Jedidah Isler: The Untapped Genius That Could Change Science for the Better | TED

Tłumaczenie: Angelika Wrona Korekta: Rysia Wand

Great things happen at intersections.

Wspaniałe rzeczy dzieją się na rozdrożach.

In fact, I would argue that some of the most interesting things

Powiedziałabym, że niektóre z naszych najciekawszych doświadczeń

of the human experience occur at the intersections,

mają miejsce właśnie tam,

in the liminal space,

w przestrzeni progowej,

where by liminal I mean the space in-between.

przez co rozumiem przestrzeń graniczną.

There's freedom in that in-between,

To tam jest wolność

freedom to create from the indefiniteness of not-quite-here, not-quite-there,

do tworzenia z niesprecyzowanego trochę tu, trochę tam

a new self-definition.

nowej samo-definicji.

Some of the great intersections of the world come to mind,

To przypomina najświetniejsze skrzyżowania świata.

like the Arc de Triomphe in Paris,

Łuk Triumfalny w Paryżu,

or Times Square in New York City,

czy Times Square w Nowym Jorku,

both bustling with the excitement of a seemingly endless stream of people.

oba tętniące nieprzebranym tłumem ludzi.

Other intersections,

Czy inne rozdroża,

like the Edmund Pettus Bridge in Selma, Alabama,

jak most Edmund Pettus w Selma, Alabamie,

or Canfield Drive and Copper Creek Court in Ferguson, Missouri, also come to mind

czy Canfield Drive z sądem Copper Creek w Ferguson, Missouri,

because of the tremendous energy at the intersection of human beings,

a to przez pokłady energii pochodzącej z punktu przecięcia się

ideologies and the ongoing struggle for justice.

ideologii z ciągłą walką o sprawiedliwość.

Beyond the physical landscape of our planet,

Poza fizycznym obrazem naszej planety,

some of the most famous celestial images are of intersections.

niektóre z najpopularniejszych obrazów niebiańskich pochodzą z rozdroży.

Stars are born at the messy intersection of gas and dust,

Gwiazdy rodzą się tam, gdzie gaz spotyka się z kurzem,

instigated by gravity's irrevocable pull.

zainicjowane niezłomną siłą grawitacji.

Stars die by this same intersection, this time flung outward

Gwiazdy umierają w ten sam sposób, tyle że na odwrót

in a violent collision of smaller atoms,

przez gwałtowną kolizję atomów,

intersecting and efficiently fusing into altogether new and heavier things.

przecinających się i efektownie łączących w nowe i większe całości.

We can all think of intersections that have special meaning to us.

Każdy z nas jest na jakimś rozdrożu, które ma dla niego szczególne znaczenie.

To be intersectional, then,

Bycie na rozdrożu zatem

is to occupy a position at an intersection.

to zajęcie tego stanowiska.

I've lived the entirety of my life in the in-between,

Ja całe swoje życie jestem pomiędzy,

in the liminal space between dreams and reality,

na granicy między marzeniami a rzeczywistością,

race and gender,

rasa i płcią,

poverty and plenty,

biedą i nadmiarem,

science and society.

nauką i społeczeństwem.

I am both black and a woman.

Jestem czarnoskóra i jestem kobietą.

Like the birth of stars in the heavenlies,

Jak narodziny gwiazd w przestworzach,

this robust combination of knowing results in a shining example

ta solidna mieszanina poznania, skutkująca w błyszczącej,

of the explosive fusion of identities.

wybuchowej mieszance tożsamości.

I am also an astrophysicist.

Jestem również astrofizyczką.

I study blazars, supermassive, hyperactive black holes

Badam blazary, supermasywne, hiperaktywne czarne dziury

that sit at the centers of massive galaxies

które okupują centra rozległych galaktyk

and shoot out jets nearby those black holes

i wyrzucają dżety w pobliżu czarnych dziur

at speeds approaching the speed of light

w prędkości zbliżonej do prędkości światła

in a process we are still trying to completely understand.

w procesie, nad którego całkowitym zrozumieniem nadal pracujemy.

I have dreamed of becoming an astrophysicist

O zostaniu astrofizyczką marzyłam

since I was 12 years old.

odkąd skończyłam 12 lat.

I had no idea that at that time,

Nie miałam pojęcia, że wówczas

according to Dr. Jamie Alexander's archive of African-American women in physics,

według archiwów Dr Jamie Alexander o Afro-Amerykankach w fizyce

only 18 black women in the United States had ever earned a PhD

zaledwie 18 czarnoskórych kobiet zrobiło w USA doktorat

in a physics-related discipline,

w dyscyplinach związanych z fizyką.

and that the first black woman to graduate with a PhD in an astronomy-related field

A pierwsza doktorantka w tej dziedzinie

did so just one year before my birth.

dokonała tego zaledwie rok przed moim urodzeniem.

As I journeyed along my path,

W trakcie swojej podróży

I encountered the best and worst of life at an intersection:

doświadczyłam najgorszego i najlepszego na rozdrożach:

the tremendous opportunity to self-define,

ogromnej możliwości samo zdefiniowania,

the collision of expectation and experience,

zderzenia oczekiwań z doświadczeniem,

the exhilaration of victorious breakthroughs

euforii po zwycięskich momentach przełomowych,

and, sometimes,

a czasami

the explosive pain of regeneration.

rozrywającego bólu regeneracji.

I began my college experience just after my family had fallen apart.

Rozpoczęłam college zaraz po rozpadzie mojej rodziny.

Our financial situation disintegrated

Nasza sytuacja finansowa pogorszyła się

just after my father's departure from our lives.

jak tylko opuścił nas ojciec.

This thrust my mother, my sister and I

Dla mnie, dla mojej mamy i siostry

out of the relative comfort of middle-class life

w miarę komfortowe życie klasy średniej zakończyło się.

and into the almost constant struggle to make ends meet.

Rozpoczął się nieustanny trud życia od wypłaty do wypłaty.

Thus, I was one of roughly 60 percent of women of color

I tak zostałam jedną na 60 czarnoskórych kobiet, dla których

who find finances to be a major barrier to their educational goals.

sytuacja finansowa była główną przeszkodą w drodze do osiągnięcia celów.

Thankfully, Norfolk State University provided me with full funding,

Na szczęście Universytet Stanu Norfolk sfinansował mi studia

and I was able to achieve my bachelor's in physics.

i zdobyłam licencjat z fizyki.

After graduation, and despite knowing that I wanted a PhD in astrophysics,

Po studiach, choć chciałam zrobić doktorat z astrofizyki,

I fell through the cracks.

sprawy wymknęły mi się spod kontroli.

It was a poster that saved my dream,

To pewien plakat ocalił moje marzenia,

and some really incredible people and programs.

pewni wspaniali ludzie i pewne programy.

The American Physical Society had this beautiful poster

W Amerykańskim Towarzystwie Fizycznym wisiał piękny plakat,

encouraging students of color to become physicists.

zachęcający ciemnoskórych studentów do zostania fizykami.

It was striking to me because it featured a young black girl,

Zwrócił moją uwagę bo była na nim młoda czarnoskóra dziewczynka,

probably around 12 years old,

może 12-letnia,

looking studiously at some physics equations.

mocno zamyślona nad równaniami fizycznymi.

I remember thinking

Pamiętam, że myślałam

I was looking directly back at the little girl

o tej dziewczynce we mnie,

who first dared to dream this dream.

która po raz pierwszy ośmieliła się o tym zamarzyć.

I immediately wrote to the Society

Natychmiast napisałam do nich

and requested my personal copy of the poster,

i zamówiłam ten plakat.

which to this day still hangs in my office.

Do dziś wisi u mnie w biurze.

I described to them in the email my educational path,

Opisałam im swoją edukację

and my desire to find myself again in pursuit of the PhD.

i pragnienie powrotu na drogę do doktoratu.

They directed me to the Fisk-Vanderbilt University Bridge Program,

Skierowali mnie do organizacji Fisk-Vanderbilt,

itself an intersection of the master's and PhD degrees

łączącej magisterium i doktorat

at two institutions.

w dwóch instytucjach.

After two years out of school, they accepted me into the program,

Po dwóch latach zaakceptowali mnie

and I found myself again on the path to the PhD.

i znów byłam na drodze do doktoratu.

After receiving my master's at Fisk,

Po uzyskaniu magistra w Fisk-Vanderbilt,

I went on to Yale to complete my PhD.

ukończyłam doktorat na Uniwersytecie Yale.

Once I was physically occupying the space that would ultimately give way

Jak już byłam na drodze, która ostatecznie miała mnie doprowadzić

to my childhood aspirations,

do zrealizowania celu z dzieciństwa.

I anticipated a smooth glide to the PhD.

sądziłam, że będzie już tylko z górki.

(Laughter)

(Śmiech)

It became immediately apparent

Wkrótce okazało się,

that not everyone was thrilled to have that degree of liminality

że nie każdy był podekscytowany

in their space.

tak bliskim kontaktem.

I was ostracized by many of my classmates,

Byłam wykluczana przez wielu rówieśników.

one of whom went so far as to invite me to "do what I really came here to do"

Jeden pozwolił sobie ze słowami "Rób to, po co naprawdę przyszłaś"

as he pushed all the dirty dishes from our meal in front of me to clean up.

podsunąć mi stos brudnych naczyń.

I wish that were an isolated occurrence,

Chciałabym by to były pojedyncze przypadki,

but for many women of color

ale wiele ciemnoskórych kobiet

in science, technology, engineering, and mathematics, or STEM,

w nauce, technologii, inżynierii, matematyce czy w skrócie STEM

this is something they have long endured.

znosi to od dawna.

One hundred percent of the 60 women of color

100% czarnoskórych kobiet,

interviewed in a recent study by Joan C. Williams at UC Hastings

które wzięły udział w badaniu Joan C. Williams z UC Hastings

reported facing racialized gender bias,

doświadczyło stronniczości na tle rasowo-płciowym,

including being mistaken for the janitorial staff.

w tym bycie wziętym za woźną.

This mistaken identity was not reported

Taka sytuacja nie przydarzyła się

by any of the white women interviewed for this study,

żadnej z badanych białych kobiet,

which comprised 557 women in total.

a w sumie zbadano 557 kobiet.

While there is nothing inherently wrong with a janitorial position,

Nie ma nic złego w byciu woźną.

and in fact my forefathers and foremothers were able to attend college

Moi przodkowie mieli możliwość pójscia do college'u,

because many of their parents worked these jobs,

bo ich rodzice mieli tę pracę.

it was a clear attempt to put me in my place.

Chodziło o "ustawienie mnie na miejscu".

While there was certainly the acute pain of the encounter,

Poza dotkliwym bólem

the real issue is that my appearance

problem w tym, że to na podstawie wyglądu

can tell anyone anything about my ability.

oceniane są moje umiejętności.

Beyond that, though, it underscores

A co więcej podkreśla to,

that the women of color in STEM do not experience the same set of barriers

że ciemnoskóre kobiety w STEM nie mają tych samych przeszkód,

that just women or just people of color face.

co po prostu kobiety czy ciemnoskóre osoby.

That's why today I want to highlight women of color in STEM,

Dlatego dziś chciałabym wyróżnić ciemnoskóre kobiety w STEM,

who are inexorably, unapologetically

które nieubłaganie, niepokornie

living as the inseparable sum of identities.

żyją jako nierozłączna całość.

STEM itself is an intersectional term,

STEM sam w sobie jest rodzajem rozdroża,

such that its true richness cannot be appreciated

gdzie jego prawdziwe bogactwo nie może być docenione

without considering the liminal space between disciplines.

bez uwzględnienia granicznej przestrzeni między dyscyplinami.

Science, the pursuit of understanding the physical world

Nauka, dążenie do zrozumienia świata fizycznego

by way of chemistry, physics, biology,

przez chemię, fizykę, biologię,

cannot be accomplished in the absence of mathematics.

nie da się osiągnąć bez obecności matematyki.

Engineering requires the application of basic science and math

Inżynieria wymaga zastosowania podstaw nauki i matematyki

to the lived experience.

do otaczającego nas życia.

Technology sits firmly on the foundation of math,

Solidną podstawą technologii jest matematyka,

engineering and science.

inżynieria i nauka.

Math itself serves the critical role of Rosetta Stone,

Matematyka służy jako Kamień z Rosetty

decoding and encoding the physical principles of the world.

do kodowania i odkodowania fizycznych zasad świata.

STEM is utterly incomplete without each individual piece.

STEM jest totalnie niekompletny bez każdego ze swoich elementów.

This is to say nothing of the enrichment that is realized

Inaczej nie byłoby bogactwa

when STEM is combined with other disciplines.

uzyskiwanego przez połączenie STEM z innymi dyscyplinami.

The purpose for this talk is twofold:

Ta prelekcja ma dwa cele:

first, to say directly to every black, Latina, indigenous, First Nation

Przekazanie każdej ciemnoskórej kobiecie, latynosce, Indiance,

or any other woman or girl

każdej kobiecie bądź dziewczynce,

who finds herself resting at the blessed intersection

która znalazła się na rozdrożu

of race and gender,

rasy i płci,

that you can be anything you want to be.

że możecie być tym, czym zechcecie.

My personal hope is that you'll become an astrophysicist,

Moją osobistą nadzieją jest, że zostaniecie astrofizyczkami

but beyond that, anything you want.

ale ponadto, tym czym chcecie.

Do not think for one minute

Ani przez chwilę nie myślcie,

that because you are who you are,

że przez to kim jesteście,

you cannot be who you imagine yourself to be.

nie możecie zostać tym, kim marzycie być.

Hold fast to those dreams

Trzymajcie się kurczowo tych marzeń,

and let them carry you into a world you can't even imagine.

aby doprowadziły was do świata, którego nawet sobie nie wyobrażacie.

Secondly, among the most pressing issues of our time,

Po drugie większość najważniejszych problemów dzisiejszego świata

most now find their intersection with STEM.

styka się z naukami ścisłymi.

We have as a global society solved

Jako globalne społeczeństwo rozwiązaliśmy

most of the single-faceted issues of our time.

większość jednopłaszczyznowych problemów naszych czasów.

Those that remain require a thorough investigation

Te pozostałe wymagają dogłębnych badań

of the liminal space between disciplines

przestrzeni granicznej między różnymi dyscyplinami,

to create the multifaceted solutions of tomorrow.

aby stworzyć wielopłaszczyznowe rozwiązania dla przyszłości.

Who better to solve these liminal problems

Kto lepiej rozwiąże ten problem

than those who have faced their whole lives at the intersections.

niż ci, którzy całe życie są na rozdrożu?

We as thought leaders and decision makers

Jako liderzy intelektualni i decydenci

must push past the first steps of diversity

musimy pozostawić czasy podziałów

and into the richer and more robust territory

i wejść na bogatszy i potężniejszy obszar,

of full inclusion and equal opportunity.

który nie wyklucza i daje równe możliwości.

One of my favorite examples of liminal excellence

Przykładem na to, jak doskonałe są osoby z takim doświadczeniem,

comes from the late Dr. Claudia Alexander,

jest dr Claudii Alexander,

a black woman plasma physicist,

czarnoskóra fizyczka plazmowa,

who passed away this past July after a 10-year bout with breast cancer.

która zmarła zeszłego lipca po 10-letniej walce z rakiem piersi.

She was a NASA project scientist who spearheaded the NASA side

Była naukowcem NASA, która zainicjowała

of the Rosetta mission,

misję Rosetta,

which became famous this year for landing a rover on a comet,

która w tym roku zdobyła sławę za wylądowanie na komecie,

and the 1.5 billion dollar Galileo mission to Jupiter,

oraz misję Galileo na Jowisza za półtora biliona dolarów,

two high-profile scientific victories

dwa wysokiej rangi zwycięstwa naukowe

for NASA, the United States and the world.

dla NASA, USA i świata.

Dr. Alexander said it this way:

Dr Alexander opisała to w taki sposób:

"I'm used to walking between two cultures.

"Łączenie kultur to dla mnie nic nowego.

For me, it's among the purposes of my life

To z jednym z moich celów życiowych,

to take us from states of ignorance to states of understanding

aby przenieść nas z ignorancji w zrozumienie,

with bold exploration that you can't do every day."

ze śmiałą eksploracją, na którą nie można sobie pozwolić na co dzień''.

This shows exactly the power of a liminal person.

To idealnie obrazuje możliwości takich osób.

She had the technical ability to spearhead

Alexander miała możliwości techniczne, by dowodzić

some of the most ambitious space missions of our time,

jedną z najambitniejszych misji kosmicznych naszych czasów

and she perfectly understood her place

i doskonale rozumiała swoje położenie,

of being exactly who she was in any place she was.

w którym była właśnie tym, kim chciała być i tam, gdzie chciała być.

Jessica Matthews, inventor of the SOCCKET line of sports products,

Jessica Matthews, która wynalazła linie produktów SOCCKET,

like soccer balls, that generate renewable energy as you play with them,

jak piłki do gry, które generują odnawialną energię podczas gry.

said it this way:

Skomentowała to tak:

"A major part of invention isn't just creating things,

"Aby coś wynaleźć, nie wystarczy kreatywność,

it's understanding people

trzeba rozumieć ludzi

and understanding the systems that make this world."

i systemy w jakich obraca się nasz świat".

The reason I tell my story

Dlaczego dzielę się swoją historią

and the story of Dr. Alexander and Jessica Matthews

i historią Dr Alexander czy Jessici Matthews?

is because they are fundamentally intersectional stories,

Dlatego, że są to historie ludzi na rozdrożu,

the stories of lives lived at the nexus of race, gender and innovation.

historie życia w splocie rasy, płci i innowacji.

Despite implicit and explicit questions of my right to be in an elite space,

Mimo ukrytego i jawnego kwestionowania mojego prawa przynależności do elit,

I'm proud to report that when I graduated,

z dumą podzielę się, że z chwilą ukończenia studiów

byłam pierwszą czarnoskórą kobietą, która uzyskała doktorat z astrofizyki

I was the first black woman to earn a PhD in astrophysics

in Yale's then 312-year history.

w 312-letniej historii Uniwersytetu Yale.

(Applause)

(Brawa)

I am now part of a small but growing cadre of women of color in STEM

Jestem teraz częścią małej ale rosnącej żeńskiej, ciemnoskórej kadry w STEM,

who are poised to bring new perspectives and new ideas to life

zdeterminowanej do wprowadzenia w życie nowych perspektyw i pomysłów

on the most pressing issues of our time:

dotyczących najbardziej naglących problemów tego świata:

things like educational inequities,

takich jak edukacja,

police brutality, HIV/AIDS, climate change, genetic editing,

brutalność policji, HIV/AIDS, zmiany klimatyczne, inżyniera genetyczna,

artificial intelligence and Mars exploration.

sztuczna inteligencja i eksploracja Marsa.

This is to say nothing of the things we haven't even thought of yet.

I inne rzeczy, które jeszcze nikomu nie przyszły na myśl.

Women of color in STEM occupy some of the toughest

Ciemnoskóre kobiety w STEM zajmują się jednymi z najtrudniejszych

and most exciting sociotechnological issues of our time.

i najbardziej ekscytujących problemów socjo-technologicznych.

Thus, we are uniquely positioned

Jesteśmy zatem w wyjątkowej pozycji,

to contribute to and drive these conversations

aby zabrać głos i prowadzić te rozmowy,

in ways that are more inclusive of a wider variety of lived experience.

w sposób otwarty na różnorodność doświadczeń.

This outlook can be expanded to the many intersectional people

Tę perspektywę można poszerzyć o więcej osób na rozdrożach,

whose experiences, positive and negative,

których doświadczenia, te pozytywne i negatywne,

enrich the conversations in ways that outmatch

wzbogacają ten dialog w sposób, który przewyższa

even the best-resourced homogenous groups.

nawet najlepiej zaopatrzone grupy homogeniczne.

This is not a request born out of a desire to fit in.

To nie jest prośba zrodzona z pragnienia przynależności.

It's a reminder that we cannot get to the best possible outcomes

To przypomnienie, że nie można osiągnąć najlepszych rezultatów

for the totality of humanity

dla całej ludzkości

without precisely this collaboration,

bez takiej współpracy

this bringing together of the liminal,

i zgromadzenia tych z pogranicza,

the differently lived, distinctly experienced

tych którzy żyją inaczej,

and disparately impacted.

wyjątkowo i nieporównywalnie doświadczonych.

Simply put, we cannot be the most excellent expression

Mówiąc prościej, nie da się wyrazić

of our collective genius

naszego zbiorowego geniusza

without the full measure of humanity brought to bear.

bez uwzględnienia całej ludzkości.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)