Is the US Headed Towards Another Civil War? | Barbara F. Walter | TED

Translator: Suu Linn Linn Htet Reviewer: Sanntint Tint

I'm going to talk about a threat

လူတော်တော်များများ မတွေးချင်ကြတဲ့

that most people don't want to think about.

ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုအကြောင်းပြောမယ်။

It's too frightening and it doesn't seem real.

အရမ်းတုန်လှုပ်ဖို့ကောင်းပြီး အစစ်အမှန်လို့တောင်မထင်ရတာပေါ့။

That threat is civil war.

ဒီခြိမ်းခြောက်မှုက ပြည်တွင်းစစ်ပါဘဲ။

Since 1946,

၁၉၄၈ကတည်းက

over 250 civil wars have broken out

ပြည်တွင်းစစ်၂၅၀ကျော်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး

and that number continues to increase.

ဒီအရေအတွက်ကဆက်ပြီးတိုးလာနေဆဲပါ။

There are now almost 50 percent more civil wars than there were in 2001.

၂၀၀၁တုန်းကရှိတာထက် အခုဆိုပြည်တွင်းစစ် တွေ၅၀ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးပိုရှိနေပြီ

I've been studying civil wars for over 30 years.

ကျမဟာ ပြည်တွင်းစစ်တွေကို နှစ်၃၀ကျော်လေ့လာခဲ့တာပါ။

I've interviewed members of Hamas in the West Bank,

ကျမက အနောက်ဘက်ကမ်းက ဟားမတ်စ်အဖွဲ့ဝင်တွေ၊

ex-Sinn Féin members in Northern Ireland,

မြောက်အိုင်ယာလန်က Sinn Féinအဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတွေ၊

former members of the FARC in Colombia.

ကိုလမ်ဘီယာရဲFARCအဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတွေကို အင်တာဗျူးခဲ့ပါတယ်။

I've stood on top of the Golan Heights and stared into Syria

ဆီးရီးယန်းပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်နေတုန်းမှာ ကျမကဂိုလမ်ကုန်းမြင့်ပေါ်မှာရပ်ပြီး

at the top of the Syrian civil war.

ဆီရီးယားဘက်ကိုငေးကြည့်ဖူးပါတယ်။

I've driven across Zimbabwe

Robert Mugabe အပေါ်စစ်တပ်အာဏာသိမ်းဖို့

as the military was planning its coup against Robert Mugabe.

ပြင်နေတဲ့အခါတုန်းကဇင်ဘာဘွေ ကို ဖြတ်မောင်းခဲ့ဖူးပါတယ်။

I've been followed and interrogated by members of Myanmar's junta.

မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေကိုလိုက်ပြီး မေးမြန်းစစ်‌ဆေးတာမျိုးတွေလုပ်ခဲ့တယ်။

In 2017, I was asked to serve on a task force run by the CIA

၂၀၁၇မှာ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှု စောင့်ကြည့်ရေး အဖွဲ့လို့ခေါ်တဲ့

called the Political Instability Task Force.

စီအိုင်အေက ဦးစီးတဲ့ စောင်ကြည့်ရေး အဖွဲ့မှာ အမှုထမ်းဖို့ အမေးခံခဲ့ရတယ်။

One of the goals of that task force was to come up with a model

ဒီအဖွဲ့ရဲ့ရည်ရွယ်ချက်တစ်ခုကတော့ကမ္ဘာ တစ်ဝှမ်းက ဘယ်နိုင်ငံတွေမှာပြည်တွင်းစစ်နဲ့

to help the US government predict

တိုင်းရင်းသားပဋိပက္ခတွေ ကြုံတွေ့ရနိုင်လဲဆိုတာ

what countries around the world

အမေရိကန်အစိုးရကိုခန့်မှန်း ကူညီရန်အတွက်

were likely to experience ethnic conflict and civil war.

စံနမူနာတစ်ခု ဖန်တီးပေးဖို့ပဲဖြစ်ပါတယ်။

It turns out that predicting civil war is possible.

တွေ့ရတာကတော့ ပြည်တွင်းစစ်ကိုခန့်မှန်းတာ ကဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

Solid data exists on where and when these conflicts are likely to break out.

ဘယ်နေရာနဲ့ ဘယ်အချိန်မှာ ပဋိပက္ခတွေက ဖြစ်ပွားနိုင်သလဲဆိုတာ ဒေတာအတိအကျရှိလို့ပါ။

It's just that most people don't know that.

ဒါကိုလူတော်တော်များများ မသိကြတာပါပဲ။

The task force was comprised of two types of people,

အထူးတာဝန်အဖွဲ့မှာ လူနှစ်မျိုးပါဝင်တယ်၊

experts on civil war like myself and data analysts.

ကျမလို ပြည်တွင်းစစ် ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့ ဒေတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာသူတွေပါ။

The experts came up with 38 different factors

ဒီကျွမ်းကျင်သူတွေက နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်နိုင်ခြေကို

that they thought could potentially lead a country towards civil war.

ဦးတည်စေတဲ့ မတူညီတဲ့အချက် ၃၈ ချက်ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြတယ်။

And some of those factors seemed obvious, like whether a country was poor,

တချို့အချက်တွေက သိသာပါတယ်၊ ဥပမာ နိုင်ငံက ဆင်းရဲတာတို့

had lots of income inequality

ဝင်ငွေမညီမျှမှုတွေ များတာတို့

or had a government that heavily discriminated

ဒါမှမဟုတ်အစိုးရက သီးခြားအဖွဲ့တစ်ခုကို

against one particular group.

ဆန့်ကျင်ပြီးအလွန်ခွဲခြားတာတို့ပါ။

It turns out that only two factors were highly predictive

အချက်၂ ချက်သာ လွန်စွာ ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်ခဲ့ပြီး

and they weren't the ones the experts expected.

ဒီအချက်တွေကပညာရှင်တွေ မျှော်လင့်ထားတဲ့အရာတွေမဟုတ်ပါဘူး။

The first was whether a country was an anocracy.

ပထမအချက်က နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံက Anocracy စနစ် ဟုတ်၊မဟုတ်ဆိုတာပါ။

Anocracy is just a fancy term for partial democracy.

Anocracy ဆိုတာဒီမိုကရေစီတစ်စိတ်တစ်ပိုင်း အတွက်စိတ်ကူးယဉ်စကားလုံးဖြစ်တယ်။

It's a government that's neither fully democratic nor fully autocratic.

ဒါက ဒီမိုကရေစီအပြည့်အဝ၊ဒါမှမဟုတ် သက်ဦး ဆံပိုင်အပြည့်အဝရှိတဲ့အစိုးရမဟုတ်ပါဘူး။

It's something in between.

ဒါပေမဲ့ အဲဒီ နှစ်ခုကြားထဲက အရာပါ။

So think about Hungary today.

ဒီနေ့ ဟန်ဂေရီအကြောင်းတွေးကြည့်ရအောင်။

Hungary holds elections.

ဟန်ဂေရီမှာ ရွေးကောက်ပွဲတွေ ကျင်းပတယ်။

Hungarians eagerly go out and vote.

ဟန်ဂေရီယန်တွေက လိုလိုလားလား ထွက်ပြီး မဲပေးချင်ကြတယ်။

It's just that whoever wins those elections

ဘယ်သူဘဲဖြစ်ဖြစ်ရွေးကောက်ပွဲနိုင်တဲ့ သူတိုင်း အခြေခံအားဖြင့်

can basically do whatever they want.

သူတို့လုပ်ချင်တာကို လုပ်နိုင်တယ်။

The second factor

ဒုတိယအချက်ကတော့

was whether citizens in these anocracies had formed political parties

တစ်ပိုင်းဒီမိုကရေစီတွေမှာ ရှိနေတဲ့ပြည်သူ တွေကအယူဝါဒထက် ဝိသေသလက္ခဏာပေါ်မှာ

around identity rather than ideology.

မူတည်ပြီးနိုင်ငံရေး ပါတီတွေတည်ထောင်ခဲ့သလားဆိုတာပါ။

So rather than joining a party because you were liberal or conservative,

လစ်ဘရယ် ဒါမှမဟုတ် ကွန်ဆာဗေးတစ်ဖြစ်တာ ကြောင့်ပါတီထဲဝင်ရောက်တာထက်၊

capitalist or communist,

အရင်းရှင်ဝါဒီဒါမှမဟုတ်ကွန်မြူနစ်ဝါဒီ၊ ဆိုတာထက်

you joined a party because you were Black or white,

ကိုယ်က လူဖြူလူမည်းဖြစ်လို့

Christian or Muslim,

ခရစ်ယာန်ဒါမှမဟုတ်မူဆလင်၊

Serb or Croat.

ဆာ့ဘ် ဒါမှမဟုတ် ခရိုအက် ဖြစ်နေလို့သာ ပါတီထဲ ဝင်ရောက်လာကြတယ်။

If a country had these two features,

စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့က ယူဆတာက နိုင်ငံတစ်ခုမှာဒီအချက် နှစ်ခုရှိနေရင်

the task force considered it at high risk of political violence

နိုင်ငံရေးအကြမ်းဖက်မှုအန္တရာယ် အမြင့်ဆုံးလို့ယူဆပြီး

and put it on a watchlist.

စောင့်ကြည့်စာရင်းထဲထည့်လိုက်တယ်။

It was actually called The Watchlist

အဲဒါကို The Watchlist လို့ခေါ်ပြီး

and it was sent to the White House.

အိမ်ဖြူတော်ကို ပေးပို့တာပါ။

So here I was,

ဒီတော့ ကျမက ဒီမှာ

sitting in a hotel conference room in suburban Virginia four times a year

ဗာဂျီးနီယားဆင်ခြေဖုံးက ဟိုတယ်တစ်ခုရဲ့ အစည်းအဝေးခန်းမတစ်ခုမှာ ၁နှစ် ၄ခါလောက်

with a room full of really smart people.

အခန်းထဲမှာ တကယ်ကိုတော်တဲ့လူတွေ အပြည့်နဲ့ထိုင်ရတယ်။

And we talked about countries in Africa, the Middle East, Central Asia,

ကျမတို့က အာဖရိက၊အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊အာရှ အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံတွေအကြောင်းပြောပေမဲ့

but we never, ever talked about the United States.

US အကြောင်း ဘယ်သောအခါမှ မပြောကြပါဘူး။

That's because the CIA is legally not allowed

ဘာလို့လဲဆိုတော့စီအိုင်အေက US ဒါမှမဟုတ်သူတို့နိုင်ငံသားတွေကို

to monitor the United States or its citizens.

စောင့်ကြည့်တာမျိုးတရားဝင်ခွင့်မပြုလို့ပါ။

And that's exactly the way it should be.

ဒါက တကယ်ကိုဖြစ်သင့်တာပါ။

But I was a private citizen and I had this information

ဒါပေမဲ့ ကျမက သီးခြားနိုင်ငံသားတစ်ယောက် ဖြစ်နေပြီး၊ ကျမမှာ ဒီအချက်အလက်တွေရှိခဲ့ရင်

and I could see that both of these factors were emerging in my own country

ကျမရဲ့နိုင်ငံမှာဒီအချက်တွေက အံ့အားသင့်စရာနှုန်းနဲ့ပေါ်ထွက်လာနေတာကို

and they were emerging at a surprisingly fast rate.

ကျမ မြင်နိုင်ပါတယ်။

The US's democracy has been downgraded three times since 2016.

US ဒီမိုကရေစီက ၂၀၁၆ ကတည်းက ၃ကြိမ် အဆင့်ကျနေပါတယ်။

2016, it was downgraded because international election monitors

၂၀၁၆ မှာ အဆင့်ကျသွားတာက ၂၀၁၆ရွေးကောက်ပွဲက လွတ်လပ်တယ်၊ ဒါပေမဲ့လုံးလုံးမမျှတဘူးလို့

had considered the 2016 election free, but not entirely fair.

နိုင်ငံတကာရွေးကောက်ပွဲစောင့်ကြည့်ရေး ယူဆခဲ့တာကြောင့်ပါ။

America's own intelligence agencies had found

အမေရိကန်ထောက်လှမ်းရေးအေဂျင်စီတွေက ရုရှားက အဲ့ဒီ့ရွေးကောက်ပွဲမှာ

that the Russians had, in fact, meddled in that election.

ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခဲ့တယ်လို့တွေ့ခဲ့ကြတယ်။

It was downgraded again in 2019

အိမ်ဖြူတော်ကသတင်းအချက်အလက် အတွက် ကွန်ဂရက်တောင်းဆိုချက်တွေကို

when the White House refused to comply with requests by Congress for information.

လိုက်နာရန်ငြင်းဆိုတဲ့အခါ ၂၀၁၉ မှာ နောက်တစ်ကြိမ်အဆင့်ကျခဲ့တယ်။

And it was downgraded a final time

သမ္မတ ထရမ့်က ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲအရှုံးကို

at the end of 2020

လက်ခံဖို့ငြင်းဆိုပြီး

when President Trump refused to accept his loss in the 2020 election,

ရလဒ်တွေကိုလွှမ်းမိုးဖို့ တက်ကြွစွာ အားထုတ်ခဲ့တဲ့အတွက်

and actively attempted to overturn the results.

၂၀၂၀ နှစ်ကုန်မှာ နောက်ဆုံးအကြိမ် အဆင့်ကျခဲ့တယ်။

Between December of 2020 and early 2021,

၂၀၂၀ ဒီဇင်ဘာနဲ့ ၂၀၂၁ အစောပိုင်းကြားမှာ

the United States was officially classified as an anocracy.

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို တစ်ပိုင်း ဒီမိုကရေစီလို့တရားဝင်ကြေညာခဲ့ပါတယ်။

If the task force had been allowed to monitor and study the United States,

စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ကို အမေရိကန် ပြည်ထောင် စုကိုစောင့်ကြည့်၊လေ့လာဖို့ခွင့်ပြုခဲ့ရင်

it likely would have considered it at high risk of political instability

၂၀၂၀ ဒီဇင်ဘာမှာ၊ ဇန်နဝါရီ ၆ရက် တော်လှန်ရေးနေ့မတိုင်ခင် ရက်သတ္တပတ်အလိုမှာ

and political violence in December of 2020,

နိုင်ငံရေးအကြမ်းဖက်မှု၊ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်ဖြစ်နိုင်ခြေမြင့်မားတယ်

just a few weeks before the January 6 insurrection.

ဆိုတာထည့်သွင်းစဉ်းစားဖို့ အလားလာရှိနိုင်ပါတယ်။

And it likely would have put the United States on the watchlist.

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကိုစောင့်ကြည့်ရေး စာရင်းမှာလည်း ထည့်ထားနိုင်ပါတယ်။

We also know who tends to start civil wars.

ကျမတို့က ဘယ်သူတွေက ပြည်တွင်း စစ်ကို စလေ့ရှိမှန်းသိကြတယ်။

And again, it's not the people most of us think.

နောက်ပြီး ကျမတို့တွေးနေတဲ့ လူတွေမဟုတ်ပါဘူး

It is not the poorest people in society.

လူမှုအဖွဲ့အစည်းမှာအဆင်းရဲဆုံး သူတွေလည်းမဟုတ်ပါဘူး။

It is not the people who are most oppressed by their government.

အဲဒီလူတွေက သူတို့အစိုးရရဲ့ ဖိနှိပ်တာ အခံရဆုံးသူတွေလည်းမဟုတ်ပါဘူး။

The people who tend to start civil wars, especially ethnically-based civil wars,

ပြည်တွင်းစစ်ကိုစတင်လေ့ရှိသူတွေအထူးသဖြင့် လူမျိုးရေးအခြေပြုပြည်တွင်းစစ်တွေဟာဆိုရင်

are the groups that had once been politically dominant but are in decline.

နိုင်ငံရေးအရတစ်ချိန်ကလွှမ်းမိုးတဲ့အဖွဲ့ တစ်ခုကကျရှုံးသွားတဲ့အဖွဲ့တွေက စလေ့ရှိတယ်။

If you think back to the former Yugoslavia.

အရင် ယူဂိုစလားဗီးယားကို ပြန်တွေးကြည့်ရင်

Serbs had enjoyed most of the positions in government and the military

ဆာ့ဘ်တွေက စစ်အေးကာလတစ်လျှောက်မှာ ဆယ်စုနှစ်များ၊ဆယ်စုနှစ်များမှာ

throughout the Cold War for decades, for decades.

အစိုးရနဲ့စစ်ရေးထဲမှာ ရာထူးတွေ ခံစားခဲ့ရတယ်။

But they were the ones who stood to lose the most

ယူဂိုစလားဗီးယား ဒီမိုကရေစီနည်းကျင့်သုံးတဲ့အခါ

as Yugoslavia democratized.

ဒါပေမဲ့ သူတို့တွေကပဲ ဆုံးရှုံးမှု အများဆုံးပါ။

The Serbs started that war.

ဆာ့ဘ်တွေကပဲ စစ်ပွဲစခဲ့ပါတယ်။

Iraq's Sunnis similarly enjoyed most of the key positions

အီရတ်က ဆွန်နီလူမျိုးတွေလည်း ဆာဒန် ဟူစိန် လက်အောက်မှာ

in the military and in government under Saddam Hussein.

စစ်တပ်ထဲမှာရောအစိုးရမှာရောဒီလိုအခရာကျတဲ့ ရာထူးတွေခံစားခဲ့တယ်။

But when the United States toppled Saddam Hussein,

ဒါပေမဲ့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက ဆာဒန် ဟူစိန်ကို ဖြုတ်ချလိုက်တဲ့အခါ

they also threw the Sunnis out of their positions.

ဆွန်နီတွေကို ရာထူးကနေ ဖယ်ရှားခဲ့တယ်။

It was the Sunnis who started that war.

ဆွန်နီတွေက စစ်ပွဲကိုစတင်ခဲ့ပါတယ်။

In the United States, the rise of militias

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုထဲမှာတော့ စစ်သွေးကြွတွေပေါ်ထွက်လာမှုဟာ

has been driven primarily by white men

အမေရိကရဲ့ သွင်ပြင်လက္ခဏာက ပြောင်းလဲနေတဲ့ပုံစံက

who see America's identity changing in ways

သူတို့ရဲ့ရာထူးအဆင့်အတန်းကိုတိုက်ရိုက် ခြိမ်းခြောက်နေတယ်လို့မြင်တဲ့

that directly threatens their status.

လူဖြူတွေက ကနဦးဆောင်နေခဲ့ပါတယ်။

They were the ones who marched on the capital on January 6.

သူတို့တွေကပဲ ဇန်နဝါရီလ၆ရက်နေ့မြို့တော်မှာ ချီတက်ခဲ့ကြတယ်။

So why is this happening now?

ဒါကဘာလို့ဒီအချိန်မှာဖြစ်လာရတာလဲ။

It's happening now because of demographic change.

ဒါကလူဦးရေစာရင်းအပြောင်းအလဲ ကြောင့်ဖြစ်လာရတာပါ။

The United States is in the midst of a major transition

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက လူဦးရေ လူဖြူအများစုရှိတဲ့နိုင်ငံကနေ

from a country whose population is majority white

လူဦးရေ လူဖြူအများစုမဟုတ်တဲ့နိုင်ငံအဖြစ်

to a country whose population will be majority non-white.

အဓိကပြောင်းလဲမှုရဲ့ အလယ်မှာရောက်နေတယ်။

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက ဒီလိုအခြေအနေကို ကျော်ဖြတ်မယ့် ပထမဆုံးနိုင်ငံဖြစ်လာမှာပါ၊

The United States will be the first country to go through this,

but others are going to follow.

တခြားနိုင်ငံတွေလည်း နောက်ကလိုက်လာမှာပါ။

Canada is likely to be next,

နောက်တစ်နိုင်ငံက ကနေဒါဖြစ်နိုင်ပြီး

followed by New Zealand and then the UK,

နယူးဇီလန်ကနောက်ကလိုက်နိုင်ပြီး၊ ထို့နောက်ယူကေ

and eventually all the English-speaking countries of the world.

နောက်ဆုံးမှာကမ္ဘာပေါ်ကအင်္ဂလိပ် စကားပြောနိုင်ငံတွေအကုန်လိုက်နိုင်ပါတယ်။

This is likely to be especially true

အကယ်၍ရာသီဉတုပြောင်းလဲမှုက တောင်ကမ္ဘာကနိုင်ငံသားတွေကို

if climate change causes citizens from the global South

မြောက်ကမ္ဘာဘက်ဆီအမြန်ရွေ့ပြောင်းနိုင်ရင်

to increasingly move north.

ဒါကအထူးသဖြင့်မှန်နိုင်ပါတယ်။

These countries are going to be looking to the United States

ဒီလိုလူဦးရေပြောင်းလဲမှုကို ကိုင်တွယ်ပုံကို သိမြင်ဖို့

to see how we manage this demographic shift.

ဒီနိုင်ငံတွေက အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုဆီပဲ ဦးတည်ပြီးကြည့်ကြမှာပါ

Americans can allow this transition to tear us apart.

အမေရိကန်တွေကဒီပြောင်းလဲမှုကို ငါတို့ကြား အကွဲအပြဲဖြစ်အောင်လုပ်ဖို့ခွင့်ပြုနိုင်သလို

Or we could use it to come together

ဒီအပြောင်းအလဲကိုဘယ်လိုစီမံရမလဲဆိုတာကို ကမ္ဘာကို ပြသဖို့အတွက်

to show the world how to manage this change

အတူတကွ ပူးပေါင်းပြီး အမှန်တကယ်စစ်မှန်တဲ့

and in the process create a truly multiethnic, multi-religious democracy.

လူမျိုးပေါင်းစုံ၊ ဘာသာစုံဒီမိုကရေစီကို ဖန်တီးတဲ့လုပ်ငန်းစဉ်မှာအသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

So how do you do this?

ဒီတော့ဒါကိုဘယ်လိုလုပ်မလဲ။

The first thing we have to do

ပထမဆုံးအနေနဲ့လုပ်ရမယ့် အရာကတော့

is address the two big risk factors of civil war.

ပြည်တွင်းစစ်ရဲ့အန္တရာယ်အကြီးဆုံးအချက် ၂ ချက်ကိုဖော်ပြဖို့အတွက်ဖြစ်ပါတယ်။

Anocracy and identity politics.

တစ်ပိုင်း ဒီမိုကရေစီနဲ့ နိုင်ငံရေး သွင်ပြင်လက္ခဏာတွေပါ။

To address anocracy, we have to improve the rule of law.

တစ်ပိုင်းဒီမိုကရေစီကို ဖော်ပြဖို့၊ တရားဉပဒေစိုးမိုးမှု မြှင့်တင်ဖို့လိုတယ်။

We have to ensure equal access to every citizen to the vote.

ငါတို့တွေ ပြည်သူတွေအကုန် တန်းတူမဲပေး နိုင်ဖို့သေချာစေရမယ်။

We have to reduce corruption

လာဘ်စားမှုကိုလဲလျော့ချပြီး

and we have to improve the quality of government services.

အစိုးရဝန်ဆောင်မှု အရည်အသွေးကိုမြှင့်တင်ရမယ်။

But reforming a government takes time.

ဒါပေမဲ့အစိုးရပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု ကအချိန်ယူရပါတယ်။

Those are not easy things to do and it often seems impossible.

ဒီအရာတွေကလုပ်ရတာလွယ်ကူတဲ့အရာမဟုတ်သလို၊ တခါတရံမှာမဖြစ်နိုင်ဘူးလို့မြင်ရပါတယ်။

That's exactly where the United States is today,

ဒါကဒီကနေ့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက ဘယ်နေရာမှာ ရှိနေသလဲဆိုတာပါ။

almost paralyzed.

ရပ်တန့်လုနီးပါးအခြေအနေမှာပေါ့။

This is where business can come in.

ဒီနေရာက စီးပွားရေးတွေဝင်လာနိုင်တဲ့နေရာပါ။

Thirty years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်၃၀တုန်းက

most of us thought that South Africa was barreling towards civil war.

တောင်အာဖရိကပြည်တွင်းစစ်ဆီဦးတည်နေတယ်လို့ ကျမတို့တော်တော်များများထင်ကြတယ်။

Black South Africans were increasingly protesting

တောင်အာဖရိကန်လူမည်းတွေဟာ

the brutality of the white apartheid regime,

လူဖြူတွေကနေရက်စက်စွာ အသားရောင်ခွဲခြားတဲ့ အစိုးရကိုဆန္ဒပြမှုဟာတိုးလာတယ်

and the government responded with more brutality.

နောက်ပြီးအစိုးရက ပိုရက်စက်စွာတုံ့ပြန်ခဲ့တယ်၊၊

But then something happened.

ဒါပေမဲ့တစ်ခုခုဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။

The business community stepped in and demanded real democracy.

စီးပွားရေးအသိုင်းအဝိုင်းက ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး၊ အစစ်အမှန်ဒီမိုကရေစီကိုတောင်းဆိုခဲ့တယ်။

They did this because they had been suffering

သူတို့ဒီလိုလုပ်ရတဲ့အကြောင်းက နှစ်ပေါင်းများစွာစီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုကို

under years of crushing economic sanctions

ခြေဖျက်နေတဲ့အောက်မှာ သူတို့တွေကလဲခံစားနေရပြီး

and eventually they had to choose between apartheid and profits,

လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုစနစ်နဲ့ အကျိုးအမြတ်ကြားရွေးချယ်ရတဲ့အခါမှာလည်း

and they chose profits.

အကျိုးအမြတ်ကိုပဲ ရွေးကြပါတယ်။

And when they went to the government and said, "We will no longer support you,"

နောက်သူတို့ အစိုးရဆီသွားပြီးပြောတာက“ငါတို့ တွေကမင်းတို့ကိုဆက်မထောက်ခံတော့ဘူးဆိုပြီး”

the apartheid regime knew it could not survive

လူမျိုးရေးခွဲခြားတဲ့အစိုးရက သူတို့ မရပ်တည်နိုင်ဖူးဆိုတာသိခဲ့ပြီးနောက်

and reform happened quickly.

ပြောင်းလဲမှုကအမြန်ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။

The business community can also help address identity politics

စီးပွားရေးအသိုင်းအဝိုင်းက နိုင်ငံရေးလက္ခဏာ တွေကိုကူညီထောက်ပြရန်အတွက်

by investing in those communities that have been left behind

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းကနေ၊ NAFTA လို လွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်မှုသဘောတူညီမှုတွေကနေ

by globalization and by free-trade agreements like NAFTA.

နောက်ကျကျန်နေခဲ့တဲ့အသိုင်းအဝိုင်း တွေမှာရင်းနှီးမြှုပ်နှံခဲ့တယ်။

In the United States,

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှာ

it was the working class that disproportionately suffered.

အချိုးမညီမျှစွာခံစားရတာ အလုပ်သမားလူတန်းစားပါ

Those are the communities that are the most angry

ဒီအသိုင်းအဝိုင်းတွေက အမျက်ထွက်ဆုံးနဲ့

and the most resentful today.

ဒီကနေ့မှာ မကျေမချမ်းနိုင်ဆုံး ဖြစ်တယ်။

Businesses can invest in better health care,

စီးပွားရေးကပိုကောင်းတဲ့ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုနဲ့ပိုကောင်းတဲ့ပညာရေး

better education and a higher minimum wage

မြင့်မားတဲ့အနှိမ့်ဆုံးလုပ်ခငွေ မှာရင်းနှီးနိုင်ပြီး

so that they create a group of people

အနာဂါတ်အတွက်မျှော်လင့်ချက်ရှိပြီး၊

who are hopeful about the future

အစွန်းရောက်သမားတွေရဲ့စနစ်ကိုဖျက်ဆီးပစ်မဲ့ နှိူးဆော်မှုတွေမှာတောင်

and less vulnerable to the calls by extremists to burn the system down.

အားနည်းမှုမရှိတဲ့လူတစ်စုကိုဖန်တီးပေးပါတယ်။

But there's perhaps an easier solution, at least in the short term.

လွယ်ကူတဲ့ဖြေရှင်းမှု တစ်ခုရှိနိုင်ပါတယ် အနည်းဆုံးရေတို အတွက်ဆိုရင်ပေါ့။

At least in the short term.

အနည်းဆုံးရေတိုအတွက်ဆိုရင်တောင်

And that is to regulate social media,

နောက်ပြီးဆိုရှယ်မီဒီယာကို ထိန်းညှိဖို့ပါ အထူးသဖြင့်

especially the algorithms that push out the most incendiary and divisive material.

လူထုအုံကြွပြီး၊ခွဲခြားတဲ့အရာတွေကို တွန်းထုတ်ပြီးတာက အယ်လဂိုရီသမ်တွေပါ။

I'm not saying that we should censor free speech.

ကျမပြောနေတာက လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်ကို စိစစ်ဖြတ်တောက်ဖို့မဟုတ်ဘူး။

Let people put whatever they want on social media,

လူတွေသူတို့ ဆိုရှယ်မီဒီယာမှာ တင်ချင်တာတင်ခွင့်ပေးပြီး၊

but do not allow the algorithms

အနိုင်ကျင့်သူတွေနဲ့မုန်းတီးသူတွေ၊

to amplify the messages by bullies and hatemongers

ပူးပေါင်းကြံစည်မှုသီအိုရီသမားတွေနဲ့၊ ဒီမိုကရေစီရဲ့ရန်သူတွေမက်ဆေ့တွေချဲ့ထွင်ဖို့

and conspiracy theorists and enemies of democracy.

အယ်လဂိုရီသမ်တွေကိုတော့ခွင့်မပြုပါဘူး။

If we take away their bullhorn, their influence will decline.

သူတို့ရဲ့အော်လန်ကို ဖယ်ရှားလိုက်မယ်ဆိုရင် သူတို့ရဲ့လွှမ်းမိုးမှုက ကျသွားနိုင်ပါတယ်။

I've interviewed a lot of people who have lived through a civil war

ပြည်တွင်းစစ်ကြားမှာနေကြတဲ့ လူတော်တော်များများကို မေးမြန်းတဲ့အခါ

and they all say the same thing.

သူတို့တွေအကုန် အတူတူဘဲပြောကြတယ်။

"I didn't see it coming."

“ငါဒါဖြစ်လာမယ်လို့မထင်ဘူး”

"I didn't see it coming."

“ငါဒါဖြစ်လာမယ်လို့မထင်ဘူး“ဆိုပြီး

Berina Kovac was a young mother

Berina Kovacက ဘော်စနီယန်း ပြည်တွင်းစစ်အစမှာ

living in Sarajevo at the beginning of the Bosnian civil war.

ဆာရာဂျေဘိုမှာနေတဲ့ ငယ်ရွယ်တဲ့ မိခင်တစ်ယောက်ပါ။

She told me that in the months and weeks leading up to that war,

လများစွာနဲ့ရက်သတ္တပတ်အကြာ စစ်ပွဲဆီ ဦးတည်သွားတဲ့အခါသူမပြောခဲ့တာက

life seemed normal.

ဘဝက သာမန်လိုထင်ရပါတယ်။

She went to work.

သူမက အလုပ်သွားခဲ့တယ်။

She took weekend holidays with her husband.

သူမယောကျ်ားနဲ့ ပိတ်ရက်အားလပ်ရက်ယူခဲ့တယ်။

They went to the weddings of their friends.

သူတို့ရဲ့သူငယ်ချင်းမင်္ဂလာဆောင် ကိုသွားခဲ့ပါတယ်

But then one night in March of 1992,

အဲလိုနဲ့ ၁၉၉၂ မတ်လ တစ်ညမှာ

when she was at home with her newborn son,

သူမ ရဲ့မွေးဖွားခါစ သားလေးနဲ့ အိမ်မှာရှိနေတုန်း

the lights suddenly went out.

မီးကရုတ်တရက်ပျက်သွားခဲ့တယ်။

And then she said,

နောက်ပြီးသူမပြောတာက

you started to hear machine guns.

စက်သေနတ်တွေအသံစကြားလာတယ်။

It doesn't have to be this way.

တကယ်ဆိုဒီလိုဖြစ်ဖို့မလိုပါဘူး

We know an enormous amount about why these terrible wars start.

ငါတို့ ဒီလိုဆိုးဝါးတဲ့စစ်ပွဲတွေဘာကြောင့် စလဲအများကြီးသိပါတယ်

We know that the people intent on violence have a playbook.

အကြမ်းဖက်မှု လိုလားသူတွေမှာ ပြခန်းစာအုပ် တစ်အုပ်ရှိတယ်ဆိုတာ ကျမတို့ သိပါတယ်။

We know what that playbook is.

ဒီပြခန်းစာအုပ် ကဘာလဲဆိုတာလဲသိပါတယ်

But there's no reason why we,

ဒါပေမဲ့ကျမတို့၊ဒီကမ္ဘာပေါ်က ဒီမိုကရေစီချစ်မြတ်နိုးတဲ့သူတွေဟာ

the democracy-loving people of this world,

ပြည်တွင်းစစ်ကိုဟန့်တားဖို့ကိုယ်ပိုင် ပြခန်းစာအုပ်တစ်ခုမဖန်တီးနိုင်ဘူးဆိုတဲ့

can't create our own playbook to prevent civil war.

အကြောင်းပြချက်မရှိပါဘူး။

But to do that,

ဒါပေမဲ့ ဒါကိုလုပ်ဖို့ဆိုရင်

we have to be brave enough to fight for real democracy,

ငါတို့တွေက တကဲ့အစစ်အမှန်ဒီမိုကရေစီ၊ ခိုင်မာတဲ့ဒီမိုကရေစီ

strong democracy,

အတွက် တိုက်ခိုက်ဖို့ရဲရင့်ဖို့လိုပါတယ်

because only by fighting for democracy

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒီမိုကရေစီအတွက် တိုက်ခိုက်ချင်းသည်သာလျှင်

can we ensure that we will truly get peace.

ငြိမ်းချမ်းရေးကိုအစစ်အမှန်ရရှိဖို့ သေချာစေနိုင်လို့ပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံ)