The legacy of matriarchs in the Yukon First Nations | Kluane Adamek

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

(Southern Tutchone and Tlingit)

(တောင်ပိုင်း Tutchone နဲ့ Tlingit)

Hello, my name is Kluane Adamek,

မင်္ဂလာပါ၊ ကျွန်မက Kluane Adamek ပါ။

and I am from the Dakl'aweidi Killer Whale clan.

ကျွန်မက Dakl'aweidi Killer Whale မျိုးနွယ်စုကပါ။

My Tlingit name is Aagé,

ကျွန်မရဲ့ Tlingit အမည်က Aagé ပါ။

and it's so important to acknowledge (Traditional language), our grandparents.

(ရိုးရာ ဘာသာစကား) ကျွန်မတို့ရဲ့ဘိုးဘွား တွေကို အသိအမှတ်ပြုဖို့က သိပ်အရေးကြီးတယ်။

I'm joining you from the traditional territory

ကျွန်မဟာ Yukon နယ်မြေအတွင်းက

of the Kwanlin Dün and Ta'an First Nations in the Yukon territory.

Kwanlin Dün and Ta'an First Nations ရဲ့ အစဉ်အလာ နယ်မြေကနေ ပါဝင်နေတာပါ။

(Traditional language) Thank you. (English) Thank you.

(ရိုးရာ ဘာသာစကား) ကျေးဇူးပါ။ (အင်္ဂလိပ်) ကျေးဇူးပါ။

I shared a little bit about myself

တောင်ပိုင်းTutchone နဲ့ Tlingit

in my traditional languages of Southern Tutchone and Tlingit.

ရိုးရာ ဘာသာစကားတွေနဲ့ ကျွန်မ အကြောင်းကိုနည်းနည်းမျှဝေချင်တယ်။

I continue to learn who we are as Yukon First Nations people.

Yukon First Nations လူမျိုးအနေနဲ့ ကျွန်မတို့ဘယ်သူတွေဆိုတာကို ဆက်လေ့လာတယ်။

We are a people that deeply value, honor and respect the roles of women.

ကျွန်မတို့က အမျိုးသမီး ကဏ္ဍတွေကို လေးနက် စွာ တန်ဖိုးထား၊ဂုဏ်ပြု၊လေးစားတဲ့လူမျိုးပါ။

We always have.

အမြဲတမ်း ရှိခဲ့တာပါ။

We're a matrilineal culture.

ကျွန်မတို့က မိခင်အခြေခံတဲ့ယဉ်ကျေးမှုပါ။

And so, traditionally, our matriarchs

ဒီတော့ အစဥ်အလာအရ အမျိုးသမီးဦးဆောင်သူတွေဟာ

would often guide and direct the speakers of the people,

လူမျိုးရဲ့ ဟောပြောသူတွေကို မကြာခဏ လမ်းညွှန်၊ ဦးဆောင်တယ်၊

otherwise known as the chiefs.

ဒါမှမဟုတ် အကြီးအကဲတွေအဖြစ် သိကြတယ်။

This important role of forging trade relationships,

ကုန်သွယ်ရေး ဆက်ဆံရေးတွေ ဖန်တီးခြင်း၊

forging marriage alliances

လက်ထပ် မဟာမိတ်တွေလုပ်ခြင်းနဲ့

and ensuring that all of the business

လူမှုအသိုက်အဝန်းထဲမှာ နေရာယူဖို့ လိုအပ်တဲ့

that needed to take place in the community was happening

လုပ်ငန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်နေတာကို သေချာစေခြင်းရဲ့အရေးပါတဲ့ ကဏ္ဍကို

was all guided and directed by our matriarchs.

အမျိုးသမီး ဦးဆောင်သူတွေက လမ်းညွှန်၊ ဦးဆောင်ခဲ့တာပါ။

I definitely continue to see the ways in which we lead here in the Yukon

နိုင်ငံအရ အတော့ကို တန်းညှိထားခြင်းမရှိတဲ့ ဟောဒီ Yukon မှာ ကျွန်မတို့ ဦးဆောင်တဲ့

not quite being aligned nationally.

နည်းလမ်းတွေကိုကျိန်းသေ ဆက်မြင်ရတယ်။

What do I mean by that?

ကျွန်မဘာကိုဆိုလိုတာလဲ။

Well, to be clear,

ကောင်းပြီ၊ ရှင်းသွားဖို့

misogyny and patriarchy

မိန်းမမုန်းတာနဲ့ ယောက်ျားကြီးစိုးမှုတွေက

are definitely not reflective of who we are as Yukon First Nations

Yukon First Nations (သို့) အစဉ်အလာ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံတွေဖြစ်တဲ့

or of the traditional structures

ကျွန်မတို့တွေကကို လုံးဝကို မထင်ဟပ်ဘဲ

and the ways in which we respect women in decision-making.

ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာမှာ အမျိုးသမီးတွေကို လေးစားတဲ့ နည်းလမ်းတွေပါ။

And so I saw these gaps

ဒီလိုနဲ့ ဒီကွာဟမှုတွေ မြင်တွေ့ပြီး

and felt we need to have more women at the table.

စားပွဲဝိုင်းမှာ အမျိုးသမီးတွေ ပိုရှိဖို့ လိုတယိလို့ ခံစားမိတယ်။

We need to have different generations at the table.

စားပွဲဝိုင်းမှာ မတူတဲ့ မျိုးဆက်တွေ ရှိဖို့လိုအပ်တယ်။

And so, this is where I had to get a bit vulnerable.

ဒီလိုနဲ့ ဒါက ကျွန်မ နည်းနည်း အားနည်းချက်တစ်ခု ကြံရတဲ့နေရာပါ။

I had to really look to myself to say,

တကယ်ပဲ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ဆန်းစစ်ကာ ပြောဖို့လိုတာက

"If not me, then who?"

"ငါမဟုတ်ရင်၊ ဘယ်သူလဲ။"

And so I submitted my name to become the Yukon Regional Chief,

ဒီလိုနဲ့ Yukon Regional Chief ဖြစ်လာဖို့ ကျွန်မ အမည်တင်သွင်းလိုက်တယ်၊

knowing that I come from a strong people

အမျိုးသမီးတွေကို ဆက်လက် တန်ဖိုးထား၊ ထိန်းသိမ်းတဲ့ ခိုင်မာတဲ့

that continues to value and uphold women,

လူမျိုးတစ်ခုက နေလာတယ်ဆိုတဲ့ အသိနဲ့၊

and knowing that the voice that I would bring

ကျွန်မ ယူဆောင်လာမယ့် အသံဟာ ကျွန်မရဲ့ ဒေသကနေ

would be a voice that will be supported by my region.

ပံ့ပိုးပေးမယ့် အသံတစ်ခု ဖြစ်မယ်ဆိုတဲ့ အသိနဲ့ပါ။

But furthermore,

ဒါပေမဲ့ နောက်ထပ်ရှိတာက

knowing that in every and any place where decisions are being made for women,

အမျိုးသမီးတွေ(သို့) ဖော်ထုတ်ပေးသူတွေ အတွက် ဆုံးဖြတ်ပေးရာ နေရာတိုင်းမှာ

or those who identify,

အမျိုးသမီးတွေဟာ

how important it is that women are in every place and space

ဒီဆုံးဖြတ်ချက်တွေရဲ့အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ဖို့က နေရာတိုင်း၊ ကွက်လပ်တိုင်းမှာ

to be part of those decisions.

အရေးပါပုံကို သိရင်းနဲ့ပါ။

And so I gave myself permission

ဒါနဲ့ ကျွန်မရဲ့အမည်ကို တင်သွင်းဖို့နဲ့

to put my name forward and to know that yes, I can serve;

ကိုယ်လုပ်နိုင်တယ်၊ ဒါက ကိုယ့်အတွက် အရေးယူဆောင်ရွက်ဖို့ အကောင်းဆုံး

that yes, this was the best way for me to take action

နည်းလမ်းဆိုတာကို သိဖို့နဲ့ ဒီနိုင်င်အနှံ့အပြားမှာ

and to know that my voice needed to be heard

အခြားအမျိုးသား အသံတွေကို ကြားရတဲ့အတိုင်း ကိုယ့်အသံကိုပါ

in the same way that other male voices were heard from across this country.

ကြားဖို့လိုတယ်ဆိုတာ သိဖို့ ကိုယ့်ဘာသာ ခွင့်ပြုလိုက်တယ်။

There aren't any prerequisites to being a leader.

ခေါင်းဆောင်ဖြစ်တာအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပိချက်တွေမရှိဘူး။

It's not about having a title or being in a specific role.

ဂုဏ်ပုဒ်တစ်ရှိတာ(သို့) သီးခြား ကဏ္ဍတစ်ခုမှာ ပါဝင်တာနဲ့ မဆိုင်ဘူး။

Leadership is about showing up who you are, as you are,

ခေါင်းဆောင်မှုက အရှိအတိုင်း သင်ဘယ်သူဆိုတာ ပြသခြင်း၊

being authentic,

အစစ်အမှန်ဖြစ်ခြင်း၊

leading from a place of values and principles,

တန်ဖိုးတွေနဲ မူဝါဒတွေရဲ့ နေရာတစ်ခုကနေ ဦးဆောင်ခြင်းနဲ့

and leading from that place, and staying true to yourself.

ဒီနေရာကနေ ဦးဆောင်ပြီး မိမိကိုယ်ကိုယ် ဆက်လက် စစ်မှန်နေခြင်းပါ။

And so some might say, "Well, you're in an elected position.

တချို့ပြောလောက်တာက "ခင်ဗျားက တင်မြှောက်ထားတဲ့ ရာထူးနဲ့လေ။

What do you mean?"

ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ။"

Yes, I hear you.

ဟုတ်ကဲ့၊ ကျွန်မ ကြားပါတယ်။

There's some irony in that.

ဒီမှာ လှည့်ကွက်တစ်ခုရှိတယ်။

But let me explain.

ဒါပေမဲ့ ရှင်းပြပါရစေ။

Contribution is the most important thing.

ပံ့ပိုးပေးခြင်းက အရေးအကြီးဆုံးအရာပါ။

For me, joining an executive of predominantly men,

ကျွန်မအတွက်တော့ အမျိုးသားတွေ လွမ်းမိုးတဲ့ စီမံခန့်ခွဲမှုတစ်ခုမှာ ပါဝင်ခြင်း၊

creating a space in my office

အခြား ဒေသရင်းအမျိုးသမီးတွေ သင်ယူ၊

where other indigenous women could learn and lead,

ဦးဆောင်နိုင်တဲ့ ကျွန်မရဲ့ရုံးမှာ နေရာတစ်ခု ဖန်တီးခြင်း

it was all about creating that space,

ဒါအားလုံးက ဒီနေရာကို ဖန်တီးတာနဲ့ဆိုင်တယ်။

and by celebrating and acknowledging and contributing.

ဂူဏ်ပြုခြင်း၊ အသိအမှတ်ပြုခြင်းနဲ့ ပါဝင်ဆွေးနွေးခြင်းအားဖြင့်ပါ။

There's a story that dates back to over 10,000 years ago.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀၀၀ ကျော်တုန်းက ပုံပြင်တစ်ပုဒ်ရှိတယ်။

And the way that the story was shared with me is this:

ကျွန်မကို သိခဲ့ရတဲ့ ပုံပြင်ကတော့ ဒီလိုပါ။

The Killer Whale people, the Dakl'aweidi, came to this insurmountable, huge glacier.

Killer Whale လူမျိုး Dakl'aweidi တွေဟာ မကျော်လွားနိုင်တဲ့ ရေခဲမြစ်ကြီးဆီ လာတယ်။

They were traveling to make it back to their traditional homelands.

သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့ အစဉ်အာလာ ဇာတိမြေတွေဆီ ပြန်သွားနေကြတာပါ။

And so they came to this glacier

ဒီလိုနဲ့ ဒီရေခဲမြစ်ဆီရောက်လာပြီး

and they didn't know where they were going to go.

သူတို့ ဘယ်ကိုသွားနေမှန်း မသိခဲ့ကြဘူး။

Were they going to try to climb and go above?

ကျော်တက်ပြီးအထက်ကို သွားဖို့ ကြိုးစားနေတာလား။

Were they going to try to follow it and see how far long it went?

ဒီနောက်ကို လိုက်ပြီး ဘယ်လောက်ဝေးဝေး သွားခဲ့တာကို မြင်ဖို့ ကြိုးစားနေတာလား။

It was the matriarchs that said, "We'll go.

အမျိုးသမီး အကြီးအကဲတွေ ပြောတာက "ငါတို့ သွားမယ်။

We see a small opening there,

ဟောဟိုမှာ လမ်းပေါက်လေးတစ်ခု မြင်တယ်၊

and so we're going to go, and we're going to try to go through it."

ဒီတော့ ငါတို့ သွားမယ်၊ ဒါကို ကျော်ဖြတ်ဖို့ ငါတို့ ကြိုးစားမယ်။"

They didn't know if they would survive.

ရှင်ကျန်မလားဆိုတာ သူတို့ မသိခဲ့ကြဘူး။

They didn't know if they'd make it through.

ဒါကိုကျော်ဖြတ်သွားမလားဆိုတာ သူတို့မသိခဲ့ကြဘူး။

But they were fearless.

ဒါပေမဲ့ သူတို့ဟာ အကြောက်အလန့်မရှိဘူး။

And that is who we are.

ဒါက ကျွန်မတို့တွေပါ။

We are fearless because we understand the power of reciprocity.

ကျွန်မတို့ အကြောက်အလန့်မရှိတာက ရောင်ပြန်ဟပ်မှု စွမ်းအားကို နားလည်လို့ပါ။

We understand that it's important

အခြေအနေတွေကို ကျွန်မတို့တွေ့ရှိစဉ်ကထက်

to leave things in a better state and place than when we found them.

ပိုကောင်းတဲ့ အနေအထားတစ်ခုမှာ ထားရစ်ဖို့ အရေးကြီးတာကို ကျွန်မတို့ နားလည်တယ်။

We understand that the importance

မြေကြီးကို ဆက်သွယ်ပြီး ကျေးဇူးတရားကို

of connecting to the land and expressing gratitude

ဖော်ပြတာက ကျွန်မတို့ကို စစ်မှန်စွာ အမြစ်တွေယ်စေပြီး

is truly what grounds us

ကျွန်မတို့ ဦးဆောင်ဖို့လိုတဲ့

and gives us the power and the abilities we have to lead.

စွမ်းအားနဲ့ အရည်အသွေးတွေ ပေးတာရဲ့ အရေးပါမှုကို ကျွန်မတို့ နားလည်တယ်။

Think of when you're walking by the water, for example.

ဥပမာ ရေနားမှာ လမ်းလျှောက်နေချိန်ကို တွေးကြည့်ပါါ။

Take a moment of gratitude

သင့်ကို ပေးတာ အားလုံးအတွက်

to thank the water for all that it gives you,

ရေကို ကျေးဇူးတင်ဖို့၊ လိုအပ်တာ မှန်သမျှကို

to thank the land for giving you everything you need.

ပေးတဲ့ မြေကြီးကို ကျေးဇူးတင်ဖို့ ကျေးဇူတရားရဲ့တဒင်္ဂအချိန်ကို ယူလိုက်ပါ။

It's always about making sure that you're leaving things

ဒါက အခြေအနေတွေကို ကိုယိတွေ့စဉ်ကထက် ပိုကောင်းတဲ့ နေရာနဲ့

in a better place and space than when you found them.

ကွက်လပ်တစ်ခုမှာ ထားရစ်ဖို့ အမြဲ သေချာစေတာပါ။

It's about contribution.

ဒါက ပံ့ပိုးပေးခြင်းပါ၊

All of us as women have been through so much.

အမျိုးသမီးတွေဖြစ်တဲ့ ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ အများကြီးဖြတ်ကျော်ခဲ့တာပါ။

And so this is about us finding ways to be supportive of each other.

ဒီလိုနဲ့ ဒါက ကျွန်မတို့အချင်းချင်း အထောက်အကူပေးဖို့ နည်းလမ်းတွေရှာခြင်းပါ။

It's about always making sure

အနာဂတ် မျိုးဆက်တွေမှာ

that we're making that contribution and investment in the future generations.

ပံ့ပိုးပေးမှုနဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံလုပ်နေတာ အမြဲတမ်း သေချာစေခြင်းပါ။

That is about reciprocity.

ဒါက ရောင်ပြန်ဟပ်မှုပါ။

There's so much that we can share with the world

ကျွန်မတို့မှာ ကမ္ဘာကြီးနဲ မျှဝေနိုင်တာတွေနဲ့ အမျိုးသမီးတွေဖြစ်တဲ့

and that the world can learn from us as women.

ကျွန်မတို့ဆီကနေ ကမ္ဘာက သင်ယူနိုင်တာတွေ အများကြီးပါ။

These are the challenges that we have for this future generation,

ဒီအနာဂတ် မျိုးဆက်အတွက် ကျွန်မတို့မှာ စိန်ခေါ်မှုတွေရှိပြီး

and these are the challenges that we need to accept together.

အတူတကွ လက်ခံဖို့လိုတယ်ဆိုတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေရှိတယ်။

We need to give ourselves the permission to step into our own power.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်စွမ်းအားဆီ လှမ်းဝင်ခွင့် ကိုယ့်ဘာသာပေးဖို့လိုအပ်တယ်။

We need to give ourselves the permission to connect

မြေကြီးကို ဆက်သွယ်ဖို့နဲ့ ကျေးဇူးတရားကိူ ဖော်ပြဖို့

and to express gratitude to the land.

မိမိကိုယ်ကိုယ် ခွင့်ပ​ြုပေးဖို့လိုတယ်။

And we need to give ourselves the permission to take care of ourselves,

ကျွန်မတို့ဟာ မိမိကိုယ်ကိုယ် စောင့်ရှောက်ခွင့် ပေးဖို့လိုပါတယ်။

because if we're not being taken care of,

အကြောင်းက ကိုယ့်ကိုယ်ကို မစောင့်ရှောက်ရင်

then how are we going to contribute to everybody else?

ဘယ်လိုလုပ်ပြီး အခြားသူတိုင်းကို ပံ့ပိုးပေးမှာလဲ။

Gunalchéesh. Thank you.

Gunalchéesh. ကျေးဇူးပါ။