Charles Fleischer insists: All things are Moleeds

Tłumaczenie: Jakub Luberda Korekta: Joanna Sabiniewicz

I am going to be talking about secrets.

Dziś będę mówił o sekretach.

Obviously the best way to divulge a secret

Jak wiadomo, najlepszym sposobem na zdradzenie sekretu

is to tell someone to not say anything about it.

jest powiedzenie komuś, aby nic o nim nikomu nie mówił.

(Laughter)

(Śmiech)

Secrets. I'm using PowerPoint this year

Sekrety... W tym roku korzystam z PowerPointa

just because, you know, I'm into the TED thing.

tylko dlatego, że podoba mi się cały ten koncept TED.

(Laughter)

(Śmiech)

And when you use these things you don't have to go like that.

Kiedy korzystasz z takich rzeczy, nie musisz robić tak.

You just press it.

Po prostu naciskasz przycisk.

(Laughter)

(Śmiech)

Oh, man. Um, yes.

O, Boże. Eee, tak.

(Laughter)

(Śmiech)

Yes. I'm sure! Just change it!

Tak, jestem pewien! Po prostu to zmień!

(Laughter)

(Śmiech)

Is Bill Gates here?

Czy jest na sali Bill Gates?

Change it! Come on! What?

Zmień to! No dalej! Co?

(Laughter)

(Śmiech)

Ah! Okay.

Ach! Okej.

That's not my slides, but it's okay.

To nie moje slajdy, ale nie szkodzi.

(Laughter)

(Śmiech)

As you can see, these are all maps.

Jak widzicie, to wszystko mapy.

And maps are important devices for transferring information,

A mapy są ważnym środkiem przekazywania informacji,

especially if you have human cognitive ability.

a szczególnie jeśli masz właściwe ludziom zdolności intelektualne.

We can see that all formulas are really maps.

Jak widać, wszystkie wzory są tak naprawdę mapami.

Now, as humans, we make maps of places

Jako ludzie mamy we krwi robienie map miejsc,

that we seldom even go,

do których rzadko się wybieramy.

which seems a little wasteful of time.

Co wydaje się trochę stratą czasu.

This, of course, is a map of the moon.

To, oczywiście, jest mapa Księżyca.

There're some very delightful names.

Mamy tutaj kilka całkiem sympatycznych nazw.

Tranquilacalitis, [unclear]. My favorite is Frigoris.

Tranquilacalitis [niewyraźnie]. Moja ulubiona to Frigoris.

What are these people thinking? Frigoris?

Czym oni się kierują przy wymyślaniu tych nazw? Frigoris?

What the Frigoris you doing? Names are important.

Co ty do jasnej Frigoris wyprawiasz? Nazwy są ważne.

Frigoris? This is the Moon. People could live there one day.

Frigoris? To jest Księżyc - ludzie mogą tam pewnego dnia mieszkać.

I'll meet you at Frigoris. No. I don't think so.

Spotkamy się na Frigoris. Nie, nie sądzę.

(Laughter)

(Śmiech)

There we see Mars, again with various names.

A tutaj widzimy Marsa - i cały szereg różnych nazw.

And this is all done, by the way,

A tak w ogóle - to wszystko dzieło

by the International Astronomical Union.

Międzynarodowej Unii Astronomicznej.

This is an actual group of people

To jest grupa ludzi,

that sit around naming planetary objects.

która nie robi nic, tylko siedzi i nazywa ciała niebieskie.

This is from their actual book.

A to pochodzi z wydanej przez nich książki.

These are some of the names that they have chosen, ladies and gentlemen.

A oto, moi państwo, niektóre z nazw, jakie wybrali.

I'll go through a little of them. Bolotnitsa.

Poświęcę trochę czasu kilku z nich. Bolotnitsa.

That, of course, is the Slavic swamp mermaid.

To jest oczywiście słowiańska syrena bagienna.

(Laughter)

(Śmiech)

Now I think the whole concept of a mermaid

Sądzę, że to, z czym kojarzy się syrena

doesn't really blend into the swamp feel.

mało pasuje do czegoś takiego jak bagno.

(Laughter)

(Śmiech)

"Oh look! Mermaid come out of swamp. Oh boy!

"Hej, spójrz! Syrena wyłoniła się z bagna. Ja cię...!

It's time for Bolotnitsa!"

Zróbcie miejsce dla Bolotnitsy (Błotnicy)!"

(Laughter)

(Śmiech)

Djabran Fluctus.

Djabran Fluctus.

If that don't flow off the tongue, what does?

Jeśli wymawianie tego nie jest czystą przyjemnością, to nie wiem, co nią jest.

(Laughter)

(Śmiech)

I mean kids are studying this stuff

Pomyślcie sobie, że dzieci uczą się tych rzeczy,

and they've got the word "fluctus" up there. That's wrong.

a tu nagle widzą słowo "fluctus". To karygodne.

(Laughter)

(Śmiech)

One dyslexic kid and he could be ruining his life.

Wystarczy, by jakieś dziecko miało dysleksję i ma traumę na całe życie.

(Laughter)

(Śmiech)

"It fluctus up, Mama."

"Wypruwam sobie przy tym flaktis!"

Hikuleo Fluctus.

Hikuleo Fluctus.

That's a little more flowing. Hikuleo

A to jest nieco bardziej dźwięczne. Hikuleo.

sounds like a kind of a Leonardo DiCaprio

Ta nazwa ma siedemnaście sylab

17 syllable thing.

i kojarzy mi się z Leonardo DiCaprio.

And that's the Tonga underworld.

i to imię bogini świata podziemnego z wysp Tonga.

And one of my favorites is the Itoki Fluctus,

Jedną z moich ulubionych jest Itoki Fluctus,

who is the Nicaraguan goddess of insects, stars, and planets.

która jest Nikaraguańską boginią owadów, gwiazd i planet.

Now, if you're a goddess of stars and planets

Pomyśl - czy będąc na miejscu bogini gwiazd i planet

wouldn't you relegate insects to somebody else?

nie oddałbyś owadów komuś innemu?

(Laughter)

(Śmiech)

"No, no, really, I'm so busy with the stars.

"Nie, nie, naprawdę, jestem tak strasznie zajęta gwiazdami.

Would you mind taking the insects? Thank you darling.

Miałabyś coś przeciwko wzięciu na siebie owadów? Dziękuję, skarbie.

Oh take the spiders too. I know they're not insects, but I don't care.

Och, weź sobie też pająki. Wiem, że to nie owady, ale wszystko mi jedno.

Monkeys, chimps, just get rid of the hairy creatures."

Małpy, szympansy - po prostu pozbądź się tych włochatych stworzeń".

(Laughter)

(Śmiech)

Now, we're going to be going to Mars one day. And when we do,

Pewnego dnia polecimy na Marsa, a kiedy to nastąpi,

it's going to be unfair for the people that are living there

niesprawiedliwe wobec ludzi, którzy tam będą żyć

to have to live with these ridiculous names.

będzie to, że będą musieli żyć z takimi obciachowymi nazwami.

So, you'll be on Mars, and you're at

Wyobraź sobie, że jesteś na Marsie i jesteś w

Hellespointica Depressio

Hellespointica Depressio,

which has got to be a really "up" place.

które wydaje się być całkiem wesołym miejscem.

(Laughter)

(Śmiech)

Yeah, I'm at the Depressio, and I want to get over to Amazonis

A więc jestem w Depressio i chcę się dostać do Amazonis,

so I plug it into the Mars map,

więc włączam mapę Marsa,

and click the button and there's my directions.

wciskam przycisk i pokazuje mi ona drogę.

I go to Chrysokeras.

Idę do Chrysokeras.

(Laughter) Left to the Thymiamata.

(Śmiech) A potem skręcam w lewo w stronę Thymiamata.

Then to Niliacus Lacus,

A potem do Niliacus Lacus,

which is not a bad name.

co wcale nie jest taką złą nazwą.

Niliacus Lacus, try to get the practice, slick-a-tick-a-bacus.

Niliacus Lacus, spróbuj osiągnąć w tym wprawę, cwaniaku.

That's a cool name. I will say that.

To całkiem fajna nazwa, muszę przyznać.

So, I hold back a little of my venom

Więc zachowam trochę swojego jadu

for these astronomical misnomers.

przeznaczonego dla tych nieszczęsnych, astronomicznych określeń.

And then of course Arnon to Thoth.

A potem oczywiście z Arnon do Thoth.

And of course there will be advertisements.

Jak można było się spodziewać, Związek reklamuje swoją działalność.

This is from their rule book, the International Astronomical Union.

To pochodzi z ich zestawu przepisów - Międzynarodowy Związek Astronomiczny.

And you know they're international because

To, że są międzynarodowi

they put it "en Francais" as well.

możesz poznać po tym, że ujęli to również "en francais".

L'Union Astronomique Internationale,

L'Union Astronomique Internationale.

for those of you who don't speak French.

Pomyślałem, że przetłumaczę to

I thought I'd translate for you.

dla tych, którzy nie znają francuskiego.

From the rulebook: Nomenclature is a tool.

Napisali tu tak: nazewnictwo to narzędzie.

The first consideration, make it clear, simple and unambiguous.

Pierwsza rzecz, o jakiej należy pamiętać: niech nazwa będzie jasna, prosta, jednoznaczna.

And I think that Djabran Fluctus,

I sądzę, że Djabran Fluctus

that fits that mode.

spełnia wszystkie te kryteria.

(Laughter)

(Śmiech)

That's simple, the goddess of goats, very simple.

To jest proste - bogini kóz. Bardzo proste.

Djabran Fluctus.

Djabran Fluctus.

"Now, Frank is this clear to you, Djabran Fluctus?"

"A więc, Frank, czy nazwa Djabran Fluctus jest dla ciebie jasna?"

"Yeah, that's the goat goddess right? The Abacazanian?

"No, to jest ta bogini kóz, prawda? Ta Abakazańska?

(Laughter)

(Śmiech)

It's clear to me."

Jak dla mnie to jasne jak Słońce".

"Listen, I'm going back to the swamp mermaid. Can you call me in a little while?"

"Słuchaj, wracam do syreny bagiennej, możesz do mnie zadzwonić za chwilę?"

(Laughter)

(Śmiech)

Also, from the actual document

Z tego dokumentu pochodzi też to...

I highlighted a part I thought may be of interest.

Podkreśliłem część, która, jak sądzę, może być interesująca.

Anyone can suggest changing a name.

Każdy może zasugerować zmianę nazwy.

So, I look to you, fellow member of the Earth community.

A więc patrzę na was z nadzieją, moi towarzysze, moi bracia i siostry Ziemianie.

We've got to change this stuff up fast.

Musimy to wszystko pozmieniać - i to szybko.

So, these are actual names of people that work there.

A tak nazywają się ludzie, którzy tam pracują.

I did some more investigation.

Powęszyłem jeszcze trochę

These are more people working for this group.

i znalazłem listę kolejnych ludzi, którzy dla tej grupy pracują.

And, as you can see, they don't use their first names.

I, jak widzicie, nie używają swoich imion.

(Laughter)

(Śmiech)

These are people naming planets, and they won't use their first names.

Ludzie, którzy nazywają planety, nie używają swoich własnych imion.

Something is askew here.

Coś tutaj jest nie tak.

(Laughter)

(Śmiech)

Is it because his name is really Jupiter Blunck?

Czy to dlatego, że jego imię to tak naprawdę Jupiter Blunck?

(Laughter)

(Śmiech)

Is that Ganymede Andromeda Burba?

A czy ten to Ganimedes Andromeda Burba?

(Laughter)

(Śmiech)

Is that Mars Ya Marov?

Czy to Mars Ya Marov?

I don't know. But it's investigative material, no doubt.

Nie wiem, ale to bez wątpienia dobry materiał na śledztwo.

There are some mapping people who do use their names.

Są jednak ludzie odpowiedzialni za mapy, którzy używają swoich imion.

Witness please, Eugene Shoemaker,

Patrzcie i podziwiajcie - Eugeniusz Szewc [Eugene Shoemaker],

who, diligently, from a young boy

który już jako mały chłopiec

decided he wanted to make maps of celestial bodies.

postanowił, że będzie robił mapy ciał niebieskich.

Must have been a very interesting day in the Shoemaker house.

To musiał być bardzo interesujący dzień w rodzinie Szewców.

"Mom, I want to make maps."

"Mamo, chcę robić mapy."

"That's wonderful Eugene. You could make maps of Toronto."

"To wspaniale, Eugeniuszu. Mógłbyś robić mapy Toronto."

"No, I want to make maps of planets."

"Nie, ja chcę robić mapy planet".

"Yeah, go to your room."

"No, na pewno! Marsz do swojego pokoju!"

(Laughter)

(Śmiech)

Martians, Venusians, Jovians.

Marsjanie, Wenusjanie, Jowiszanie.

We have names for places where people don't exist.

Mamy nazwy dla miejsc, w których ludzie nie istnieją.

That seems a little silly to me.

Wydaje mi się to trochę śmieszne.

There are no Jovians.

Nie ma kogoś takiego jak Jowiszanin.

Getting back to my premise, I used stamps, by the way,

Wracam do tego, o czym chciałem mówić. Użyłem znaczków,

because you don't have to pay anybody for the rights.

bo nie trzeba płacić nikomu za prawo do wykorzystania ich.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

There is obviously Einstein, Niels Bohr,

Mamy tu oczywiście Einsteina, Nielsa Bohra,

de Fermat's last theorem, and I'm not sure whether that's James Coburn

Ostatnie twierdzenie Defermata i... nie jestem pewien, czy to James Coburn

or Richard Harris.

czy Richard Harris.

(Laughter)

(Śmiech)

It's definitely one of the two. I'm not really clear which one.

To na pewno jeden z nich. Nie jestem tylko pewien - który.

But obviously the point is that numbers are maps.

W każdym razie chodzi o to, że liczby to mapy.

And within numbers, is there an underlying secret to the universe?

Czy w liczbach tkwi czekający na odkrycie sekret wszechświata?

That is the premise of this particular presentation.

Odpowiedź na to pytanie jest przedmiotem tej prezentacji.

By the way, that's a natural picture of Saturn,

A tak w ogóle, to jest naturalne zdjęcie Saturna,

no adjustments. I mean that's just beautiful.

bez żadnych poprawek. Chcę przez to powiedzieć, że to po prostu piękne.

So beautiful that I will even give up a laugh

Tak piękne, że nawet zrezygnuję z okazji do wyśmiania czegoś,

to explain my love of this particular planet,

by wyjaśnić moją miłość do tej konkretnej planety

and the day Saturday, named after it, wonderfully.

i do soboty, którą nazwano jej imieniem [Saturday = dzień Saturna].

So, formulas relate number to form.

Wzory tworzą powiązania między liczbami a kształtami.

That's Euler, his formula

To jest Euler - jego wzór

was one of the inspirations that lead to the beginning of string theory

był jedną z inspiracji, która doprowadziła do powstania teorii strun,

which is kind of cool, not that funny, but it is cool.

co jest całkiem fajne. Nieszczególnie śmieszne, ale fajne.

(Laughter)

(Śmiech)

He was also famous for having no body.

Znany był również z tego, że nie miał ciała.

(Laughter)

(Śmiech)

Which a lot of you are like, "How did he figure that out?"

Myślę, że wielu z was myśli sobie: "Jak on na to wpadł?"

He's got no body, no man, just a head floating high.

On nie ma ciała - to nie człowiek, tylko latająca wysoko głowa.

Here comes Euler.

Oto nadciąga Euler.

(Laughter)

(Śmiech)

And that's an icosahedron,

A to jest dwudziestościan foremny,

which is one of the five sacred solids, very important shapes.

który jest jedną z pięciu świętych brył - bardzo ważnych kształtów.

You see the icosahedron again.

A tutaj znowu widzicie dwudziestościan foremny.

The dodecahedron, it's dual.

A tu dwunastościan deltoidowy. Podwójny.

There is a dodecahedron which I had to do in my room last night.

To jest dwunastościan deltoidowy, który musiałem zrobić wczorajszej nocy w swoim pokoju.

The five sacred solids, as you can see there.

Pięć świętych brył, jakie tutaj widzicie...

Which is not to be confused with the five sacred salads.

których nie należy pomylić z pięcioma świętymi sałatkami [solid/salad]

(Laughter)

(Śmiech)

Blue cheese, ranch, oil and vinegar, thousand islands and house.

niebieski ser pleśniowy, ranczo, oliwa i ocet, tysiąca wysp i house.

I suggest the house.

Polecam house.

The reality, now here is something important.

Tak naprawdę... powiem wam ważną rzecz.

What's important about this is

Ważne jest tutaj to, że

these shapes are duals of each other.

te kształty są swoimi dwoistościami.

And you can see how the icosahedron

I możecie zobaczyć jak dwudziestościan

withdraws into the dodecahedron

wycofuje się wgłąb dwunastościanu,

and then they just merge into each other.

a potem jak stapiają się ze sobą.

So, the whole concept of branes in the universe,

Tak więc cały ten koncept bran we wszechświecie -

if the universe is shaped like a dodecahedron

zakładając, że kosmos ma kształt dwudziestościanu -

this is a very good map of what could possibly be.

stanowi bardzo dobrą mapę tego, jak to może wyglądać.

And that is, of course, what we are here to talk about.

A to jest właśnie to, o czym będę dzisiaj mówił.

What a coincidence!

Cóż za przypadek!

October 9th, in France, Jean-Pierre Luminet

Dziewiątego Października, we Francji, Jean-Pierre Luminet

said that the universe is probably shaped like a dodecahedron,

powiedział, że wszechświat najprawdopodobniej ma kształt dwunastościanu,

based on information that they got from this probe.

opierając się na informacjach uzyskanych dzięki tej sondzie.

This would be a normal wave pattern.

Tak wyglądałby normalny wzór fali,

But what they're seeing, way out there in the far reaches

ale to, co widzą w odległych częściach

of the microwave background,

kosmicznego, mikrofalowego tła

is this kind of odd undulation.

jest takie dziwne falowanie.

It doesn't plug in to what they suspected a flat universe would be.

To nie pasuje do tego, czego spodziewali się po płaskim kosmosie.

So, you can kind of get an idea from this

Możecie więc wysnuć z tego, że...

extrapolating that back under this huge picture,

umieszczę to z powrotem pod tym dużym obrazkiem...

so we get this idea of what the primal universe looked like.

a więc zyskujemy pewien obraz tego, jak wyglądał pierwotny wszechświat.

And judging from this, it looks a little like a cheeseburger.

A sądząc po tym, wygląda trochę jak cheeseburger.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I'm thinking the universe is either a dodecahedron or a cheeseburger.

Tak więc myślę, że wszechświat jest albo dwunastościanem, albo cheeseburgerem.

And for me, that's a win-win.

Niezależnie od tego czym jest, wychodzimy na tym równie dobrze.

Everybody goes, I'm happy.

Jeśli wszyscy są zadowoleni, to niezmiernie mnie to cieszy.

(Laughter)

(Śmiech)

Better really hurry up.

Muszę się pospieszyć.

I just threw this in because

Zamieściłem to tylko dlatego, że

as important as all of our intellectual abilities are,

bez względu na to, jak ważne są nasze zdolności intelektualne,

without heart and without love it's just -- it's all meaningless.

bez serca i bez miłości to wszystko jest... to wszystko jest bez sensu.

And that, to me, is really beautiful.

A to, jak dla mnie, jest naprawdę piękne.

(Laughter)

(Śmiech)

Except for that creepy guy in the background.

Pomijając tego przyprawiającego o gęsią skórkę kolesia w tle.

(Laughter)

(Śmiech)

Getting back to the point of my particular presentation,

Ale wracając do tego, o czym chciałem mówić...

Kepler, one of my great heroes,

Kepler, jeden z moich wielkich idolów,

who realized that these five solids, which I spoke of earlier,

który doszedł do wniosku, że ta piątka brył, o których mówiłem

were related somehow to the planets,

była w jakiś sposób związana z planetami,

but he couldn't prove it. It freaked him out.

ale nie mógł tego udowodnić. To nie dawało mu spać.

But it did lead to Newton discovering gravity.

Ale to doprowadziło do tego, że Newton odkrył grawitację.

So, maps of things leading to organized understandings

A więc mapy różnych rzeczy prowadzą do zrozumienia

of the universe in which we emerge.

świata, na którym żyjemy.

Now this is Isaac from a Vietnamese stamp.

A to jest Izaak Newton na wietnamskim znaczku pocztowym.

(Laughter)

(Śmiech)

I am not suggesting at all that my Vietnamese brothers and sisters

W żaden sposób nie sugeruję, że moim wietnamskim braciom i siostrom

could maybe use a little art class here and there. But ...

przydałaby się jedna czy dwie lekcje plastyki, ale...

(Laughter)

(Śmiech)

that's not a good picture.

to nie jest dobry obrazek.

(Laughter)

(Śmiech)

Not a good picture. Now, my friends in the island of Nevis

To nie jest dobry obrazek. Moi przyjaciele z wyspy Nevis

are a little better. Look at that! That's Isaac Newton.

są nieco lepsi. Popatrzcie na to! To Izaak Newton.

That guy is rockin'.

Ten facet daje czadu.

(Laughter)

(Śmiech)

What a handsome cat.

Cóż za przystojny typ.

Once again, Nicaragua let me down.

A tutaj znowu... Nikaragua mnie zawiodła.

(Laughter)

(Śmiech)

And Copernicus looks like Johnny Carson, which is really weird.

A Kopernik wygląda jak Johnny Carson, co jest naprawdę dziwne.

(Laughter)

(Śmiech)

I don't get that at all.

Nic z tego nie rozumiem.

Once again, these guys rock it out.

A tutaj znowu... ci ludzie poszli na całość.

Isaac is kickin' ass. Man, he looks like a rock star.

Izaak daje czadu. Człowieku, on wygląda jak gwiazda rocka.

This is freaky is a major way.

To jest dziwaczne, naprawdę dziwaczne.

This is Sierra Leone.

A to z Sierra Leone.

They got little babies in there, floating in there.

Umieścili tam małe dzieci, unoszące się w powietrzu.

(Laughter)

(Śmiech)

Man. I don't really need to comment on this.

Wiecie, nawet nie będę tego komentował.

But I didn't know that Isaac Newton was in the Moody Blues. Did you?

Nie wiedziałem jednak, że Izaak Newton grał w Moody Blues, a wy?

(Laughter)

(Śmiech)

When did this happen?

Kiedy to się stało?

(Laughter)

(Śmiech)

It's a different kind of course. And they've got five apples?

A to coś zupełnie innego. Ale czemu jest tutaj pięć jabłek?

I mean these guys are extrapolating in realms

Chodzi o to, że ci ludzie wyciągają wnioski,

that are not necessarily valid.

które mijają się z prawdą.

Although five is a good number, of course.

Chociaż pięć to, oczywiście, całkiem dobra liczba.

Ecuador, my friend Kepler,

Ekwador... to mój przyjaciel - Kepler.

as you can see, they call him Juan.

Jak widzicie, nazywają go Juan.

(Laughter)

(Śmiech)

Juan? No! Johannes, not Juan.

Juan? Nie! Johan, a nie Juan.

It wasn't Carlos Chaplain. It's wrong.

Chaplain nie miał na imię Carlos. Tak nie można!

(Laughter)

(Śmiech)

René Descartes, of course. Once again

A to oczywiście Kartezjusz. Tutaj też...

these Grenada people, this is like way too sick

ci ludzie z Grenady... nie wiem, jaką trzeba mieć

for anybody's imagination.

wyobraźnię, by wymyślić coś takiego.

He's all murky. There is little kids leaning on his leg,

Wygląda tak jakoś mętnie. I te małe dzieci opierające się o jego nogę,

little ghosts flying around. We gotta clean this stuff up

małe duchy latające wokół. Trzeba to posprzątać -

fast, ladies and gentlemen.

i to szybko, moi państwo.

(Laughter)

(Śmiech)

This is, of course, the Cartesian coordinates.

A to, oczywiście, układ współrzędnych kartezjańskich.

Once again, that's Sierra Leone.

A to jest znowu z Sierra Leone.

This is again, indicating how numbers

A to kolejny raz pokazuje, jak liczby

relate to space relate to form, maps of the universe.

wiążą się z kosmosem, z kształtami, mapami wszechświata.

Because that's why we're here, really, I think to figure stuff out and to love each other.

Po to jesteśmy na tym świecie - by rozpracowywać rzeczy i kochać siebie nawzajem.

Descartes. (Laughter)

Kartezjusz. (Śmiech)

Before the horse. (Laughter)

Wszystko postawili na głowie. (Śmiech)

Now, Monaco took Descartes, and just flipped him around.

Ci z Monako po prostu wzięli sobie Kartezjusza i odwrócili go.

Now, Monaco is problematic for me, and I'll show you why.

Z Monako mam pewien problem i zaraz pokażę wam dlaczego.

Here is a map. All they have is a casino on it.

A tu mamy mapę. Jedyne, co na niej jest to kasyno.

(Laughter)

(Śmiech)

And why Franklin Delano Roosevelt is on their map

A dlaczego Franklin Delano Roosevelt jest na ich mapie

I don't even want to hazard a guess.

nawet nie chcę zgadywać.

But I'd say he'd been to Hellespointica Depressio recently.

Ale powiedziałbym, że musiał niedawno być w Hellespointica Depressio.

(Laughter)

(Śmiech)

This is the flag of Monaco. Ladies and gentlemen,

A oto flaga Monako.

the flag of Indonesia. Please examine.

A oto, moi państwo, flaga Indonezji. Przyjrzyjcie się.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Not sure how this came to be, but it's not right.

Nie jestem pewien, jak do tego doszło, ale to nie jest w porządku.

In Monaco, "No, what are you talking about?

W Monako powiedzieliby: "Nie no, o czym ty mówisz?

They are so different.

Przecież różnią się jak dzień i noc.

Look, ours is more red, it's longer.

Patrz, nasza jest bardziej czerwona, jest dłuższa.

They stole our flag! They stole our flag!"

Oni ukradli naszą flagę! Oni ukradli naszą flagę!"

(Laughter)

(Śmiech)

Bode's law wasn't even his law. It was a guy named Titus.

Prawo Bode'a nie jest nawet jego prawem, a niejakiego Titiusa.

And the reason I just bring this up because it is a law that doesn't really work.

A powód, dlaczego o tym wspominam jest taki, że to prawo, które nie do końca działa.

That's Jude Law and some of his films recently didn't work.

A to Jude Law i niektóre z jego ostatnich filmów też niewiele zdziałały.

(Laughter)

(Śmiech)

Just a correlation that indicates how things are misinterpreted.

A mówię o tym dlatego, że pokazuje to, jak różne rzeczy mogą być źle zrozumiane.

And I wonder if the photographer said, "Okay, Jude,

Zastanawiam się, czy fotograf powiedział: "Okej, Jude,

could you touch your tooth? That's good."

czy mógłbyś dotknąć swojego zęba? O tak, dobrze".

Just a tip, if you're being photographed

Mała rada - jeśli robią wam zdjęcia

for press pictures, don't touch your teeth.

do prasy, to nie dotykajcie swoich zębów.

(Laughter)

(Śmiech)

Prime numbers, Gauss, one of my favorites.

Liczby pierwsze, Gauss - jeden z moich ulubionych tematów.

Golden section, I've been obsessed with this thing

Złoty Podział - miałem obsesję na jego punkcie

since before I was born.

jeszcze zanim się urodziłem.

I know that scares a lot of you,

Wiem, że wielu z was to przeraża,

but that was my purpose entirely.

ale to z mojej strony całkiem zamierzony efekt.

There we can see Fibonacci numbers related to the Golden Section,

A tutaj widzimy liczby Fibonacciego związane ze złotym podziałem,

because Fibonacci and Golden Section

bo Fibonacci i Złoty Podział

relate to the unfolding of the measured meter of matter, as I refer to it.

wiążą się z tym, jak rozwija się miara materii, jak ją nazywam.

If Fibonacci had been on Paxil,

Jeśli Fibonacci brałby Paxil

(Laughter)

(Śmiech)

that would be the Fibonacci series.

to byłoby ciągiem Fibonacciego.

"Ten milligram, 20 milligram."

"10 miligramów, 20 miligramów".

"Leonardo, dinner's ready, put down those books and take your pills."

"Leonardo, kolacja gotowa! Odłóż te książki i weź swoje lekarstwa!"

"Yes, Mama."

"Tak, mamo".

(Laughter)

(Śmiech)

Alright where is this going? That's a good question.

W porządku - do czego to zmierza? Dobre pytanie.

Here is the premise that I began 27 years ago.

A oto przesłanka, z jaką zacząłem pracować 27 lat temu.

If numbers can express

Jeśli liczby potrafią wyrazić

the laws of this incredible universe that we live,

prawa tego niesamowitego wszechświata, w którym żyjemy,

I reason, through some sort of reverse engineering,

Tak sobie myślę, że za pomocą swego rodzaju inżynierii odwrotnej

we could extrapolate from them

moglibyśmy wyciągnąć z nich wnioski na temat

some basic structural element of this universe.

tego, jak wygląda jakiś podstawowy element struktury wszechświata.

And that's what I did. Twenty-seven years ago

I właśnie to zrobiłem. 27 lat temu

I started working on this.

zacząłem pracować nad tym.

And I tried to build a particle accelerator.

Próbowałem zbudować akcelerator cząstek.

(Laughter)

(Śmiech)

And that didn't work out well.

Ale nie bardzo mi to wyszło.

So, then I thought a calculator is a metaphor.

A więc pomyślałem sobie, że kalkulator to metafora.

I can just divide numbers, that's like atom smashing.

Mogę po prostu dzielić liczby - to prawie jak rozbijanie atomów.

That's what I did. That's how I found Moleeds.

Właśnie to zrobiłem. Właśnie tak odkryłem Molidy.

Moleeds are what I believe

Molidy to, jak sądzę,

the thing that will allow string theory to be proved.

coś, co pozwoli udowodnić teorię strun.

They are the nodes on the string,

One są węzłami na strunie,

patterns and relationships, 27, 37.

wzorami i współzależnościami. 27, 37.

That was the first chart I came up with.

To jest pierwsza mapa, jaką opracowałem.

You can see, even if you don't go for the numbers,

Nawet jeśli nie interesują cię liczby, możesz zobaczyć

the beauty of the symmetry.

piękno symetrii.

The numbers from one to 36, divided into six groups.

Liczby od 1 do 36, podzielone na sześć grup.

Symmetry, pairs.

Symetria. Pary.

Every top adds up to 37.

Wszystko na górze sumuje się do 37.

Bottom, all 74.

A wszystko na dole - do 74.

There is so many intricate relationships that I'm not going to go there now,

Istnieje tyle zawiłych współzależności, że nie ma sensu w to głębiej wnikać,

because you would say, "Hey, go back to the Fluctus part."

bo usłyszałbym od was: "Hej, wróć do tego o Fluctusach".

(Laughter)

(Śmiech)

Circle of Fifths, acoustic harmony, geometric symmetry.

Krąg piątek, harmonia akustyczna, symetria geometryczna.

I knew those two were related.

Wiedziałem, że mają coś ze sobą wspólnego.

Once again, the Cartesian kind of cross-over.

A tutaj znowu mamy swego rodzaju kartezjańskie przecięcie.

So, I said if I'm going to put a circle,

Więc pomyślałem sobie, że nałożę na to kółko

see what kind of patterns I get, boom, the Red System.

i zobaczę, jakie wzory z tego wyjdą - no i tak powstał czerwony system.

Look at that. You can't just make this stuff up, ladies and gentlemen.

Popatrzcie na to, moi państwo. Tego się nie da tak po prostu wymyślić.

(Laughter)

(Śmiech)

You can't just go around going, "Oh, I'm going to put some triangles in a circle

Nie możesz tego zrobić z podejściem: "Och, umieszczę kilka trójkątów w kółku

and they're going to be symmetrical. And they're all going to add up,

i będą one symetryczne. Wszystkie będą rezultatem dodawania

and it's going to be, oh yeah, I figured that out."

i powiesz: "Och, tak. Sam na to wpadłem".

This is beyond anything anybody could just make up.

Wymyślenie tego wykracza poza możliwości ludzkiej wyobraźni.

There is the Orange System.

Mamy tu pomarańczowy system.

(Laughter)

(Śmiech)

And you'll see over here, these are multiples of the number 27.

Tutaj możecie zobaczyć, że to wszystko to wielokrotności liczby 27.

And they recapitulate that shape,

i oddają one ten kształt,

even though that's a circle of nine and that's a circle of 36. It's nuts.

pomimo tego, że to jest kółko z dziewiątki, a to z 36. W głowie się nie mieści.

(Laughter)

(Śmiech)

That's the Green System. It all folds in half

A to jest zielony system. Wszystko w zielonym systemie

on the Green System, right between 18 and 19.

składa się wpół - dokładnie między 18 a 19.

The Blue System. The Violet. It's all there.

Niebieski system. Fioletowy system. Wszystko widać jak na dłoni.

(Laughter)

(Śmiech)

Look at that! I mean you cannot make that stuff up.

Popatrzcie na to! Tego się nie da tak po prostu zmyślić.

(Laughter)

(Śmiech)

That just doesn't fall out of a tree, ladies and gentlemen.

Takie odkrycia nie przychodzą jak manna z nieba, moi państwo.

Twenty-seven years of my life!

27 lat mojego życia!

(Laughter)

(Śmiech)

And I'm presenting it here at TED. Why?

A ja prezentuję to tutaj, podczas konferencji TED. Dlaczego?

Because this is the place if aliens land, I hope they come here.

Bo to jest miejsce, do którego przyjdą kosmici, jeśli wylądują na Ziemi.

(Laughter)

(Śmiech)

"We are going to destroy the Earth. Hmmm ... maybe not."

"Mamy zamiar zniszczyć Ziemię. Hmmm... może jednak nie".

(Laughter)

(Śmiech)

In this last year I have found these subsequent systems

W tym roku odkryłem kolejne systemy,

which allow for the mathematic possibilities

które mają matematyczne możliwości

of the Calabi-Yau manifolds

przestrzeni Calabiego-Yau, [kształt w matematyce]

in a way that doesn't necessitate these little hidden dimensions.

ale nie wymagają tych wszystkich ukrytych wymiarów.

Which works mathematically, but it just doesn't seem God-like to me.

Choć sprawdzają się one w matematyce, nie wydają mi się mieć boskiej natury.

It just seems like it's not sexy and elegant, it's hidden.

Po prostu nie wydaje się to być seksowne i eleganckie - jest ukryte.

I don't want hidden, I want to see it.

Nie chcę tego, co ukryte. Chcę to zobaczyć.

(Laughter)

(Śmiech)

I found other pairs all have symmetry,

Odkryłem, że wszystkie inne pary są symetryczne,

even though, unlike the master one, their symmetry is split.

pomimo tego, że - w przeciwieństwie do głównej pary - ich symetria jest podzielona.

Unbelievable. This is like crazy.

Niewiarygodne. To jest niesamowite.

Am I the only one that sees this?

Czy tylko ja jestem w stanie to dostrzec?

(Laughter)

(Śmiech)

You know, I didn't just draw this in a day, by the way.

A tak w ogóle, to nie narysowałem tego w jeden dzień.

You know, try making some charts like this at home.

Spróbujcie sami wykonać takie mapy w domu.

You gotta be accurate! There's measurement involved, increments.

Trzeba być precyzyjnym! W grę wchodzą obliczenia, zmienne parametry.

These are maps, by the way.

A tak na marginesie, to są mapy,

Not stamps, but one day.

a nie znaczki pocztowe... ale może kiedyś...

(Laughter)

(Śmiech)

Okay, I'm getting to the punch. Golden Ratio, it's crazy.

Okej, a więc dochodzę do sedna. Złoty Podział - coś niesamowitego.

And look at this, built within it is the Golden Ratio.

Patrzę na to i widzę, że można tutaj dopatrzeć się Złotego Podziału.

I start looking at that, and look at them again.

Zaczynam się na to patrzeć, a potem patrzę na nie jeszcze raz

They start looking like planets.

i zaczynają one wyglądać jak planety.

I go to JPL.

Wchodzę na JPL, stronę NASY,

I look at the orbits of the planets.

patrzę na orbity planet

I find 18 examples of it in our solar system.

i dostrzegam 18 takich przypadków w naszym układzie słonecznym.

I never told anybody. This is the first thing. This could be history.

Nikomu o tym wcześniej nie mówiłem. Odkryłem to jako pierwszy. To może przejść do historii.

(Laughter)

(Śmiech)

Kepler was right.

Kepler miał rację.

(Laughter)

(Śmiech)

Eighteen and 19, the middle of the Moleeds, 0.618 is the golden section.

18 i 19 - środkowe Molidy. 0.618 to Złoty Podział.

Multiply them together, 18.618 x 19.618 is 365.247.

Pomnóżcie je przez siebie - 18.618 razy 19.618 to 365.247.

Which is .005 different from the number of days in a year.

Co różni się tylko o pięć tysięcznych od liczby dni w roku.

Hey, you can't make this up.

Hej, tego się nie da tak po prostu wymyślić.

(Laughter)

(Śmiech)

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)