Mammoths resurrected and other thoughts from a futurist | Stewart Brand and Chris Anderson

Çeviri: Gunperi Sisman Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Chris Anderson: OK, Stewart,

Chris Anderson: Peki, Stewart,

in the '60s, you -- I think it was '68 -- you founded this magazine.

60'larda sen -- sanırım 68'di -- bu dergiyi çıkarmaya başlamıştın.

Stewart Brand: Bravo! It's the original one.

Stewart Brand: Bravo! Bu orijinal sayı.

That's hard to find.

Bulunması zor.

CA: Right. Issue One, right?

CA: Birinci sayı, değil mi?

SB: Mm hmm.

SB: Hı hı.

CA: Why did that make so much impact?

CA: Neden bu kadar büyük bir etki yarattı?

SB: Counterculture was the main event that I was part of at the time,

SB: O sıralarda parçası olduğum en büyük akım karşıt-kültür idi,

and it was made up of hippies and New Left.

hippilerden ve Yeni Sol'dan oluşuyordu.

That was sort of my contemporaries,

Bunlar bir nevi benim yaşıtlarımdı,

the people I was just slightly older than.

onlardan yaşça biraz daha büyüktüm.

And my mode is to look at where the interesting flow is

Ve benim tarzım, ilginç akım neredeyse oraya bakmak,

and then look in the other direction.

sonra da tersi yöne bakmak.

CA: (Laughs)

CA: (Güler)

SB: Partly, I was trained to do that as an army officer,

SB: Askeri bir subay olarak bu şekilde eğitildim

but partly, it's just a cheap heuristic to find originalities:

ancak bu, biraz da özgünlükleri keşfetmek üzere basit bir sezgi:

don't look where everybody else is looking,

Herkesin baktığı yere değil,

look the opposite way.

tam tersi yöne bak.

So the deal with counterculture is, the hippies were very romantic

Yani, karşıt kültür şöyleydi; hippiler çok romantikti

and kind of against technology,

ve bir nevi teknoloji karşıtıydılar

except very good LSD from Sandoz,

Sandoz'dan gelen çok iyi LSD dışında.

and the New Left was against technology

Yeni Sol da teknoloji karşıtıydı

because they thought it was a power device.

çünkü onun bir güç aracı olduğunu düşünüyorlardı.

Computers were: do not spindle, fold, or mutilate.

Bilgisayarlar bölünmez, bükülmez ve zarar verilemez.

Fight that.

Bununla savaşın.

And so, the Whole Earth Catalog was kind of a counter-counterculture thing

Yani the Whole Earth Catalog dergisi bir nevi karşıt kültüre karşıt bir şeydi

in the sense that I bought Buckminster Fuller's idea

Buckminster Fuller'ın fikrine katılıyordum

that tools of are of the essence.

araçların önemi büyük.

Science and engineers basically define the world in interesting ways.

Bilim ve mühendisler aslında dünyayı ilginç şekillerde tanımlıyorlar.

If all the politicians disappeared one week,

Tüm politikacılar bir haftalığına ortadan kaybolsa

it would be ... a nuisance.

bu durum... sıkıntı yaratırdı.

But if all the scientists and engineers disappeared one week,

Ancak tüm bilim insanları ve mühendisler bir haftalığına ortadan kaybolsa

it would be way more than a nuisance.

bu, bir sıkıntıdan çok daha fazlasına sebep olurdu.

CA: We still believe that, I think.

CA: Buna hâlâ inanıyoruz sanırım.

SB: So focus on that.

SB: O zaman buna odaklanalım.

And then the New Left was talking about power to the people.

Sonra, Yeni Sol, insanlara güç vermekten bahsediyordu.

And people like Steve Jobs and Steve Wozniak

Steve Jobs ve Steve Wozniak gibi insanlar buna baktılar

cut that and just said, power to people,

ve dediler ki: güç insanlara

tools that actually work.

gerçekten işe yarayan araçlarla verilmeli.

And so, where Fuller was saying don't try to change human nature,

Mesela, Fuller insan doğasını değiştirmeye çalışmayın diyordu.

people have been trying for a long time and it does not even bend,

Nitekim uzun zamandır denenmesine rağmen en ufak bir değişim olmadı.

but you can change tools very easily.

Ancak araçları çok kolay değiştirebilirsiniz.

So the efficient thing to do if you want to make the world better

Yani, dünyayı daha iyi bir yer yapmak istiyorsanız, en etkili yol,

is not try to make people behave differently like the New Left was,

Yeni Sol'un yaptığı gibi, insanları farklı davranmaya zorlayarak değil,

but just give them tools that go in the right direction.

onlara doğru yöne gitmelerini sağlayacak araçlar vererek olmalı.

That was the Whole Earth Catalog.

Whole Earth Catalog böyle bir şeydi.

CA: And Stewart, the central image -- this is one of the first images,

CA: Stewart, merkezdeki resim

insanlığın Dünya'yı uzaydan ilk gördükleri resimlerden biri.

the first time people had seen Earth from outer space.

That had an impact, too.

Bunun da bir etkisi oldu.

SB: It was kind of a chance that in the spring of '66,

SB: 66 senesinin bahar aylarında şans eseri bir şekilde,

thanks to an LSD experience on a rooftop in San Francisco,

San Fransisco'da bir damda yaşadığım bir LSD tecrübesi ile,

Fuller'in bahsettiği bir şey hakkında tekrar düşünmeye başladım.

I got thinking about, again, something that Fuller talked about,

that a lot of people assume that the Earth is flat

Dünya'nın düz olduğunu varsayan ve kaynaklarının da

and kind of infinite in terms of its resources,

bir nevi sınırsız olduğunu düşünen birçok insan var.

but once you really grasp that it's a sphere

Ancak aslında Dünya'nın yuvarlak olduğunu

and that there's only so much of it,

ve kaynaklarının da sınırlı olduğunu anladığınızda

then you start husbanding your resources

sınırlı bir sistemin kaynaklarını

and thinking about it as a finite system.

daha idareli kullanmaya başlıyorsunuz.

"Spaceship Earth" was his metaphor.

''Uzay gemisi Dünya'' onun bir metaforuydu.

And I wanted that to be the case,

Ve ben de bunu yansıtmak istedim

but on LSD I was getting higher and higher on my hundred micrograms

ancak 100 mikrogramlık LSD'nin etkisiyle San Fransisco'da bir çatıda

on the roof of San Francisco,

yükseldikçe yükselirken

and noticed that the downtown buildings which were right in front of me

tam önümde duran şehir merkezindeki binaların

were not all parallel, they were sort of fanned out like this.

aslında paralel değil de şu şekilde konumlandığını fark ettim.

And that's because they are on a curved surface.

Bu da eğimi olan bir yüzeyde olmalarından kaynaklanıyordu.

And if I were even higher, I would see that even more clearly,

Eğer biraz daha yükselebilsem bunu daha da net görebilecek

higher than that, more clearly still,

daha da yükselirsem, daha net olacak

ve yeterli yüksekliğe ulaşınca

higher enough, and it would close,

and you would get the circle of Earth from space.

eğim kapanacak ve uzaydan yuvarlak bir Dünya görecektiniz.

And I thought, you know, we've been in space for 10 years --

Ve düşündüm de, biliyorsunuz, uzaya gideli 10 yıl olmuş

at that time, this is '66 --

-- 66 senesinden bahsediyoruz

and the cameras had never looked back.

ve kameralar hiç geriye bakmamış.

They'd always been looking out or looking at just parts of the Earth.

Hep dışarıya doğru dönük olmuş veya Dünya'nın bazı yerlerine bakmış.

And so I said, why haven't we seen a photograph of the whole Earth yet?

Sonra dedim ki, neden Dünya'nın bütününün bir resmini hiç görmedik?

And it went around and NASA got it and senators, secretaries got it,

Bu da dolaşıp, NASA'ya, Senatörlere, bakanlıklara

and various people in the Politburo got it,

ve Politburo'daki bazı başka insanlara

and it went around and around.

ve birçok yere daha gitti.

And within two and a half years,

Bundan iki buçuk yıl içerisinde,

about the time the Whole Earth Catalog came out,

tam da Whole Earth Catalog çıkıyorken

these images started to appear,

bu resimler ortaya çıkmaya başladı

and indeed, they did transform everything.

ve gerçekten de bunlar, her şeyi değiştirdi.

And my idea of hacking civilization

Benim medeniyeti ''hackleme'' fikrim

is that you try to do something lazy and ingenious

sıkıcı ve yaratıcı bir şeyler yapmaya çalışıp

and just sort of trick the situation.

olayı aldatmaya çalışmaktır.

So all of these photographs that you see --

Yani bu görmekte olduğunuz resimlerin tümü --

and then the march for science last week,

ve geçen haftaki bilim yürüyüşünde

they were carrying these Whole Earth banners and so on --

''Whole Earth'' pankartları taşıyanlar--

I did that with no work.

tüm bunları hiç çalışmadan yaptım.

I sold those buttons for 25 cents apiece.

O armaları tanesi 25 sente sattım.

So, you know, tweaking the system

Yani, anladığınız gibi, sistemi aldatmak

is, I think, not only the most efficient way to make the system go

sistemi ilginç yönlere götürmenin

in interesting ways,

en etkili yolu olduğu gibi

but in some ways, the safest way,

aynı zamanda da en güvenilir yoludur.

because when you try to horse the whole system around in a big way,

Çünkü tüm sistemi tamamen değişime itmeye çalışınca,

you can get into big horsing-around problems,

büyük oyalantılara girebilirsiniz.

but if you tweak it, it will adjust to the tweak.

Ancak sistemi inceden değiştirirseniz, değişime ayak uyduracaktır.

CA: So since then, among many other things,

CA: Bu arada siz, birçok diğer alanda olduğu gibi,

you've been regarded as a leading voice in the environmental movement,

çevre hareketinin de öncü isimlerden biri olarak anılıyorsunuz

but you are also a counterculturalist,

ama aynı zamanda bir karşı-kültürcüsünüz

and recently, you've been taking on a lot of,

ve yakın zamanda sık sık şundan bahsediyorsunuz,

well, you've been declaring

daha doğrusu deklare ediyorsunuz,

what a lot of environmentalists almost believe are heresies.

birçok çevrecinin inançlarının sapkınlıklar olduğunu söylüyorsunuz.

I kind of want to explore a couple of those.

Bunlardan birkaç tanesini sizinle incelemek istiyorum.

I mean, tell me about this image here.

Bana bu resimden bahsedebilir misiniz?

SB: Ha-ha!

SB: Ha-ha!

That's a National Geographic image

Bu National Geographic'den bir resim.

of what is called the mammoth steppe,

Mamut bozkırı diye anılıyor,

what the far north, the sub-Arctic and Arctic region, used to look like.

Kuzey Kutbu ve yamacının eskiden nasıl olduğunu gösteriyor.

In fact, the whole world used to look like that.

Aslında tüm dünya böyle bir yerdi.

What we find in South Africa and the Serengeti now,

Güney Afrika ve Seregenti'de bugün bulduklarımız,

lots of big animals,

bir sürü büyük hayvan,

was the case in this part of Canada,

aslında Kanada, ABD, Avrasya

throughout the US, throughout Eurasia, throughout the world.

ve tüm dünya için de geçerliydi.

This was the norm

Bu kaideydi

and can be again.

ve yine olması mümkün.

So in a sense,

Yani buna göre,

my long-term goal at this point is to not only bring back those animals

benim uzun vadeli planım, sadece bu hayvanları

and the grassland they made,

ve otlaklarını geri getirmek

which could be a climate stabilization system over the long run,

ve uzun vadede iklimi de stabil hâle getirecek bir sistem olması değil,

but even the mammoths there in the background

en arkada duran mamutlar da

that are part of the story.

bu hikâyenin bir parçasıdır.

And I think that's probably a 200-year goal.

Sanırım bu 200 yıllık bir hedef.

Maybe in 100, by the end of this century,

Bu 100 yıl da olabilir,

we should be able to dial down the extinction rate

eğer nesil tükenme hızını düşürüp

to sort of what it's been in the background.

bu resimdeki hâle indirgeyebilirsek.

Bu seviyedeki bir biyo bolluğu geriye getirmek çok uzun alacak

Bringing back this amount of bio-abundance will take longer,

but it's worth doing.

ama bu gerçekleştirmeye değer.

CA: We'll come back to the mammoths,

CA: Mamutlara geri geleceğim

but explain how we should think of extinctions.

ama bize nesil tükenmesini nasıl düşünmemiz gerektiğini anlatır mısın?

Obviously, one of the huge concerns right now

Bildiğiniz gibi, şu andaki en büyük endişelerden biri de

is that extinction is happening at a faster rate than ever in history.

nesil tükenme hızının tarihteki en hızlı seviyede olmasıdır.

That's the meme that's out there.

Dışarıdaki söylemler bu şekilde.

How should we think of it?

Bunun hakkında nasıl düşünmeliyiz?

SB: The story that's out there

SB: Dışarıdaki hikâyelere göre

is that we're in the middle of the Sixth Extinction

bizler 6. Nesil Tükenişinin tam ortasında

or maybe in the beginning of the Sixth Extinction.

veya 6. Nesil Tükenişinin tam başında bir yerdeyiz.

Because we're in the de-extinction business,

Ama bizler anti-tükeniş işinde olduğumuz için

the preventing-extinction business with Revive & Restore,

ya da tükenişi-önleme için Canlandırma & Geri Getirme işinde olarak,

we started looking at what's actually going on with extinction.

nesil tükenişi olan şeyin ne olduğunu incelemeye başladık.

And it turns out, there's a very confused set of data out there

Bulduk ki, dışarıda çok karıştırılmış veri setleri var

which gets oversimplified

bu veriler de basite indirgenmekte

into the narrative of we're becoming ...

ve olacaklar hakkında hikâyelere dönüşüyor...

Here are five mass extinctions that are indicated by the yellow triangles,

Burada sarı üçgenler beş hızlı nesil tükenişini gösteriyor.

and we're now next.

Sıradaki biziz.

The last one there on the far right

Sağda en sonda olan

was the meteor that struck 66 million years ago

66 milyar önce vuran meteorun

and did in the dinosaurs.

dinozorlara yaptığıdır.

And the story is, we're the next meteor.

Şimdiki hikâyeye göre, meteor olan bizleriz.

Well, here's the deal.

Durum aslında şu:

I wound up researching this for a paper I wrote,

Kendi yazdığım bir makalede bunu araştırdım,

that a mass extinction is when 75 percent of all the species

kitlesel nesil tükenişi tüm türlerin yüzde 75'inin

in the world go extinct.

dünyadan tükenmesi demektir.

Well, there's on the order of five-and-a-half-million species,

Aslında var olan beş buçuk milyon türün

of which we've identified one and a half million.

sadece bir buçuk milyonunu tanımlayabildik.

Another 14,000 are being identified every year.

14.000 tür kadar da her yıl tanımlıyoruz.

There's a lot of biology going on out there.

Burada çok fazla biyoloji var

Since 1500,

1500'den beri,

about 500 species have gone extinct,

yaklaşık 500 türün nesli tükendi

and you'll see the term "mass extinction" kind of used in strange ways.

ve ''kitlesel nesil tükenişi'' deyiminin çok garip kullanımlarını görüyorsunuz.

So there was, about a year and a half ago,

Bundan bir buçuk yıl kadar önce,

a front-page story by Carl Zimmer in the New York Times,

New York Times'ta Carl Zimmer'in bir manşet haberine göre,

"Mass Extinction in the Oceans, Broad Studies Show."

''Geniş araştırmalar okyanuslarda kitlesel tükenişi gösteriyor,''

And then you read into the article, and it mentions that since 1500,

Sonra haberi okuyunca 1500 yılından bu yana

15 species -- one, five -- have gone extinct in the oceans,

15 türün -- yani: bir, beş-- okyanuslardan tükendiğini anlatıyor.

and, oh, by the way, none in the last 50 years.

Bu arada son 50 yılda hiçbir neslin tükenmediği de yazıyor.

And you read further into the story, and it's saying,

Haberi daha da okursanız diyor ki

the horrifying thing that's going on

korkunç olan şey

is that the fisheries are so overfishing the wild fishes,

balıkçılar aşırı olarak vahşi balıkları avlayarak

that it is taking down the fish populations in the oceans

okyanuslardaki balık nüfuslarını

by 38 percent.

yüzde 38 oranında azaltıyor.

That's the serious thing.

Bu ciddi bir durum.

None of those species are probably going to go extinct.

Ancak bu türler muhtemelen nesillerinin tükenmesiyle karşı karşıya değil.

So you've just put, that headline writer

Yani bu başlığı yazan yazar

put a panic button

hikâyenin en başına

on the top of the story.

bir panik düğmesi koymuş.

It's clickbait kind of stuff,

Bu tık tuzağı türü şeyler,

but it's basically saying, "Oh my God, start panicking,

ama kısaca diyor ki, ''Tanrım, panik olmaya başla

we're going to lose all the species in the oceans."

çünkü okyanustaki tüm türleri kaybedeceğiz.''

Nothing like that is in prospect.

Ufukta öyle birşey aslında yok.

And in fact, what I then started looking into in a little more detail,

Buna daha da detaylı baktığımda,

the Red List shows about 23,000 species that are considered threatened

IUCN Kırmızı Listesi 23.000 türün bir şekilde

at one level or another,

tehlikede olduğunu gösteriyor,

coming from the International Union for the Conservation of Nature, the IUCN.

Dünya Doğa Koruma Birliği, IUCN'ye göre.

And Nature Magazine had a piece surveying the loss of wildlife,

Nature Dergisi de kaybolan vahşi yaşamı araştıran

and it said,

bir hikâyesinde dedi ki:

"If all of those 23,000 went extinct

''Eğer önümüzdeki 100 yılda

in the next century or so,

23.000 türün nesli tükenirse

and that rate of extinction carried on for more centuries and millennia,

ve eğer bu nesil tükeniş hızı aynı hızla bir sonraki asır

then we might be at the beginning of a sixth extinction.

ve bin yıla kadar uzanırsa, o zaman 6. Tükenişin başına ulaşmış olabiliriz.''

So the exaggeration is way out of hand.

Yani abartılar kontrolden çıkmış durumda.

But environmentalists always exaggerate.

Ama çevreciler her zaman abartırlar.

That's a problem.

Bu bir problem.

CA: I mean, they probably feel a moral responsibility to,

CA: Sanırım bunu yaparken de ahlaki bir sorumluluk hissediyorlar

because they care so much about the thing that they are looking at,

çünkü ilgilendikleri konuyla o kadar bağlılar ki

and unless you bang the drum for it, maybe no one listens.

eğer abartmazlarsa kimse onları dinlemeyecek.

SB: Every time somebody says moral this or moral that --

SB: Her ne zaman birisi ahlaki şu, ahlaki bu dediği zaman...

"moral hazard," "precautionary principle" --

''ahlaki tehlike'' ''önlem nitelikli tedbir'' --

these are terms that are used to basically say no to things.

bunlar aslında bazı şeylere hayır demek için kullanılan terimler.

CA: So the problem isn't so much fish extinction, animal extinction,

CA: Peki eğer sorun balık neslinin tükenmesi,

hayvan nesillerinin tükenmesi değilse, balıkların ve hayvanların artması

it's fish flourishing, animal flourishing,

that we're crowding them to some extent?

ve aşırı kalabalıklaşmamız mı?

SB: Yeah, and I think we are crowding, and there is losses going on.

SB: Evet, bence kalabalıklaşıyoruz ve bu da kayıplara sebebiyet veriyor.

The major losses are caused by agriculture,

Büyük kayıplar, tarım nedeniyle oluşuyor.

and so anything that improves agriculture and basically makes it more condensed,

Tarımı geliştiren bir sürü şey,

more highly productive,

tarımı daha yoğun ve üretken kılan

including GMOs, please,

GDO'lar dâhil ,lütfen,

but even if you want to do vertical farms in town,

şehirlerde dikey çiftlikler yapmak bile isteseniz

including inside farms,

çiftlikler dâhil,

all the things that have been learned about how to grow pot in basements,

bodrum katında esrar üretmek hakkında öğrenilen her şey

is now being applied to growing vegetables inside containers --

artık konteynerler içinde sebze yetiştirmek için kullanılıyor --

that's great, that's all good stuff,

ve bu harika, süper şeyler

because land sparing is the main thing we can do for nature.

çünkü doğaya yer bırakmak doğa için yapabileceğimiz en ana şey.

People moving to cities is good.

İnsanların şehirlere taşınması iyi bir şey.

Making agriculture less of a destruction of the landscape is good.

Tarlaları talan etmeyen tarım iyi bir şey.

CA: There people talking about bringing back species, rewilding ...

CA: Tükenmiş nesilleri geri getirmek isteyenler var...vahşi yaşama katmak.

Well, first of all, rewilding species: What's the story with these guys?

Öncelikle, vahşi-yaşama tür katma: Bu insanlar neden bahsediyor?

SB: Ha-ha! Wolves.

SB: Ha-ha! Kurtlar!

Europe, connecting to the previous point,

Bir önceki konuya bağlayacak olursam,

we're now at probably peak farmland,

Avrupa'da şu anda çiftçilikte en üst seviyedeyiz

and, by the way, in terms of population,

ve bu arada nüfus olarak da

we are already at peak children being alive.

hayatta kalan çocuk sayısında da en üst seviyedeyiz.

Henceforth, there will be fewer and fewer children.

Bu sebeple, çocuk sayıları azaldıkça azalacak.

We are in the last doubling of human population,

İnsan nüfusunun katlandığı son noktadayız

and it will get to nine, maybe nine and a half billion,

ve dokuz milyar veya dokuz buçuk milyara ulaşınca

and then start not just leveling off, but probably going down.

artmamaya ve muhtemelen aşağı inmeye başlayacak.

Likewise, farmland has now peaked,

Aynı şekilde, çiftlik arazileri de en üst seviyede

and one of the ways that plays out in Europe

ve bunun sonuçlarından birisi de

is there's a lot of abandoned farmland now,

Avrupa'da terkedilmiş ormana dönen

which immediately reforests.

birçok tarım arazisi var.

They don't do wildlife corridors in Europe.

Avrupa'da vahşi yaşam koridorları yapıyorlar.

They don't need to, because so many of these farms are connected

Buna ihtiyaçları yok, çünkü bu tarlaların birçoğu birbirine bağlı

that they've made reforested wildlife corridors,

ormana dönüşmüş vahşi yaşam koridorları

that the wolves are coming back, in this case, to Spain.

ve bu sebeple de kurtlar geri dönüyor, İspanya'da olduğu gibi.

They've gotten all the way to the Netherlands.

Hollanda'ya kadar ulaştılar.

There's bears coming back. There's lynx coming back.

Ayılar da geri dönüyor. Vaşaklar da geri dönüyor.

There's the European jackal. I had no idea such a thing existed.

Avrupa çakalını görebilirsiniz. Varlığından haberim bile yoktu.

They're coming back from Italy to the rest of Europe.

İtalya üzerinden tüm Avrupa'ya yayılıyorlar.

And unlike here, these are all predators, which is kind of interesting.

Buradakinin aksine bunların tümü de avcı hayvanlar, ki bu çok ilginç.

They are being welcomed by Europeans. They've been missed.

Avrupalılar onları iyi karşılıyor. Özlenmişler.

CA: And counterintuitively, when you bring back the predators,

CA: Ve genel kanının aksine, avcı hayvanları geri getirdiğiniz zaman

it actually increases rather than reduces

aslında ekosistemin çeşitliliğini

the diversity of the underlying ecosystem often.

azaltmak yerine aslında arttırıyorlar.

SB: Yeah, generally predators and large animals --

SB: Evet, aslında avcılar ve büyük hayvanlar --

large animals and large animals with sharp teeth and claws --

büyük hayvanlar ve keskin dişleri ve pençeleri olan hayvanlar --

are turning out to be highly important for a really rich ecosystem.

zengin bir ekosistem için çok önemli oluyorlar.

CA: Which maybe brings us to this rather more dramatic rewilding project

CA: Bu da bizi aslında senin de dâhil olduğun

bu çok daha önemli vahşi yaşama katma projesine getiriyor.

that you've got yourself involved in.

Why would someone want to bring back these terrifying woolly mammoths?

Biri bu korkunç tüylü mamutları neden geri getirmek istiyor olabilir ki?

SB: Hmm. Asian elephants are the closest relative

SB: Asya Filleri tüylü mamutun

to the woolly mammoth,

en yakın akrabasıdır

and they're about the same size, genetically very close.

ve yaklaşık olarak aynı boyuttalar, genetik olarak çok yakınlar.

They diverged quite recently in evolutionary history.

Evrim tarihinin yakın bir noktasında farklılaştılar.

The Asian elephants are closer to woolly mammoths

Asya filleri, tüylü mamutlara

than they are to African elephants,

Afrika fillerinden daha yakındırlar

but they're close enough to African elephants

ancak Afrika fillerine de yeteri kadar yakın olduklarından

that they have successfully hybridized.

başarıyla melez oldular.

So we're working with George Church at Harvard,

Harvard'dan George Church ile çalışıyoruz,

who has already moved the genes for four major traits

dört büyük gen karakterini

from the now well-preserved, well-studied genome of the woolly mammoth,

tüylü mamutun başarıyla korunmuş ve çok araştırılmış genomundan

thanks to so-called "ancient DNA analysis."

taşımayı ''antik DNA analizi'' prosedürüyle başardı.

And in the lab, he has moved those genes into living Asian elephant cell lines,

Ve laboratuvarda bu genleri yaşayan Asya fil hücrelerine

where they're taking up their proper place thanks to CRISPR.

yerleştirerek CRISPR sayesinde doğru noktalara oturmasını sağlıyor.

I mean, they're not shooting the genes in like you did with genetic engineering.

Demek istediğim, genleri genetik mühendisliğindeki gibi hedefleyip

Now with CRISPR you're editing, basically, one allele,

vurmuyorlar CRISPR ile, gen kurguluyorsunuz- yani bir alelli

and replacing it in the place of another allele.

başka bir alellin yerine yerleştiriyorsunuz.

So you're now getting basically Asian elephant germline cells

Böylece aslında Asya filine kalıtımsal olarak

that are effectively in terms of the traits that you're going for

Arktik'de uyum sağlayabileceği

to be comfortable in the Arctic,

karakteristiklerin aynısını

you're getting them in there.

yerleştiriyorsunuz.

So we go through the process

Bunu da bir taşıyıcı anne kanalıyla

of getting that through a surrogate mother,

devam ettirdiğimiz bir süreçle

an Asian elephant mother.

anne Asya filine koyuyoruz.

You can get a proxy, as it's being called by conservation biologists,

Konservasyon biyologlarının deyimiyle tüylü mamutun

of the woolly mammoth,

bir taşıyıcı aracılığıyla

that is effectively a hairy, curly-trunked, Asian elephant

yani, tüylü, kıvrımlı gövdeli Asya filinin

that is perfectly comfortable in the sub-Arctic.

Arktik yamacında rahat yaşayabilen hâli.

Now, it's the case, so many people say,

Birçok insan diyor ki:

"Well, how are you going to get them there?

''peki, bunları oraya nasıl götüreceksin?'

And Asian elephants, they don't like snow, right?"

Asyalı filler karı sevmiyorlar, değil mi?''

Well, it turns out, they do like snow.

Aslında, karı seviyorlar.

There's some in an Ontario zoo

Ontario Hayvanat Bahçesinde birkaç tane var

that have made snowballs bigger than people.

insanlardan daha büyük kartopları yapmışlar.

They just love -- you know, with a trunk, you can start a little thing,

Bayılıyorlar -- gövdeleriyle küçük bişey başlatıp

roll it and make it bigger.

sürükleyerek büyütüyorlar.

And then people say,

Sonra insanlar diyor ki,

"Yeah, but it's 22 months of gestation.

''Evet, ancak bu 22 aylık bir gebelik süreci.

This kind of cross-species cloning is tricky business, anyway.

Bu şekilde türler arası klonlama yapmak biraz riskli bir iş.

Are you going to lose some of the surrogate Asian elephant mothers?"

Bazı taşıyıcı anne Asya fillerini kaybedecek misiniz?''

And then George Church says, "That's all right.

O zaman da George Church der ki ''Bu sorun değil.''

We'll do an artificial uterus and grow them that way."

yapay bir rahim yapıp, onları bunun içinde yetiştiririz.''

Then people say, "Yeah, next century, maybe,"

O zaman da insanlar ''evet belki önümüzdeki asırda'' diyorlar.

except the news came out this week in Nature

Ancak, bu haftaki Nature dergisinde çıkan bir haber

that there's now an artificial uterus in which they've grown a lamb

yapay bir rahim içerisinde bir yavru kuzuyu

to four weeks.

dört haftaya kadar yetiştirebildiklerini yazıyordu.

That's halfway through its gestation period.

Bu gebelik sürecinin yarısı kadar olan bir süre.

So this stuff is moving right along.

Yani bu alanda ilerleme kaydediyoruz.

CA: But why should we want a world where --

CA: Ama neden biz böyle bir dünya isteyelim ki --

Picture a world where there are thousands of these things

Yani bunlardan binlercesinin

thundering across Siberia.

Siberya'da dolandığını düşünelim.

Is that a better world?

Bu daha iyi bir dünya mı olur?

SB: Potentially. It's --

SB: Muhtemelen. --

(Laughter)

(Gülüşmeler)

There's three groups, basically, working on the woolly mammoth seriously:

Tüylü mamut üzerine ciddi olarak çalışan üç grup var:

Revive & Restore, we're kind of in the middle;

Canlandırma & Geri Getirme: biz ortada bir yerdeyiz-

George Church and the group at Harvard that are doing the genetics in the lab;

George Church ve Harvard'da laboratuvarda genetikle uğraşan bir grup olarak.

and then there's an amazing old scientist named Zimov

Sonra kuzey Sibirya'da çalışan

who works in northern Siberia,

yaşlı bir bilim insanı olan mükemmel Zimov

and his son Nikita, who has bought into the system,

ve onun bu sisteme doğmuş oğlu Nikita ile,

and they are, Sergey and Nikita Zimov have been, for 25 years,

Sergey, Nikita ve Zimov, 25 yıldır

creating what they call "Pleistocene Park,"

''Pleistosen Parkı'' dedikleri bir şey üzerine

which is a place in a really tough part of Siberia that is pure tundra.

koşulları zor ve tamamı tundra olan Sibirya'da çalışmaktalar.

And the research that's been done shows

Yapılan araştırmalar da gösteriyor ki

that there's probably one one-hundredth of the animals on the landscape there

orada olan hayvanların

artık sadece yüzde biri hayatta.

that there used to be.

Like that earlier image, we saw lots of animals.

Daha önceki resimde olduğu gibi, birçok hayvan gördük.

Now there's almost none.

Ama artık hiç yok gibi.

The tundra is mostly moss, and then there's the boreal forest.

Tundra çoğunlukla yosun ve sonrasında da tayga.

And that's the way it is, folks. There's just a few animals there.

İşte hepsi bu kadar dostlar. Orada sadece birkaç tane hayvan var.

So they brought in a lot of grazing animals:

İşte böyle bir yere, bir sürü otlak hayvan götürdüler:

musk ox, Yakutian horses, they're bringing in some bison,

misk sığırı, Yakutan atları, birkaç bizon getiriyorlar,

they're bringing in some more now,

birkaç tane daha getiriyorlar

and put them in at the density that they used to be.

ve eskiden oldukları yoğunluğa getiriyorlar.

And grasslands are made by grazers.

Otlananlar, yeşillik getiriyorlar.

So these animals are there, grazing away,

Yani bu hayvanlar orada otlanırken

and they're doing a couple of things.

aslında birkaç şey yapıyorlar.

First of all, they're turning the tundra, the moss, back into grassland.

İlk olarak, çoğunlukla yosun olan tundrayı tekrar yeşil alana döndürüyorlar.

Grassland fixes carbon.

Yeşil alan karbonu düzenliyor.

Tundra, in a warming world, is thawing and releasing a lot of carbon dioxide

Tundra, ısınan bir dünyada eriyerek daha fazla karbondioksit ortaya çıkarıyor

and also methane.

ve aynı zamanda metan.

So already in their little 25 square miles,

Ve böylece küçük 65 km karelik alanda

they're doing a climate stabilization thing.

iklim stabilizasyonu gibi bir şey yapıyorlar.

Part of that story, though,

Bu hikâyenin bir kısmı daha var,

is that the boreal forest is very absorbent to sunlight,

o da, tayga ormanının güneş ışığını çok emici olmasıdır.

even in the winter when snow is on the ground.

Kışın tüm kar yerdeyken bile.

And the way the mammoth steppe,

Kuzey kutbu yamacında

which used to wrap all the way around the North Pole --

mamut bozkırında olduğu gibi

there's a lot of landmass around the North Pole --

Kuzey kutbu etrafında yeşil arazi olan

that was all this grassland.

çok arazi var.

And the steppe was magnificent,

Bu bozkır mükemmeldi,

probably one of the most productive biomes in the world,

sanırım dünyanın en üretken biyomlardan biri

the biggest biome in the world.

en büyük biyomdu.

The forest part of it, right now, Sergey Zimov and Nikita

Ormanlık kısmına şimdi Sergey Zimov ve Nikita

go out with this old military tank they got for nothing,

bu parasız aldıkları eski askeri tankla gidip

and they knock down the trees.

ağaçları söktüler.

And that's a bore, and it's tiresome,

Bu çok sıkıcı ve yorucu

and as Sergey says, "... and they make no dung!"

ve Sergey'in dediği gibi, ''...hiç dışkılamıyorlar!''

which, by the way, these big animals do, including mammoths.

ki aslında mamutlar gibi büyük hayvanlar bunları yaparlar.

So mammoths become what conservation biologists call

Böylelikle mamutlara, konservasyon biyologları

an umbrella species.

şemsiye türler demeye başladılar.

It's an exciting animal -- pandas in China or wherever --

Heyecan verici bir hayvan -- Çin'deki pandalar gibi-

that the excitement that goes on of making life good for that animal

o hayvan için hayatı güzel kılabilecek bir habitat,

is making a habitat, an ecosystem,

bir ekosistem yaratmanın verdiği heyecan

which is good for a whole lot of creatures and plants,

ayrıca birçok yaratık ve bitki için de faydalı oluyor

and it ideally gets to the point of being self-managing,

ve bu da sonunda, kendi kendini yöneten

where the conservation biologists can back off and say,

bir noktaya ulaşınca, konservasyon biyologları geri çekilip şunu diyor:

"All we have to do is keep out the destructive invasives,

''Tek yapmamız gereken buradan yıkıcı türleri uzak tutmak ki

and this thing can just cook."

her şey doğru gidebilsin.''

CA: So there's many other species that you're dreaming of de-extincting

CA: Bu durumda geri getirmeyi hayal ettiğiniz başka türler de var

at some point,

bir noktada

but I think what I'd actually like to move on to

ancak esas konuşmamızı istediğim diğer bir konu

is this idea you talked about how mammoths might help

mamutların Sibirya'yı yeşillendirmesine

green Siberia in a sense,

yardımcı olabileceğinden bahsettiniz

or at least, I'm not talking about tropical rainforest,

veya en azından, tropik bir yağmur ormanından ziyade

but this question of greening the planet you've thought about a lot.

gezegeni yeşillendirmek hakkında da çok düşünüyorsunuz.

And the traditional story is

Geleneksel hikâye o ki

that deforestation is one of the most awful curses

ormanların yok oluşu

of modern times,

modern zamanların en büyük laneti

and that it's a huge contributor to climate change.

ve bu da iklim değişikliğinin en büyük etkeni.

And then you went and sent me this graph here, or this map.

Ancak daha sonra, sen bana bu grafiği gönderdin ya da bu haritayı.

What is this map?

Bu harita nedir?

SB: Global greening.

SB: Küresel yeşillenme.

The thing to do with any narrative that you get from headlines

Manşetlerden ve kısa haber hikâyelerinden duyduklarımızla

and from short news stories

ilgili olarak yapılması gereken

is to look for what else is going on,

olanları başka neyin açıklayabileceğine bakmak

and look for what Marc Andreessen calls "narrative violation."

ve Marc Andreessen'in ''anlatım ihlali'' dediği şeyleri aramak.

So the narrative -- and Al Gore is master of putting it out there --

Anlatıma göre --ki Al Gore, bunu yaratmakta çok ustadır--

is that there's this civilization-threatening

medeniyetimizi tehdit edecek

climate change coming on very rapidly.

bir iklim değişikliğinin hızla yaklaştığı şeklinde.

We have to cease all extra production of greenhouse gases, especially CO2,

Tüm sera gazlarını, özellikle de karbondioksiti ekstradan üretmekten

en kısa sürede vazgeçmeliyiz

as soon as possible,

otherwise, we're in deep, deep trouble.

yoksa, hepimizin başı büyük büyük belada olacak.

All of that is true, but it's not the whole story,

Bunlar kesinlikle doğru ancak hikâyenin tamamı bu değil

and the whole story is more interesting than these fragmentary stories.

ve aslında hikâyenin tamamı bu küçük kesitlerden daha ilginç.

Plants love CO2.

Bitkiler karbondioksiti seviyorlar.

What plants are made of is CO2 plus water via sunshine.

Bitkiler karbondioksit, su ve güneş ile besleniyor.

And so in many greenhouses, industrialized greenhouses,

Dolayısıyla birçok serada, endüstriyel seralarda

they add CO2 because the plants turn that into plant matter.

karbondioksit eklerler, sırf bitkiler beslenebilsin diye.

So the studies have been done with satellites and other things,

Uydularla ve diğer şeylerle deneyler yapıldı

and what you're seeing here is a graph of, over the last 33 years or so,

ve burada gördüğünüz grafik son 33 yıl kadar önceden

there's 14 percent more leaf action going on.

yüzde 14 daha fazla bitki görüyorsunuz.

There's that much more biomass.

Bu da daha fazla biyokütle demek.

There's that much more what ecologists call "primary production."

Ekolojistlerin ''ana üretim'' dediği şeyde bundan daha fazlası var.

There's that much more life happening,

İklim değişikliği sayesinde,

thanks to climate change,

kahrolası kömür santrallerimiz sayesinde

thanks to all of our goddam coal plants.

aslında ortaya çıkan daha fazla hayat var.

So -- whoa, what's going on here?

Yani -hey, burada ne oluyor?

By the way, crop production goes up with this.

Bu arada, mahsul üretimi bununla artıyor.

This is a partial counter

Bu karbondioksitin artışına

to the increase of CO2,

kısmen karşıt bir şey

because there's that much more plant that is sucking it down

çünkü bitkiler karbondioksiti daha fazla

into plant matter.

bitki üretmek için kullanıyor.

Some of that then decays and goes right back up,

Daha sonra bunun bir kısmı bozulup tekrar yukarı çıkıyor,

but some of it is going down into roots

ancak bir kısmı ise köklere dönüp

and going into the soil and staying there.

toprağa karışıp orada kalıyor.

So these counter things are part of what you need to bear in mind,

Dolayısıyla bu karşıt şeyleri de aklınızda bulundurmanız gerekiyor,

and the deeper story is

yani hikâyenin aslı

that thinking about and dealing with and engineering climate

iklim mühendisliği hakkında düşünmek ve bu alanda çalışmak

is a pretty complex process.

çok karmaşık bir süreç.

It's like medicine.

Tıp gibi.

You're always, again, tweaking around with the system

Her zaman, yine, sistemi aldatıyorsunuz

to see what makes an improvement.

neyin bir iyileşme sağlayacağını görmek için.

Then you do more of that, see it's still getting better,

Sonra biraz daha yapınca, daha da iyileştiğini görürsün

then -- oop! -- that's enough, back off half a turn.

ve sonra -hop!- bu kadarı yeter, artık biraz kısabiliriz

CA: But might some people say, "Not all green is created equal."

CA: Ama bazı insanlar, ''Tüm bitkiler eşit yaratılmamıştır'' diyor.

Possibly what we're doing is trading off the magnificence of the rainforest

Yani acaba bir yağmur ormanının muhteşemliğini ve çeşitliliğini

and all that diversity

başka bir bitki için mesela çim veya havuz yosunu ile

for, I don't know, green pond scum or grass or something like that.

takas etmiyor muyuz?

SB: In this particular study, it turns out every form of plant is increasing.

SB: Aslında bu araştırmaya göre, her tür bitki aslında artıyor.

Now, what's interestingly left out of this study

Bu araştırmaların haricinde tutulan

is what the hell is going on in the oceans.

ilginç bir şekilde - okyanuslarda ne olup bittiğidir.

Primary production in the oceans,

Okyanuslardaki ana üretim

the biota of the oceans, mostly microbial,

okyanusların biyotası, çoğunlukla mikrop

what they're up to is probably the most important thing.

ve bunların ne yaptığı ise en önemli şey.

They're the ones that create the atmosphere

Onlar mutlulukla nefes aldığımız

that we're happily breathing,

atmosferi yaratıyorlar

and they're not part of this study.

ve bu araştırmanın bir parçası değiller.

This is one of the things James Lovelock has been insisting;

Bu James Lovelock'un ısrar ettiği noktalardan biri:

basically, our knowledge of the oceans, especially of ocean life,

kısacası, okyanuslar hakkındaki bilgimiz, özellikle de okyanuslar

is fundamentally vapor, in this sense.

hakkındaki bilgimiz, bu konuda çok az.

So we're in the process of finding out

Şu anda kötü biyomühendislik sonucu atmosferdeki fazla karbondioksitin

by inadvertent bad geoengineering of too much CO2 in the atmosphere,

ve okyanusun bunlarla ne yaptığını

finding out, what is the ocean doing with that?

öğrenme sürecindeyiz.

Well, the ocean, with the extra heat,

Görünen o ki, okyanus

is swelling up.

fazla ısı sonucu şişiyor.

That's most of where we're getting the sea level rise,

İşte bunun neticesinde deniz seviyesinin yükselişi

and there's a lot more coming with more global warming.

iklim değişikliğiyle daha da geliyor.

We're getting terrible harm to some of the coral reefs,

Bu şekilde Avustralya kıyılarında olduğu gibi

like off of Australia.

bazı resiflere büyük hasar vermekteyiz.

The great reef there is just a lot of bleaching from overheating.

Oradaki resif aslında çok fazla ısınmadan kaynaklı ağarıyor.

And this is why I and Danny Hillis, in our previous session on the main stage,

Bu sebepten bir önceki ana sahnedeki oturumda Danny Hills ve ben

was saying, "Look, geoengineering is worth experimenting with enough

''jeomühendislik deney yapmaya değer

to see that it works,

çalıştığını görmek,

to see if we can buy time in the warming aspect of all of this,

tüm bundaki ısınma hakkında vakit kazanabileceğimizi görmek için

tweak the system with small but usable research,

sistemi küçük ancak kullanışlı araştırmalarla ayarlayarak

and then see if we should do more than tweak.

bunun ötesinde birşey yapmak gerekli mi anlamak için.

CA: OK, so this is what we're going to talk about

CA: Peki, bunun hakkında son birkaç dakika

for the last few minutes here

konuşalım o zaman

because it's such an important discussion.

çünkü bu gerçekten önemli bir tartışma konusu.

First of all, this book was just published by Yuval Harari.

İlk olarak, Yuval Harari'nin yazdığı bir kitap var.

He's basically saying the next evolution of humans is to become as gods.

Kısaca insanların bir sonraki evriminin tanrılık olduğunu söylüyor.

I think he --

Sanırım o --

SB: Now, you've talked to him. And you've probably finished the book.

SB: Sen onunla konuştun ve muhtemelen kitabını da bitirdin.

I haven't finished it yet.

Ben henüz bitirmedim.

Where does he come out on --

Konuyla ilgili duruşu nedir -

CA: I mean, it's a pretty radical view.

CA: Aslında biraz radikal bir görüşü var.

He thinks that we will completely remake ourselves

O kendimizi tamamen yeniden yapılandıracağımızı,

using data, using bioengineering,

verileri ve genetik mühendisliğini kullanarak

to become completely new creatures

tamamen yeni yaratıklar olacağımızı,

that have, kind of, superpowers,

süper güçler elde edeceğimizi

and that there will be huge inequality.

ve büyük eşitsizlikler oluşacağını söylüyor.

But we're about to write a very radical, brand-new chapter of history.

Ama tarihin en yeni, en radikal bölümünü yazmak üzereyiz.

That's what he believes.

Görüşü bu şekilde.

SB: Is he nervous about that? I forget.

SB: Peki bununla ilgili endişeli mi? Hatırlayamadım.

CA: He's nervous about it,

CA: Endişeleniyor

but I think he also likes provoking people.

ama sanırım insanları provoke etmeyi de seviyor.

SB: Are you nervous about that?

SB: Peki sen bundan endişeleniyor musun?

CA: I'm nervous about that.

CA: Bunun hakkında endişeleniyorum.

But, you know, with so much at TED, I'm excited and nervous.

Ama TED hakkında birçok şey için heyecanlanıyor ve endişeleniyorum.

And the optimist in me is trying hard to lean towards

İçimdeki iyimser öne doğru eğilip,

"This is awesome and really exciting,"

''Bu harika bir şey ve çok heyecan verici''

while the sort of responsible part of me is saying,

demek isterken, sorumlu tarafım ise,

"But, uh, maybe we should be a little bit careful

''Ama belki nasıl düşündüğümüz hakkında

as to how we think of it."

biraz daha dikkatli olmalıyız.''

SB: That's your secret sauce, isn't it, for TED?

SB: Bu senin TED için gizli sosun değil mi?

Staying nervous and excited.

Endişeli ve heyecanlı olmak.

CA: It's also the recipe for being a little bit schizophrenic.

CA: Bu aynı zamanda sanırım biraz şizofrenik olmanın da bir tarifi.

But he didn't quote you.

Ancak senden bahsetmiyor.

What I thought was an astonishing statement that you made

Beni hayretler içinde bırakan açıklaman

right back in the original Whole Earth Catalog,

aslında orijinal Whole Earth Catalog'da

you ended it with this powerful phrase:

bitiriş notundu:

"We are as gods, and might as well get good at it."

''Bizler tanrılarız, bari bu konuda ustalaşalım.''

And then more recently, you've upgraded that statement.

Ve son zamanlarda bu cümleni yükselttin.

I want you talk about this philosophy.

Seninle bu felsefe hakkında konuşmak istiyorum.

SB: Well, one of the things I'm learning is that documentation

SB: Öğrenmeye başladığım şeylerden biri kayıt tutmak

is better than memory -- by far.

hafızadan çok daha iyidir.

And one of the things I've learned from somebody --

Ve birisinden öğrendiğim bir başka şey ise --

I actually got on Twitter.

Twitteri kullanmak oldu.

It changed my life -- it hasn't forgiven me yet!

Hayatımı değiştirdi -- Beni henüz affetmedi!

And I took ownership of this phrase when somebody quoted it,

Birinin alıntı yaptığı bir deyimi sahiplendim

and somebody else said,

ve bir başkası da dedi ki,

"Oh by the way, that isn't what you originally wrote

''Bu arada, orijinal yazdığın bu değildi

in that first 1968 Whole Earth Catalog.

1968'teki ''Whole Earth Catalog''da

You wrote, 'We are as gods and might as well get used to it.'"

yazmıştın ki: ''Bizler tanrılarız, bari bu konuda ustalaşalım.''

I'd forgotten that entirely.

Bunu tamamen unutmuştum.

The stories -- these goddam stories -- the stories we tell ourselves

Kendimize anlattığımız hikâyeler -bu kahrolası hikâyeler-

become lies over time.

bir süre sonra yalanlar oluyor.

So, documentation helps cut through that.

Yani raporlama bunları aşmayı sağlıyor.

It did move on to "We are as gods and might as well get good at it,"

Bunları aşarak, ''Bizler tanrılarız, bari bu konuda ustalaşalım''

and that was the Whole Earth Catalog.

şekline giriyor ve bu da Whole Earth Catalog oluyor.

By the time I was doing a book called "Whole Earth Discipline:

Bu arada, ''"Whole Earth Discipline:

An Ecopragmatist Manifesto,"

An Ecopragmatist Manifesto''

and in light of climate change, basically saying that we are as gods

diye bir kitap hazırlıyordum ve iklim değişikliği ile ilgili

and have to get good at it.

tanrılar olduğumuzu ve bunda iyi olmamız gerektiğini söyledim.

CA: We are as gods and have to get good at it.

CA: ''Bizler tanrılar gibiyiz ve bu konuda ustalaşmalıyız.''

So talk about that, because the psychological reaction

O zaman bunun hakkında konuşalım

from so many people as soon as you talk about geoengineering

çünkü genetik mühendislikten bahsettiğimizde

birçok kişideki psikolojik reaksiyon inandıkları en son şeyin

is that the last thing they believe is that humans should be gods --

insanların tanrılar gibi olması gerektiğidir--

some of them for religious reasons,

bazıları dini sebeplerden

but most just for humility reasons,

ama çoğunlukla da mütevazi sebeplerden kaynaklı,

that the systems are too complex,

sistemlerin çok komplike oluşundan

we should not be dabbling that way.

ve bu şekilde karıştırmamız gerektiği için.

SB: Well, this is the Greek narrative about hubris.

SB: Bu Yunanlıların kibirle ilgili hikâyesine benziyor

And once you start getting really sure of yourself,

Yani kendinden çok emin olmaya başladığın zaman,

you wind up sleeping with your mother.

kendini annenle yatmış olarak buluyorsun.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

CA: I did not expect you would say that.

CA: Bunu söylemeni beklemiyordum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

SB: That's the Oedipus story.

SB: Bu Oedipus'un hikâyesi.

Hubris is a really important cautionary tale to always have at hand.

Hubris gerçekten önemli dersler veren unutulmaması gereken bir hikâyedir.

One of the guidelines I've kept for myself is:

Kendime sakladığım kurallardan biri de şu:

every day I ask myself how many things I am dead wrong about.

Kendime her gün kaç şey hakkında yanıldığımı soruyorum.

And I'm a scientist by training

Bir bilim insanı olarak

and getting to work with scientists these days,

bugünkü bilim insanlarıyla işe gitmek

which is pure joy.

büyük bir keyif.

Science is organized skepticism.

Bilim organize kuşkuculuktur.

So you're always insisting

Yani her zaman ısrarla

that even when something looks pretty good,

her şey gayet güzel görünse bile

you maintain a full set of not only suspicions

gerçekten bu kadar güzel olması hakkında

about whether it's as good as it looks,

bir sürü kuşkularınız yanında kendinizi,

but: What else is going on?

Başka ne olabilir? diye sorarken buluyorsunuz.

So this "What else is going?" on query,

Bu ''Başka ne oluyor olabilir?'' sorusu,

I think, is how you get away from fake news.

sahte haberlerden uzaklaşmanızın da bir yolu.

It's not necessarily real news,

Her zaman gerçek haberler değilse de

but it's welcomely more complex news

her zaman daha karmaşık haberler olduğunu

kabul edip öğrenmeye çalışıyorsunuz.

that you're trying to take on.

CA: But coming back to the application of this just for the environment:

CA: Bunun çevre üzerindeki uygulamasına geri dönersek

it seems like the philosophy of this is that, whether we like it or not,

bunun felsefesinin, beğenmesek de

we are already dominating so many aspects of what happens on planets,

gezegenlerin üzerinde ne olduğunu zaten birçok yönden yönetiyoruz

and we're doing it unintentionally,

ve bunu istemeyerek de yapıyoruz

so we really should start doing it intentionally.

dolayısıyla bunu artık isteyerek yapmaya başlamalıyız.

What would it look like to start getting good at being a god?

Tanrı gibi olma konusunda iyi olmaya başlamak nasıl yapılır?

How should we start doing that?

Bunu yapmaya nasıl başlayabiliriz?

Are there small-scale experiments or systems we can nudge and play with?

Üzerinde küçük deneyler veya ayarlamalar yapabileceğimiz sistemler var mı?

How on earth do we think about it?

Bunu düşünmeye nereden başlarız?

SB: The mentor that sort of freed me

SB: Beni Buckminster Fuller'e olan

from total allegiance to Buckminster Fuller

bağlılığımdan kurtaran akıl hocam

was Gregory Bateson.

aslında Gregory Bateson'du.

And Gregory Bateson was an epistemologist and anthropologist and biologist

Gregory Bateson bir bilgi kuramcı, antropolog ve bir biyolog

ve aynı zamanda bir psikolog ve diğer şeylerdi

and psychologist and many other things,

and he looked at how systems basically look at themselves.

ve sistemlerin kendilerine nasıl baktığını inceledi.

And that is, I think, part of how you want to always be looking at things.

Ve bu da sanırım, diğer şeylere nasıl bakmak istediğinle alakalı bir şey.

And what I like about David Keith's approach to geoengineering

David Keith's jeomühendisliğe yaklaşımında sevdiğim şey şu,

is you don't just haul off and do it.

sadece yönünü değiştirerek yapmaya yeltenmiyorsun.

David Keith's approach --

David'in yaklaşımı --

and this is what Danny Hillis was talking about earlier --

ki bu da Danny Hills'in daha önce söylediği şeydi --

is that you do it really, really incrementally,

sistemde ciddi aralıklarla küçük değişiklikler yaparak

you do some stuff to tweak the system, see how it responds,

sistemin buna nasıl tepki verdiğini ölçerseniz

that tells you something about the system.

bu, size sistem hakkında bilgi verir.

That's responding to the fact that people say, quite rightly,

Bu da insanların haklı olarak söyledikleri,

"What are we talking about here?

''Burada ne hakkında konuşuyoruz?

We don't understand how the climate system works.

Biz iklim sistemlerinin nasıl işlediğini anlamıyoruz.

You can't engineer a system you don't understand."

Anlamadığınız bir sistemi inşa edemezsiniz.''

And David says, "Well, that certainly applies to the human body,

Ve David de der ki ''Aslında bu, tam olarak insan vücudu için de geçerli.

and yet medicine goes ahead, and we're kind of glad that it has."

Buna rağmen tıp ilerliyor ve hepimiz de bundan memnunuz''

The way you engineer a system that is so large and complex

Bu kadar geniş ve kompleks bir sistemi kurarak

that you can't completely understand it

ve tam anlamadan

is you tweak it,

ince ayar yapmaya

and this is kind of an anti-hubristic approach.

bu da biraz anti-kibir yaklaşımı olur.

This is: try a little bit here,

Bu da: biracık şuradan deneyerek,

back the hell off if it's an issue,

eğer sorun yaratıyorsa durdurarak

expand it if it seems to go OK,

veya iyi gidiyorsa genişleterek uygulayarak

meanwhile, have other paths going forward.

ve bu arada da diğer yollarda ilerlemek.

This is the whole argument for diversity and dialogue and all these other things

Bu aslında çeşitlilik hakkında bir savunma ve tüm bunlar için bir diyalog

and the things we were hearing about earlier with Sebastian [Thrun].

ve biraz önce Sebastian [Thrun]'un anlattığı şeyler.

So the non-hubristic approach is looking for social license,

Yani kibir-endeksli olmayan bir yaklaşım toplumun iznini almak

which is a terminology that I think is a good one,

ki ben de bu terminolojinin doğru bir seçim olduğu kanaatindeyim

of including society enough

ve toplumu bu ilginç, problemli ve derin konulara

in these interesting, problematic, deep issues

yeteri kadar dâhil etmemiz gerektiğini düşünüyorum,

that they get to have a pretty good idea

böylelikle onların da yapılan deneyler hakkında

fikir sahibi olmalarını

and have people that they trust paying close attention

to the sequence of experiments as it's going forward,

ve güvendikleri kişileri takip ederek yapılan deneylerin

the public dialogue as it's going forward --

toplumsal diyalogla ilerlemesi gerektiği

which is more public than ever, which is fantastic --

ki bu artık çok daha göz önünde - ve bu harika

and you feel your way,

ve böylece önünüzü görebilir,

you just ooze your way along,

yolunuzu rahatça ilerletebilirsiniz

and this is the muddle-through approach that has worked pretty well so far.

ve bu düşe kalka ilerleyen yaklaşım şimdiye kadar iyi çalıştı.

The reason that Sebastian and I are optimistic is we read

Sebastian ile benim iyimser olma sebebimiz Steven Pinker gibilerin yazdığı

people like Steven Pinker, "The Better Angels of Our Nature,"

''The Better Angels of Our Nature '' gibi kitaplar okumamız.

and so far, so good.

Ve şimdiye kadar da iyi gittik.

Now, that can always change,

Ancak bu her zaman değişebilir.

but you can build a lot on that sense of: things are capable of getting better,

Fakat her şeyin daha iyi olabileceği hissiyle daha çok şey üretebilir

figure out the tools that made that happen and apply those further.

ve bunu sağlayan araçların ne olduğuna bakıp onları daha fazla kullanabilirsiniz.

That's the story.

Hikâye tamamen bu.

CA: Stewart, I think on that optimistic note,

CA: Stewart, bu iyimser düşüncenle

we're actually going to wrap up.

konuşmamızı sonlandıracağız.

I am in awe of how you always are willing to challenge yourself

Kendine ve diğer insanlara meydan okuyuşunu

and other people.

büyüleyici buluyorum.

I feel like this recipe for never allowing yourself to be too certain

Sanırım kendinden hiçbir zaman çok emin olmamak reçetesi

is so powerful.

çok güçlü birşey.

I want to learn it more for myself,

Bunu kendi adıma öğrenmek istiyorum,

and it's been very insightful and inspiring, actually,

bugün seni dinlemek

gerçekten bilgilendirici ve ilham vericiydi.

listening to you today.

Stewart Brand, thank you so much.

Stewart Brand, çok teşekkürler.

SB: Thank you.

SB: Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)