How Your Memory Works -- and Why Forgetting Is Totally OK | Lisa Genova | TED

Transcriber:

Tłumaczenie: Wiktoria Piłat Korekta: Ola Królikowska

Myśląc o zeszłym tygodniu,

czy ktoś z was zapomniał, gdzie położył telefon?

Czy mieliście słowo na końcu języka,

nie mogliście przypomnieć sobie imienia jakiegoś aktora

Thinking about the past week,

did any of you forget where you put your phone?

albo filmu poleconego przez znajomego?

Did you have a word stuck on the tip of your tongue,

Czy zapomnieliście wynieść śmieci,

rozwiesić pranie

you couldn't remember the name of an actor

or that movie a friend recommended?

albo kupić w sklepie coś, co chceliście?

Did you forget to take out the trash

Co się dzieje, czy pamięć zawodzi?

or move the laundry from the washer to the dryer

Nie.

or to pick up something from the grocery store you meant to buy?

Robi dokładnie to, co ma robić.

Mimo jej niezwykłej,

What is going on here, is your memory failing?

koniecznej i stałej obecności w naszych życiach

It's not.

It's doing exactly what it's supposed to do.

pamięć nie jest doskonała.

Nasze umysły nie są stworzone do zapamiętywania ludzkich imion,

For all its miraculous,

necessary and pervasive presence in our lives,

zrobienia czegoś później

memory is far from perfect.

albo uporządkowania sobie wszystkiego, co napotykamy.

Our brains are not designed to remember people's names,

Te niedoskonałości to zwykłe ustawienia fabryczne.

to do something later

Nawet w najmądrzejszych głowach pamięć jest zawodna.

or to catalogue everything we encounter.

These imperfections are simply the factory settings.

Mężczyzna znany z zapamiętania ponad 100 tysięcy liczb cyfry pi

Even in the smartest of heads, memory is fallible.

może zapomnieć daty urodzin swojej żony

albo dlaczego wszedł do salonu.

A man famous for memorizing over 100,000 digits of pi

Większość z nas zapomni większości z dzisiejszego dnia już jutro.

can also forget his wife's birthday

or why he walked into the living room.

To oznacza, że nie pamiętamy większości naszego życia.

Most of us will forget the majority of what we experienced today

Pomyślcie o tym.

Co decyduje o tym, co zapamiętujemy, a co zapominamy?

by tomorrow.

Added up, this means we actually don't remember most of our own lives.

Tutaj pokażę dwa przykłady bardzo popularnych usterek pamięci

Think about that.

So what determines what we remember and what we forget?

i dlaczego są one normalne.

Here are two examples of supercommon memory failures

Po pierwsze, gdzie położyłam mój telefon,

moje klucze, okulary, samochód?

and why they're totally normal.

Pierwszym koniecznym elementem tworzenia pamięci,

Number one, where did I put my phone,

która trwa dłużej niż obecny moment, jest uwaga.

my keys, my glasses, my car?

Pamięć nie jest kamerą

The first necessary ingredient in creating a memory

nagrywającą stały natłok widoków i dźwięków, na które jesteśmy wystawieni.

that lasts longer than the present moment

is attention.

Możesz zapamiętać tylko to, na co zwracasz uwagę.

Your memory is not a video camera

recording a constant stream of every sight and sound you're exposed to.

Ten przykład pewnie wyda się znajomy.

Często jeżdżę z Bostonu do Cape Cod.

You can only remember what you pay attention to.

Po około godzinie jazdy przekraczam most Sagamore,

Here's an example that will probably feel familiar.

bardzo duży, czteropasmowy, konstrukcja nie do pominięcia.

I often drive from Boston to Cape Cod.

About an hour into this trip I cross the Sagamore Bridge,

A po 16 kilometrach i zaledwie 10 minutach,

a really big, four-lane, cannot-miss-it structure.

zastanawiam się, czekaj,

czy ja już minęłam ten most?

And then about 10 miles and a mere 10 minutes later,

Nie mogę sobie przypomnieć przejeżdżania przez most,

bo to wspomnienie nigdy nie zostało stworzone.

I'll suddenly wonder, wait,

did I already go over the bridge?

Nie wystarcza, że moje zmysły odbierają informację.

I can't recall going over the bridge

because that memory was never created in the first place.

Mój mózg nie może przekształcić bodźca we wspomnienie

It's not enough for my senses to perceive information.

bez neuronalnego pokładu uwagi.

My brain can't consolidate any sensory information into a lasting memory

Ponieważ przejeżdżałam przez ten most niezliczoną ilość razy

i pewnie byłam pogrążona w myślach albo słuchałam audiobooku,

without the neural input of attention.

moja uwaga była poświęcona czemuś innemu,

So because I've driven over that bridge countless times

doświadczenie przejeżdżania przez niego uciekło więc z mózgu w kilka sekund

and because I was probably lost in thought or listening to an audio book,

bez śladu.

so my attention pulled elsewhere,

Najczęstszym powodem zapominania, co ktoś powiedział,

the experience of driving over it slipped out of my brain within seconds,

imienia osoby, którą dopiero poznaliśmy,

gone without a trace.

gdzie mamy zaparkowany samochód

The number one reason for forgetting what someone said,

i czy już przejechaliśmy przez bardzo duży most,

jest brak uwagi.

the name of a person you just met,

where you parked your car

Po drugie,

“Oj, jak on ma na imię?”

and whether you already drove over a really big bridge

Pewnego dnia nie mogłam sobie przypomnieć imienia

is lack of attention.

aktora grającego Tony’ego Soprano w serialu HBO “Rodzina Soprano”.

Number two,

"Oh, what is his name?"

Wiedziałam, że jego imię jest gdzieś w moim mózgu

One day I couldn't come up with the name

i mogłam ci powiedzieć o nim najróżnorodniejsze rzeczy,

of the actor who played Tony Soprano in the HBO series "The Sopranos."

ale nie mogłam przywołać jego imienia.

I knew his name was stored somewhere in my brain,

Ostatecznie się poddałam i je wygooglowałam.

“Aktor, który gra Tony’ego Soprano”.

and I could tell you all kinds of things about him,

James Gandolfini.

but I could not produce his name.

Tak, to jest to!

I eventually gave up and googled it.

Zapomnienie słowa, nazywane też czymś na końcu języka,

"Actor who played Tony Soprano."

jest jednym z najpopularniejszych doświadczeń niepowodzenia pamięci.

James Gandolfini.

Yes, that's it.

Próbujesz sobie przypomnieć słowo, najczęściej nazwę własną,

Blocking on a word, also called tip of the tongue,

ale nie możesz za żadne skarby świata przywołać go na żądanie.

is one of the most common experiences of memory failure.

Dlaczego tak się dzieje?

You're trying to come up with a word, most often a proper noun,

Zapominanie konkretnego słowa może zdarzyć się, gdy zachodzi częściowa

but you cannot, for the life of you, retrieve it on demand.

albo słaba aktywacja neuronów,

która łączy się ze słowem, którego szukasz.

Why does this happen?

Blocking on a word can occur when there's only partial

Często odnajdujemy luźno powiązane słowo,

or weak activation of the neurons

coś podobnego w brzmieniu lub znaczeniu.

that connect to the word you're looking for.

Te nie wprost powiązane słowa są niefortunnie nazywane

We often come up with a loosely related word instead,

brzydką siostrą celu.

something similar in sound or meaning.

Co gorsza,

skupianie się na brzydkiej siostrze tylko pogorszy sytuację.

These obliquely related words are rather unfortunately called

the ugly sister of the target.

Te wabiki prowadzą twoją aktywność mózgu ścieżkami neuronowymi,

And even more unfortunately,

zeroing in on an ugly sister will only make the situation worse.

które prowadzą do nich, a nie do słowa, którego poszukujesz.

Więc gdy chcesz przywrócić zapomniane słowo,

These decoys lead your brain activity down neural pathways that go to them

możesz tylko przypomnieć sobie brzydką siostrę.

and not to the word you're looking for.

Oto przykład.

Ostatnio zapytałam mojego chłopaka,

So now when you try to retrieve the word in question,

“Jak ma na imię ten znany surfer?

all you can come up with is the ugly sister.

Lance?

Nie, to nie Lance”.

Here's an example.

I recently asked my boyfriend,

Wiedział, o kim mówię,

ale też nie mógł na to wpaść.

"What's the name of that famous surfer?

Oboje byliśmy w kropce.

Lance?

Okazało się, że zasugerowanie przeze mnie złego imienia

No, it's not Lance."

He knew who I was talking about,

skupiło umysł mojego chłopaka na Lance’u Armstrongu,

but he couldn't come up with it either.

We were both stumped.

brzydkiej siostrze.

And turns out my blurting out the wrong name

Wtedy utknął w złym neuronowym sąsiedztwie i nie mógł się wydostać.

set my boyfriend's brain to Lance Armstrong,

Brzydka siostra też wyjaśnia ten fenomen.

the ugly sister.

Później, kiedy już przestaniesz szukać słowa,

Now, he was stuck in the wrong neural neighborhood and couldn't get out.

ono nagle pojawia się z nikąd.

The ugly sister also explains this phenomenon.

Much later, once you've stopped trying to find the word,

Laird Hamilton.

Tak, tak to było!

Dlaczego tak się dzieje?

it suddenly bubbles to the surface, seemingly out of nowhere.

Poprzez odwołanie poszukiwań

twój mózg może przestać myśleć o brzydkiej siostrze,

Laird Hamilton.

Yes, that's it.

dając szansę poprawnej grupie neuronów na aktywowanie się.

Why does that happen?

By calling off the hunt,

Posiadanie czegoś na końcu języka,

your brain can stop perseverating on the ugly sister,

a w szczególności czyjegoś imienia, jest całkowicie normalne.

giving the correct set of neurons a chance to be activated.

25-latkowie mogą doświadczyć tego kilka razy w tygodniu,

Tip of the tongue,

especially blocking on a person's name, is totally normal.

ale młodzi ludzie przez to nie panikują, częściowo, bo wydaje im się,

że starszy wiek, utrata pamięci i choroba Alzheimera ich nie dotyczą.

Twenty-five-year-olds can experience several tip of the tongues a week,

W przeciwieństwie do rodziców

but young people don't sweat them, in part because old age,

nie zwlekają z przekazywaniem ich pytań telefonom.

memory loss and Alzheimer's are nowhere on their radars.

To doprowadza mnie do ważnego punktu.

And unlike their parents,

Wiele osób martwi się, że sprawdzając w Google zapomniane słówko,

they don't hesitate in outsourcing the job to their smart phones.

oszukujecie i zwiększacie problem,

Which brings me to an important point.

osłabiając pamięć.

Many of you are worried that if you use Google to look up your blocked words

Martwisz się, że Google jest technologiczną kulą inwalidzką,

która przysporzy ci cyfrowej amnezji.

then you're cheating and contributing to the problem,

To przeświadczenie jest błędne.

weakening your memory.

Sprawdzenie imienia aktora, którego grał Tony Soprano

You're worried that Google is a high-tech crutch

that's going to give you digital amnesia.

w żaden sposób nie osłabia pamięci.

This belief is misinformed.

Podobnie męczenie się z mentalnym cierpieniem

Looking up the name of the actor who played Tony Soprano

i uparta próba przypomnienia sobie tego imienia samodzielnie

doesn't weaken my memory's ability whatsoever.

nie poprawia pamięci

Likewise, suffering through the mental pain

ani nie wiąże się z żadnymi trofeami.

and insisting on coming up with his name on my own

Nie musisz być męczennikiem pamięci.

Posiadanie słowa na końcu języka

doesn't make my memory stronger

or come with any trophies for doing so.

jest całkowicie normalnym zakłóceniem w przywracaniu pamięci.

You don't have to be a memory martyr.

To produkt uboczny organizacji mózgu.

Having a word stuck on the tip of your tongue

Nosisz okulary, jeśli twoje oczy potrzebują potrzeby w widzeniu,

is a totally normal glitch in memory retrieval,

więc masz moje pozwolenie, żeby skorzystać z Google,

jeśli słowo utknie ci na końcu języka.

a byproduct of how our brains are organized.

Pamięć jest niezwykła

You wear glasses if your eyes need help seeing,

i konieczna do funkcjonowania niemal we wszystkim, co robimy,

you have my permission to use Google

if a word is stuck on the tip of your tongue.

ale ona także zapomni, żeby zadzwonić do mamy,

Memory is amazing

gdzie położyliśmy te okulary

and is essential for the functioning of almost everything we do,

i co zjadłismy na obiad w zeszły wtorek.

but it will also forget to call your mother,

Irytujące, ale to nie powód do diagnozy, paniki czy strachu.

where you put those glasses,

W większości zapominanie jest tylko zwykłą częścią bycia człowiekiem.

and what you ate for lunch last Tuesday.

Frustrating, but not a cause for diagnosis, panic or shame.

Dziękuję.

David Biello: Zastąpię widownię

Most of what we forget is just a normal part of being human.

w udzieleniu ci moich osobistych owacji na stojąco.

Teraz czuję się znacznie lepiej.

Thank you.

Dziękuję ci za to.

David Biello: I will stand in for the audience

Myślę, że wszyscy czasem martwimy się o naszą pamięć,

to give you my own personal standing ovation.

szczególnie po pandemii.

I personally feel so much better.

Widzę, że już mamy jakieś pytania z widowni.

So thank you for that.

I think we all get a little concerned about our memories,

Ale zanim do nich przejdziemy, muszę zadać ci bardzo ważne prywatne pytanie.

particularly after this pandemic.

Czy powinienem się się martwić,

And I see that we already have some questions from the audience.

jeśli za każdym razem, gdy idę do innego pokoju,

But before we get into that, I have to ask one very important personal question,

zapominam, dlaczego tam poszedłem.

Czy to jest niepokojące?

which is, should I be worried,

Powinienem się stresować?

because every time I get up and go to another room,

LG: Nie, nie powinieneś się stresować.

To jest jeden z istotniejszych powodów, dla których napisałam tę książkę.

I forget why I've gone there.

Is that is that troubling?

Jest wiele ludzi, szczególnie po czterdziestce,

Should I be nervous?

LG: No, you should not be nervous.

którzy doświadczają tych normalnych momentów zapominania,

And that's one of the big take-homes of why I wrote the book I just wrote,

jednak teraz się na tym skupiamy

i myślimy “O mój Boże, czy to znaczy, że tracę zmysły,

there's so many people, especially over the age of 40,

Zachoruję na Alzheimera”.

who experience normal moments of forgetting

To się dzieje, gdy masz ten...

but now we are keyed into it

jesteś w swojej sypialni i szykujesz się do czytania książki,

and we think, "Oh, my God, does this mean I'm losing my mind,

jest pora snu

i to zwykle wtedy robisz.

I'm going to get Alzheimer's."

So here's what happens when you have that --

Orientujesz się, że nie masz okularów.

so you're in your bedroom and you're getting ready to read a book,

Myślisz, pewnie są w kuchni.

Więc idziesz do kuchni

it's bedtime,

i tworzysz wspomnienie,

that's what you do before bed.

And you realize you've forgotten your glasses.

zamiar zrobienia czegoś później.

Nazywa się to pamięcią prospektywną.

And you're like, they're probably in the kitchen.

To tak jak “zamierzam”, robimy to cały czas, prawda?

So you go walk down to the kitchen

“Kiedy później pójdę do sklepu, muszę kupić mleko”.

and you created the memory,

the intention of what you plan to do later.

That's called your prospective memory.

“Muszę pamiętać, żeby zadzwonić do mamy”.

So it's like, I intend -- we do this all the time, right?

“Muszę pamiętać o praniu”, prawda?

"When I go to the grocery store later, I need to buy milk."

Te rzeczy planujemy zrobić później.

Nasz mózg jest w nich z natury beznadziejny.

"I need to remember to call my mother."

"I need to remember to pick up the dry cleaning," right?

Ludzie czują się jakby oszukiwali, jeśli tworzą listy zadań do zrobienia,

These things that we plan to do in the future.

zapisują je w telefonie.

Our brains are terrible at them, like, inherently terrible.

Nie, to tylko dobre ćwiczenia, prawda?

Piloci nie polegają na pamięci prospektywnej,

So people feel like they're cheating if they create to-do lists, checklists,

żeby pamiętać o wysunięciu podwozia przed wylądowaniem samolotu.

put it in their phone.

Oni “oddelegowują” pracę.

No, this is just good practice, right?

Nie używaj mózgu, użyj listy, prawda?

So pilots don't rely on their prospective memories

Korzystanie z list jest skutecznym ćwiczeniem.

to remember to put down the wheels before landing the plane.

W każdym razie tworzysz to zamierzenie,

They outsource the job.

wspomnienie.

Don't use your brain, use the checklist, right?

Kiedy pójdę do kuchni, poszukam okularów.

So, like, using a checklist is sound practice.

Wchodzisz do kuchni i nagle “Nie wiem, dlaczego tu jestem”,

So anyway, you made this intention,

Po części przyczyną jest zawodność pamięci prospektywnej.

this memory of, like, when I get to the kitchen,

I'm going to look for glasses.

Ale mamy pamiętać coś tylko przez 10 sekund.

You show up in the kitchen, you're like, "I don't know why I'm here."

To nie tak: “O, muszę pamiętać o spotkaniu na Zoomie o 16:00”.

Part of the reason is prospective memory sucks.

Więc co się dzieje?

But we've only asked it to remember something for 10 seconds.

Sedno sprawy w tej sytuacji jest powiązane z kontekstem.

It's not like, "Oh, I need to remember to go to my Zoom meeting at four o'clock."

Kontekst znacząco wpływa na pamięć.

So what's going on?

Wskazówki, powiązania,

The other key in this situation has to do with context.

informacje sensoryczne, informacje emocjonalne, nasz nastrój,

So memory is very much influenced by context.

cokolwiek powiązanego z tym, co próbujemy zapamiętać.

The cues, the associations,

Kontekst pomaga nam uformować

the sensory information, the emotional information, our mood,

i przywrócić to wspomnienie,

anything that is linked to the thing we're trying to remember.

bo pamięć jest połączona neuronową siecią powiązań.

So context helps us form a memory

W sypialni były wszystkie potrzebne wskazówki, prawda?

and context helps us retrieve that memory

Półka z książkami, które czytasz, pora dnia, nadchodzi czas snu,

because memory is the connected neural network of associations.

“O, potrzebuję okularów”.

So in the bedroom, all the cues for what you needed were there, right?

Wchodzisz do kuchni

“Czy jestem głodna? Czy jestem spragniona?”

The bookcase, the book you're reading, the time of day, it's bedtime,

W końcu wskazówki sygnalizują

“Czy to posiłek? Co to jest?”

"Oh, I need glasses."

To nie okulary, których nie dostrzegasz.

You show up in the kitchen and you're like,

Więc gdy wchodzisz do pokoju i masz tak:

"Am I hungry? Am I thirsty?"

“Nie wiem, czemu tu jestem”,

Because, right, the cues are signaling,

nie zaczyna się u ciebie Alzheimer ani szaleństwo.

"Is it a meal? Is it what?"

And not the glasses that you didn't notice.

Twoja pamięć nie jest koszmarna.

So when you walk into the room and you're like,

Po prostu wróć do poprzedniego pokoju

"I don't know why I'm here,"

you're not going crazy, you're not getting Alzheimer's,

albo oczami wyobraźni, albo idź tam

your memory isn't terrible.

i wyobraź sobie wskazówki, które tam były, a to natychmiast przywróci to,

It's, go back to the room you were in before you landed in this one,

co cię przed chwilą zamroczyło.

either in your mind's eye or physically do it

DB: Pytanie, które spływa do nas od członków widowni,

and imagine the cues that were there and it will instantly deliver

what you were completely befuddled by a moment ago.

w tym Mel i Lorraine, odnosi się do drugiej strony medalu.

Kiedy rozważałabyś...

DB: So a question that's come in from a number of our audience members,

albo które problemy pamięci byłyby abnormalne

including Mel and Lorraine, is the flip side of this.

So when would you consider,

i wymagałyby dalszych badań?

LG: To pytanie też mi się bardzo podoba,

or what kinds of memory cues would be signs of abnormality

bo sądzę, że dotąd postrzegano to inaczej.

or you should get further testing and checking?

Ludzie czują się dobrze,

LG: Oh, I love this question, too,

mając poczucie wpływu na stan zdrowia

because I think that for too long there's been this disconnect with,

od szyi w dół, prawda?

Szczególnie gdy chodzi o zdrowie serca,

wielu z nas liczy kroki

you know, people are comfortable thinking

albo idziemy do lekarza, żeby sprawdzić ciśnienie tętnicze.

about having an influence over their health

from the neck down, right?

Czy mamy cholesterol?

So especially with heart health,

Jak mogę wpłynąć na te czynniki, prawda?

a lot of us count our number of steps

or we'll go to the doctor and get blood pressure taken.

Jak mogę wpłynąć na prawdopodobieństwo, że dostanę ataku serca później?

And do we have high cholesterol?

How can I influence these factors, right?

Jednak większość ludzi nie uważa, że ma kontrolę nad zdrowiem mózgu.

How can I influence the likelihood that I'll get a heart attack later?

Dlatego to pytanie jest dobre, bo właściwie chodzi o to,

co mogę zauważyć?

A potem co mogę zrobić z tą informacją?

But most people don't think they have any influence over their brain health.

Przede wszystkim nie panikuj i tego nie ukrywaj.

And so this question is great because it's like,

Jest tak wiele wstydu i piętna związanego z tym, co się dzieje z mózgiem,

well, what can I notice?

And then what do I do with that information, right?

a tym bardziej z pamięcią.

So, like, don't just panic and don't tell anyone.

To się staje informacją,

o której możesz porozmawiać z twoim doktorem.

There's so much shame and stigma attached to anything going on with the brain

Czym jest twoje poznanie?

and particularly memory.

Jaka jest twoja pamięć dzisiaj

i jaka będzie za rok?

But this becomes information

that you can be in conversation with your doctor about.

Czy się zmienia?

Jakie są róźnice?

Także zapominanie imion osób jest całkowicie normalne.

So what is your cognition?

What is your memory today

and what does it look like a year from now?

Imiona tak jakby żyją w ślepych uliczkach,

Is it changing?

And so what are the differences?

to znaczy ostatecznie są podpięte do wielu rzeczy.

So forgetting people's names,

ale naprawdę ciężko dotrzeć do tych słów.

totally normal.

Names sort of, live in, like, little neurological cul de sacs

Musisz dotrzeć do tego domu na końcu ulicy

like, ultimately lots of things connected to them,

i jest do niego tylko jedna droga.

Podczas gdy zwykłe imiona i pospolite rzeczowniki są niczym

but really hard in the end to just produce the words,

skrzyżowania na Main Street w USA,

you've got to get to that house at the end of that street,

czyli możesz dotrzeć tam wieloma różnymi drogami.

there's only one way in.

Whereas common names, common nouns are like,

Bardzo prosto dostać się tam i wyjechać.

Jeśli częściej zaczniesz zapominać znanych słów

in the intersections on Main Street, USA,

na przykład “Jak się nazywa to, czym się pisze?

like, you can get, there are a number of different ways,

and it's super easy to get in and out.

To czym się pisze. Co to?”

If you start forgetting common words frequently --

“Długopis?” “Tak”

so if I'm like, "Oh, what's the name of the thing you write with?

Jeśli to się zacznie dziać, może to być powodem do niepokoju.

To nie musi być Alzheimer.

The thing you write with. What's that"

Jest wiele przyczyn, przez które można mieć problem

"Pen?" "Yeah" --

z przywracaniem wspomnień i tworzeniem nowych.

if that starts happening, that could be something.

Doesn't have to be Alzheimer's.

To może być niedobór snu,

B12, wiele różnych powodów.

There are lots of reasons for having issues with retrieving memories

Nie musisz od razu zakładać, że to Alzheimer.

Ale to już coś, do czego możesz się ustosunkować.

making new memories.

It can be sleep deprivation,

W każdym razie angażuj się w zdrowie twojego mózgu.

it could be B12, it can be lots of things.

Kolejny ma związek z rozumieniem, jak działają przedmioty,

So you don't have to just jump to Alzheimer's.

But it is something that you can hopefully address.

do czego one służą.

Mój przyjaciel Greg O’Brien ma Alzheimera

Again, be involved in your brain health.

i używa przykładu, który kocham i którego użyłam we własnej książce.

The other has to do with understanding how things work,

what things are for.

Wiele ludzi nie pamięta, gdzie zaparkowało samochód.

So, like, my friend Greg O'Brien has Alzheimer's

To wydarzyło mi się pewnego dnia.

and he uses the example which I love and I used in my book is,

Byłam w centrum handlowym, wyszłam

i nie mogłam przypomnieć sobie, gdzie zaparkowałam.

a lot of people say I can't remember where I parked my car.

Na pewno to zrobiłam.

Greg, chorujący na Alzheimera, kiedy gdzieś jeździ,

That happened to me the other day.

I was in the mall, I got out,

jeszcze za czasów, w których jeździł,

I couldn't remember where in the garage I parked the car.

parkował auto, wysiadał i załatwiał coś przez minutkę.

I've certainly done this.

For Greg, who has Alzheimer's, it's he drives somewhere,

Na przykład śmieci.

“Poszedłem do śmietnika, wyrzuciłem śmieci,

back when he used to drive,

obróciłem się w stronę mojego auta.

parks his car, gets out, like, does something for a minute.

Jednak nie poznałem, że jest moje”.

So his example's the dump.

To jest semantyczne wspomnienie.

"I went to the dump, threw the trash out,

Ten samochód jest moim żółtym jeepem i go nie poznaję.

turned around standing in front of my car.

Po drugie zapomina, że tam pojechał.

Don't recognize it as mine."

So that's a semantic memory.

To epizodyczne wspomnienie, pamięć o tym, co się stało.

That car is my yellow jeep and I don't recognize it.

Zaledwie kilka minut temu

pojechałem do śmietnika i teraz nie pamiętam, że to zrobiłem.

And then B, forgets that he drove there.

To nie to samo co: “Czy zaparkowałam na czwartym czy piątym piętrze?”.

So that's an episodic memory, a memory for what happened.

So just a few minutes ago,

I drove to the dump and now I don't remember that I did that.

DB: O tak.

George Weiss

w ramach pomocy w lepszym zapamiętywaniu

And so that's not the same as, like, "Did I park on level four or five?"

chce wiedzieć, czy dieta może pomóc w unikaniu utraty pamięci,

DB: Yeah.

So George Weiss,

in the helping-us-remember-better vein,

i czy można tak jakby wyćwiczyć neurony, żeby polepszych pamięć

wants to know can diet help us to avoid memory loss

przez krzyżówki, zagadki albo głębsze relacje,

czy coś w tym stylu?

and can you, kind of, exercise your neurons into better memory

KIwasz głową na nie, więc to jest krótka odpowiedź.

through crossword puzzles or deeper relationships

LG: Tak i nie. Bardzo podoba mi się to pytanie i dziękuję za nie.

Także mówię ludziom, że nie ma prawdziwej sztuczki w tym,

or anything like that?

You're shaking your head no, so that's the short answer.

nie istnieje suplement, który mogę ci dać,

LG: Yes and no. Again, I love this question, so thank you.

żebyś nie doświadczał posiadania czegoś na końcu języka,

Yeah, so I tell folks, like, there's no real gimmick to this,

ani który pomoże ci zapamiętać twoją następną prelekcję TED.

like there's no supplement I can give you

Nie ma suplementu,

krzyżówki nie pomogą,

that's going to keep you from experiencing a tip of the tongue

nie wiem, kto upowszechnił tę opinię.

or help you memorize your next TED Talk.

Krzyżówki sprawią,

Like, there's no supplement,

że myślisz o tym, co robisz,

przypominasz sobie znane ci słowa.

the crossword puzzles are not the thing,

I don't know who started that one.

Będziesz więc lepszy w pamiętaniu tych słów.

So crossword puzzles are going to --

think about what you’re doing --

Ale to nie trening uniwersalny,

nie pomoże ci w życiu codziennym,

you're retrieving words you already know.

So you're going to get better at remembering those words.

pamiętaniu, co działo się tego dnia,

albo, jeśli masz prezentację, nie pomoże ci to zapamiętaniu tekstu.

But it's not cross-training.

It doesn't then help you in your day-to-day life

To tak nie działa.

To też nie budowanie nowych ścieżek neuronowych.

remember what happened that day

or again, if you have a presentation, what you have to say.

Przywracanie znanych informacji

samo w sobie nie prowadzi do neuroplastyczności,

It doesn't work that way.

It's also not building new neural roads.

która buduje coś zwanego zasobami poznawczymi.

So retrieving information you already know

Za każdym razem, kiedy uczymy się czegoś nowego,

doesn't lend itself toward neuroplasticity,

budujemy nowe neuroanatomiczne

which is in building something called a cognitive reserve.

i neurochemiczne połączenia.

So every time we learn something new,

Wyobraź sobie,

we're actually building new neuroanatomical

że twój mózg nie jest tylko różową kluchą w twojej czaszce,

and neurochemical connections.

w tym małym, czarnym pudełku w twojej głowie.

And so if you imagine --

To bardzo dynamiczny organ, który nieustannie przechodzi zmiany.

your brain isn't just this pink blob in your skull,

Twoje geny wpływają na to, co się dzieje.

in this little black box in your head,

Wpływają na to, co robisz, czego doświadczasz i co czujesz,

it's a very dynamic organ and it's changing constantly.

a to się zmienia.

Im więcej się uczymy, tym więcej połączeń budujemy.

And your genes are interacting with what happens.

It's interacting with what you do and experience and feel,

A to jest ważne,

bo jeśli zaczniesz doświadczać jakiejś patologii,

and it changes.

pokroju pre-Alzheimera

And the more we learn, the more connections we build.

czy początków Alzheimera,

And this is important

because if you do start to experience some pathology,

masz wiele do zatrzymania.

Masz zapasowe połączenia,

that is sort of, pre-Alzheimer's,

które mogą wyminąć wszystkie problemy albo objazdy.

or if you start to get Alzheimer's,

Uczenie się jest jednym sposobem.

you actually have a lot of reserve.

Udowodniono, że ćwiczenia zmniejszają ryzyko demencji nawet o połowę.

You have back-up connections

that can dance around any problems or detours.

Jeśli chodzi o życie codzienne,

So learning new things is one way.

wiemy, że sen jest niezmiernie ważny,

Exercise has been shown to decrease your risk of dementia

by up to a half.

zarówno dla przeciwdziałania Alzheimerowi, jak i dla twojej pamięci obecnie.

Just day-to-day,

we know that sleep is massively important,

Wspomnienia rzeczy, które dziś przeżyłam,

both for preventing Alzheimer's and for your memory today.

stają się długoterminowymi, stabilnymi wspomnieniami,

długoterminowymi, stabilnymi zmianami i połączeniami neuronowymi, kiedy śpię.

So the memories that I make today

become long-term, stable memories,

Ten proces zachodzi podczas konkretnych faz snu.

become long-term, stable alterations and neural connections while I sleep.

Sen nie jest pasywnym stanem nicnierobienia.

To bardzo pracowity biologiczny stan.

And it's during certain phases of sleep that this process happens.

To kodowanie informacji i doznanych w dzień przeżyć.

So sleep is not this passive state of doing nothing.

It's a very busy biological state.

Dlatego to superważne.

Jutro, jeśli nie będę miała wystarczająco snu dzisiaj,

And so it's locking in the information and experiences you learn today.

będę...

mój płat czołowy nie będzie chciał zaciągnąć się do jego pracy

And so that's superimportant.

Then tomorrow, if I didn't get enough sleep tonight,

i wykonywać pracy skupiania się, prawda?

I'm going to --

Czujesz się niemrawy: “Ah, nie mogę się skupić. Co?”.

my frontal lobe's not going to want to drag itself into its day job

Jeśli nie mogę się skupić, czego dzisiaj zabraknie?

and do the work of paying attention today, right?

Tworzenia nowych wspomnień.

You feel sluggish, like, "Ah, I can't pay attention. What?"

Nie będę pamiętała wczorajszeego dnia,

nie będę mogła stworzyć nowych wspomnień dzisiaj,

If I can't pay attention, what's not going to happen today?

mam pewien rodzaj amnezji przez zbyt małą ilość snu.

Making new memories.

DB: Prawda.

So I'm not going to remember yesterday,

LG: Więc od siedmiu do dziewięciu godzin snu zostało udowodnione...

I'm not going be able to make new memories today,

nauka jasno mówi,

I have a form of amnesia just from not getting enough sleep.

że to minimum, którego potrzebujemy jako ludzie.

DB: Right.

LG: So seven to nine hours a night has been shown --

W kwestii tego, co jemy, też nie ma idealnego badania

the science is superclear

that this is what we need minimally as a human species.

i nie mam królika z kapelusza, którego mogę dla ciebie wyjąć,

nie ma czegoś takiego: jeśli zjesz to

And then in terms of what you eat, again, there's no perfect study,

albo tamten składnik odżywczy, ten antyoksydant, ten przepis,

and there's no rabbit-out-of-a-hat I can pull for you,

to uratuje twoją pamięć.

or of, like, if you eat this

Nie, ale mamy wystarczająco wiele dowodów, żeby wiedzieć,

or this nutrient, this antioxidant, this recipe,

że bycie na diecie śródziemnomorskiej, nazywanej też dietą umysłu,

it's going to save your memory.

czyli te liściaste warzywa, jaskrawo kolorowe potrawy,

It's like, no, but we know there's been enough to show us

całe potrawy,

that being on a Mediterranean diet, a mind diet

tłuste ryby, oliwa, orzechy, fasolki,

so these leafy vegetables, the brightly-colored foods,

takie produkty naprawdę napędzają i wspierają zdrowie serca,

the whole foods,

zdrowie mózgu i pamięć.

fatty fishes, olive oil, nuts, beans,

To nie musi być na 100 procent, prawda?

these are the kinds of foods that really fuel and support heart health,

Nie będziecie w tym perfekcyjni

i to jest OK.

Postaraj się zrobić to ogólnie, okej?

brain health and memory.

Co dzisiaj ogólnie zjadłam?

And it doesn’t have to be 100 percent, folks, right?

Jak mi ogólnie poszło w tym tygodniu?

You're not going to be perfect at this,

Ponieważ sądzę, że powinniśmy mieć realistyczne oczekiwania.

and that's OK.

Try to do it overall, right?

Tak więc ćwiczenia,

Today, what did I eat overall?

This week, how did I do overall?

dieta, sen, brak stresu i nauka nowych rzeczy.

Because I think we need to have realistic expectations.

Uczeniem się nowych rzeczy jest także bycie wśród ludzi.

So exercise,

the diet, sleep and stress and learning new things.

Jeśli bierzesz udział w rozmowie,

ta rozmowa nigdy wcześniej się nie wydarzyła.

Jeśli jesteś obecny i się skupiasz,

And learning new things is also -- it's this, it's being around people.

twój mózg otrzymuje mnóstwo stymulacji, a to jest super przydatne.

If you're in conversation,

DB: Bob chciałby się dowiedzieć czegoś o pojemności mózgu.

that conversation's never happened before.

So if you're present and paying attention,

your brain is getting a lot of stimulation that's superhelpful.

Czy mamy życiową pojemność

i jeśli dotrzemy do jej granicy, to już koniec?

DB: So Bob wants to know about our capacity, our brain capacity.

Czy to dlatego dzieci wydają się mieć lepszą pamięć

Do we have like a lifetime capacity

niż osoby w moim wieku?

and we hit it and then that's kind of it,

Czy to tylko miejska legenda?

or is that why children seem to remember things better

LG: Tak, to mit.

than maybe folks of my age?

Ten pomysł, że używasz tylko 10 procent twojego mózgu

Or is that just, I don't know, an urban myth?

albo tylko 5 procent twojego mózgu,

ktoś zaniża tę wartość.

LG: Yeah, it's myth.

Też nie wiem, kto to zaczął.

This idea that like, oh, you only use 10 percent of your brain

To nieprawda.

W każdym momencie

or you only use five percent of your brain,

używam pewnych części mojego mózgu, prawda?

someone's making it smaller.

Nie jestem teraz wściekła,

I don't know who started that one, either.

That's not true.

więc moje ciało migdałowate odpoczywa.

So, you know, at any given moment,

I'm using certain parts of my brain, right?

Nie przechodzę teraz przez żałobę,

więc moje ciało migdałowate jest zrelaksowane.

So I'm not in a rage right now,

Mam otwarte oczy,

więc moja kora wzrokowa zapala się

so my amygdala is kind of chilling.

i tamte neurony wystrzeliwują.

Like, I'm not grief-stricken,

Gdybym miała zamknąć oczy, ta część mózgu by się wyciszyła.

so my amygdala is kind of relaxed,

and I have my eyes open,

Ale w ciągu dnia każda część mojego mózgu zostanie pewnie wykorzystana

so my visual cortex is lit up,

and neurons there are firing.

And if I were to close my eyes, that part of my brain goes quiet.

albo chociaż zajdzie możliwość jej użycia.

But all of my brain is being used at some point throughout the day, probably,

Nie ma części mojego mózgu, której nie mogę użyć,

i tylko magazynuje ją w pewnym obszarze.

or certainly capable of accessing it.

To błędne przekonanie.

There aren't parts of my brain that I just can't seem to use

Nie, nie skończy ci się miejsce.

Jest taki mężczyzna, użyłam jego przykładu w książce,

and I'm only squirreled away into certain domains.

That is a fallacy.

Akira Haraguchi,

And no, you don't run out of room.

emerytowany inżynier z Japonii, który w wieku 69 lat

So, you know, there's a man, I use his example in the book,

zapamiętał ponad 100 tysięcy cyfr liczby pi.

Akira Haraguchi,

a retired engineer from Japan who at the age of 69,

Tak że w wieku, który kojarzymy

ze zniżkami dla seniorów i emeryturami,

he's the guy who memorized over 100,000 digits of pi, right?

on zrobił coś całkowicie zadziwiającego.

So at an age where we associate,

Wszyscy moglibyśmy to zrobić, gdybyśmy chcieli.

like, you know, senior discounts and retirements,

like, he's doing something that is kind of completely mind-blowing.

Tak że nie, w każdym wieku możesz...

Wraz z wiekiem

nie tracisz informacji o rzeczach, których się nauczyłeś,

And we can all do this if we wanted to.

So no, at any age, you’re capable --

jak pamięć semantyczna.

So as you grow older,

Dlatego zebrałeś pokaźny zbiór wiedzy

you don't lose the information of stuff you've learned.

i jesteś teraz mądry, prawda?

Teraz wiesz, jak to się wszystko łączy,

So the stuff, your semantic memory.

i możesz wykorzystać zebraną mądrość.

So this is why you've accumulated a body of knowledge

Masz to!

To nie tak, że to zacznie się rozpływać.

and you've got wisdom now, right?

Because now you know how it all fits

Kumulujesz to.

and you can use that wisdom you've collected.

Możesz myśleć

You've got that.

“Nie pamiętam wiele z mojego dzieciństwa.

It's not that that starts to go away.

Nie mogę sobie przypomnieć“.

You accumulate that.

bo “Nie mogę ci powiedzieć, co się działo, kiedy miałem 10 lat”.

And you might think like,

To ma więcej do czynienia z kontekstem.

"Oh, I don't remember much from childhood.

To dalej tam jest.

Więc, jeśli wiesz, że żyłeś w Nowym Jorku,

I can't really think about,"

like, "I can't tell you what happened when I was 10."

że byłeś otoczony wieżowcami i miejskim życiem,

This has more to do with context.

It's still in there.

a dorastałeś w wiejskim Vermont

So if, you know, if you live in New York and you’re, you know,

“Nie mogę sobie przypomnieć, co się działo, gdy miałem 10 lat”.

Przejedź się po swoim starym sąsiedztwie,

you're surrounded by skyscrapers and city life

tutaj jest ta wierzba, a tu dom pani Richards,

and you grew up in rural Vermont,

"And I can't remember what happened when I was 10."

a tutaj pani Molansen.

A tutaj Joey złamał nogę

Go back to your neighborhood and drive around and,

i ot tak, wszystko wróci,

there's the willow tree, and there's Ms. Richards house,

bo to jak przejście z kuchni do pokoju gościnnego,

and there’s Ms. Molansen,

oh, that's where, like, Joey broke his leg,

z sypialni do kuchni, żeby szukać okularów.

and like, it all will come back,

Kontekst odblokuje wspomnienia, które siedzą w twojej głowie,

because, again, it's like going from your kitchen to your living room,

nawet te, o których istnieniu nie masz pojęcia.

your bedroom to your kitchen to look for the glasses.

Masz biliony możliwych połączeń.

It's like, all that context will reveal memory that you have in your head.

I nie, nie skończą ci się.

Możesz nauczyć się żonglować w wieku 80 lat.

you didn't realize you have.

You've got trillions of possible connections.

Możesz nauczyć się gry na pianinie.

Możesz nauczyć się nowego języka.

And no, you will not run out.

Możesz posłuchać nowej prelekcji TED,

You can learn to juggle when you're 80.

nauczyć się czegoś, zapamiętać, żeby podzielić się tym z innymi.

You can learn to play piano.

Nie ma limitu.

You can learn a new language.

Nie ma powodu, żeby myśleć, że istnieje limit.

You can listen to a new TED Talk

and learn and remember something to share with someone else.

[Zdobądź dostęp do dających do myślenia wydarzeń, których nie chcesz przegapić.]

Like, it's unlimited.

[Zostań członkiem TED na ted.com/membership]

There's no reason to think there's a limit to it.

[Get access to thought-provoking events you won't want to miss.]

[Become a TED Member at ted.com/membership]