Paul MacCready: Flying on solar wings

Tłumaczenie: Magdalena Heluszka Korekta: Leo Jarnecki

I am known best for human-powered flight,

Najbardziej znany jestem z dziedziny lotów napędzanych siłą ludzkich mięśni,

but that was just one thing that got me going

ale jest to tylko jedna z rzeczy, które doprowadziły mnie

in the sort of things that I'm working in now.

do tego czym się teraz zajmuję.

As a youngster, I was very interested in model airplanes,

Jako dziecko interesowałem się modelami samolotów,

ornithopters, autogyros, helicopters, gliders, power planes,

skrzydłowców, wiatrakowców, helikopterów, szybowców, samolotów silnikowych,

indoor models, outdoor models, everything,

modelami domowymi, dużymi modelami, wszystkim,

which I just thought was a lot of fun,

co wydawało mi się najbardziej eskcytujące.

and wondered why most other people didn't share my same enthusiasm with them.

Zastanawiałem się, dlaczego większość ludzi nie dzieli ze mną tej pasji.

And then, navy pilot training, and, after college,

Później odbyłem szkolenie na pilota marynarki wojennej, a po studiach

I got into sailplane flying, power plane flying,

zainteresowałem się szybowcami i samolotami silnikowymi.

and considered the sailplanes as a sort of hobby and fun,

Traktowałem szybowce raczej jako hobby i przyjemność,

but got tangled up with some great professor types,

ale poznałem kilku wysokiej klasy profesorów,

who convinced me and everybody else in the field

którzy przekonali mnie i resztę zainteresowanych tematem,

that this was a good way to get into really deep science.

że jest to dobry sposób, aby zaangażować się w naprawdę zaawansowaną naukę.

While this was all going on, I was in the field of weather modification,

W tym samym czasie działałem w dziedzinie modyfikacji pogody,

although getting a Ph.D. in aeronautics.

pomimo robienia doktoratu z aeronautyki.

The weather modification subject was getting started,

Temat modyfikacji pogody dopiero powstawał

and as a graduate student,

i jako absolwent wyższej uczelni

I could go around to the various talks that were being given,

mogłem brać udział w różnych rozmowach,

on a hitchhiker ride to the East Coast,

o wypadach autostopem na Wschodnie Wybrzeże,

and so on. And everybody would talk to me,

itd. Wszyscy chcieli tam ze mną rozmawiać,

but all the professionals in the field hated each other,

ale wszyscy fachowcy w tej dziedzinie nienawidzili się nawzajem

and they wouldn't communicate. And as a result,

i unikali wzajemnego kontaktu. Dzięki temu

I got the absolutely unique background in that field,

zdobyłem wyjątkową wiedzę

and started a company, which did more research

i otworzyłem firmę, w której prowadzonych było więcej badań

in weather modification than anybody,

dotyczących modyfikacji pogody, niż gdziekolwiek indziej,

and there are a lot of things that I just can't go into.

jest wiele rzeczy, w które po prostu nie mogę się zagłębiać.

But then, 1971 started AeroVironment, with no employees --

Ale wtedy, w roku 1971 ruszył AeroVironment, bez pracowników...

then one or two, three,

później z jednym lub dwoma, trzema

and sort of fumbled along on trying to get interesting projects.

i w pewnym sensie był problem ze znalezieniem ciekawych projektów.

We had AirDynamisis,

Mieliśmy AirDynanisis,

who, like I, did not want to work for aerospace companies

która, podobnie jak ja, nie chciała pracować dla przedsiębiorstw lotniczych

on some big, many year project,

nad jakimiś wielkimi, długoterminowymi projektami.

and so we did our small projects, and the company slowly grew.

Dlatego też tworzyliśmy własne, małe projekty i firma powoli się rozrastała.

The thing that is exciting was, in 1976,

Ekscytujące było to, kiedy w 1976 roku

I suddenly got interested in the human-powered airplane

nagle zainteresowałem się samolotami napędzanymi siłą ludzkich mięśni,

because I'd made a made a loan to a friend of 100,000 dollars,

ponieważ dałem przyjacielowi pożyczkę na 100 tys. dolarów,

or I guaranteed the money at the bank.

czy też byłem jego poręczycielem w banku.

He needed them -- he needed the money for starting a company.

Potrzebował tych pieniędzy...żeby ruszyć firmę.

The company did not succeed, and he couldn't pay the money back,

Firma nie wypaliła, a on sam nie był w stanie zwrócić tej kwoty,

and I was the guarantor of the note. So, I had a $100,000 debt,

a ja przecież żyrowałem jego pożyczkę. Stałem się więc posiadaczem długu na 100 tys. dolarów.

and I noticed that the Kramer prize for human-powered flight,

Odkryłem, że nagroda Kramera za lot napędzany siłą ludzkich mięśni,

which had then been around for -- (Laughter) --

która była przyznawana wtedy już...(Śmiech)...

17 years at the time, was 50,000 pounds,

od 17 lat, wynosiła 50 tys. funtów,

which, at the exchange rate, was just about 100,000 dollars.

co po przeliczeniu dawało około 100 tys. dolarów.

So suddenly, I was interested in human-powered flight --

A więc niespodziewanie zainteresowałem się lotami napędzanymi siłą ludzkich mięśni...

(Laughter) --

(Śmiech)

and did not -- the way I approached it, first,

Sposób w jaki podszedłem do tego za pierwszym razem,

thinking about ways to make the planes,

moje pojęcie o tym jak konstruować samoloty,

was just like they'd been doing in England, and not succeeding,

mocno przypominało to angielskie i nie przynosiło rezultatu,

and I gave it up. I figured, nah, there isn't any simple, easy way.

więc zrezygnowałem. Pomyślałem...nie ma na to prostego sposobu.

But then, got off on a vacation trip, and was studying bird flight,

Jednak kiedy wyjechałem na urlop, zacząłem analizować lot ptaków,

just for the fun of it,

tak dla zabawy.

and you can watch a bird soaring around in circles,

Można sobie obserwować ptaki szybujące dookoła,

and measure the time, and estimate the bank angle,

zmierzyć czas, oszacować kąt nachylenia

and immediately, figure out its speed,

i za jednym razem obliczyć ich prędkość,

and the turning radius, and so on,

promień zwrotu itd.

which I could do in the car, as we're driving along on a vacation trip --

Mogłem prowadzić te obserwacje na wakacjach, podczas jazdy samochodem...

(Laughter) --

(Śmiech)

with my three sons, young sons, helping me,

z moimi 3 młodymi synami, którzy mi pomagali,

but ridiculing the whole thing very much.

a jednocześnie wyśmiewali się z tego wszystkiego.

But that began thinking about how birds went around,

To popchnęło mnie do rozmyślań o tym, jak przemieszczają się ptaki,

and then how airplanes would, how hang gliders would fly,

a następnie, jak mogłyby latać lotnie

and then other planes,

i inne samoloty.

and the idea of the Gossamer-Condor-type airplane quickly emerged,

Wtedy to zrodził się pomysł samolotu w stylu Gossamer-Condor.

was so logical, one should have thought of it in the first place,

Było to tak logiczne, że każdy powinien był na to wpaść od razu,

but one didn't. And it was just, keep the weight down --

lecz nikt tego nie zrobił, a chodziło tylko o zmniejszenie wagi...

70 pounds was all it weighed -- but let the size swell up, like a hang glider,

Ważył on niecałe 32 kg, ale trzeba zwiększyć rozmiary, jak w lotni,

but three times the span, three times the cord.

dodając 3 razy więcej przęseł i lin.

You're down to a third of the speed, a third of the power,

Predkość i moc zmiejszają się o jedną trzecią

and a good bicyclist can put out that power, and that worked,

i wtedy dobry rowerzysta może użyć takiej siły. To zadziałało

and we won the prize a year later.

i rok później wygraliśmy nagrodę.

We didn't -- a lot of flying, a lot of experiments, a lot of things that didn't work,

Odbywaliśmy wiele lotów, próbowaliśmy wielu eksperymentów, wielu rzeczy, które nie działały

and ones that did work, and the plane kept getting a little better, a little better.

i też takich, które działały i samolot stawał się coraz lepszy.

Got a good pilot, Brian Allen, to operate it,

Miałem dobrego pilota, Briana Allena,

and finally, succeeded. But unfortunately,

i w końcu się udało. Niestety,

about 65,000 dollars was spent on the project.

wydaliśmy na ten projekt około 65 tys. dolarów,

(Laughter)

(Śmiech)

And there was only about 30 to help retire the debt.

więc na spłatę długu zostało tylko około 30 tys.

But fortunately, Henry Kramer, who put up the prize for --

Na szczęście, Henry Kramer, który był fundatorem nagrody...

that was a one-mile flight -- put up a new prize

to był jednomilowy lot...ufundował nową nagrodę

for flying the English Channel, 21 miles.

za przelecenie 21 mil Kanału La Manche.

And he thought it would take another 18 years for somebody to win that.

Był pewien, że upłynie kolejnych 18 lat, zanim komukolwiek się to uda.

We realized that if you just cleaned up our Gossamer Condor a little bit,

Uświadomiliśmy sobie, że jeśli trochę oczyścimy nasz Gossamer Condor,

the power to fly would be decreased a little bit,

to siła potrzebna do lotu zostanie trochę zmniejszona

and if you decrease the power required a little,

i jeśli nieznacznie zmniejszy się wymaganą siłę

the pilot can fly a much longer period of time.

pilot będzie mógł lecieć znacznie dłużej.

And Brian Allen was able, in a miraculous flight,

W swym niewiarygodnym locie Brian Allen był w stanie

to get the Gossamer Albatross across the English Channel,

przelecieć Gossamer Albatross'em przez Kanał La Manche,

and we won the 100,000-pound, 200,000-dollar prize for that.

a my wygraliśmy 100 tys. funtów, czyli 200 tys. dolarów nagrody za to osiągnięcie.

And when all expenses were paid, the debt was handled, and everything was fine.

Kiedy łącznie z długiem wszystkie wydatki zostały zapłacone, wszystko wróciło do normy.

It turned out that giving the planes to the museum

Okazało się, że oddanie samolotów do muzeum

was worth much more than the debt,

było warte o wiele więcej niż całe zadłużenie,

so for five years, six years, I only had to pay one third income tax.

więc przez pięć, sześć lat, musiałem jedynie płacić 1/3 podatku dochodowego.

So, there were good economic reasons for the project, but --

Zatem pod względem ekonomicznym projekt miał sens, ale...

(Laughter) --

(Śmiech)

that's not, well, the project was done entirely for economic reasons,

no cóż, został on zrobiony całkowicie z powodów ekonomicznych

and we have not been involved in any human-powered flight since then --

Od tamtej pory nie byliśmy już zaangażowani w żaden lot napędzany siłą ludzkich mięśni...

(Laughter) --

(Śmiech)

because the prizes are all over.

ponieważ nagrody się skończyły.

(Laughter)

(Śmiech)

But that sure started me thinking about various things,

Jednak zdecydowanie popchnęło mnie to do myślenia o innych rzeczach

and immediately, we began making a solar-powered plane

i od razu zaczęliśmy konstruować samoloty napędzane energią słoneczną.

because we felt solar power was going to be so important

Czuliśmy, że energia słoneczna będzie bardzo ważna

for the country and the world,

dla kraju i świata.

we didn't want the small funding in the government to be decreased,

Nie chcieliśmy aby te małe fundusze zostały zmniejszone,

which is what the government was trying to do with it.

a do tego właśnie dążył rząd.

And we thought a solar-powered plane wouldn't really make sense,

Pomyśleliśmy, że stworzenie takiego samolotu nie będzie miało wiele sensu,

but you could do it and it would get a lot of publicity for solar power

ale było to wykonalne i mogło się przyczynić do promocji energii słonecznej

and maybe help that field.

i być może wprowadzić ulepszenia w tej dziedzinie.

And that project continued, did succeed,

A więc kontynuowaliśmy ten projekt, odnieśliśmy sukces

and we then got into other projects in aviation

i od razu zaangażowaliśmy się w inne projekty związane z lotnictwem,

and mechanical things and ground devices.

urządzeniami mechanicznymi i naziemnymi.

But while this was going on,

W tym samym czasie,

in 1982, I got a prize from the Lindbergh Foundation --

w 1982 roku, otrzymałem nagrodę z Fundacji Lindbergha...

their annual prize --

przyznawaną raz w roku...

and I had to prepare a paper on it,

i musiałem przygotować referat na ten temat,

which collected all my varied thoughts

zawrzeć w nim różne moje przemyślenia

and varied interests over the years.

i zainteresowania z tych wszystkich lat.

This was the one chance that I had to focus on what I, really, was after,

To był moment, w którym musiałem skupić się na tym czego tak naprawdę chciałem

and what was important. And to my surprise,

i co było ważne. Ku mojemu zdziwieniu,

I realized the importance of environmental issues,

uświadomiłem sobie powagę problemów związanych ze środowiskiem,

which Charles Lindbergh devoted the last third of his life to,

na które Charles Lindbergh poświęcił 1/3 swojego życia

and preparing that paper did me a lot of good.

i przygotowywanie tego referatu bardzo dobrze na mnie wpłynęło.

I thought back about if I was a space traveler,

Pomyślałem sobie co by było, gdybym był astronautą,

and came and visited Earth every 5,000 years.

odwiedzałbym Ziemię co 5 tys. lat

And for a few thousand visits, I would see the same thing every time,

i przez kilka tysięcy wizyt widziałbym za każdym to samo,

the little differences in the Earth.

niewielkie zmiany na Ziemi.

But this last time, just coming round, right now,

Ale za tym ostatnim razem, który nadciąga właśnie teraz,

suddenly, there'd be huge changes in the environment,

można byłoby zauważyc ogromne zmiany w środowisku,

in the concentration of people,

w skupisku ludzi,

and it was just unbelievable, the amount of -- all the change in it.

i było to nie do pomyślenia, ilość...wszystkie te zmiany.

I wanted to -- well, one of the biggest changes is, 200 years ago,

Jedna z największych zmian to, kiedy 200 lat temu

we began using coal from underground, which has a lot of pollution,

zaczęliśmy używać węgla wydobytego z podziemi, który zawiera wiele zanieczyszczeń,

and 100 years ago, began getting gasoline from underground,

a 100 lat temu zaczęliśmy wydobywać z ziemi ropę

with a lot of pollution. And gasoline consumption, or production,

bardzo zanieczyszczoną, a zużycie ropy, czy też jej produkcja

will reach its limit in about ten years, and then go down,

osiągnie swój limit za ok.10 lat i się skończy,

and we wonder what's going to happen with transportation.

zastanawiamy się co się wtedy stanie z transportem.

I wanted to show the slide --

Chciałbym pokazać wam slajd...

this slide, I think, is the most important one any of you will see, ever, because --

myślę, że ten slajd będzie najważniejszy ze wszystkich, jakie kiedykolwiek zobaczycie, bo...

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause) --

(Oklaski)

it shows nature versus humans, and goes from 1850 to 2050.

ukazuje obraz ''natura kontra człowiek'' i rozciąga się od 1850 do 2050 roku.

And so, the year 2000, you see there.

Zatem możecie na nim zobaczyć rok 2000.

And this is the weight of all air and land vertebrates.

Więc to jest ciężar wszystkich powietrznych i lądowych kręgowców.

Humans and muskrats and giraffes and birds and so on, are --

Ludzie i piżmaki, żyrafy, ptaki itd. są...

the red line goes up. That's the humans and livestock and pets portion.

czerwona linia, idąca w górę, to ludzie, zwierzęta hodowlane i domowe.

The green line goes down. That's the wild nature portion.

Zielona linia, idąca w dół, to część dzikiej natury.

Humans, livestock and pets are, now, 98 percent of the total world's mass

Ludzie, zwierzęta hodowlane i domowe, stanowią aktualnie 98% światowej masy

of vertebrates on land and air.

kręgowców na ziemi i w powietrzu.

And you don't know what the future will hold,

Nie wiadomo co przyniesie przyszłość,

but it's not going to get a lower percentage.

ale ten procent się nie zmniejszy.

Ten thousand years ago, the humans and livestock and pets

10 tys. lat temu ludzie, zwierzęta hodowlane i domowe

were not even one tenth of one percent

nie stanowiły nawet 1/10 jednego procenta

and wouldn't even have been visible on such a curve.

i nie byłyby nawet zauważalne na takim wykresie.

Now they are 98 percent, and it, I think, shows human domination of the Earth.

Teraz stanowią 98% i myślę, że to ukazuje ludzką dominację na Ziemi.

I give a talk to some remarkable high school students each summer,

Każdego lata udzielam wykładów paru wybitnym uczniom w liceum

and ask them, after they've asked me questions,

i po tym jak zadadzą mi już pytania,

and I give them a talk and so on. Then I ask them questions.

a ja wygłoszę wykład itd. pytam ich wtedy

What's the population of the Earth?

jaka jest populacja Ziemi?

What's the population of the Earth going to be

Jaka będzie populacja Ziemi,

when you're the age of your parents?

kiedy będziecie w wieku swoich rodziców?

Which I'd never, really -- they had never, really, thought about

Nad czym oni tak naprawdę nigdy się nie zastanawiali,

but, now, they think about it.

ale teraz ich to ciekawi.

And then, what population of the Earth would be an equilibrium

Następnie, jaka liczba ludności stanowiłaby równowagę,

that could continue on, and be for 2050, 2100, 2150?

która trwałaby i byłaby obecna w 2050, 2100, 2150 roku?

And they form little groups, all fighting with each other,

Dobierają się oni w małe grupy i sprzeczają się ze sobą,

and when I leave, two hours later,

i kiedy zbieram się do wyjścia dwie godziny później,

most of them are saying about 2 billion people,

większość z nich twierdzi, że ta liczba to 2 miliardy ludzi,

and they don't have any clue about how to get down to 2 billion,

ale nie mają zielonego pojęcia jak można zmniejszyć populację do 2 miliardów,

nor do I, but I think they're right and this is a serious problem.

i ja też nie, ale myślę, że mają rację i to jest poważny problem.

Rachel Carson was thinking of these, and came out with "Silent Spring," way back.

Rachel Carson o tym pomyślała i dużo wcześniej wydała "Cichą wiosnę".

"Solar Manifesto" by Hermann Scheer, in Germany,

"Słoneczny program" Hermanna Scheera w Niemczech,

claims all energy on Earth can be derived, for every country,

utrzymuje, że całą energię na Ziemi dla każdego kraju moża czerpać

from solar energy and water, and so on.

z energii słonecznej, wody, itp.

You don't need to dig down for these chemicals,

Nie potrzeba wydobywać wszystkich tych surowców chemicznych

and we can do things much more efficiently.

i można działać wydajniej.

Let's have the next slide.

Spójrzmy na kolejny slajd.

So this just summarizes it. "Over billions of years,

Takie małe streszczenie. "Przez miliardy lat,

on a unique sphere, chance has painted a thin covering of life --

na unikalnym ciele niebieskim, przypadek tworzył cienką powłokę życia...

complex and probable, wonderful and fragile.

skomplikowaną i prawdopodobną, wspaniałą i kruchą.

Suddenly, we humans, a recently arrived species,

Nagle, my ludzie, niedawno powstały gatunek,

no longer subject to the checks and balances inherent in nature,

nie podlegający już kontroli i nieodłącznej równowadze natury,

have grown in population, technology and intelligence

urośliśmy w liczbie, technologii i inteligencji

to a position of terrible power. We, now, wield the paintbrush."

do stanu okrutnej siły. To my teraz trzymamy pałeczkę''.

We're in charge. It's frightening.

Jesteśmy odpowiedzialni. To jest przerażające.

And I do a painting every 20 or 25 years. This is the last one.

Maluję średnio co 20 - 25 lat. To jest mój ostatni obraz.

(Laughter)

(Śmiech)

And [it] shows the Earth in a time flag: on the right,

Ukazuje on Ziemię na fladze czasu: po prawej stronie,

in trilobites and dinosaurs and so on;

za czasów trylobitów, dinozaurów i tak dalej;

and over the triangle, we now get to civilization and TV

za trójkątem, przechodzimy do cywilizacji i telewizji,

and traffic jams and so on.

korków ulicznych itp.

I have no idea of what comes next,

Nie mam pojęcia co będzie dalej,

so I just used robotic and natural cockroaches as the future,

więc użyłem mechanicznych i naturalnych karaluchów, żeby przedstawić przyszłość

as a little warning.

jako małe ostrzeżenie.

And two weeks after this drawing was done,

Dwa tygodnie po tym jak powstał ten rysunek

we actually had our first project contract, at AeroVironment,

otrzymaliśmy kontrakt na projekt w AeroVironment,

on robotic cockroaches, which was very frightening to me.

na produkcję mechanicznych karaluchów, co bardzo mnie przeraziło.

(Laughter)

(Śmiech)

(Paper rustling)

(Szelest papieru)

Well, that'll be all the slides.

Cóż, to już wszystkie slajdy.

As time went on, we stopped our environmental programs.

Z upływem czasu zakończyliśmy nasze ekologiczne projekty.

We focused more on the really serious energy problems

Skupiliśmy się na bardzo poważnych problemach z energią

of the future, and we produced products for the company.

w przyszłości, i produkowaliśmy dla firmy.

And we developed the impact car that General Motors made,

Udoskonaliliśmy samochód do testów zderzeniowych, jaki wyprodukował General Motors,

the EV1, out of --

EV1...

and got the Air Resources Board to have the regulations

i mieliśmy Komisję Czystości Powietrza aby uregulować przepisy,

that stimulated the electric cars, but they've since come apart.

które stymulowały samochody elektryczne, ale nie wyszlo.

And we've done a lot of things, small drone airplanes and so on.

Zrobiliśmy wiele, małe samoloty bezzałogowe itp.

I have a Helios. We have the first video.

Ja mam Heliosa. Pierwsze nagranie.

(Video) Narrator: With a wingspan of 247 feet, this makes her larger than a Boeing 747.

(Nagranie) Narrator: Z rozpiętością skrzydeł 75 metrów, jest większa niż Boeing 747.

(Music)

(Muzyka)

Her designers' attention to detail and her construction

Dbałość o szczegóły jego projektanta i jego budowa

gives Helios' structure the flexibility and strength

daje konstrukcji Heliosa siłę i elastyczność,

to deal with the turbulence encountered in the atmosphere.

aby mógł sobie poradzić z turbulencjami napotkanymi w powietrzu.

This enables her to easily ride through the air currents

Umożliwia mu to płynny przelot przez prądy powietrzne,

as if she's sliding along on the ocean waves.

tak jakby sunął przez fale.

Paul MacCready: The wings could touch together on top and not break. We think.

Paul MacCready: Skrzydła mogłyby zetknąć się na czubku i nie złamać się. Tak nam się wydaje.

(Laughter)

(Śmiech)

Narrator: And Helios now begins the process of turning her back to the sun,

Narrator: Helios zaczyna teraz proces obrotu w kierunku słońca,

to maximize the power from her solar array.

aby maksymalnie zwiększyć moc matrycy słonecznej.

(Music)

(Muzyka)

As the sky gets darker, and the outside air temperatures drop

Z chwilą kiedy się ściemnia, a temperatura na zewnątrz spada

below minus 100 degrees Fahrenheit,

poniżej -38 stopni Celsjusza

the most environmentally hostile segment of Helios's journey

najbardziej środowiskowo-nieprzyjazny etap podróży Heliosa

has gone by without notice,

przemija niezauważony,

except for being recorded by specially designed data acquisition systems

poza nagraniem zarejestrowanym na specjalnie zaprojektowanym systemie poboru danych

and their associated sensors.

i powiązanymi z nim czujnikami.

Approaching a peak radar altitude of 96,863 feet,

Osiągając maksymalną wysokość 29,523 metrów, odczytaną z radaru,

at 4:12 p.m., Helios is standing on top of 98 percent of the Earth's atmosphere.

o 4:12 wieczorem, Helios znajduje się na szczycie 98-śmiu procent ziemskiej atmosfery.

This is more than 10,000 feet higher

To ponad 3 tys. metrów wyżej,

than the previous world's altitude record held by the SR-71 Blackbird.

niż poprzedni światowy rekord wysokości, jaki uzyskał SR-71 Blackbird.

(Applause)

(Oklaski)

PM: That plane has many purposes, but it's aimed for communications,

PM: Ten samolot ma wiele możliwości, ale jego główny cel to komunikacja

and it can fly so slowly that it'll just stay up at 65,000 feet.

i może lecieć tak wolno, że może zatrzymać się na wysokości 19,825 metrów.

Eventually, it will be able to have to stay up day, night, day, night,

Ostatecznie, jest w stanie unosić się tak dzień, noc, dzień, noc,

for six months at a time, acting like the synchronous satellite,

przez sześć miesięcy za jednym razem, działając jak synchroniczny satelita,

but only ten miles above the Earth.

ale zaledwie 16 km nad Ziemią.

Let's have the next video. This shows the other end of the spectrum.

Zobaczmy następne nagranie. Pokazuje ono inny koniec spektrum.

(Video) Narrator: A tiny airplane, the AV Pointer serves for surveillance.

(Wideo) Narrator: Malutki samolot, AV Pointer służy do obserwacji.

In effect a pair of roving eyeglasses,

W rzeczywistości to para ruchomych okularów,

a cutting-edge example of where miniaturization can lead

najlepszy przykład tego, do czego może doprowadzić miniaturyzacja

if the operator is remote from the vehicle.

jeśli operator jest oddalony od narzędzia.

It is convenient to carry, assemble, and launch by hand.

Można to z łatwością nosić, złożyć i ręcznie uruchomić.

Battery-powered, it is silent and rarely noticed.

Działa na baterie, jest cichy i mało zauważalny.

It sends high-resolution video pictures back to the operator.

Wysyła do operatora nagrania wysokiej jakości,

With on-board GPS, it can navigate autonomously,

a dzięki zainstalowanemu na pokładzie systemowi GPS, może się poruszać autonomicznie.

and it is rugged enough to self-land without damage.

Jest wystarczająco wytrzymały, aby samodzielnie i bezpiecznie wlądować.

PM: Okay, and let's have the next.

PM: Dobrze, zobaczmy następny.

(Applause)

(Oklaski)

That plane is widely used by the military, now, in all their operations.

Ten samolot jest teraz powszechnie wykorzystywany przez wojsko, przy wszystkich misjach.

Let's have the next video.

Zobaczmy następne nagranie.

(Video) (Music)

(Wideo) (Muzyka)

Alan Alda: He's got it, he's got it, he's got it on his head.

Alan Alda: On to ma, on to ma, on to ma na swojej głowie.

(Music)

(Muzyka)

We're going to end our visit with Paul MacCready's flying circus

Zakończymy teraz nasze spotkanie z latajacym cyrkiem Paula MacCready'ego

by meeting his son, Tyler, who, with his two brothers,

spotkaniem z jego synem, Tylerem, który razem z dwoma braćmi,

helped build the Gossamer Condor, 25 years ago.

25 lat temu pomógł zbudować Gossamer Condor.

Tyler MacCready: You can chase it, like this, for hours.

Tyler MacCready: Można go tak gonić godzinami.

AA: When they got bored with their father's project,

AA: Kiedy znudzili się już projektami swojego ojca,

they invented an extraordinary little plane of their own.

sami skonstruowali mały, nadzwyczajny samolot.

TM: And I can control it by putting the lift on one side of the wing, or on the other.

TM: Mogę go kontrolować poprzez uniesienie jednej lub drugiej strony skrzydła.

AA: They called it their Walkalong Glider.

AA: Nazwali go swoim Spacerującym Szybowcem.

(Music)

(Muzyka)

I've never seen anything like that.

Nigdy w życiu czegoś takiego nie widziałem.

How old were you when you invented that?

Ile miałeś lat kiedy to wynalazłeś?

TM: Oh, 10, 11. (AA: Oh my God.)

TM: Och, 10, 11. (AA: O mój Boże.)

TM: 12, something like that. (AA: That's amazing.)

TM: Coś koło 12-stu. (AA: To niesamowite.)

PM: And Tyler's here to show you the Walkalong.

PM: Tyler jest dziś z nami, żeby pokazać ten szybowiec.

(Applause)

(Oklaski)

TM: All right. You all got a couple of these in your gift bags,

TM: W porządku. Wszyscy dostaliście ich kilka w prezencie,

and one of the first things,

aczkolwiek,

the production version seemed to dive a little bit,

ta wersja ma mały defekt,

and so I would just suggest you bend the wing tips up a little bit

więc sugeruję delikatnie zagiąć w górę końcówki skrzydeł

before you try flying it.

zanim go wypróbujecie.

I'll give you a demonstration of how it works.

Pokażę wam jak to działa.

The idea is that it soars on the lift over your body, like a seagull soaring on a cliff.

Polega to na tym, że wznosi się on wzdłuż ciała, tak jak mewa unosząca się nad klifem.

As the wind comes up, it has to go over the cliff, so

W momencie kiedy zawieje wiatr, musi się ona unieść ponad klifem, a więc,

as you walk through the air, it goes around your body, some has to go over you.

w chwili kiedy przechodzisz przez powietrze, opływa ono twoje ciało, część musi przejść ponad tobą.

And so you just keep the glider positioned in that up current.

A więc należy utrzymywać ten szybowiec w tym prądzie wznoszącym.

The launch is the difficult part: you've got to hold it high up, over your head,

Start jest najtrudniejszy: trzeba go trzymac wysoko w górze, ponad głową

and you start walking forward, and just let go of it, and you can control it like that.

i wtedy ruszyć do przodu, i puścić, w ten sposób można go kontrolować.

(Laughter)

(Śmiech)

And then also, like it said in the video,

A następnie, jak jest pokazane na nagraniu,

you can turn it left or right

można go obrócić w prawo lub lewo,

just by putting the lift under one wing or another.

zwyczajnie wznosząc jedno lub drugie skrzydło.

So I can do it -- oops, that was going to be a right turn.

Ciekawe czy mi się uda...ojej, to miał być skręt w prawo.

(Laughter)

(Śmiech)

Okay, this one will be a left turn.

Dobrze, tym razem będzie w lewo.

Here, but --

Już, ale...

(Applause) --

(Oklaski)

anyway.

tak czy inaczej...

(Applause)

(Oklaski)

And that's it, so you can just control it, wherever you want,

To tyle, można go kierować gdziekolwiek się chce,

and it's just hours of fun. And these are no longer in production,

to godziny dobrej zabawy. Te są już wycofane z produkcji,

so you have real collector's items.

więc posiadacie prawdziwie kolekcjonerskie sztuki.

(Laughter)

(Śmiech)

And this, we just wanted to show you --

A to, chcieliśmy wam tylko pokazać...

if we can get the video running on this, yeah --

jeśli uda nam się uruchomić nagranie...

just an example of a little video surveillance.

taki przykład krótkiego nagrania obserwacyjnego.

(Laughter)

(Śmiech)

This was flying around in the party last night, and --

To latało wczoraj wieczorem na imprezie, i...

(Laughter) --

(Śmiech)

you can see how it just can fly around,

zobaczcie jak sobie lata dookoła,

and you can spy on anybody you want.

można szpiegować kogo tylko się chce.

(Laughter)

(Śmiech)

And that's it. I was going to bring an airplane,

I to na tyle. Miałem zamiar przynieść ze sobą samolot,

but I was worried about hitting people in here,

ale bałem się, że uderzę tu w kogoś,

so I thought this would be a little bit more gentle.

więc pomyślałem, że użyję czegoś łagodniejszego.

And that's it, yeah, just a few inventions.

To wszystko, tylko kilka wynalazków.

(Applause)

(Oklaski)

All right.

W porządku.