The fascinating (and dangerous) places scientists aren't exploring | Ella Al-Shamahi

Tłumaczenie: Magdalena Nowak Korekta: Agnieszka Fijałkowska

So I've got something that I'm slightly embarrassed to admit to.

Muszę się przyznać do czegoś zawstydzającego.

At the age of 17,

Mając 17 lat,

as a creationist,

jako kreacjonistka,

I decided to go to university to study evolution

poszłam na uniwersytet studiować ewolucję,

so that I could destroy it.

żeby ją zniszczyć.

(Laughter)

(Śmiech)

I failed.

Nie udało się.

I failed so spectacularly that I'm now an evolutionary biologist.

Zamiast tego zostałam biologiem ewolucyjnym.

(Applause)

(Brawa)

So I'm a paleoanthropologist, I'm a National Geographic Explorer

Jestem paleoantropolożką, pracuję dla National Geographic

specializing in fossil hunting in caves

i zajmuję się zbieraniem skamielin w jaskiniach

in unstable, hostile and disputed territories.

w niestabilnych, wrogich i skonfliktowanych strefach.

And we all know that if I was a guy and not a girl,

Gdybym była facetem,

that wouldn't be a job description, that would be a pick-up line.

nie byłby to opis pracy, tylko tekst na podryw.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, here's the thing. I do not have a death wish.

Nie mam ochoty umierać

I'm not an adrenaline junkie.

ani nie uzależniłam się od adrenaliny.

I just looked at a map.

Wystarczyło, że spojrzałam na mapę.

See, frontline exploratory science does not happen as much

Nie prowadzi się raczej badań odkrywczych

in politically unstable territories.

w niestabilnych politycznie strefach.

This is a map of all the places which the British Foreign Office

To mapa wszystkich miejsc,

które brytyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych

have declared contain red zones, orange zones

oznaczyło na czerwono i pomarańczowo,

or have raised some kind of a threat warning about.

co oznacza różne zagrożenia.

Now I'm going to go out on a limb here and say that it is a tragedy

Uważam za tragedię to,

if we're not doing frontline exploratory science in a huge portion of the planet.

że duża część naszej planety pozostaje niezbadana.

And so science has a geography problem.

Nauka ma problem geograficzny.

Also, as a paleoanthropologist,

Jestem paleoantropolożką.

guys, this is basically a map of some of the most important places

To mapa kilku najważniejszych miejsc

in the human journey.

ludzkiej wędrówki.

There are almost definitely fascinating fossils to be found here.

Prawie na pewno można tu znaleźć niesamowite skamieniałości.

But are we looking for them?

Ale czy ich szukamy?

And so as an undergraduate, I was repeatedly told

Na studiach mówiono mi,

that humans, be they ourselves, homo sapiens, or earlier species,

że homo sapiens, człowiek rozumny,

that we left Africa via the Sinai of Egypt.

opuścił Afrykę przez Synaj w Egipcie.

I'm English, as you can probably tell from my accent,

Jestem Brytyjką, na co wyraźnie wskazuje mój akcent,

but I am actually of Arab heritage,

ale mam arabskie korzenie

and I always say that I'm very, very Arab on the outside.

i zawsze mówię, że zachowuję się jak Arabka.

You know, I can really be passionate.

Mogę bardzo porywczo powiedzieć:

Like, "You're amazing! I love you!"

"Jesteś wspaniały! Kocham cię!".

But on the inside, I'm really English, so everybody irritates me.

Jestem jednak prawdziwą Brytyjką, więc wszyscy mnie irytują.

(Laughter)

(Śmiech)

It's true.

To prawda.

And the thing is, my family are Arab from Yemen,

Moja rodzina pochodzi z Jemenu

and I knew that that channel,

i wiem, że przejście kanału

Bab-el-Mandeb,

Bab al-Mandab

is not that much of a feat to cross.

to nie wyczyn.

And I kept asking myself this really simple question:

Zadaję sobie proste pytanie:

if the ancestors to New World monkeys could somehow cross the Atlantic Ocean,

"Skoro przodkowie Nowego Świata mogli jakoś przebyć Ocean Atlantycki,

why couldn't humans cross that tiny stretch of water?

to dlaczego ludzie nie mogliby przebyć małego odcinka wody?".

But the thing is, Yemen,

Jemen,

compared to, let's say, Europe,

w porównaniu z Europą,

was so understudied

był tak niezbadany,

that it was something akin to near virgin territory.

że można go było nazwać terenem dziewiczym.

But that, along with its location, made the sheer potential for discovery

To wraz z jego lokalizacją stanowiło duży potencjał

so exciting,

do fantastycznych odkryć.

and I had so many questions.

Miałam wiele pytań:

When did we first start using Bab-el-Mandeb?

"Kiedy po raz pierwszy użyto Bab al-Mandab?",

But also, which species of human besides ourselves made it to Yemen?

"Które gatunki ludzkie poza nami dotarły do Jemenu?",

Might we find a species as yet unknown to science?

"Może odkryjemy nowe gatunki?".

And it turned out, I wasn't the only one who had noticed Yemen's potential.

Nie tylko ja interesowałam się potencjałem Jemenu.

There was actually a few other academics out there.

Było też kilku innych specjalistów.

But sadly, due to political instability, they moved out, and so I moved in.

Niestety z powodu konfliktów politycznych wyjechali, a ja wkroczyłam.

And I was looking for caves:

Szukałam jaskiń,

caves because caves are the original prime real estate.

bo to tak naprawdę najlepsze pierwotne nieruchomości.

But also because if you're looking for fossils in that kind of heat,

Jeśli szukasz skamieniałości w tak upalnym klimacie,

your best bet for fossil preservation is always going to be caves.

możesz liczyć na to, że jaskinie dobrze je zachowały.

But then, Yemen took a really sad turn for the worse,

Niestety sytuacja w Jemenie się pogorszyła.

and just a few days before I was due to fly out to Yemen,

Kilka dni przed moim wylotem

the civil war escalated into a regional conflict,

wojna domowa przerodziła się w konflikt regionalny.

the capital's airport was bombed

Zbombardowano lotnisko w stolicy

and Yemen became a no-fly zone.

i zakazano lotów do Jemenu.

Now, my parents made this decision before I was born:

Moi rodzice zdecydowali,

that I would be born British.

że urodzę się w Anglii.

I had nothing to do with the best decision of my life.

Nie miałam nic wspólnego z najlepszą decyzją mojego życia.

And now ...

A teraz...

Now the lucky ones in my family have escaped,

Kilku szczęśliwcom z mojej rodziny udało się uciec,

and the others, the others are being been bombed

a reszta jest bombardowana.

and send you WhatsApp messages that make you detest your very existence.

Wysyłają mi wiadomości na WhatsAppie, przez które czuję wstręt do samej siebie.

This war's been going on for four years.

Wojna, która trwa już cztery lata,

It's been going on for over four years, and it has led to a humanitarian crisis.

doprowadziła do kryzysu humanitarnego.

There is a famine there,

Panuje tam głód,

a man-made famine.

któremu winien jest człowiek,

That's a man-made famine, so not a natural famine,

a nie natura.

an entirely man-made famine that the UN has warned

Głód, który, jak twierdzi ONZ,

could be the worst famine the world has seen in a hundred years.

może być najgorszym, jaki świat widział przez ostatnie stulecie.

This war has made it clear to me more than ever

Umocniło mnie to w świadomości,

that no place, no people deserve to get left behind.

że żadne miejsce ani żaden człowiek nie zasługuje na pominięcie.

And so I was joining these other teams, and I was forming new collaborations

Wstępowałam do różnych zespołów, nawiązywałam współpracę

in other unstable places.

w różnych niestabilnych strefach.

But I was desperate to get back into Yemen,

Rozpaczliwie chciałam wrócić do Jemenu,

because for me, Yemen's really personal.

bo jest dla mnie bardzo ważny.

And so I kept trying to think of a project I could do in Yemen

Starałam się wymyślić jakiś projekt w Jemenie,

that would help highlight what was going on there.

który zwróciłby uwagę na to, co się tam dzieje.

And every idea I had just kept failing,

Wszystkie pomysły zawodziły

or it was just too high-risk, because let's be honest,

albo były zbyt niebezpieczne.

most of Yemen is just too dangerous for a Western team.

Przecież większość Jemenu jest zbyt niebezpieczna dla ludzi z Zachodu.

But then I was told that Socotra, a Yemeni island,

Dowiedziałam się, że Sokotra, jemeńska wyspa, jest bezpieczna,

was safe once you got there.

jak już się na nią dotrze.

In fact, it turned out there was a few local and international academics

Było tam nawet kilku lokalnych i międzynarodowych specjalistów

that were still working there.

prowadzących badania.

And that got me really excited,

Wpadłam w zachwyt,

because look at Socotra's proximity to Africa.

spójrzcie na bliskość Sokotry do Afryki.

And yet we have no idea when humans arrived on that island.

Nadal nie wiemy, kiedy ludzie na nią przybyli.

But Socotra, for those of you who know it,

Jeśli kojarzycie Sokotrę,

well, let's just say you probably know it for a completely different reason.

to pewnie z innego powodu.

You probably know it as the Galapagos of the Indian Ocean,

Znacie ją jako Galapagos Oceanu Indyjskiego.

because it is one of the most biodiverse places on this earth.

Jest jednym z miejsc najbardziej zróżnicowanych biologicznie.

But we were also getting information

Słyszeliśmy też,

that this incredibly delicate environment and its people

że to delikatne środowisko i jego mieszkańcy

were under threat

są zagrożeni

because they were at the frontline of both Middle Eastern politics

polityką Bliskiego Wschodu

and climate change.

i zmianami klimatycznymi.

And it slowly dawned on me that Socotra was my Yemen project.

Zaświtało mi w głowie, że Sokotra to mój jemeński projekt.

And so I wanted to put together a huge multidisciplinary team.

Chciałam zebrać duży wielodyscyplinarny zespół.

We wanted to cross the archipelago on foot, camel and dhow boat

Chcieliśmy przemierzyć wyspę pieszo, na wielbłądzie i żaglówką

to conduct a health check of this place.

i sprawdzić stan zdrowia mieszkańców.

This has only been attempted once before, and it was in 1999.

Tylko raz wcześniej podjęto taką próbę w 1999 roku.

But the thing is, that is not an easy thing to pull off.

To niełatwa rzecz.

And so we desperately needed a recce,

Bardzo był nam potrzebny recce,

and for those of you who aren't familiar with British English,

co w brytyjskim angielskim oznacza

a recce is like a scouting expedition.

wstępne rozpoznanie terenu.

It's like a reconnaissance.

Taki rekonesans.

And I often say that a really big expedition without a recce

Dla mnie wyprawa bez zwiadu

is a bit like a first date without a Facebook stalk.

jest jak pierwsza randka bez uprzedniego sprawdzenia kogoś na Facebooku.

(Laughter)

(Śmiech)

Like, it's doable, but is it wise?

Wykonalne, ale czy mądre?

(Laughter)

(Śmiech)

There's a few too many knowing laughs in this room.

Wiele z was coś o tym tutaj wie.

Anyway, so then our recce team thankfully were no strangers to unstable places,

Członkowie zespołu mieli już wcześniej do czynienia z niestabilnymi strefami,

which, let's be honest, is kind of important

co jest dosyć ważne,

because we were trying to get to a place between Yemen and Somalia,

bo chcieliśmy się dostać między Jemen a Somalię.

And after calling in what felt like a million favors,

Poprosiliśmy o jakiś milion przysług,

including to the deputy governor,

prosiliśmy nawet o pomoc zastępcę gubernatora.

we finally found ourselves on the move,

W końcu ruszyliśmy.

albeit on a wooden cement cargo ship

Co prawda na masowcu,

sailing through pirate waters in the Indian Ocean

przez wody Oceanu Indyjskiego opanowane przez piratów

with this as a toilet.

i z taką toaletą.

(Laughter)

(Śmiech)

Can you guys see this?

Widzicie to?

You know how everybody has their worst toilet story?

Każdy ma jakąś straszną historię o toalecie, prawda?

Well, I've never swam with dolphins before.

Nigdy nie pływałam z delfinami.

I just went straight to pooping on them.

Przeszłam wprost do robienia na nie kupy.

(Laughter)

(Śmiech)

And also, I genuinely discovered that I am genuinely less stressed

Odkryłam, że mniej mnie stresuje

by pirate waters

zagrożenie ze strony piratów

than I am with a cockroach infestation

niż plaga karaluchów

that was so intense

tak wielka,

that at one point I went belowdeck,

że podłoga pod pokładem

and the floor was black and it was moving.

była czarna i się ruszała.

(Audience moans)

(Jęk)

Yeah, and at night there was three raised platforms to sleep on,

Mieliśmy trzy podesty do spania,

but there was only -- let's say there was four team members,

ale było nas czworo.

and the thing is, if you got a raised platform to sleep on,

Kto spał na podwyższeniu,

you only had to contend with a few cockroaches during the night,

walczył tylko z kilkoma karaluchami,

whereas if you got the floor, good luck to you.

kto na podłodze, to powodzenia.

And so I was the only girl in the team and the whole ship,

Byłam jedyną dziewczyną na pokładzie,

so I got away without sleeping on the floor.

więc ominęło mnie spanie na podłodze.

And then, on, like, the fourth or fifth night,

Ale czwartej czy piątej nocy,

Martin Edström looks at me and goes, "Ella, Ella I really believe in equality."

Martin Edström patrzy na mnie i mówi: "Ella, wierzę w równouprawnienie".

(Laughter)

(Śmiech)

So we were sailing on that cement cargo ship for three days,

Po trzech dniach żeglugi

and then we slowly started seeing land.

powoli zaczynał się wyłaniać ląd.

And after three years of failing,

Po trzech latach niepowodzeń

I was finally seeing Yemen.

w końcu widziałam Jemen.

And there is no feeling on earth like that start of an expedition.

Nie ma nic lepszego niż taki start wyprawy.

It's this moment where you jump out of a jeep

Moment, kiedy wyskakujesz z dżipa

or you look up from a boat

lub patrzysz znad łodzi

and you know that there's this possibility,

i widzisz możliwość,

it's small but it's still there,

niewielką, ale zawsze,

that you're about to find something

że znajdziesz coś,

that could add to or change our knowledge of who we are and where we come from.

co może zmienić lub wzbogacić wiedzę o naszym pochodzeniu.

There is no feeling like it on earth,

Nie ma lepszego uczucia.

and it's a feeling that so many scientists have

Wielu naukowców tego doświadcza,

but rarely in politically unstable places.

ale rzadko w niestabilnych strefach,

Because Western scientists are discouraged or all-out barred

bo naukowcom z Zachodu odmawia się lub wręcz zakazuje

from working in unstable places.

pracy w takich miejscach.

But here's the thing:

Rzecz w tym,

scientists specialize in the jungle.

że naukowcy specjalizują się w dżungli,

Scientists work in deep cave systems.

pracują w głębokich jaskiniach,

Scientists attach themselves to rockets and blow themselves into outer space.

przyczepiają się do rakiet i wystrzeliwują w kosmos.

But apparently, working in an unstable place

Ale praca w niestabilnych strefach

is deemed too high-risk.

jest ponoć zbyt niebezpieczna.

It is completely arbitrary.

Niby dlaczego?

Who here in this room wasn't brought up on adventure stories?

Kto nie wychowywał się na opowieściach przygodowych?

And most of our heroes were actually scientists and academics.

Większość naszych bohaterów to naukowcy i specjaliści.

Science was about going out into the unknown.

Nauka miała wstępować w nieznane.

It was about truly global exploration, even if there were risks.

Miała być wyprawą mimo ryzyka.

And so when did it become acceptable to make it difficult for science to happen

Od kiedy można utrudniać nauce

in unstable places?

dostęp do niestabilnych stref?

And look, I'm not saying that all scientists should go off

Nie mówię, że wszyscy naukowcy

and start working in unstable places.

mają tam zaraz pracować.

This isn't some gung-ho call.

Nie mówię: "Idźcie na żywioł".

But here's the thing:

Ale jeśli chodzi o takich,

for those who have done the research, understand security protocol

którzy zrobili badania, rozumieją zasady bezpieczeństwa,

and are trained,

i są przetrenowani i chętni

stop stopping those who want to.

to trzeba przestać ich zatrzymywać.

Plus,

Dodatkowo

just because one part of a country is an active war zone

to, że gdzieś toczy się wojna,

doesn't mean the whole country is.

nie znaczy, że objęła cały kraj.

I'm not saying we should go into active war zones.

Nie namawiam do wypraw na tereny walk.

But Iraqi Kurdistan looks very different from Fallujah.

Irański Kurdystan wygląda inaczej niż Al-Falludża.

And actually, a few months after I couldn't get into Yemen,

Po kilku miesiącach nieudanych starań wjechania do Jemenu

another team adopted me.

udało mi się włączyć do innej grupy.

So Professor Graeme Barker's team were actually working in Iraqi Kurdistan,

Zespół profesora Greame'a Bakera pracował w Kurdystanie

and they were digging up Shanidar Cave.

w jakini Szanidar.

Now, Shanidar Cave a few decades earlier

Kilkadziesiąt lat temu w tej jaskini

had unveiled a Neanderthal known as Shanidar 1.

odkryto szkielet neandertalczyka znanego jako Szanidar 1.

Now, for a BBC/PBS TV series we actually brought Shanidar 1 to life,

Dla potrzeb serialu BBC/PBS tchnęliśmy w Szanidara 1 życie.

and I want you guys to meet Ned, Ned the Neanderthal.

Poznajcie Neda, neandertalczyka.

Now here's the coolest thing about Ned.

A to jego najfajniejsza cecha.

Ned, this guy,

Ten gość,

you're meeting him before his injuries.

tu widzicie go sprzed kontuzji.

See, it turned out that Ned was severely disabled.

Okazało się, że Ned był ciężko upośledzony.

He was in fact so disabled that there is no way he could have survived

Tak bardzo, że nie ma mowy, żeby przetrwał sam,

without the help of other Neanderthals.

bez pomocy innych neandertalczyków.

And so this was proof that,

To dowód na to,

at least for this population of Neanderthals at this time,

że przynajmniej ta grupa neandertalczyków

Neanderthals were like us,

była taka jak my.

and they sometimes looked after those who couldn't look after themselves.

Opiekowali się tymi, którzy nie mogli tego robić sami.

Ned's an Iraqi Neanderthal.

Ned to iracki neandertalczyk.

So what else are we missing?

Czego jeszcze nie widzimy?

What incredible scientific discoveries

Jakich wielkich odkryć nie dokonujemy,

are we not making because we're not looking?

bo nie szukamy?

And by the way, these places, they deserve narratives of hope,

Takie miejsca potrzebują nadziei,

and science and exploration can be a part of that.

a nauka i badania mogą w tym pomóc.

In fact, I would argue that it can tangibly aid development,

Mogą zauważalnie pomóc w rozwoju.

and these discoveries become a huge source of local pride.

Odkrycia mogą dać miejscowym duży powód do dumy.

And that brings me to the second reason why science has a geography problem.

To drugi powód, dla którego uważam, że nauka ma problem geograficzny.

See, we don't empower local academics, do we?

Nie wspieramy lokalnych specjalistów, prawda?

Like, it's not lost on me

Obserwuję,

that in my particular field of paleoanthropology

że w mojej dziedzinie, paleoantropologii,

we study human origins,

studiujemy pochodzenie ludzkości,

but we have so few diverse scientists.

ale mamy mało zróżnicowanych naukowców.

And the thing is, these places are full of students and academics

W takich miejscach pełno studentów i specjalistów

who are desperate to collaborate,

chętnych do współpracy.

and the truth is

W dodatku

that for them,

oni mniej się przejmują

they have fewer security issues than us.

kwestią bezpieczeństwa niż my.

I think we constantly forget that for them it's not a hostile environment;

Zapominamy, że dla nich to nie jest nieprzyjazne środowisko,

for them it's home.

to ich dom.

I'm telling you,

Mówię wam,

research done in unstable places with local collaborators

badania w niestabilnych strefach prowadzone wspólnie z miejscowymi

can lead to incredible discoveries,

mogą przynieść niewiarygodne odkrycia.

and that is what we are hoping upon hope to do in Socotra.

Mamy nadzieję osiągnąć to na Sokotrze.

They call Socotra

Tę wyspę nazywa się

the most alien-looking place on earth,

najbardziej obco wyglądającym miejscem na Ziemi.

and myself, Leon McCarron, Martin Edström and Rhys Thwaites-Jones could see why.

Leon McCarron, Martin Edström i Rhys Thwaites-Jones i ja wiemy dlaczego.

I mean, look at this place.

Tylko spójrzcie.

These places, they're not hellholes, they're not write-offs,

To nie piekło czy stracona wyspa.

they're the future frontline of science and exploration.

To przyszłe pogranicze badań i poszukiwań.

90 percent of the reptiles on this island,

90% tamtejszych gadów

37 percent of the plant species exist here and nowhere else on earth,

i 37% gatunków roślin występuje tam i tylko tam,

and that includes this species of dragon's blood tree,

jak gatunek Dracaena Cinnabari,

which actually bleeds this red resin.

drzewem o czerwonej żywicy.

And there's something else.

Jest coś jeszcze.

People on Socotra, some of them still live in caves,

Niektórzy wyspiarze nadal mieszkają w jaskiniach,

and that is really exciting,

co jest fascynujące,

because it means if a cave is prime real estate this century,

bo skoro dziś jaskinia to ceniona nieruchomość,

maybe it was a few thousand years ago.

może była nią też tysiące lat temu.

But we need the data to prove it, the fossils, the stone tools,

Potrzebujemy danych, skamieniałości, narzędzi kamiennych, żeby to udowodnić,

and so our scouting team have teamed up with other scientists,

więc nasz zespół zwiadowczy połączył się z naukowcami,

anthropologists and storytellers,

antropologami i gawędziarzami,

international as well as local, like Ahmed Alarqbi,

zarówno lokalnymi jak Ahmed Alarqbi, jak i z innych krajów.

and we are desperate to shed a light on this place

Pragniemy rzucić światło na to miejsce

before it's too late.

zanim będzie za późno.

And now, now we just somehow need to get back

Teraz trzeba jakoś wrócić

for that really big expedition,

na naszą wielką wyprawę,

because science,

bo nauka

science has a geography problem.

ma geograficzny problem.

You guys have been a really lovely audience.

Wspaniała z was publiczność.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)