw the trash out,

O araba benim sarı cipimdi ve onu tanımadım.

turned around standing in front of my car.

Ya da B seçeneği, oraya arabayla geldiğini unutmak.

Don't recognize it as mine."

So that's a semantic memory.

Bu ise olaysal bellek, olanlara dair hafızamız.

That car is my yellow jeep and I don't recognize it.

Yani, birkaç dakika önce

arabayı çöp atmaya geldim ve şimdi bunu yaptığımı hatırlamıyorum.

And then B, forgets that he drove there.

Bu durum “Dördüncü mü yoksa beşince seviyeye mi park etmiştim?“le aynı değil.

So that's an episodic memory, a memory for what happened.

So just a few minutes ago,

I drove to the dump and now I don't remember that I did that.

DB: Evet.

George Weiss,

daha iyi hatırlamamıza yardımcı olma noktasında,

And so that's not the same as, like, "Did I park on level four or five?"

yeme alışkanlıklarımızın hafıza kaybına etkisini öğrenmek istiyor

DB: Yeah.

So George Weiss,

in the helping-us-remember-better vein,

ve nöronları daha iyi hatırlamaları için çalıştırmak mümkün mü,

wants to know can diet help us to avoid memory loss

çapraz bulmacalar ya da derin ilişkiler yoluyla,

bunu merak ediyor.

and can you, kind of, exercise your neurons into better memory

Kafanı hayır anlamında sallıyorsun, yani bu kısa cevap.

through crossword puzzles or deeper relationships

LG: Evet ve hayır. Bu soruyu da çok sevdim, teşekkürler.

Evet, herkese söylediğim gibi, bunun gerçek bir hilesi yok,

or anything like that?

You're shaking your head no, so that's the short answer.

dilimin ucunda hissini engelleyecek ya da

LG: Yes and no. Again, I love this question, so thank you.

bir sonraki TED konuşmanızı ezberlemenize yardımcı olacak

Yeah, so I tell folks, like, there's no real gimmick to this,

bir vitamin desteği falan.

like there's no supplement I can give you

Bir takviye yok,

çapraz bulmacalar bunun yolu değil,

that's going to keep you from experiencing a tip of the tongue

bunu kim başlattı bilmiyorum.

or help you memorize your next TED Talk.

Çapraz bulmaca çözerken --

Like, there's no supplement,

yani ne yaptığınızı düşünün--

zaten bildiğiniz kelimeleri geri çağırıyorsunuz.

the crossword puzzles are not the thing,

I don't know who started that one.

Yani bu kelimeleri hatırlamakta daha iyi olacaksınız.

So crossword puzzles are going to --

think about what you’re doing --

Ama bir çapraz eğitim değil,

sizin o gün neler olduğunu ya da bir sunumunuz varsa

you're retrieving words you already know.

So you're going to get better at remembering those words.

ne söylemeniz gerektiğini hatırlamanıza

ya da benzer günlük yaşam durumlarına bir etkisi olmayacak.

But it's not cross-training.

It doesn't then help you in your day-to-day life

O şekilde çalışmıyor.

Yeni nöral yollar da inşa etmiyor.

remember what happened that day

or again, if you have a presentation, what you have to say.

Yani, varolan bilgilerinizi geri çağırmak

nöroplastisiteye katkıda bulunmuyor,

It doesn't work that way.

It's also not building new neural roads.

bunun anlamıysa bilişsel rezervinizde denen bir yapı inşa etmek.

So retrieving information you already know

Yani, her yeni bir şey öğrendiğimizde

doesn't lend itself toward neuroplasticity,

aslında yeni nöroanatomik ve nörokimyasal

which is in building something called a cognitive reserve.

bağlantılar inşa ediyoruz.

So every time we learn something new,

Yani, düşünürseniz --

we're actually building new neuroanatomical

beyniniz sadece kafatasının içinde, siyah bir kutuda yer alan

and neurochemical connections.

pembe bir kütle değil,

And so if you imagine --

oldukça dinamik bir organ ve sürekli değişiyor.

your brain isn't just this pink blob in your skull,

Genleriniz de olanlarla etkileşim halinde.

in this little black box in your head,

Ne yaptığınız, deneyimlediğiniz ve hissettiğinizle etkileşim kuruyor

it's a very dynamic organ and it's changing constantly.

ve değişiyor.

Ne kadar öğrenirsek, o kadar bağlantı inşa ediyoruz.

And your genes are interacting with what happens.

It's interacting with what you do and experience and feel,

Ve bu önemli,

çünkü eğer bir patoloji deneyimlemeye başlarsanız,

and it changes.

Alzheimer başlangıcı gibi bir durum,

And the more we learn, the more connections we build.

ya da Alzheimer hastası olmanız durumunda,

And this is important

because if you do start to experience some pathology,

rezerviniz böylece sağlam oluyor.

Sorunlar veya sapmalar

that is sort of, pre-Alzheimer's,

karşısında kullanabileceğiniz yedek bağlantılarınız oluyor.

or if you start to get Alzheimer's,

Yani, yeni şeyler öğrenmek bir yol.

you actually have a lot of reserve.

Egzersiz yapmanın da demans riskini yarı yarıya

You have back-up connections

that can dance around any problems or detours.

azalttığı görülmüş.

Günlük olaraksa,

So learning new things is one way.

uykunun çok önemli olduğunu biliyoruz,

Exercise has been shown to decrease your risk of dementia

by up to a half.

hem Alzheimer’ı önlemede hem de şuanki hafızanız için.

Just day-to-day,

we know that sleep is massively important,

Yani bugün yarattığım bellek

both for preventing Alzheimer's and for your memory today.

ben uyurken uzun süreli ve sağlam anılar,

uzun süreli, sağlam değişimler ve nöral bağlantılar oluşturuyor.

So the memories that I make today

become long-term, stable memories,

Ve uykunun, bu sürecin gerçekleştiği belli bir evresi var.

become long-term, stable alterations and neural connections while I sleep.

Yani uyku, hiçbir şeyin yapılmadığı pasif bir süreç değil.

Oldukça yoğun biyolojik bir süreç.

And it's during certain phases of sleep that this process happens.

Bugün edindiğiniz bilgiler ve deneyimleri sabitliyor.

So sleep is not this passive state of doing nothing.

It's a very busy biological state.

Yani bu oldukça önemli.

Bugün yeterince uyumadıysam, yarın olduğunda

And so it's locking in the information and experiences you learn today.

şöyle olacak --

frontal lobum günlük işini yapmak istemeyecek ve

And so that's superimportant.

Then tomorrow, if I didn't get enough sleep tonight,

dikkatini verme işini yapmak istemeyecek, değil mi?

I'm going to --

Ağır olduğunu hissedeceksin, “Dikkatimi veremiyorum. Neden?” gibi.

my frontal lobe's not going to want to drag itself into its day job

Eğer dikkatini veremezsen, bugün olmayacak olan ne?

and do the work of paying attention today, right?

Yani hatıralar.

You feel sluggish, like, "Ah, I can't pay attention. What?"

Bu yüzden dünü hatırlamayacağım

ve bugün yeni hatıralar yaratamayacağım,

If I can't pay attention, what's not going to happen today?

sadece uykumu iyi almadığım için bir çeşit amnezim olacak.

Making new memories.

DB: Doğru.

So I'm not going to remember yesterday,

LG: Her gece yedi ila 9 saat arasında uyku --

I'm not going be able to make new memories today,

bilim bu konuda çok açık

I have a form of amnesia just from not getting enough sleep.

insan türü olarak minimum buna ihtiyaç duyuyoruz.

DB: Right.

LG: So seven to nine hours a night has been shown --

Neler yediğinize gelirsek, yine söylüyorum ki mükemmel bir çalışma yok,

the science is superclear

that this is what we need minimally as a human species.

ya da sizin için şapkadan çıkarabileceğim bir cevap,

ya da şunu yerseniz,

And then in terms of what you eat, again, there's no perfect study,

şu besini, antioksidanı, şu tarifi denerseniz,

and there's no rabbit-out-of-a-hat I can pull for you,

hafızanız kurtulacak diyemem.

or of, like, if you eat this

Ama bize şunu gösterecek yeterince veri var,

or this nutrient, this antioxidant, this recipe,

Akdeniz beslenme biçimi, MIND diyeti,

it's going to save your memory.

yani lifli sebzeler, parlak renklere sahip yiyecekler,

It's like, no, but we know there's been enough to show us

işlenmemiş gıdalar,

that being on a Mediterranean diet, a mind diet

yağ oranı yüksek balıklar, zeytinyağı, kabuklu yemişler, fasülyeler,

so these leafy vegetables, the brightly-colored foods,

bu yiyecekler kalp ve beyin sağlığınızı ve hafızanızı gerçekten güçlendiren

the whole foods,

ve destekleyen besinler.

fatty fishes, olive oil, nuts, beans,

Yüzde yüz garantili olmak zorunda değil, değil mi?

these are the kinds of foods that really fuel and support heart health,

Bu beslenmede mükemmel olmayacaksınız,

bu sorun değil.

Genel bir yaklaşım deneyin.

brain health and memory.

Bugün genel olarak neler yedim?

And it doesn’t have to be 100 percent, folks, right?

Bu hafta genel olarak nasıldım?

You're not going to be perfect at this,

Çünkü bence gerçekçi beklentilerimiz olmalı.

and that's OK.

Try to do it overall, right?

Yani egzersiz,

Today, what did I eat overall?

This week, how did I do overall?

beslenme biçimi, uyku, stres ve yeni şeyler öğrenmek.

Because I think we need to have realistic expectations.

Ve yeni şeyler öğrenmek aynı zamanda insanlarla birlikte olmak.

So exercise,

the diet, sleep and stress and learning new things.

Eğer biriyle konuşuyorsanız,

o konuşma daha önce hiç yaşanmamış bir şey.

O andaysanız ve dikkatinizi veriyorsanız,

And learning new things is also -- it's this, it's being around people.

beyniniz oldukça faydalı bir çok uyarım alıyor demektir.

If you're in conversation,

DB: Bob bizim kapasitemiz, beyin kapasitemizle ilgili bilgi almak istiyor.

that conversation's never happened before.

So if you're present and paying attention,

your brain is getting a lot of stimulation that's superhelpful.

Belirli bir kapasitemiz var mı

o noktaya ulaştığımızda ötesine gidemeyeceğimiz,

DB: So Bob wants to know about our capacity, our brain capacity.

ya da çocukların benim yaşımdaki insanlardan

Do we have like a lifetime capacity

daha iyi hatırlamasının nedeni bu mu?

and we hit it and then that's kind of it,

Ya da bu, ne bileyim, bir şehir efsanesi mi?

or is that why children seem to remember things better

LG: Evet, bu bir mit.

than maybe folks of my age?

Beyninin sadece yüzde 10′unu kullanıyorsun fikri,

Or is that just, I don't know, an urban myth?

ya da sadece yüzde beşini kullanıyorsun,

biri rakamı daha da küçültüyor.

LG: Yeah, it's myth.

Bunu da kimin başlattığını bilmiyorum.

This idea that like, oh, you only use 10 percent of your brain

Bu doğru değil.

Biliyorsunuz, herhangi bir zamanda,

or you only use five percent of your brain,

beynimin belli kısımlarını kullanıyorum.

someone's making it smaller.

Yani şuan mesela sinirli değilim,

I don't know who started that one, either.

That's not true.

o yüzden amigdalam dinleniyor.

So, you know, at any given moment,

I'm using certain parts of my brain, right?

Büyük bir üzüntü içinde değilim,

o yüzden amigdalam şuan sakin,

So I'm not in a rage right now,

ama gözlerim açık,

bu yüzden görsel korteksim çalışıyor

so my amygdala is kind of chilling.

ve nöronlar ateşleniyor.

Like, I'm not grief-stricken,

Gözlerimi kapatmam durumunda beynimin o kısmı sessizleşir.

so my amygdala is kind of relaxed,

and I have my eyes open,

Ama bir gün içinde beynimin her kısmı muhtemelen bir noktada kullanılıyor

so my visual cortex is lit up,

and neurons there are firing.

And if I were to close my eyes, that part of my brain goes quiet.

ya da en azından buna imkanım var.

But all of my brain is being used at some point throughout the day, probably,

Beynimde kullanamadığım kısımlar yok,

sadece belli kısımlarda saklanıyor değilim.

or certainly capable of accessing it.

Bu yanlış bir inanç.

There aren't parts of my brain that I just can't seem to use

Yeriniz de kesinlikle bitmiyor.

Bir adam var, bu örneği kitabımda da kullanıyorum,

and I'm only squirreled away into certain domains.

That is a fallacy.

Akira Haraguchi,

And no, you don't run out of room.

Japonya’da yaşayan 69 yaşında mühendislik emeklisi bir adam,

So, you know, there's a man, I use his example in the book,

pi sayısının 100,000′den fazla hanesini ezberleyen adam bu.

Akira Haraguchi,

a retired engineer from Japan who at the age of 69,

Yani bizim yaşlılık indirimi ve

emeklilik ile bağdaştırdığımız bir yaşta,

he's the guy who memorized over 100,000 digits of pi, right?

o tamamen akıllara durgunluk veren bir şey yapıyor.

So at an age where we associate,

Ve eğer istersek bunu hepimiz yapabiliriz.

like, you know, senior discounts and retirements,

like, he's doing something that is kind of completely mind-blowing.

Yani, herhangi bir yaşta mümkün --

yani yaş aldıkça

öğrendiğiniz şeylerle ilgili bilgileri kaybetmiyorsunuz.

And we can all do this if we wanted to.

So no, at any age, you’re capable --

Bu öğrendikleriniz sizin semantik belleğiniz.

So as you grow older,

Yani, bir bilgi bütünü biriktirmiş olmanızın ve

you don't lose the information of stuff you've learned.

şuan bilgeliğe ulaşmış olmanızın nedeni bu.

Artık bilgilerin uyumunu gördünüz

So the stuff, your semantic memory.

ve biriktirdiğiniz bilgeliği kullanabilirsin.

So this is why you've accumulated a body of knowledge

Buna sahipsiniz.

and you've got wisdom now, right?

Bunların kaybolmaya başlayacağı yok.

Because now you know how it all fits

Bunları siz biriktirdiniz.

and you can use that wisdom you've collected.

Şunu düşünüyor olabilirsiniz,

You've got that.

“Çocukluğumdan çok da bir şey hatırlamıyorum.

It's not that that starts to go away.

Aklıma gerçekten gelmiyor,

You accumulate that.

10 yaşındayken ne olduğunu sana söyleyemem.” gibi.

And you might think like,

Bu daha çok bağlamla ilgili.

"Oh, I don't remember much from childhood.

Her şey hala orada.

Eğer New York’ta yaşıyorsan

I can't really think about,"

like, "I can't tell you what happened when I was 10."

ve etrafın gökdelenler ve şehir hayatı ile çevriliyse ve

This has more to do with context.

It's still in there.

Vermont’un kırsalında büyüdüysen,

So if, you know, if you live in New York and you’re, you know,

“10 yaşındayken ne olduğunu hatırlamıyorum.”

Eski mahallene geri git ve arabayla bir gez,

you're surrounded by skyscrapers and city life

Sögüt ağacı orada, Ms. Richards’ın evi de,

and you grew up in rural Vermont,

"And I can't remember what happened when I was 10."

işte Ms. Molansen,

işte orası da Joey’nin bacağını kırdığı yer,

Go back to your neighborhood and drive around and,

her şeyi hatırlamaya başlayacaksınız,

there's the willow tree, and there's Ms. Richards house,

çünkü bu da aynı mutfağınızdan oturma odasına gitmek,

and there’s Ms. Molansen,

oh, that's where, like, Joey broke his leg,

gözlük aramak için yatak odasından mutfağa gitmek gibi.

and like, it all will come back,

Yani, bütün bu bağlamın içinde olmak hala orada olduğunu bilmediğiniz hatıralarınızı

because, again, it's like going from your kitchen to your living room,

your bedroom to your kitchen to look for the glasses.

açığa çıkaracak.

Trilyonlarca olası bağlantılar var.

It's like, all that context will reveal memory that you have in your head.

Ve bunlar tükenmeyecek.

80 yaşındayken jonglörlük yapmayı öğrenebilirsiniz.

you didn't realize you have.

You've got trillions of possible connections.

Piyano çalmayı öğrenebilirsiniz.

Yeni bir dil öğrenebilirsiniz.

And no, you will not run out.

Yeni bir TED Konuşması dinleyebilirsiniz

You can learn to juggle when you're 80.

ve başkalarıyla paylaşabileceğiniz bir şey öğrenebilirsiniz.

You can learn to play piano.

Yani sınır yok.

You can learn a new language.

Sınırın olduğunu düşünmek için bir nedeniniz de yok.

You can listen to a new TED Talk

and learn and remember something to share with someone else.

[Kaçırmak istemeyeceğiniz düşündürücü etkinliklere erişin.]

Like, it's unlimited.

[ted.com/membership adresinden TED’e üye olun.]

There's no reason to think there's a limit to it.

[Get access to thought-provoking events you won't want to miss.]

[Become a TED Member at ted.com/membership]