How Your Memory Works -- and Why Forgetting Is Totally OK | Lisa Genova | TED

Transcriber:

Translator: Vy Nguyen Reviewer: Thu Ha Tran

Thinking about the past week,

Hãy nghĩ về tuần trước,

did any of you forget where you put your phone?

liệu có ai trong số các bạn quên vị trí mình đã đặt điện thoại không?

Did you have a word stuck on the tip of your tongue,

Bạn đã bao giờ không thể nhớ được một từ mà bạn biết không,

you couldn't remember the name of an actor

bạn không thể nhớ được tên của một diễn viên

or that movie a friend recommended?

hoặc bộ phim mà một người bạn đã giới thiệu?

Did you forget to take out the trash

Bạn có quên đổ rác không

or move the laundry from the washer to the dryer

hoặc chuyển chỗ quần áo từ máy giặt sang máy sấy

or to pick up something from the grocery store you meant to buy?

hoặc lấy thứ gì đó mà bạn định mua từ cửa hàng tạp hoá?

What is going on here, is your memory failing?

Chuyện gì đang xảy ra vậy, trí nhớ của bạn đã kém lắm rồi ư?

It's not.

Không hề.

It's doing exactly what it's supposed to do.

Nó đang làm chính xác những gì phải làm.

For all its miraculous,

Dù cho nó có kì diệu,

necessary and pervasive presence in our lives,

cần thiết và sự hiện diện khắp nơi trong cuộc sống của chúng ta,

memory is far from perfect.

trí nhớ không hoàn hảo.

Our brains are not designed to remember people's names,

Não bộ của chúng ta không được thiết kế để nhớ tên của ai đó,

to do something later

để làm điều gì đấy sau

or to catalogue everything we encounter.

hoặc ghi lại tất cả những gì chúng ta gặp.

These imperfections are simply the factory settings.

Sự không hoàn hảo này đơn giản là cài đặt gốc.

Even in the smartest of heads, memory is fallible.

Kể cả những cái đầu thông minh nhất, trí nhớ vẫn có thể sai sót.

A man famous for memorizing over 100,000 digits of pi

Một người đàn ông nổi tiếng vì ghi nhớ hơn 100.000 chữ số pi

can also forget his wife's birthday

cũng có thể quên sinh nhật của vợ mình

or why he walked into the living room.

hoặc tại sao ông ta lại đi vào phòng khách.

Most of us will forget the majority of what we experienced today

Đa số chúng ta sẽ quên phần lớn những gì đã trải qua hôm nay

by tomorrow.

vào ngày mai.

Added up, this means we actually don't remember most of our own lives.

Thêm nữa, điều này có nghĩa là chúng ta thực ra không nhớ phần lớn cuộc đời mình.

Think about that.

Nghĩ về điều đó xem.

So what determines what we remember and what we forget?

Vậy điều gì quyết định thứ chúng ta nhớ và thứ chúng ta quên?

Here are two examples of supercommon memory failures

Sau đây là hai ví dụ cực phổ biến về sự thất bại của trí nhớ

and why they're totally normal.

và tại sao chúng hoàn toàn bình thường.

Number one, where did I put my phone,

Thứ nhất, tôi đã để điện thoại,

my keys, my glasses, my car?

chìa khoá, kính và xe của mình ở đâu nhỉ?

The first necessary ingredient in creating a memory

“Nguyên liệu” cần thiết đầu tiên để tạo ra một kí ức

that lasts longer than the present moment

mà kéo dài lâu hơn thời điểm hiện tại

is attention.

là sự tập trung.

Your memory is not a video camera

Trí nhớ của bạn không phải một chiếc máy quay

recording a constant stream of every sight and sound you're exposed to.

để ghi lại liên tục dòng chảy của tất cả cảnh tượng và âm thanh mà bạn gặp.

You can only remember what you pay attention to.

Bạn chỉ có thể nhớ được điều mà bạn tập trung vào.

Here's an example that will probably feel familiar.

Đây là một ví dụ chắc hẳn sẽ khiến bạn cảm thấy quen thuộc.

I often drive from Boston to Cape Cod.

Tôi thường lái xe từ Boston đến Cape Cod.

About an hour into this trip I cross the Sagamore Bridge,

Khoảng một tiếng trong chuyến đi này tôi đi qua cầu Sagamore,

a really big, four-lane, cannot-miss-it structure.

một cây cầu vô cùng lớn, có bốn làn, một công trình không thể bỏ lỡ.

And then about 10 miles and a mere 10 minutes later,

Sau đó tầm 10 miles và chỉ tầm 10 phút sau

I'll suddenly wonder, wait,

Tôi bỗng dưng tự hỏi, chờ đã,

did I already go over the bridge?

mình đã đi qua cây cầu chưa nhỉ?

I can't recall going over the bridge

Tôi không thể nhớ lại việc đã băng qua cầu

because that memory was never created in the first place.

bởi kí ức đó chưa từng được tạo ra ngay từ đầu.

It's not enough for my senses to perceive information.

Nó không đủ để ý thức của tôi nắm được thông tin.

My brain can't consolidate any sensory information into a lasting memory

Não bộ của tôi không thể tổng hợp bất kì thông tin cảm giác nào thành kí ức lâu dài

without the neural input of attention.

khi thiếu đi sự tập trung của thần kinh.

So because I've driven over that bridge countless times

Vậy nên bởi vì tôi đã lái xe qua chiếc cầu đó vô số lần

and because I was probably lost in thought or listening to an audio book,

và bởi vì dường như tôi đã mải mê suy nghĩ hoặc nghe sách nói,

so my attention pulled elsewhere,

nên sự tập trung của tôi đã bị kéo tới một nơi nào đó,

the experience of driving over it slipped out of my brain within seconds,

Trải nghiệm về việc lái xe băng qua nó lẻn ra khỏi não tôi trong vòng vài giây,

gone without a trace.

ra đi không để lại dấu vết.

The number one reason for forgetting what someone said,

Lí do số một cho việc quên điều ai đó nói,

the name of a person you just met,

tên của một người bạn vừa gặp,

where you parked your car

nơi bạn đã đỗ xe,

and whether you already drove over a really big bridge

và liệu bạn đã đi qua một cây cầu cực kì lớn chưa

is lack of attention.

là sự thiếu tập trung.

Number two,

Thứ hai,

"Oh, what is his name?"

“Ồ, tên của anh ta là gì nhỉ?”

One day I couldn't come up with the name

Một ngày, tôi không thể nhớ ra cái tên

of the actor who played Tony Soprano in the HBO series "The Sopranos."

của một diễn viên đóng vai Tony Soprano trong loạt phim “The Sopranos” của HBO.

I knew his name was stored somewhere in my brain,

Tôi biết tên của anh ta đã được lưu trữ đâu đó trong não mình

and I could tell you all kinds of things about him,

và tôi có thể kể cho bạn mọi thứ về anh ta,

but I could not produce his name.

nhưng tôi không thể đưa ra tên của anh ấy.

I eventually gave up and googled it.

Cuối cùng thì tôi bỏ cuộc và tìm kiếm nó.

"Actor who played Tony Soprano."

“Diễn viên đóng vai Tony Soprano.”

James Gandolfini.

James Gandolfini.

Yes, that's it.

Đúng là nó rồi.

Blocking on a word, also called tip of the tongue,

Bị chặn họng bởi một từ nào đó, hay còn gọi là nhớ mang máng,

is one of the most common experiences of memory failure.

là một trong số những trải nghiệm phổ biến nhất của trí nhớ kém.

You're trying to come up with a word, most often a proper noun,

Bạn đang cố gắng để đưa ra một từ gì đó, thường là một danh từ nào đấy thích hợp,

but you cannot, for the life of you, retrieve it on demand.

nhưng bạn không thể lấy nó ra theo yêu cầu bất cứ lúc nào.

Why does this happen?

Tại sao điều này lại xảy ra?

Blocking on a word can occur when there's only partial

Quên mất một từ có thể xảy ra khi ở đó chỉ có hoạt động riêng lẻ

or weak activation of the neurons

hoặc yếu của các tế bào thần kinh

that connect to the word you're looking for.

điều đó kết nối với từ ngữ mà bạn đang tìm kiếm

We often come up with a loosely related word instead,

Chúng ta thường thay thế bằng vài từ ngữ chẳng mấy liên quan,

something similar in sound or meaning.

thứ gì đó nghe hoặc có ý nghĩa na ná.

These obliquely related words are rather unfortunately called

Những từ ngữ liên quan gián tiếp này thường không may mắn được gọi là

the ugly sister of the target.

“chị gái xấu xí” của mục tiêu.

And even more unfortunately,

Và thậm chí còn đen đủi hơn,

zeroing in on an ugly sister will only make the situation worse.

việc tập trung vào một “chị gái xấu xí” sẽ chỉ khiến trường hợp tệ hơn.

These decoys lead your brain activity down neural pathways that go to them

Cái bẫy này dẫn não bộ của bạn tới đường mòn thần kinh dẫn đến nó

and not to the word you're looking for.

và không phải là từ mà bạn đang tìm kiếm.

So now when you try to retrieve the word in question,

Vậy bây giờ khi bạn đang cố nhớ lại một từ

all you can come up with is the ugly sister.

tất cả những gì bạn có thể đưa ra là “người chị gái xấu xí”

Here's an example.

Đây là một ví dụ.

I recently asked my boyfriend,

Tôi mới hỏi bạn trai mình rằng:

"What's the name of that famous surfer?

“Tên của vận động viên lướt sóng nổi tiếng đó là gì?

Lance?

Lance?

No, it's not Lance."

Không, không phải Lance”

He knew who I was talking about,

Anh ấy biết người mà tôi đang nói tới,

but he couldn't come up with it either.

nhưng anh ấy cũng không thể nói ra nó.

We were both stumped.

Chúng tôi đều bối rối.

And turns out my blurting out the wrong name

Và hoá ra việc tôi thốt ra một cái tên sai

set my boyfriend's brain to Lance Armstrong,

hướng não bộ của bạn trai tôi đến Lance Armstrong,

the ugly sister.

“người chị gái xấu xí”.

Now, he was stuck in the wrong neural neighborhood and couldn't get out.

Bây giờ, anh ấy đang bị kẹt trong vùng lân cận thần kinh sai và không thể thoát.

The ugly sister also explains this phenomenon.

“Người chị gái xấu xí” cũng giải thích cho hiện tượng này.

Much later, once you've stopped trying to find the word,

Lâu sau đó, một lần bạn đã dừng việc cố gắng tìm ra từ đó,

it suddenly bubbles to the surface, seemingly out of nowhere.

nó bỗng nhiên nổi bong bóng lên trên bề mặt, có vẻ như là rất đột ngột.

Laird Hamilton.

Laird Hamilton.

Yes, that's it.

Vâng, đúng là nó.

Why does that happen?

Tại sao điều này lại xảy ra?

By calling off the hunt,

Bởi việc dừng lại việc tìm kiếm,

your brain can stop perseverating on the ugly sister,

bộ não của bạn có thể dưng việc bị kẹt trong “người chị gái xấu xí”,

giving the correct set of neurons a chance to be activated.

trao cho một tập hợp dây thần kinh thích hợp cơ hội để hoạt động.

Thứ mình biết nhưng lại không thể nhớ,

Tip of the tongue,

especially blocking on a person's name, is totally normal.

nhất là bị chặn lại bởi tên của một ai đó, hoàn toàn bình thường.

Twenty-five-year-olds can experience several tip of the tongues a week,

Một người 25 tuổi có thể đối mặt với việc không thể nhớ ra vài lần một tuần,

but young people don't sweat them, in part because old age,

nhưng những người trẻ không lo lắng về chúng, một phần bởi tuổi già,

memory loss and Alzheimer's are nowhere on their radars.

việc mất trí nhớ và bệnh Alzheimer không xuất hiện trong radar của họ.

And unlike their parents,

Và không giống như cha mẹ họ,

they don't hesitate in outsourcing the job to their smart phones.

họ không do dự giao việc đó cho chiếc điện thoại thông minh.

Which brings me to an important point.

Điều mà đã gợi cho tôi về một điểm quan trọng.

Many of you are worried that if you use Google to look up your blocked words

Rất nhiều người các bạn lo lắng rằng nếu bạn dùng google để tìm kiếm từ mà bạn quên

then you're cheating and contributing to the problem,

là bạn đang gian lận và đóng góp cho vấn đề,

weakening your memory.

làm trí nhớ của bạn tồi tệ hơn.

You're worried that Google is a high-tech crutch

Bạn lo lắng rằng Google là một điểm tựa công nghệ cao

that's going to give you digital amnesia.

và sẽ khiến bạn mắc chứng hay quên kỹ thuật số.

This belief is misinformed.

Sự tin tưởng này là sai.

Looking up the name of the actor who played Tony Soprano

Tìm kiếm cái tên của diễn viên đóng Tony Soprano

doesn't weaken my memory's ability whatsoever.

không làm cho năng lực ghi nhớ của tôi tệ đi chút nào cả.

Likewise, suffering through the mental pain

Tương tự như thế, việc chịu đựng nỗi đau tinh thần

and insisting on coming up with his name on my own

và việc cố gắng tự đưa ra được tên của anh ta

doesn't make my memory stronger

không khiến cho trí nhớ của tôi tốt hơn

or come with any trophies for doing so.

hay mang lại bất kì chiến lợi phẩm nào cho việc làm như thế.

You don't have to be a memory martyr.

Bạn không cần phải là người chịu sự hành hạ của trí nhớ.

Having a word stuck on the tip of your tongue

Việc quên mất một từ ngữ nào đó mà mình biết

is a totally normal glitch in memory retrieval,

hoàn toàn là sự trục trặc bình thường trong việc gợi lại kí ức,

a byproduct of how our brains are organized.

một sản phẩm phụ của việc não bộ chúng ta được tổ chức thế nào.

You wear glasses if your eyes need help seeing,

Bạn đeo kính nếu mắt mình cần được hỗ trợ để nhìn,

you have my permission to use Google

Bạn được quyền sử dụng Google

if a word is stuck on the tip of your tongue.

nếu một từ ngữ bị kẹt lại mà bạn không thể nhớ ra nó.

Memory is amazing

Trí nhớ vô cùng tuyệt vời

and is essential for the functioning of almost everything we do,

và cần thiết cho việc thực hiện chức năng của hầu hết mọi thứ chúng ta làm,

but it will also forget to call your mother,

nhưng nó cũng có thể quên mất việc gọi cho mẹ của bạn,

where you put those glasses,

nơi bạn đã cất kính,

and what you ate for lunch last Tuesday.

và thứ bạn đã ăn vào buổi trưa thứ Ba trước.

Frustrating, but not a cause for diagnosis, panic or shame.

Làm nản lòng, nhưng không phải nguyên nhân cho sự chẩn đoán, hoảng loạn hay xấu hổ.

Most of what we forget is just a normal part of being human.

Hầu hết những thứ chúng ta quên đều là một phần bình thường của việc là con người

Thank you.

Cảm ơn bạn.

David Biello: I will stand in for the audience

David Biello: Tôi sẽ đại diện cho khán giả

to give you my own personal standing ovation.

để dành cho bạn sự hoan nghênh của tôi.

I personally feel so much better.

Cá nhân tôi cảm thấy tốt hơn rất nhiều.

So thank you for that.

Vậy cảm ơn bạn vì điều đó

I think we all get a little concerned about our memories,

Tôi nghĩ ta đều có một chút lo lắng về trí nhớ của mình,

particularly after this pandemic.

đặc biệt là sau dịch bệnh này.

And I see that we already have some questions from the audience.

Và tôi thấy chúng ta đã có một vài câu hỏi đến từ khán giả.

But before we get into that, I have to ask one very important personal question,

Nhưng trước khi chúng ta đến với phần đó, tôi cần đặt một câu hỏi cá nhân quan trọng

which is, should I be worried,

rằng, tôi có nên lo lắng,

because every time I get up and go to another room,

bởi mọi lúc tôi thức dậy và đi sang một phòng khác,

I forget why I've gone there.

tôi quên mất tại sao tôi lại đến đây.

Is that is that troubling?

Nó có phiền phức không?

Should I be nervous?

Tôi có nên lo lắng không?

LG: No, you should not be nervous.

LG: Không, bạn không nên lo lắng.

And that's one of the big take-homes of why I wrote the book I just wrote,

Và đó là lí do tại sao tôi viết cuốn sách mà tôi mới viết.

there's so many people, especially over the age of 40,

Có rất nhiều người, đặc biệt những người trên 40 tuổi,

who experience normal moments of forgetting

người đã trải qua khoảnh khắc bình thường của việc quên

but now we are keyed into it

nhưng bây giờ chúng ta đã gắn liền với nó

and we think, "Oh, my God, does this mean I'm losing my mind,

và ta nghĩ “Chúa ơi, liệu nó có nghĩa là mình sẽ mất trí

I'm going to get Alzheimer's."

mình sẽ mắc chứng Alzheimer”

So here's what happens when you have that --

Vậy đây là điều xảy ra khi bạn gặp nó,

so you're in your bedroom and you're getting ready to read a book,

bạn ở trong phòng ngủ của mình và bạn sẵn sàng để đọc một cuốn sách

it's bedtime,

đó là giờ ngủ,

that's what you do before bed.

là điều bạn làm trước khi ngủ.

And you realize you've forgotten your glasses.

và bạn nhận ra mình đã quên mất cặp kính.

And you're like, they're probably in the kitchen.

Và bạn kiểu, chắc hẳn chúng ở trong bếp.

So you go walk down to the kitchen

Thế nên bạn đi xuống bếp

and you created the memory,

và tạo ra kí ức,

the intention of what you plan to do later.

mục đích của việc bạn lên kế hoạch để làm.

That's called your prospective memory.

Điều đó được gọi là bộ nhớ tiềm năng.

So it's like, I intend -- we do this all the time, right?

Nó kiểu, tôi định chúng ta sẽ làm điều này mọi lúc, được chứ?

"When I go to the grocery store later, I need to buy milk."

“Khi tôi đến cửa hàng tạp hoá, tôi cần phải mua sữa.”

"I need to remember to call my mother."

“Tôi cần nhớ gọi điện cho mẹ mình.”

"I need to remember to pick up the dry cleaning," right?

“Tôi cần phải nhớ lấy đồ giặt khô.“, được chứ?

These things that we plan to do in the future.

Chúng là điều ta định làm trong tương lai.

Our brains are terrible at them, like, inherently terrible.

Não bộ của chúng ta rất tệ trong việc đó, kiểu, vốn đã rất tệ.

So people feel like they're cheating if they create to-do lists, checklists,

Mọi người cảm thấy họ đang gian lận nếu họ tạo danh sách việc cần làm, danh mục

put it in their phone.

để trong điện thoại của họ.

No, this is just good practice, right?

Không, đây chỉ là thói quen tốt, được chứ?

So pilots don't rely on their prospective memories

Phi công không dựa vào những ghi nhớ tiềm năng của họ

to remember to put down the wheels before landing the plane.

để ghi nhớ việc đặt bánh xe xuống trước khi hạ cánh máy bay.

They outsource the job.

Họ thuê ngoài việc đó.

Don't use your brain, use the checklist, right?

Đừng dùng não của mình, dùng bản danh mục, ổn chứ?

So, like, using a checklist is sound practice.

Vậy, việc sử dụng bản danh mục như một sự luyện tập.

So anyway, you made this intention,

Dù sao, bạn đặt ra mục đích này

this memory of, like, when I get to the kitchen,

kí ức sẽ kiểu như, khi tôi vào bếp

I'm going to look for glasses.

tôi sẽ tìm cốc.

You show up in the kitchen, you're like, "I don't know why I'm here."

Khi bạn có mặt trong bếp, bạn sẽ kiểu: “Tôi không biết tại sao mình lại ở đây”.

Part of the reason is prospective memory sucks.

Một phần của lí do là trí nhớ tiềm năng dở tệ.

But we've only asked it to remember something for 10 seconds.

Nhưng chúng ta chỉ yêu cầu chúng nhớ điều gì đó trong 10 giây.

It's not like, "Oh, I need to remember to go to my Zoom meeting at four o'clock."

Nó không phải kiểu: “Ê, mình phải nhớ để tham gia cuộc họp trên Zoom lúc bốn giờ”

So what's going on?

Vậy điều gì đang xảy ra?

The other key in this situation has to do with context.

Một giải pháp khác cho tình huống này là đặt vào bối cảnh.

So memory is very much influenced by context.

Trí nhớ bị ảnh hưởng rất nhiều bởi bối cảnh.

The cues, the associations,

Những tín hiệu, những sự liên tưởng,

the sensory information, the emotional information, our mood,

những thông tin cảm giác, những thông tin cảm xúc, tâm trạng của chúng ta,

anything that is linked to the thing we're trying to remember.

bất cứ điều gì liên kết với điều mà chúng ta cố ghi nhớ.

So context helps us form a memory

Vậy nên bối cạnh giúp chúng ta tạo ra một kí ức

and context helps us retrieve that memory

và bối cảnh giúp chúng ta nhớ lại được kí ức ấy

because memory is the connected neural network of associations.

bởi kí ức được liên kết với tập hợp mạng lưới dây thần kinh.

So in the bedroom, all the cues for what you needed were there, right?

Vậy trong phòng ngủ, tất cả manh mối bạn cần đều ở đây, phải không?

The bookcase, the book you're reading, the time of day, it's bedtime,

Tủ sách, cuốn sách bạn đang đọc, thời điểm trong ngày, là giờ ngủ,

"Oh, I need glasses."

“À, mình cần kính.”

You show up in the kitchen and you're like,

Bạn xuất hiện trong bếp và bạn kiểu:

"Am I hungry? Am I thirsty?"

“Mình có đói không? Mình có khát không nhỉ?”

Because, right, the cues are signaling,

Bởi, đúng, manh mối đang phát tín hiệu

"Is it a meal? Is it what?"

“Là một bữa ăn? Đây là gì nhỉ”

And not the glasses that you didn't notice.

Và cặp kính không phải là điều mà bạn chú ý.

So when you walk into the room and you're like,

Thế nên khi bạn đi vào phòng và bạn kiểu:

"I don't know why I'm here,"

“Tôi không biết tại sao mình ở đây,”

you're not going crazy, you're not getting Alzheimer's,

bạn không điên đâu, bạn cũng không mắc Alzheimer,

your memory isn't terrible.

trí nhớ của bạn không hề tồi.

It's, go back to the room you were in before you landed in this one,

Trở về căn phòng mà trước đó bạn ở trước khi bạn tới căn phòng này,

either in your mind's eye or physically do it

kể cả trong tâm thức bạn hay thực hiện nó

and imagine the cues that were there and it will instantly deliver

và tưởng tượng những manh mối đã từng ở đây và nó đến sẽ ngay lập tức

what you were completely befuddled by a moment ago.

điều khiến cho bạn trở nên hoàn toàn ngớ ngẩn chỉ một lúc trước.

DB: So a question that's come in from a number of our audience members,

DB: Vậy một câu hỏi đến từ một số khán giả thành viên của chúng ta,

including Mel and Lorraine, is the flip side of this.

bao gồm Mel và Loraine, là mặt trái của điều này.

So when would you consider,

Khi nào bạn nên suy nghĩ,

or what kinds of memory cues would be signs of abnormality

hoặc những loại manh mối kí ức nào là tín hiệu của sự bất thường

or you should get further testing and checking?

hoặc bạn nên xét nghiệm và kiểm tra kĩ hơn?

LG: Oh, I love this question, too,

LG: Ồ, tôi thích câu hỏi này đấy

because I think that for too long there's been this disconnect with,

bởi tôi nghĩ rằng điều này bị gián đoạn đã quá lâu

you know, people are comfortable thinking

bạn biết đấy, mọi người thoải mái suy nghĩ

about having an influence over their health

về việc có ảnh hưởng tới sức khoẻ của họ

from the neck down, right?

từ cổ trở xuống, phải không?

So especially with heart health,

Đặc biệt với sức khoẻ trái tim,

a lot of us count our number of steps

đa số chúng ta đếm số bước đi,

or we'll go to the doctor and get blood pressure taken.

hoặc chúng ta sẽ tới bác sĩ và đo huyết áp.

And do we have high cholesterol?

Và chúng ta có lượng mỡ máu cao chứ?

How can I influence these factors, right?

Tôi có thể điều chỉnh những yếu tố này thế nào, đúng chứ?

How can I influence the likelihood that I'll get a heart attack later?

Tôi có thể điều chỉnh nguy cơ lên cơn đau tim thế nào?

But most people don't think they have any influence over their brain health.

Nhưng hầu hết mọi người không nghĩ họ có tác động gì tới sức khoẻ não bộ của họ.

And so this question is great because it's like,

Và vì thế câu hỏi này thật tuyệt vì nó kiểu như:

well, what can I notice?

“Tôi có thể nhận ra điều gì?”

And then what do I do with that information, right?

Và sau đó tôi sẽ làm gì với thông tin đó, được chứ?

So, like, don't just panic and don't tell anyone.

Vậy nên đừng chỉ hoảng loạn và không dám nói với ai.

There's so much shame and stigma attached to anything going on with the brain

Có rất nhiều sự xấu hổ và nhục nhã gắn với bất kì thứ gì liên quan đến não bộ

and particularly memory.

và những kí ức đặc biệt.

But this becomes information

Nhưng chúng trở thành thông tin

that you can be in conversation with your doctor about.

mà bạn có thể nói với bác sĩ của mình.

So what is your cognition?

Vậy nhận thức của bạn là gì?

What is your memory today

Kí ức hôm nay của bạn là gì

and what does it look like a year from now?

và nó sẽ thế nào sau một năm nữa?

Is it changing?

Nó sẽ thay đổi chứ?

And so what are the differences?

Và vậy thì điều khác biệt là gì?

So forgetting people's names,

Vậy nên quên tên ai đó

totally normal.

hoàn toàn bình thường.

Names sort of, live in, like, little neurological cul de sacs

Những cái tên phần nào giống như một đường cụt thần kinh nhỏ

like, ultimately lots of things connected to them,

giống như, cuối cùng, nhiều thứ kết nối với chúng

but really hard in the end to just produce the words,

nhưng rất khó để cuối cùng có thể tạo ra những từ đó

you've got to get to that house at the end of that street,

bạn phải tới ngôi nhà ở cuối phố,

there's only one way in.

chỉ có một đường đến đó.

Whereas common names, common nouns are like,

Trong khi những cái tên, danh từ phổ biến thì kiểu

in the intersections on Main Street, USA,

tại chỗ giao ở Main Street, USA

like, you can get, there are a number of different ways,

kiểu như, bạn có thể hiểu, có nhiều đường khác,

and it's super easy to get in and out.

và nó siêu dễ để đi vào và đi ra.

If you start forgetting common words frequently --

Nếu bạn bắt đầu quên những từ phổ biến thường xuyên

so if I'm like, "Oh, what's the name of the thing you write with?

vậy nếu tôi kiểu: “Ồ, thứ dùng để viết gọi là gì nhỉ?

The thing you write with. What's that"

Thứ bạn dùng để viết ấy. Nó là gì vậy”

"Pen?" "Yeah" --

“Bút á?” “Đúng vậy”

if that starts happening, that could be something.

nếu nó bắt đầu xảy ra, nó có thể là điều gì đó.

Doesn't have to be Alzheimer's.

Không nhất thiết là Alzheimer.

There are lots of reasons for having issues with retrieving memories

Có rất nhiều lí do cho việc gặp phải vấn đề với việc lấy lại kí ức

making new memories.

tạo ra kí ức mới.

It can be sleep deprivation,

Nó có thể là sự thiếu ngủ,

it could be B12, it can be lots of things.

nó có thể là B12, nó có thể là rất nhiều thứ.

So you don't have to just jump to Alzheimer's.

Vậy nên bạn không cần cứ hướng đến Alzheimer.

But it is something that you can hopefully address.

Nhưng nó là thứ bạn có thể hi vọng giải quyết được.

Again, be involved in your brain health.

Một lần nữa, hãy chú ý tới sức khoẻ não bộ của bạn.

The other has to do with understanding how things work,

Những thứ khác phải làm cùng với việc hiểu mọi thứ hoạt động thế nào,

what things are for.

mọi thứ dành cho điều gì.

So, like, my friend Greg O'Brien has Alzheimer's

Greg O’Brien, một người bạn của tôi, mắc chứng Alzheimer

and he uses the example which I love and I used in my book is,

và anh ấy dùng những ví dụ tôi thích hoặc dùng trong sách của mình là,

a lot of people say I can't remember where I parked my car.

rất nhiều người nói rằng tôi không thể nhớ vị trí tôi đỗ xe,

That happened to me the other day.

nó xảy ra với tôi vào hôm trước.

I was in the mall, I got out,

Tôi ở trong trung tâm mua sắm và đi ra

I couldn't remember where in the garage I parked the car.

tôi không thể nhớ mình đã đỗ xe ở đâu trong gara.

I've certainly done this.

Tôi đã gặp tình huống đó.

For Greg, who has Alzheimer's, it's he drives somewhere,

Với Greg, người mắc chứng Alzheimer, anh ấy lái xe đi đâu đó,

back when he used to drive,

trở lại khi anh ấy từng lái xe,

parks his car, gets out, like, does something for a minute.

đỗ xe, ra khỏi xe, kiểu như, làm gì đó trong một phút.

So his example's the dump.

Ví dụ của anh ấy ở bãi rác

"I went to the dump, threw the trash out,

“Tôi đến chỗ đổ rác, vứt túi rác ra,

turned around standing in front of my car.

quay lại và đứng trước xe của mình.

Don't recognize it as mine."

Không thể nhận ra nó là của tôi.”

So that's a semantic memory.

Vậy đó là trí nhớ dữ kiện.

That car is my yellow jeep and I don't recognize it.

Chiếc xe đó là một chiếc jeep màu vàng và tôi không thể nhận ra nó.

And then B, forgets that he drove there.

Và rồi B, quên mất rằng anh ấy vừa lái xe đến đó.

So that's an episodic memory, a memory for what happened.

Vậy đó là trí nhớ sự kiện, trí nhớ cho những gì vừa diễn ra.

So just a few minutes ago,

Chỉ một phút trước,

I drove to the dump and now I don't remember that I did that.

tôi lái xe đến bãi rác và bây giờ tôi không nhớ mình đã làm điều đó.

And so that's not the same as, like, "Did I park on level four or five?"

Và nó không giống như kiểu: “Mình đỗ xe ở tầng bốn hay năm nhỉ?”

DB: Yeah.

DB: Vâng.

So George Weiss,

Vậy nên George Weiss,

in the helping-us-remember-better vein,

để giúp đỡ chúng ta ghi nhớ tốt hơn,

wants to know can diet help us to avoid memory loss

muốn biết liệu chế độ ăn có thể giúp chúng ta tránh việc mất trí nhớ

and can you, kind of, exercise your neurons into better memory

và có thể, kiểu như, luyện tập tế bào thần kinh để có trí nhớ tốt hơn

through crossword puzzles or deeper relationships

thông qua các câu đố giải ô chữ, hoặc những mối quan hệ sâu sắc hơn

or anything like that?

hay bất cứ gì như vậy?

You're shaking your head no, so that's the short answer.

Bạn đang lắc đầu, vậy nó là câu trả lời ngắn.

LG: Yes and no. Again, I love this question, so thank you.

LG: Có và không. Lần nữa, tôi yêu câu hỏi này, vậy nên cảm ơn bạn.

Yeah, so I tell folks, like, there's no real gimmick to this,

Vâng, tôi đã nói với mọi người, kiểu, không có mánh thực sự nào cho điều này

like there's no supplement I can give you

không có sự hỗ trợ nào tôi có thể cho bạn

that's going to keep you from experiencing a tip of the tongue

để giúp bạn tránh quên đi một từ mà mình biết

or help you memorize your next TED Talk.

hoặc giúp bạn nhớ TED Talk tiếp theo của bạn.

Like, there's no supplement,

Kiểu, không có cách hỗ trợ nào,

the crossword puzzles are not the thing,

trò chơi giải ô chữ không phải là cách.

I don't know who started that one.

Tôi không biết ai đã khơi nguồn nó.

So crossword puzzles are going to --

Trò giải ô chữ sẽ giúp đỡ bạn

think about what you’re doing --

nghĩ về việc bạn đang làm gì

you're retrieving words you already know.

bạn đang lấy lại những từ mà bạn đã biết,

So you're going to get better at remembering those words.

nên bạn sẽ ghi nhớ những từ này tốt hơn.

But it's not cross-training.

Nhưng nó không huấn luyện,

It doesn't then help you in your day-to-day life

nó sẽ không giúp bạn trong cuộc sống thường ngày

remember what happened that day

nhớ được điều gì đã xảy ra hôm đó

or again, if you have a presentation, what you have to say.

hoặc một lần nữa, nếu bạn có một bài thuyết trình, bạn sẽ phải nói gì,

It doesn't work that way.

nó không hoạt động theo cách đó.

It's also not building new neural roads.

Nó cũng không tạo ra kết nối tế bào thần kinh mới.

So retrieving information you already know

Vậy nên lấy lại những thông tin bạn đã biết

doesn't lend itself toward neuroplasticity,

không giúp đỡ bản thân nó hướng đến cơ chế thần kinh mềm dẻo,

which is in building something called a cognitive reserve.

được gọi là dự trữ nhận thức.

So every time we learn something new,

Vậy nên mọi lúc chúng ta học thứ gì mới,

we're actually building new neuroanatomical

chúng ta thực ra đang xây dựng cấu trúc hệ thần kinh mới

and neurochemical connections.

và sự kết nối hoá học thần kinh.

And so if you imagine --

Và nếu bạn tưởng tượng

your brain isn't just this pink blob in your skull,

não của bạn không chỉ là một viên tròn màu hồng trong hộp sọ

in this little black box in your head,

trong chiếc hộp đen nhỏ này trong đầu bạn

it's a very dynamic organ and it's changing constantly.

nó là một cơ quan vô cùng năng nổ và nó thay đổi liên tục

And your genes are interacting with what happens.

và gen của bạn tương tác với những gì xảy ra.

It's interacting with what you do and experience and feel,

Nó tương tác với những gì bạn làm và trải nghiệm và cảm nhận

and it changes.

và nó thay đổi.

And the more we learn, the more connections we build.

Và ta càng học nhiều, ta càng xây dựng được nhiều sự liên kết.

And this is important

Và điều này quan trọng

because if you do start to experience some pathology,

bởi nếu bạn bắt đầu trải qua một số bệnh tật,

that is sort of, pre-Alzheimer's,

nó là phần nào, tiền Alzheimer,

or if you start to get Alzheimer's,

hoặc nếu bạn bắt đầu mắc Alzheimer

you actually have a lot of reserve.

bạn thực ra có rất nhiều lưu trữ.

You have back-up connections

Bạn có những liên kết sao lưu,

that can dance around any problems or detours.

giúp lảng tránh bất kì vấn đề, hay đi đường vòng.

So learning new things is one way.

Vậy nên học những điều mới là một cách.

Exercise has been shown to decrease your risk of dementia

Luyện tập đã được chứng minh có thể giảm nguy cơ mất trí của bạn

by up to a half.

tới một nửa.

Just day-to-day,

Thường ngày,

we know that sleep is massively important,

chúng ta biết rằng giấc ngủ vô cùng quan trọng,

both for preventing Alzheimer's and for your memory today.

cho cả việc bảo vệ khỏi Alzheimer và cho trí nhớ của bạn hôm nay.

So the memories that I make today

Vậy nên kí ức mà tôi tạo ra hôm nay

become long-term, stable memories,

trở thành những kí ức lâu dài, bền vững

become long-term, stable alterations and neural connections while I sleep.

trở thành sự luân phiên lâu dài, bền vững và liên kết tế bào thần kinh khi tôi ngủ.

And it's during certain phases of sleep that this process happens.

Và quá trình này diễn ra trong suốt giai đoạn nào đó của giấc ngủ

So sleep is not this passive state of doing nothing.

vậy nên ngủ không phải trạng thái bị động không làm gì hết,

It's a very busy biological state.

nó là một trạng thái sinh học vô cùng bận rộn.

And so it's locking in the information and experiences you learn today.

Vậy nên nó khoá thông tin và kinh nghiệm mà bạn đã học được hôm nay.

And so that's superimportant.

Và thế nên nó siêu quan trọng.

Then tomorrow, if I didn't get enough sleep tonight,

Sau đó, ngày mai, nếu tôi không ngủ đủ giấc,

I'm going to --

tôi sẽ

my frontal lobe's not going to want to drag itself into its day job

thuỳ trán của tôi sẽ không muốn lôi nó vào công việc của ngày hôm đó

and do the work of paying attention today, right?

và làm việc cần sự tập trung vào hôm nay, đúng không?

You feel sluggish, like, "Ah, I can't pay attention. What?"

Bạn cảm thấy uể oải, kiểu: “Ôi, tôi không thể tập trung. Cái gì vậy?”

If I can't pay attention, what's not going to happen today?

Nếu tôi không thể tập trung, điều gì sẽ không xảy ra ngày hôm nay?

Making new memories.

Tạo ra những kí ức mới.

So I'm not going to remember yesterday,

Vậy nên tôi sẽ không nhớ ngày hôm qua,

I'm not going be able to make new memories today,

tôi sẽ không thể tạo ra những kí ức mới trong hôm nay,

I have a form of amnesia just from not getting enough sleep.

tôi sẽ mắc chứng quên chỉ vì không ngủ đủ giấc.

DB: Right.

DB: Phải rồi.

LG: So seven to nine hours a night has been shown --

LG: Thế nên bảy tới chín tiếng mỗi tối đã được chứng minh rằng

the science is superclear

khoa học vô cùng dễ hiểu

that this is what we need minimally as a human species.

rằng đây là thứ ít nhất mà loài người cần.

And then in terms of what you eat, again, there's no perfect study,

Và sau đó dựa vào những gì chúng ta ăn, lần nữa, không có nghiên cứu hoàn hảo nào,

and there's no rabbit-out-of-a-hat I can pull for you,

và tôi không thể kéo con thỏ nào ra khỏi mũ để dành cho bạn,

or of, like, if you eat this

hoặc là, kiểu, nếu bạn ăn thứ này

or this nutrient, this antioxidant, this recipe,

hay chất dinh dưỡng này, chất chống oxi hoá này, công thức này,

it's going to save your memory.

nó sẽ bảo vệ trí nhớ của bạn.

It's like, no, but we know there's been enough to show us

Không, nhưng chúng ta biết nó đủ để chúng ta thấy

that being on a Mediterranean diet, a mind diet

rằng tuân theo chế độ ăn Địa Trung Hải, một chế độ ăn tâm trí

so these leafy vegetables, the brightly-colored foods,

nên những lá rau, những thực phẩm màu sắc sặc sỡ

the whole foods,

toàn bộ những món ăn,

fatty fishes, olive oil, nuts, beans,

cá béo, dầu oliu, hạt, đậu

these are the kinds of foods that really fuel and support heart health,

những loại thực phẩm này thật sự cung cấp và hỗ trợ cho sức khoẻ tim mạch,

brain health and memory.

sức khoẻ não bộ và trí nhớ.

And it doesn’t have to be 100 percent, folks, right?

Và nó không buộc phải đúng 100%, phải không?

You're not going to be perfect at this,

Bạn sẽ không hoàn hảo trong việc này

and that's OK.

và điều đó cũng ổn.

Cố để làm toàn diện, được chứ?

Try to do it overall, right?

Today, what did I eat overall?

Hôm nay, tổng thể tôi đã ăn gì?

This week, how did I do overall?

Tuần này, tổng thể tôi đã ăn gì?

Because I think we need to have realistic expectations.

Bởi vì tôi nghĩ rằng chúng ta cần có những mong muốn thực tế.

So exercise,

Vậy nên luyện tập,

the diet, sleep and stress and learning new things.

chế độ ăn, ngủ và sự căng thẳng và việc học những điều mới.

And learning new things is also -- it's this, it's being around people.

Và việc học những điều mới cũng vậy nó là, ở xung quanh mọi người.

If you're in conversation,

Nếu bạn đang đối thoại

that conversation's never happened before.

cuộc đối thoại chưa từng xảy ra trước đây,

So if you're present and paying attention,

nếu bạn có mặt và dành sự chú ý,

your brain is getting a lot of stimulation that's superhelpful.

não của bạn đang có được rất nhiều sự khuyến khích và điều này siêu có ích.

DB: So Bob wants to know about our capacity, our brain capacity.

DB: Và Bob muốn biết về sức chứa của chúng ta, sức chứa của não bộ chúng ta

Do we have like a lifetime capacity

Chúng ta có một bộ nhớ suốt đời không

and we hit it and then that's kind of it,

và chúng ta chạm mức và sau đó một nó kiểu như vậy,

or is that why children seem to remember things better

hoặc liệu đó là tại sao trẻ con dường như luôn nhớ mọi thứ tốt hơn

than maybe folks of my age?

so với những người cùng tuổi với tôi?

Or is that just, I don't know, an urban myth?

Hay nó chỉ, tôi không biết nữa, một truyền thuyết đô thị?

LG: Yeah, it's myth.

LG: Vâng, nó sai.

This idea that like, oh, you only use 10 percent of your brain

Ý tưởng này kiểu như, ồ, bạn chỉ sử dụng 10% não bộ của bạn thôi

or you only use five percent of your brain,

hoặc bạn chỉ sử dụng 5% não bộ của bạn,

someone's making it smaller.

ai đó đang khiến cho nó nhỏ hơn.

I don't know who started that one, either.

Tôi cũng chẳng biết ai khơi nguồn việc này,

That's not true.

điều đó không đúng đâu.

So, you know, at any given moment,

Bạn biết đó, trong khoảnh khắc nhất định,

I'm using certain parts of my brain, right?

tôi đang dùng phần nào đó của não mình, phải không?

So I'm not in a rage right now,

Tôi đang không giận dữ,

so my amygdala is kind of chilling.

nên amidan của tôi đang khá thư thái.

Like, I'm not grief-stricken,

Kiểu, tôi không mệt mỏi vì buồn phiền

so my amygdala is kind of relaxed,

nên amidan của tôi khá thư giãn,

and I have my eyes open,

và tôi đang mở mắt

so my visual cortex is lit up,

nên vỏ não thị giác được thắp sáng

and neurons there are firing.

và những tế bào thần kinh đang cháy.

And if I were to close my eyes, that part of my brain goes quiet.

Và nếu tôi nhắm mắt mình lại, phần đó của não sẽ yên ắng.

But all of my brain is being used at some point throughout the day, probably,

Nhưng toàn bộ não tôi được sử dụng cho vài mục đích xuyên suốt cả ngày, chắc hẳn rồi,

or certainly capable of accessing it.

hoặc tất nhiên có khả năng truy cập nó.

There aren't parts of my brain that I just can't seem to use

Không có phần nào của não tôi có thể dường như không sử dụng

and I'm only squirreled away into certain domains.

và tôi chỉ tiết kiệm một lĩnh vực nào đó.

That is a fallacy.

Đó là một lý thuyết sai lầm.

And no, you don't run out of room.

Và không, bạn sẽ không hết dung lượng.

So, you know, there's a man, I use his example in the book,

Vậy, bạn biết đó, một người đàn ông, tôi dùng ví dụ về ông ấy trong sách của mình

Akira Haraguchi,

Akira Haraguchi

a retired engineer from Japan who at the age of 69,

một kĩ sư 69 tuổi đã về hưu đến từ Nhật Bản.

he's the guy who memorized over 100,000 digits of pi, right?

Ông ấy là người đàn ông đã ghi nhớ hơn một 100.000 chữ số pi, đúng chứ?

So at an age where we associate,

Vậy ở một độ tuổi mà chúng ta thường nghĩ là

like, you know, senior discounts and retirements,

kiểu như, bạn biết đấy, người thâm niên và nghỉ hưu,

like, he's doing something that is kind of completely mind-blowing.

kiểu như, ông ấy đang làm điều gì đó thực sự ấn tượng.

And we can all do this if we wanted to.

Và ta đều có thể làm điều này nếu ta muốn.

So no, at any age, you’re capable --

Vậy, dù tuổi nào, bạn cũng có khả năng.

So as you grow older,

Khi bạn già đi,

you don't lose the information of stuff you've learned.

bạn không mất đi thông tin về những thứ mà bạn đã học.

So the stuff, your semantic memory.

Và những thứ đó, trí nhớ dữ kiện của bạn,

So this is why you've accumulated a body of knowledge

đây là lí do bạn tích luỹ một khối lượng lớn kiến thức

and you've got wisdom now, right?

và bạn có sự từng trải, đúng chứ?

Because now you know how it all fits

Vì giờ bạn nó phù hợp thế nào

and you can use that wisdom you've collected.

và bạn có thể dùng trải nghiệm mà bạn đã có.

You've got that.

Bạn hiểu nó rồi đấy.

It's not that that starts to go away.

Không phải là điều đó bắt đầu biến mất.

You accumulate that.

Bạn đã tích luỹ nó

And you might think like,

và có thể bạn nghĩ rằng:

"Oh, I don't remember much from childhood.

“Ồ, tôi không nhớ gì nhiều về tuổi thơ.

I can't really think about,"

Tôi không thể nghĩ về nó,”

like, "I can't tell you what happened when I was 10."

“Tôi không thể kể điều xảy ra khi tôi mười tuổi.”

This has more to do with context.

Có nhiều thứ liên quan tới bối cảnh.

It's still in there.

Nó vẫn ở đó

So if, you know, if you live in New York and you’re, you know,

nên nếu bạn sống ở New York và nếu bạn như thế, bạn biết đấy

you're surrounded by skyscrapers and city life

bạn được bao quanh bởi những toà nhà chọc trời và cuộc sống đô thị

and you grew up in rural Vermont,

và bạn lớn lên ở Vermont,

"And I can't remember what happened when I was 10."

“Và tôi không thể nhớ điều gì đã xảy ra khi tôi mười tuổi”

Go back to your neighborhood and drive around and,

Hãy trở về khu dân cư của bạn và lái xe xung quanh,

there's the willow tree, and there's Ms. Richards house,

đó là cây liễu, và đó là ngôi nhà của cô Richards

and there’s Ms. Molansen,

và kia là của cô Molánen,

oh, that's where, like, Joey broke his leg,

ồ, chỗ đó, kiểu như, Joey từng bị gãy chân

and like, it all will come back,

và kiểu như, tất cả chúng sẽ quay lại

because, again, it's like going from your kitchen to your living room,

bởi, một lần nữa, nó giống như đi từ phòng bếp tới phòng khách,

your bedroom to your kitchen to look for the glasses.

phòng ngủ đến phòng bếp để tìm cặp kính.

It's like, all that context will reveal memory that you have in your head.

Nó giống như, tất cả các bối cảnh ấy sẽ khám phá những gì bạn có trong đầu mình

you didn't realize you have.

Bạn không nhận ra bạn có nó.

You've got trillions of possible connections.

Bạn có thể có hàng chục tỉ những kết nối.

And no, you will not run out.

Và không, bạn sẽ không dùng hết.

You can learn to juggle when you're 80.

Bạn có thể học tung hứng khi bạn 80 tuổi.

You can learn to play piano.

Bạn có thể học chơi dương cầm.

You can learn a new language.

Bạn có thể học một ngôn ngữ mới.

You can listen to a new TED Talk

Bạn có thể nghe một bài TED Talk mới

and learn and remember something to share with someone else.

và học và nhớ điều gì đó để chia sẻ với một ai khác.

Like, it's unlimited.

Kiểu như, nó không có giới hạn.

There's no reason to think there's a limit to it.

Không có lí do gì để nghĩ rằng có giới hạn nào đấy cho nó.

[Get access to thought-provoking events you won't want to miss.]

[Truy cập các sự kiện kích thích tư duy mà bạn không muốn bỏ lỡ]

[Become a TED Member at ted.com/membership]

[Trở thành thành viên của TED tại ted.com/membership]