Robert Fischell: TED Prize wish: Finding new cures for migraine, depression, malpractice

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I'm going to discuss with you three of my inventions

من ئەمڕۆ گفتوگۆتان لەگەڵ دەکەم لەسەر سێ لە داهێنانەکانم

that can have an effect on 10 to a 100 million people,

کە دەتوانن کاريگەري لە سەر ١٠ بۆ ١٠٠ مليۆن کەس دروستبکەن

which we will hope to see happen.

هيوادارين وابێت و ئەوە ببینین

We discussed, in the prior film, some of the old things that we did,

لە فليمەکانی پێشوودا گفتوگٶمان کرد لە بارەی هەندێک لەو شتە کۆنانەی کە ئەنجاممان داون

like stents and insulin pumps for the diabetic.

وەك یاريدەدەر و ترومپای ئەنسۆلین بۆ ئەوانەی کە شەکرەیانە

And I'd like to talk very briefly about three new inventions

دەمەوێت زۆر بە کورتی لە بارەی سێ داهێنانەوە قسە بکەم

that will change the lives of many people.

کە ژیانی زۆر کەس دەگۆڕێت

At the present time, it takes an average of three hours

لە کاتی ئێستاماندا، بەلایەنی کەمەوە سێ کاتژمێری دەوێت

after the first symptoms of a heart attack are recognized by the patient,

لە دوای یەکەم نیشانەی جەڵدەی دڵەوە، تاکو لەلایەن نەخۆشەکەوە بناسرێتەوە

before that patient arrives at an emergency room.

دوای ئەوەی نەخۆشەکە دەگاتە ژووری فریاگوزاری خێرا

And people with silent ischemia --

وە هەندێک کەس کە ئەنگزیمیای بێ دەنگیان هەبوو

which, translated into English, means they don't have any symptoms --

ئەگەر وەریبگێڕین بٶ ئینگلیزی، واتە هیج نیشانەیەکیان لێ دەرناکەوێت

it takes even longer for them to get to the hospital.

وە زۆرتری پێدەچێت تا بچنە نەخۆشخانە

The AMI, Acute Myocardial Infarction,

گرژبونی توندی ماسولکەی دڵ

which is a doctor's big word so they can charge you more money --

ئەمە وشە گەورەکەی پزیشکەکانە تا بەهۆیەوە پارەیەکی زیاترت لێبسەنن

(Laughter)

پێکەنین

-- means a heart attack. Annual incidence: 1.2 million Americans.

واتە جەڵدەی دڵ، کە ڕووداوی ساڵانە: ١،٢ ملیۆن هاوڵاتی ئەمریکیە

Mortality: 300,000 people dying each year.

ڕێژەی گیان لە دەستدانی: ٣٠٠،٠٠٠ هەزار کەسە ساڵانە

About half of them, 600,000, have permanent damage to their heart

نزیکەی نیوەیان، ٦٠٠،٠٠٠ هەزاریان زیانی درێژخایەن بە دڵیان گەیشتوە

that will cause them to have very bad problems later on.

کە وایان لێدەکات لە دواتردا کێشەی زۆر گەورەتریان بۆ دروست بێت

Thus 900,000 people either have died

وە ئەو ٩٠٠،٠٠٠ هەزار کەسەی تریشیان دەمرن

or have significant damage to their heart muscle.

یاخود زیانی درێژخایەن بە ماسولکەکانی دڵیان دەگات

Symptoms are often denied by the patient, particularly us men,

زۆربەی نیشانەکان لەلایەن نەخۆشەکانەوە پشت گوێ دەخرێن، بە تایبەتی ئێمەی پیاوان

because we are very brave. We are very brave,

چونکە ئێمە خۆڕاگرترین، ئێمە زۆر خۆڕاگرین

and we don't want to admit that I'm having a hell of a chest pain.

وە نامانەوێت دان بەوەدا بنێین کە تەوژمێکی ئازاری توند لە سنگماندایە

Then, approximately 25 percent of all patients never have any symptoms.

زۆر جار لە (%٢٥) ی نەخۆشەکان هیچ نیشانەیەکیان لێ دەرناکەوێت

What are we going to do about them? How can we save their lives?

دەبێت ئێمە چییان بۆ بکەین؟ چۆن ژیانیان ڕزگار بکەین؟

It's particularly true of diabetics and elderly women.

ئەوە ئاساییە کە شەکرە هەبێت و ئافرەتیش پیربێت

Well, what is needed for the earliest possible warning of a heart attack?

کەواتە، ئەوەی پێویستە چییە بۆ زانینی یەکەم ئەگەری توشبون بە جەڵدەی دڵ؟

A means to determine if there's a complete blockage of a coronary artery.

واتە لێکۆڵینەوە لەوەی کە ئایا هیچ گیرانێك هەیە لە خوێنبەری تاجی دا

That, ladies and gentlemen, is a heart attack.

خانمان و پیاو ماقوڵان، ئەوە جەڵدەی دڵە

The means consist of noting something a little technical,

واتە پێکهاتوە لە تێبینی کردنی شتێکی تەکنیکی و کرداری

ST segment elevation of the electrogram --

ئێس تی پلەی بەرزبونەوەی هێڵکاری دڵە

translated into English, that means that

وەرگێڕدراوە بۆ ئینگلیزی، واتە

if there's an electrical signal in the heart, and one part of the ECG --

ئەگەر نیشانەیەکی کارەبایی هەبێت لە دڵدا، وە لە بەشێکی نەخشەی دڵدا

which we call the ST segment -- elevates,

دەتوانین بەم بەشەی (ئێس تی) بڵێین بەرزکەرەوەکان

that is a sure sign of a heart attack.

کە نیشانەی تەواوی جەڵدەی دڵە

And if we had a computer put into the body of a person who's at risk,

ئەگەر کۆمپیوتەرێکمان هەبێت لە لەشی کەسێکی دووچاردا دانرابێ

we could know, before they even have symptoms,

دەمانتوانی بزانین، تەنانەت پێش ئەوەش کە نیشانەکانی لێ دەربکەوێت

that they're having a heart attack, to save their life.

کە ئەوان جەڵدەی دڵیان هەیە تا ژیانیان بپارێزێت

Well, the doctor can program a level of this ST elevation voltage

کەواتە، پزیشکەکان دەتوانن پلەکانی ماندوبون و بەرزبونەوەی ئەم (ئێس تی)یە هەڵبسەنگێنن

that will trigger an emergency alarm,

ئەمەش دەبێتە هۆی لێدانی زەنگی ئاسایی

vibration like your cell phone, but right by your clavicle bone.

لەرینەوەیەك وەك ئەوەی سەر مۆبایلەکان، بەڵام ڕاست بەهۆی ئێسکی چەڵەمەوە

And when it goes beep, beep, beep, you better do something about it,

وە کاتێك بیپ، بیپ، بیپ دەکات باشتر وایە شتێك بکەیت لەو بارەیەوە

because if you want to live you have to get to some medical treatment.

چونکە ئەگەر دەتەوێت بژیت هەندێ چارەسەری پزیشکی بە دەست بهێنە

So we have to try these devices out

بۆیە دەبێت هەوڵ ڵەگەڵ ئەم ئامێرە بدەین

because the FDA won't just let us use them on people

چونکە بەڕێوەبەرایەتی خواردن و دەرمان تەنها ڕێگە نادات کە لەسەر خەلکی بەکاربێت

unless we try it out first,

هەتاوەکو سەرەتا ئێمە تاقینەکەینەوە

and the best model for this happens to be pigs.

وە باشترین نمونەش بۆ تاقیکردنەوە بەرازەکانە

And what we tried with the pig was external electrodes on the skin,

ئەوەی کە لەسەر بەرازەکان تاقیمان کردەوە جەمسەری دەرەکی کارەبایی بوون لەسەر پێست

like you see in an emergency room,

وەك ئەوەی کە لە ژووری فریا کەوتن دەیبینن

and I'm going to show you why they don't work very well.

من ئێستا پێتان نیشان دەدەم کە بۆ ئەو ئامێرانە باش کار ناکەن

And then we put a lead, which is a wire, in the right ventricle inside the heart,

ئیمە قوڕقوشممان هێنا، کە وایەرێك بوو، بۆ ژووری لای ڕاستی دڵ

which does the electrogram, which is the signal voltage from inside the heart.

هێڵکاری دڵی بۆ کرد، کە نیشانەی ماندوبونە لە ناوەوەی دڵەوە

Well, with the pig, at the baseline,

کەواتە، لەگەڵ بەرازەکان، لە بنەڕەتەوە

before we blocked the pig's artery to simulate a heart attack, that was the signal.

پێش داخستنی خوێنبەری بەرازەکە تاکو تۆماری بکەین، ئەوە هێماکە بوو

After 43 seconds, even an expert couldn't tell the difference,

پاش ٤٣ چرکە، تەنانەت کەسێكی شارەزاش نەیتوانی جیاوازیەکە هەست پێبکات

and after three minutes -- well,

وە پاش ٣ خولەکیش ...... بەهەمان شێوە

if you really studied it, you'd see a difference.

ئەگەر تۆ بەڕاستی خوێندەوار بیت، دەتوانیت جیاوازیەکە ببینیت

But what happened when we looked inside the pig's heart, to the electrogram?

بەڵام چی ڕوویدا کە سەیری ناو دڵی بەرازەکەمان کرد بۆ هێڵکاری دڵەکە؟

There was the baseline -- first of all, a much bigger and more reliable signal.

هێڵێ بنەچە هەبوو... پێش هەموو شتێک کەمێک گەورەتر بوو لەهەر نیشانەیەکی تر

Second of all, I'll bet even you people who are untrained can see the difference,

دووەم شت، تەنانەت دەتوانم لەو خەڵکەدا کە ئامادەن وە تێیاندایە و ڕانەهێنراوە جیاوازیەکە ببینیت

and we see here an ST segment elevation right after this sharp line.

هەروەها لێرەشدا بەشی (ئێس تی)مان هەیە لە پاش ئەو هێڵە ڕاستەوە

Look at the difference there. It doesn't take much --

تەماشای جیاوازیەکەی بکەن. زۆری پێناچێت

every layperson could see that difference,

هەر تاکێک لە ئامادەبوان دەتوانێت ئەو جیاوازیە ببینێت

and computers can be programmed to easily detect it.

هەروەها کۆمپیوتەرەکانیش دەکرێت بەرنامەڕێژکرابن بۆ ناسینەوەیان

Then, look at that after three minutes.

پاشان، تەماشای بکەن پاش ٣ خولەک

We see that the signal that's actually in the heart,

دەبینین ئەو نیشانەیەی کە لەدڵدا هەیە

we can use it to tell people that they're having a heart attack

دەتوانین بەکاری بهێنین هەتاوەکو بە خەڵکی بڵێین کە ئەوان وا توشی جەڵدە دەبن

even before they have symptoms so we can save their life.

تەنانەت پێش ئەوەش کە نیشانەکانیان لێ دەربکەوێت هەتا ژیانیان بپارێزین

Then we tried it with my son, Dr. Tim Fischell,

پاشان ئەوەمان لەسەر کوڕەکەم تاقیکردەوە، دکتۆر تیم فێسچڵ

we tried it on some human patients who had to have a stent put in.

ئەوەمان لەسەر هەندێک مرۆڤی نەخۆش کرد کە دەبوو دڵیان پلاستەری یاریدەدەری بۆ دانرابوو

Well, he kept the balloon filled to block the artery,

ئێمە وازمان هێنا تا باڵۆنەکە پڕبوو لە هەوا هەتا خوێنبەرەکەی داخست

to simulate a blockage, which is what a heart attack is.

تا هاوتا بێتەوە لەگەڵ قەپات بونەکەدا، کە دەکاتە جەڵدەیەکی دل

And it's not hard to see that -- the baseline

بینینی ئەوەش قورس نیە..... خاڵی سەرەکی

is the first picture on the upper left.

یەکەم وێنەی لای بەشی سەرەوەی چەپ

Next to it, at 30 seconds, you see this rise here,

لە تەنیشتەوە، لە ٣٠ چرکەدا، ئەم بەرزبونەوەیە دەبینی لێرەدا

then this rise -- that's the ST elevation.

پاشان ئەم بەرزبونەوەیە ..... ئەوە بەرزبونەوەی (ئێس تی)یە

And if we had a computer that could detect it,

ئەگەر کۆمپیوتەرێکمان هەبوایە بتوانێت ئەوە بپێکێت

we could tell you you're having a heart attack so early

دەمانتوانی پێت بڵێین کە جەڵدەی دڵت هەیە تاکو بەزوویی

it could save your life and prevent congestive heart failure.

بتوانیت ژیانت ڕزگار بکەیت، تاکو ڕێگە لە زیانی ناوەکی دڵ بگریت

And then he did it again. We filled the balloon again a few minutes later

پاشان ئەو ئەوەی دوبارە کردەوە. دوبارە باڵۆنەکەمان پڕکرد لە هەوا بۆ چەند خولەکێک

and here you see, even after 10 seconds, a great rise in this piece,

ئەوەتا دەیبینن، تەنانەت پاش ١٠ خولەکیش بەرزبونەوەیەکی باش لەم بەشەدا هەیە

which we can have computers inside, under your chest like a pacemaker,

کە دەتوانیت کۆمپیوتەر لەناوەوەی دابنێین، لە ژێر سنگدا وەکو ئامێری ڕێکخستنی لێدانی دڵ

with a wire into your heart like a pacemaker.

لەگەڵ وایەرێکدا بەرەو ناو دڵت وەکو ئامێری ڕێکخستنی لێدانەکانی دڵ

And computers don't go to sleep.

وە کۆمپیوتەرەکانیش ناخەون

We have a little battery and on this little battery

پاترییەکی بچوکمان هەیە، ئەم پاترییە بچوکە

that computer will run for five years without needing replacement.

لەسەر ئەو کۆمپیوتەرەیە کە بۆ ٥ ساڵ کاردەکات بێ وەستان بە بێئەوەی پێویست بە گۆڕین بکات

What does the system look like?

ئەم سیستەمە لە چی دەچێت؟

Well, on the left is the IMD, which is Implantable Medical Device,

باشە، ئەوەی لای چەپ بریتیە لە ئامێری چاندنەوەی دەمارە خانە

and tonight in the tent you can see it -- they've exhibited it.

ئەمشەو لە خێمەکەدا دەیبینن..... ئەوان نمایشیان کردوە

It's about this big, the size of a pacemaker.

قەبارەکەی گەورەیە، وەک قەبارەی ئامێری ڕێکخستنەوەی لێدانەکانی دڵە

It's implanted with very conventional techniques.

بە تەکنیکە زۆر ئاساییەکان چێندراوە

And the EXD is an External Device that you can have on your night table.

ئەوەش ئامێرێکی دەرەکییە، دەتوانن بیبینن لەسەر مێزەکەی لای ڕاست

It'll wake you up and tell you to get your tail to the emergency room

بەخەبەرت دێنمەوە تاکو پرسیارت لێبکەم لە بونت لە ژووری فریاکەوتن

when the thing goes off because, if you don't, you're in deep doo-doo.

شتەکان بەڕێکوپێکی ناڕۆن بەڕێوە، ئەگەر نەچیت، ئەوا تیادەچیت

And then, finally, a programmer that will set the level of the stimulation,

پاشان لە کۆتایدا، ئەو بەرنامەیەی کە پلەی زەنگەکە دیاری دەکات

which is the level which says you are having a heart attack.

ئەوەش ئەو پلەیەیە کە پێت دەڵێت کە تۆ جەڵدەی دڵتە

The FDA says, OK, test this final device after it's built in some animal,

بەڕێوەبردنی خۆراک و دەرمان دەڵێت، باشە، ئەم ئامێرە دوا تاقیکردنەوەی بۆ بکرێت دوای ئەوەی لەسەر ئاژەڵ دانرابوو

which we said is a pig, so we had to get this pig to have a heart attack.

کە وتمان بەرازێک بوە، کەواتە دەبوو ئێمە وا لەو بەرازە بکەین توشی جەڵدە بێت

And when you go to the farmyard, you can't easily get pigs to have heart attacks,

کاتێک دەچێتە کۆزی کێڵگەکەوە، بەئاسانی ناتوانیت وا لە بەرازێک بکەیت جەڵدە لێی بدات

so we said, well, we're experts in stents.

بەم شێوەیە ئێمە وتمان، ئێمە پسپۆڕی بواری دانانی یاریدەدەرین

Tonight you'll see some of our invented stents.

ئەمشەو یەکێک لە یارمەتیدەرە داهێنراوەکانمان دەبینن

We said, so we'll put in a stent,

وتمان، یاریدەدەرێک دەکەینە ناوەوە

but we're not going to put in a stent that we'd put in people.

بەڵام دڵنیانین لەو یارمەتیدەریانە کە بۆ خەڵکی دادەنێین

We're putting in a copper stent,

ئێمە یارمەتیدەری مسین

and this copper stent erodes the artery and causes heart attacks.

ئەم یارمەتیدەرە مسینە خوێنبەرەکە دادەخورپێنێت پاشان جەڵدەی دڵەکە

That's not very nice, but, after all, we had to find out what the answer is.

ئەوە زۆر جوان نیە، بەڵام دەبێت هەموو شتەکان بدۆزینەوە بۆ ئەوەی بزانین کامەیان وەلامەکەیە

So we took two copper stents and we put it in the artery of this pig,

بۆیە دوو یارمەتیدەرە مسینەکەمان بردوو کردمانە دڵی بەرازەکەوە

and let me show you the result that's very gratifying

ڕێگەم بدەن ئەنجامەکانتان نیشان بدەم کە زۆر دڵخۆشکەرن

as far as people who have heart disease are concerned.

بۆ ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵ نیگەرانی کردون

So there it was, Thursday morning we stopped the pig's medication

بەم شێوەیە بوو، بەیانی پێنج شەممە بوو کە چارەسەرکردنی بەرازەکەمان وەستاند

and there is his electrogram, the signal from inside the pig's heart

ئەمەش هێڵکاری دڵەکەیەتی، هێماکانی ناوەوەی دڵی بەرازەکە

coming out by radio telemetry.

کە دێنە دەرەوە بەهۆی ئامێری پێوانی شەپۆل لە دوورەوە پێوراون

Then, on Friday at 6:43, he began to get certain signs,

پاشان، لە کاتژمێر ٦:٤٣ی ڕۆژی هەینیدا، بەرازەکە وردە وردە نیشانەکانی لێدەرکەوت

which later we had the pig run around --

پاشان بەرازەکەمان بینی گیانی دەدا

I'm not going to go into this early stage.

من ناچمە وردەکاری پێش وەختەوە

But look what happened at 10:06 after we removed this pig's medication

بەڵام تەماشا بکە لە خولەکی ١٠:٠٦ چی ڕوویدا پاش ئەوەی چارەسەرکردنی بەرازەکەمان وەستاند

that kept him from having a heart attack.

کە دەیپاراست لە جەڵدەی دڵ

Any one of you now is an expert on ST elevation. Can you see it there?

ئایا کەس لە ئێوە شارەزای بواری بەرزبونەوەی (ئێس تی) هەیە، لەوێوە دەتوانیت بیبینیت؟

Can you see it in the picture after the big rise of the QRS -- you see ST elevation?

دەتوانیت بیبینیت لە وێنەکەدا (کیو ئاڕ ئێس)ی بەرازەکە؟ هێڵکاری (ئێس تی)یەکە دەبینن؟

This pig at 10:06 was having a heart attack.

ئەم بەرازە لە خولەکی ١٠:٠٦ چرکەدا جەڵدەی دڵی هەبوو

What happens after you have the heart attack, this blockage?

چی ڕوودەدات دوای جەڵدەی دڵ، ئەم بەربەستانە؟

Your rhythm becomes irregular, and that's what happened 45 minutes later.

ئەم ڕیتمە نائاسایی دەبێت، ئەمەش ئەوە بوو کە ڕوویدا پاش ٤٥ خولەک

Then, ventricular fibrillation, the heart quivers instead of beats --

پاشان، بە پڕبونەوەی هەر چوار ژوورەکەی دڵ، دڵ دەلەرزیت لە جیاتی ئەوەی لێبدات

this is just before death of the pig -- and then the pig died; it went flat-line.

ئەمەش ڕاستەوخۆ پێش مردنی بەرازەکە.... پاشان بەرازەکە مرد، بوو بە هێڵێکی ڕێک

But we had a little bit over an hour where we could've saved this pig's life.

بەڵام ئێمە نزیکەی کاتژمێرێک زیاترمان بەدەستەوە بوو تا ژیانی ئەم بەرازە ڕزگار بکەین

Well, because of the FDA, we didn't save the pig's life,

بەهۆی بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمانەوە نەمناتوانی ژیانی بەرازەکە ڕزگار بکەین

because we need to do this type of animal research for humans.

چونکە پێویستە ئەم جۆرە تاقیکردنەوانەی لەسەر ئاژەڵ ئەنجامدران لەسەر مرۆڤیش ئەنجام بدرێت

But when it comes to the sake of a human, we can save their life.

به‌ڵام کاتێک دێیته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌وه‌ له‌پێناو مرۆڤدا بێت، ده‌توانیت ژیانیان ڕزگاربکه‌ین

We can save the lives of people who are at high risk for a heart attack.

ده‌توانین ژیانی هه‌موو ئه‌وانه‌ ڕزگار بکه‌ین که‌ له‌ ڕاده‌یه‌کی ئه‌گه‌ری به‌رزی توش بوون به‌جه‌ڵده‌ن

What is the response to acute myocardial infarction, a heart attack, today?

چاره‌سه‌ره‌کانی ئه‌مڕۆ چین بۆ به‌ره‌نگار بونه‌وه‌ی ڕه‌ق بونی توندی ماسول که‌کانی دڵ، جه‌ڵده‌ی دڵ؟

Well, you feel some chest pain or indigestion.

که‌ واتە، هه‌ست به‌که‌مێ ئازاری سنگ دەکات یان تووشی بەدهەرسی دەبێت

It's not all that bad; you decide not to do anything.

ئه‌وه‌ هەموو شتە خراپەکە نیه‌، بڕیار ده‌ده‌یت هیچ نه‌که‌یت

Several hours pass and it gets worse, and even the man won't ignore it.

چه‌ند سه‌عاتێک تێده‌په‌ڕێ و خراپتر ده‌بێت، ته‌نانه‌ت پیاویش ناتوانێت پشت گوێی بخات

Finally, you go to the emergency room.

وه‌ ده‌ر ئه‌نجام، له‌ ژوری فریا گوزاری خۆت ده‌بینیته‌وه‌

You wait as burns and other critical patients are treated,

تۆ چاوه‌ڕێ ده‌که‌یت وه‌ک و سوتاوه‌کان و نه‌خۆشییه‌ شه‌رمه‌زارکه‌ره‌کانی تر چاره‌سه‌ر بکرێیت

because 75 percent of the patients who go to an emergency room with chest pains

چونکه‌ لە (%٧٥)ی نه‌خۆشه‌کان که‌ به‌ ئازاری سنگ ده‌برێنه‌ ژووری فریا گوزاری

don't have AMI, so you're not taken very seriously.

یارمەتی پزیشکی نێودەوڵەتیان نییه‌، بۆیه‌ ئه‌وان زۆر به‌ گرنگ وه‌ری ناگرن

They finally see you. It takes more time

داویی تۆ دەبیننەوە. ئه‌وه‌ کاتێکی زۆر ده‌خایه‌نێت

to get your electrocardiogram on your skin and diagnose it,

بۆ وه‌رگرتنی وێنه‌یه‌کی کاره‌بایی دڵت له‌سه‌ر پێست پاشان شی بکرێته‌وه‌

and it's hard to do because they don't have the baseline data,

وه‌ ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌نجامدان قورسه‌ چونکه‌ ئه‌وان داتا و زانیاری پێش وه‌ختیان نییه‌

which the computer we put in you gets.

که‌ ئه‌و کۆمپیوته‌ره‌ ده‌یدات که‌ ئێمه‌ ده‌یکه‌ینه‌ دڵته‌وه‌

Finally, if you're lucky, you are treated in three or four hours after the incident,

له‌کۆتایدا، ئه‌گه‌ر به‌ختت هه‌بێت، پاش سێ بۆ چوار کاتژمێر له‌ ڕوداوه‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌کرێی

but the heart muscle has died.

به‌ڵام ماسولکه‌کانی دڵ مردوون

And that is the typical treatment in the advanced world -- not Africa --

ئه‌وه‌ چاره‌سه‌ری نمونه‌ییه‌ له‌ جیهانی پێشکه‌و تودا--نەک لە ئەفەریقا

that's the typical treatment in the advanced world today.

ئه‌وه‌ چاره‌سه‌ری نمونه‌ییه‌ له‌ جیهانی پێشکه‌و تودا

So we developed the AngelMed Guardian System

بۆیه‌ ئێمه‌ش سیسته‌می فریشته‌ی پارێزگاریمان په‌ره‌ پێدا

and we have a device inside this patient, called the Implanted AngelMed Guardian.

وه‌ ئامێرێکمان ده‌بێت له‌ناو ئه‌م نه‌خۆشه‌دا، فریشته‌ی پارێزگاری چێندراو

And when you have a blockage, the alarm goes off

کاتێک که‌ گیرانێک ده‌بێت له‌ ده‌ماردا، زه‌نگه‌که‌ لێدەدات

and it sends the alarm and the electrogram to an external device,

پاشان ئاماژه‌ ده‌نێرێت بۆ هێڵکاری کاره‌بایی دڵ له‌ ئامێره‌ ده‌ره‌کیه‌که‌

which gets your baseline electrogram from 24 hours ago

که‌ زانیاری بنه‌چه‌یی هێڵکاری دڵت له‌ماوه‌ی ٢٤ کاتژمێری ڕابردودا ده‌دات

and the one that caused the alarm, so you can take it to the emergency room

ئه‌وه‌ش که‌ بۆته‌ هۆی لێدانی زه‌نگه‌که‌، بۆیه‌ ده‌توانیت بیبه‌یت بۆ ژووری فریا گوزاری

and show them, and say, take care of me right away.

پیشانیان بده‌یت و بڵێیت، ده‌ستبه‌جێ چاره‌سه‌رم بکه‌ن

Then it goes to a network operations center,

پاشان ده‌چیته‌ هێڵی سه‌نته‌ری نه‌شته‌رگه‌ری

where they get your data from your patient database

که‌ زانیارییه‌ کانت له‌ فۆرمی زانیاری نه‌خۆش دا به‌ده‌ست ده‌هێنن

that's been put in at some central location, say, in the United States.

ئه‌وه‌ش ده‌خرێته‌ هه‌ندێ پێگه‌ی ناوه‌ندییه‌وه‌، له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا

Then it goes to a diagnostic center, and within one minute of your heart attack,

پاشان ده‌چیته‌ سه‌نته‌ری دیاری کردنی نه‌خۆشیه‌کان، وه‌ له‌ پاش یه‌ک خوله‌ک له‌ جه‌ڵده‌که‌ت

your signal appears on the screen of a computer

ئاماژه‌که‌ت له‌ سه‌ر شاشه‌ی کۆمپیوته‌ره‌که‌ ده‌رده‌که‌وێت

and the computer analyzes what your problem is.

کۆمپیوته‌ره‌که‌ شیده‌کاته‌وه‌ کە تۆ کێشه‌ت چییه‌

And the person who's there, the medical practitioner, calls you --

ئه‌و که‌سه‌ی که‌ له‌وێیه‌ یارمەتیدەری پزیشکی، بانگت ده‌کات

this is also a cell phone -- and says,

ئه‌مه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌ی مۆبایله‌--، دەڵێت

"Mr. Smith, you're in deep doo-doo; you have a problem.

مستەر سمث، تۆ له‌ مه‌ترسیه‌کی قوڵدای، کێشه‌یه‌کت هه‌یه‌

We've called the ambulance. The ambulance is on the way.

ته‌له‌فونمان بۆ ئه‌مبولاس کردوە، ئوتومبێلی فریاکه‌وتن به‌ڕێوه‌یه‌

It'll pick you up, and then we're going to call your doctor, tell him about it.

هه‌ڵت ده‌گرێت، پاشان ته‌له‌فون بۆ دکتۆره‌که‌ت ده‌که‌ین، و بارودۆخه‌که‌ی پێده‌ڵێین

We're going to send him the signal that we have, that says you have a heart attack,

ئێمه‌ ئاماژه‌یه‌کی بۆ ده‌نێرین له‌وانه‌ی که‌ هه‌مانه‌، له‌وانه‌ی که‌ پێت ده‌ڵێت تۆ توشی جه‌ڵده‌ ده‌بیت

and we're going to send the signal to the hospital

پاشان هێمایه‌ک ده‌نێرێت بۆ نه‌خۆشخانه‌که‌

and we're going to have it analyzed there,

وه‌ ئێمه‌ ئه‌و هێمایه‌مان به‌ شیکراوه‌یی هه‌یه‌ له‌وێ

and there you're going to be with your doctor

پاشان له‌وێ تۆ له‌گه‌ڵ دکتۆره‌که‌دا ده‌بیت

and you'll be taken care of so you won't die of a heart attack."

پاشان گرنگیت پێده‌ده‌ن هه‌تا به‌ جه‌ڵده‌که‌ نه‌مریت

That's the first invention that I wanted to describe.

ئه‌وه‌ یه‌که‌م داهێنان بوو که‌ ده‌مه‌وێت باسی بکه‌م

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

And now I want to talk about something entirely different.

ئێستاش ده‌مه‌وێت له‌باره‌ی شتێکی ته‌واو جیاوازه‌وه‌ بۆتان بدوێم

At first I didn't think migraine headaches were a big problem

سه‌ره‌تا وام نه‌ده‌زانی که‌ سه‌رئێشه‌ کێشه‌یه‌

because I'd never had a migraine headache,

چونکه‌ خۆم هه‌رگیز توشی سه‌رئێشه‌ نه‌بووم

but then I spoke to some people who have three or four every week of their life,

هه‌تا قسه‌م له‌گه‌ڵ که‌سانێ کرد که‌ له‌ژیانیاندا ٣ بۆ ٤ جار توش ده‌بن له‌ هه‌فته‌یه‌کدا

and their lives are being totally ruined by it.

وه‌ ژیانیانی به‌ته‌واوی تێکداوه‌

We have a mission statement for our company doing migraine, which is,

ئێمه‌ ئه‌رکێکمان هه‌یه‌ له‌ لێکۆڵینه‌وه‌که‌مان له‌سه‌ر نیوه‌ سه‌رئێشه‌، که‌ بریتیه‌ له‌

"Prevent or ameliorate migraine headaches

نه‌هێشتن یان سوک کردنی نیوه‌ سه‌رئێشه‌

by the application of a safe, controlled magnetic pulse

به‌جێبه‌جێ کردنێکی سه‌لامه‌تیانه‌وه‌، به‌شه‌پۆلی موگناتیسی

applied, as needed, by the patient."

له‌لایەن نه‌خۆشه‌وه‌، هه‌رکاتێک که‌ پێویست بکات

Now, you're probably very few physicists here.

ئێستا به‌ نزیکه‌ی ژماره‌یه‌کی زۆر که‌م زانای فیزیایی لێره‌ هه‌یه‌

If you're a physicist you'd know there's a certain Faraday's Law,

ئه‌گه‌ر ئێوه‌ فیزیاناسن ئه‌وه‌ به‌دڵنیاییه‌وه‌ ده‌زانن چه‌ند یاسایه‌کی جیاوازی فارادای هه‌یه‌

which says if I apply a magnetic pulse on salt water --

که‌ ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر شه‌پۆلی موگناتیسی بکه‌م به‌سه‌ر ئاوێکی سوێردا

that's your brains by the way --

که‌ ده‌کاته‌ مێشکی ئێوه‌

it'll generate electric currents, and the electric current in the brain

تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی که‌ شەپۆلی کاره‌بایی دروست بکات، وه‌ شه‌پۆلی کاره‌باییش له‌ مێشکدا

can erase a migraine headache.

ده‌توانێت نیمچه‌ سه‌ر ئێشه‌ نه‌هێڵێت

That's what we have discovered.

ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆمان ده‌رکه‌وت

So here's a picture of what we're doing.

لێره‌دا وێنه‌یه‌ک هه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ چی ده‌که‌ین

The patients who have a migraine preceded by an aura

ئه‌و نه‌خۆشانه‌ی که‌ نیمچه‌ سه‌ر ئێشه‌کانیان هاوکاته‌ له‌گه‌ڵ بروسکەیەکدا

have a band of excited neurons -- that's shown in red --

شانه‌یه‌ک ده‌ماره‌خانه‌یان هه‌یه‌ -- که‌ به‌ سور نیشان دراون

that moves at three to five millimeters a minute towards the mid-brain.

که‌ جوڵه‌یه‌ک ئه‌نجام ده‌دات به‌ سێ بۆ پێنج میلیمه‌تر له‌ خوله‌کێکدا به‌ره‌و مێشکۆکه‌

And when it hits the mid-brain, that's when the headache begins.

پاشان به‌ر میشکۆکه‌ ده‌که‌وێت، ئه‌ویش ئه‌و کاته‌یه‌ که‌ سه‌رئێشه‌که‌ ده‌ست پێده‌کات

There's this migraine that is preceded by a visual aura,

ئه‌مه‌ش سه‌رئێشه‌یه‌که‌ که‌ هاوکاته‌ له‌گه‌ڵ بروسکەی بینراودا

and this visual aura, by the way -- and I'll show you a picture --

وه‌ ئه‌م بروسکە بینراوه‌، هه‌ر به‌م بۆنه‌یه‌ و--وێنه‌یه‌کتان نیشان ده‌ده‌م

but it sort of begins with little dancing lights,

به‌ڵام له‌گه‌ڵ جۆره‌ ڕوناکییه‌کی سه‌ماکه‌ردا ده‌ست پێده‌کات

gets bigger and bigger until it fills your whole visual field.

ورده‌ ورده‌ گه‌وره‌ ده‌بێت هه‌تا ئاستی بینایت پڕده‌کاته‌وه‌

And what we tried was this; here is a device called the Cadwell Model MES10.

ئه‌وەش که‌ ئێمه‌ هه‌وڵمان بۆ دا ئه‌مه‌ بوو، ئا ئه‌م ئامێرەیە ناوی (کادوێل مۆدێل ئێم ئی ئێس ١٠)یە

Weighs about 70 pounds, has a wire about an inch in diameter.

کێشی نزیکه‌ی (١٠) پاوەندە، که‌ وایەرێکی پێوه‌یه‌ بارستاییه‌که‌ی ئینجێکه‌

And here's one of the patients who has an aura

ئه‌مه‌ش نه‌خۆشێکه‌ که‌ بروسکەی هه‌یه‌

and always has a headache, bad one, after the aura. What do we do?

وه‌ هه‌میشه‌ سه‌ر ئێشه‌ی لەگەڵدایە، جۆرێکی خراپ، پاش بروسکەکه‌، چی بکه‌ین؟

This is what an aura looks like.

ئه‌مه‌ش ئه‌و شێوه‌یه‌ یه‌ که‌ لە بروسکەکه‌ دەچێت

It's sort of funny dancing lights, shown there on the left and right side.

ئه‌وه‌جۆرێک هه‌ندێ ڕوناکی سه‌ماکه‌ری پێکه‌ناوین، له‌ لای ڕاست و چه‌پ نیشان دراون

And that's a fully developed visual aura, as we see on top.

ئه‌وه‌ش به‌ ته‌واوه‌تی بروسکەیەکی به‌ر چاوه‌ به‌ره‌و پێش وه‌ک له‌سه‌ره‌وه‌ ده‌یبینین

In the middle, our experimentalist, the neurologist, who said,

له‌ ناوه‌ڕاسدا، توێژه‌ره‌وه‌کانی ئێمه‌، پسپۆڕی ده‌مار خانه‌، وتیان

"I'm going to move this down a little and I'm going to erase half your aura."

من ده‌بێت ئه‌م به‌شه‌ که‌مێ بۆ خواره‌وه‌ بجوڵێنم وه‌ نیوه‌ی بروسکەکەت لاببه‌م

And, by God, the neurologist did erase it, and that's the middle picture:

وه‌، پشت به‌خوا، پسپۆڕی ده‌مارەخانه‌که‌ لای برد، ئه‌وه‌ش وێنه‌ی ناوه‌ندییه‌که‌یه‌تی

half of the aura erased by a short magnetic pulse.

نیوه‌ی بروسکەکه‌ سڕایه‌وه‌ به‌ شه‌پۆلی کورتی موگناتیسی

What does that mean?

ئه‌وه‌ چی ده‌گه‌یه‌نێت

That means that the magnetic pulse is generating an electric current

ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت که‌ شه‌پۆلی موگناتیسی شه‌پۆلێکی کاره‌بایی دروست ده‌کات

that's interfering with the erroneous electrical activity in the brain.

که‌ به‌رهه‌ڵستی چالاکی کاره‌بایی ده‌ماره‌ خانەکانی مێشک ده‌کات

And finally he says, "OK, now I'm going to -- "

له‌ کۆتاییدا ئه‌و ده‌ڵێت باشه‌ ئێستا بەنیازم

all of the aura get erased with an appropriately placed magnetic pulse.

هه‌موو شه‌پۆلی بروسکەکه‌ سڕایه‌وه‌ به‌ خستنه‌ ڕووی بۆ پۆلیکی موگناتیسی گونجاوی دیاری کراو

What is the result? We designed a magnetic depolarizer

ئه‌نجامه‌که‌ چی بوو؟ جۆرێکی تایبه‌تی موگناتیسی نا جه‌مسه‌ری

that looks like this, that you could have -- a lady, in her pocket book --

که‌ وه‌ک ئه‌مه‌ وایه‌، ئه‌وه‌ی که‌ ده‌تبێت -- خانمێک، له‌ کتێبی گیرفانیه‌که‌یدا

and when you get an aura you can try it and see how it works.

وه‌ کاتێک توشی بروسکەکه‌ ده‌بیت ده‌توانیت تاقی بکه‌یتەوه‌ و بیبینی که‌ چۆن کارده‌کات

Well, the next thing they have to show is what was on ABC News,

ئه‌وه‌ی دواتر ده‌بێ نیشان بدرێ ئه‌وه‌ له‌ هه‌واڵه‌کانی (ئەی بی سی) نیشان درابوو

Channel 7, last week in New York City, in the 11 o'clock news.

که‌ناڵ ٧، هه‌فته‌ی ڕابردوو له‌ شاری نیویۆرک، له‌ هه‌واڵه‌کانی کاتژمێر١١ دا

Anchor: For anyone who suffers from migraine headaches --

ئه‌نکۆر: بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌ده‌ست سه‌ر ئێشه‌وه‌ ده‌ناڵێنن

and there are 30 million Americans who do -- tonight: a possible answer.

وه‌ ٣٠ ملیۆن ئه‌مه‌ریکین--ئه‌مشه‌و: وه‌ڵامێکی ئاسان

Eyewitness news reporter Stacy Sager tonight, with a small and portable machine

په‌یامنێر و شایه‌تمان (ستاسی سێگر)، له‌گه‌ڵ ئامێرێکی بچوک و ئاسان

that literally zaps your migraines away.

که‌ سه‌ر ئێسشه‌که‌ت ده‌کاته‌ ده‌ره‌وه‌

Christina Sidebottom: Well, my first reaction was that it was --

کرستینا سایدبۆتم: یه‌که‌م کاردانه‌وه‌م ئه‌وه‌ بوو

looked awfully gun-like, and it was very strange.

شتێکی وه‌ک ده‌مانچه‌ وابوو، وه‌ زۆریش نامۆ بوو

Stacy Sager: But for Christina Sidebottom, almost anything was worth trying

ستاسی سێگر: به‌ڵام بۆ کرستینا سایدبۆتم، به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ هه‌موو شتێ شایه‌نی تاقی کردنه‌وه‌ بوو

if it could stop a migraine.

ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ سه‌ر ئێشه‌که‌ی بوه‌ستێنێت

It may look silly or even frightening as you walk around with it in your purse,

ئه‌وه‌ که‌مێک گه‌مژانه‌ یاخود ترسێنه‌ر دیاره‌ بڕۆی به‌ڕێگه‌دا و له‌ جانتاکه‌شدا بێت

but researchers here in Ohio organizing clinical trials for this migraine zapper,

به‌ڵام لێکۆڵینه‌وه‌کان له‌ دامه‌زراوه‌ کانی (ئۆهایۆ) بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ی سه‌رجێیه‌کان بۆ لابه‌ری ئه‌م نیمچه‌ ژانه‌ سه‌ره‌

say it is scientifically sound --

ده‌ڵێت ڕاستیەکی زانستی

that, in fact, when the average person gets a migraine,

ئه‌وه‌یه‌، له‌ڕاستیدا، زۆریک له‌ خه‌ڵکی توشی سه‌رئێشه‌ ده‌بن

it's caused by something similar to an electrical impulse.

ئه‌وه‌ شتێکه‌ به‌هۆی هاوشێوه‌یه‌کی شه‌پۆلی موگناتیسیه‌وه‌ ڕووده‌دات

The zapper creates a magnetic field to counteract that.

به‌ تاڵکه‌ره‌وه‌که‌ کێڵگه‌یه‌کی موگناتیسی دروست ده‌کات بۆ ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی

Yousef Mohammed: In other words, we're treating electricity with electricity,

یوسف محمد: له‌ ده‌ربڕینێکی تردا، ئێمه‌ چاره‌سه‌ری کاره‌با به‌ کاره‌با ده‌که‌ین

rather than treating electricity with the chemicals that we're using nowadays.

له‌ جیاتی چاره‌سه‌رکردنی کاره‌با به‌ چاره‌سه‌ری کیمیایی وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ له‌م سه‌رده‌مه‌دا ده‌یکه‌ین

SS: But is it safe to use everyday?

ستاسی سێگر: به‌ڵام ئه‌وه‌ سه‌لامه‌ته‌ بۆ به‌کارهێنان هه‌موو ڕۆژێک؟

Experts say the research has actually been around for more than a decade,

شاره‌زایان ده‌ڵێن لێکۆڵینه‌وه‌کان که‌ نزیکه‌ی ده‌یه‌ کێکیان خایاندووه‌

and more long-term studies need to be done. Christina now swears by it.

وه‌ هێشتاش ده‌بێ لێکۆڵینه‌وه‌ی زیاتری بۆ بکرێت، کرستینا ئێستا زۆر بەگەورەیی باسی دەکات

CS: It's been the most wonderful thing for my migraine.

کرستینا سایدبۆتم: ئه‌وه‌ باشترین شت بو بۆ سه‌رئێسه‌که‌ی من

SS: Researchers are hoping to present their studies to the FDA this summer.

ستاسی سێگر: لێکۆڵه‌ره‌وان ده‌یانه‌وێت ئەم هاوینە لێکۆڵینه‌وه‌کانیان پێشکه‌ش به‌ (بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمان)بکه‌ن

Robert Fischell: And that is the invention to treat migraines.

ڕۆبێرت فیسچڵ:ئه‌وه‌ش داهێنانه‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنی سه‌رئێشه‌

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

You see, the problem is, 30 million Americans have migraine headaches,

دەبینن، کێشه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌، ٣٠ ملیۆن ئه‌مه‌ریکی کێشه‌ی ئه‌م نیوه‌ سه‌ر ئێشه‌یان هه‌یه‌

and we need a means to treat it, and I think that we now have it.

ئێمه‌ش پێویستمان به‌ هۆکارێکه‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنی. وابزانم ئێستا هەمانه‌

And this is the first device that we did, and I'm going to talk about my second wish,

ئه‌مه‌ش یه‌که‌م ئامێره‌ که‌ دروستمان کردبێت، من ئێستا باس له‌ خۆزگەی دووه‌مم ده‌که‌م

which has something to do with this.

که‌ ده‌بێت شتێک له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ بکات

Our conclusions from our studies so far, at three research centers,

ئه‌و ئه‌نجامانه‌ی که‌ له‌ لێکۆڵینه‌وه‌ درێژخایه‌نه‌کانمان ده‌ستمان که‌وتون، که‌ سێ سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌یه‌

is there is a marked improvement in pain levels after using it just once.

لێره‌ن بۆ نیشانه‌کردنی به‌ره‌و پێشچونه‌کان له‌ پله‌دارکردنی ئازاردا هه‌ر پاش یه‌که‌م به‌کار هێنانی

The most severe headaches responded better after we did it several times,

ئازار به‌خشترین جۆری سه‌رئیشه‌ به‌روه‌ باشتربوون پاش چه‌ند جارێک له‌ به‌کارهێنانی

and the unexpected finding indicates that even established headaches,

وه‌ ئه‌نجامه‌ چاوه‌ڕوان نه‌کراوه‌کان ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نن که‌ ته‌نانه‌ت سه‌رئێشه‌ جێگیره‌ به‌رده‌وامه‌کانیش

not only those with aura, get treated and get diminished.

نه‌ک به‌ ته‌نها ئه‌وانه‌ی که‌ له‌گه‌ڵ بروسکەدان، چاره‌سه‌ر بوون و نه‌ماون

And auras can be erased and the migraine, then, does not occur.

بروسکەکه‌ و سه‌ر ئێشه‌کانیش، له‌دوایدا، ده‌رناکه‌ون

And that is the migraine invention that we are talking about and that we are working on.

ئه‌وه‌ش داهێنانی سه‌رئێشه‌ بوو که‌ له‌باره‌ی دواین و له‌سه‌ری کار ده‌که‌ین

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

The third and last invention began with an idea.

داهێنانی کۆتایی و سێهه‌م ده‌ست پێ ده‌کات له‌گه‌ڵ بیرۆکه‌یه‌ک

Epilepsy can best be treated by responsive electrical stimulation.

ده‌شێت به‌ باشترین شێوه‌ چاره‌سه‌ربکرێت لە ڕێگەی هانده‌ری کاره‌بایی هەستیار

Now, why do we use -- add on, nearly, an epileptic focus?

ئێستاش، بۆ چی به‌کاری ده‌هێنن --زیادی بکه‌، به‌نزیکه‌یی، ورد بونه‌وه‌ له‌ نەخۆشی پەرکەم

Now, unfortunately, us technical people, unlike Mr. Bono,

به‌داخه‌وه‌، وه‌ک و که‌سانێکی ته‌کنیکی، به‌ پێچه‌وانه‌ی مستەر (بۆنۆ)وە

have to get into all these technical words.

ده‌بێت بچینه‌ ناوه‌ڕۆکی هه‌موو ئه‌م وشه‌ ته‌کنیکیانه‌

Well, "responsive electrical stimulation" means

که‌واتە (هانده‌ری کاره‌بایی هه‌ستیار) واته‌

that we sense, at a place in your brain which is called an "epileptic focus,"

ئێمه‌ هه‌ستی پێده‌که‌ین، له‌ جێگه‌یه‌کدا له‌مێشکدا که‌ ناونراوه‌، سه‌رنجدانی پەرکەم

which is where the epileptic seizure begins --

که‌ تێیدا قه‌تیس بوونی پەرکەم ده‌ست پێ ده‌کات

we sense there, that it's going to happen,

لێره‌دا هه‌ست ده‌که‌ین، که‌ خه‌ریکه‌ ئه‌وه‌ ڕووده‌دات

and then we respond by applying an electrical energy at that spot,

ئێمه‌ش ده‌ست ده‌که‌ین به‌ جێبه‌جێکردنی وزه‌یه‌کی کاره‌بایی به‌سه‌ر ئه‌و به‌شه‌دا

which erases the errant signal

که‌ ئاماژه‌ لاده‌ره‌که‌ ده‌سڕێته‌وه‌

so that you don't get the clinical manifestations of the migraine headache.

هه‌تا وه‌ک و ڕوخساره‌کانی سه‌ر جێگه‌ی نیمچه‌ سه‌رئێشه‌ ده‌رده‌که‌وێت

We use current pacemaker defibrillator technology that's used for the heart.

ئێستا ئێمە ته‌کنه‌لۆژیا له‌رزه‌ی ئامێری ڕێکخه‌ری لێدانه‌کانی دڵ بەکاردەهێنین، که‌ بۆ دڵ به‌کارده‌هێنن

We thought we could adapt it for the brain.

وا مانده‌زانی ده‌توانین بۆ مێشک به‌کاری بهێنن

The device could be implanted under the scalp

ئامێره‌که‌ ده‌کرێت له‌ژێر پێستی سه‌ردا بچێنرێت

to be totally hidden and avoid wire breakage,

بۆ ئه‌وه‌ی به‌ته‌واوه‌تی بیشاریتەوە و ڕێ له‌ قرتانی وایه‌ر بگریت

which occurs if you put it in the chest and you try to move your neck around.

که‌ ڕووده‌دات ئەگەر له‌ سنگدا دای بنێی و هه‌وڵ بده‌ی به‌م لاو به‌ولادا بیسوڕێنیت

Form a company to develop a neuro-pacemaker for epilepsy,

دامه‌زراندنی کۆمپانیایه‌ک هه‌تا په‌ره‌ بدات به‌ ئامێری ڕێکخه‌ری ژماره‌ خانه‌یی بۆ پەرکەم

as well as other diseases of the brain, because all diseases of the brain

وه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ش بۆ نه‌خۆشه‌کانی تری مێشکیش

are a result of some electrical malfunction in it,

له‌ ئه‌نجامی هه‌ندێ له‌ کارکه‌وتنی کاره‌باییه‌ وه‌ دروست ده‌بن

that causes many, if not all, of brain disorders.

ئه‌وه‌ش هۆکاری زۆربه‌ی کێشه‌کانی مێشکن، ئه‌گه‌ر هه‌مووی نه‌بێت،

We formed a company called NeuroPace

کۆمپانیاکه‌مان دروست کرد به‌ناوی نیرۆ په‌یس

and we started work on responsive neurostimulation,

ده‌ستمان به‌کارکردن کرد له‌سه‌ر هانده‌ری ده‌ماره‌ خانه‌ی هه‌ستیار

and this is a picture of what the device looked like,

ئه‌مه‌ش وێنه‌یه‌که‌ له‌سه‌ر شێوه‌ی ئامێره‌که‌

that's placed into the cranial bone.

که‌ له‌ناو ئێسکی سه‌ردا جێگیر کراوه‌

This is probably a better picture.

وابزانم ئه‌مه‌ وێنه‌یه‌کی باشتره‌

Here we have our device in which we put in a frame.

ئه‌مه‌ ئه‌و شێوه‌یه‌یه‌ که‌ ئامێره‌که‌ی له‌سه‌ر داده‌نرێت

There's a cut made in the scalp; it's opened; the neurosurgeon has a template;

بڕینێک هه‌یه‌ له‌ پێستی سه‌ردا، کراوه‌یه‌، هانده‌ره‌ ده‌ماره‌که‌ قاڵبێکی هه‌یه‌

he marks it around, and uses a dental burr

بڕه‌ڕه‌ دان داناوییه‌کان به‌کارده‌هێنێت پاش نیشانه‌ کردنی جێگه‌که‌ی

to remove a piece of the cranial bone exactly the size of our device.

بۆ لابردنی پارچه‌یه‌کی ته‌واو هاوشێوه‌ی ئێسکه‌که‌ به‌ قه‌باره‌ی ئامێره‌که‌

And tonight, you'll be able to see the device in the tent.

ئه‌مشه‌و، ئامێره‌که‌ له‌ چادره‌که‌دا ده‌بینن

And then with four screws, we put in a frame,

که‌ به‌ چوار برغوو، پاشان ده‌یکه‌ینه‌ چوار چێوه‌یەکه‌وه‌ یه‌کسه‌ر ده‌چێتە ناویەوە

then we snap in the device and we run with wires --

پاسان وایەره‌کان ڕاده‌کێشی له‌ئامێره‌که‌وه‌

the one shown in green will go to the surface of the brain with electrodes,

ئه‌و دانه‌یه‌یان که‌ به‌سه‌وز نیشان دراوه‌ ده‌کرێته‌ سه‌ر ڕووی مێشک به‌ جه‌مسه‌ری کاره‌باییه‌وه‌

to the epileptic focus, the origin of the epilepsy,

بۆ ناوچه‌ی سه‌رنجدانی پەرکەمی، بنه‌چه‌ی پەرکەم

where we can sense the electrical signal

که‌ ئێمه‌ ده‌توانین هه‌ست به‌ئاماژه‌ی کاره‌بایی بکه‌ین

and have computer analysis that tells us when to hit it with some electrical current

هه‌روه‌ها شیکاری کۆمپیوته‌ریشمان هه‌یه‌ که‌ پێمان ده‌ڵێت که‌ی لیی دەدرێت به‌هه‌ندێ وزه‌ی کاره‌بایی

to prevent the clinical manifestation of the seizure.

بۆ ڕێگری کردن له‌ ڕوودانی قه‌تیس بوونی پەرکەم

In the blue wire, we see what's called a deep brain electrode.

له‌ وایەره‌ شینه‌که‌دا، ئه‌وه‌ ده‌بینین که‌ پێی ده‌وترێت ته‌زووی قوڵی کاره‌بایی مێشک

If that's the source of the epilepsy, we can attack that as well.

ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی پەرکەم بێت، ده‌توانین هێرش بکه‌ینه‌ سه‌ر ئه‌ویش به‌هه‌مان شێوه‌

The comprehensive solution: this is the device;

چارەسه‌ری گشت گیرانه‌:: ئه‌م ئامێره‌یه‌

it's about one inches by two inches and, oddly enough,

ئه‌مه‌ نزیکه‌ی ئینجێک بۆ دوو ئینجه‌، ئه‌وه‌ش به‌سه‌

just the thickness of most cranial bones.

ڕێژه‌ی ئه‌ستوری زۆربه‌ی ئێسکی سه‌ره‌کان

The advantages of responsive neurostimulation:

سوده‌کانی هاندانی ده‌ماره‌ خانه‌یی هه‌ستیار

It can detect and terminate seizures before the clinical symptoms occur,

ده‌توانێت قه‌تیس بوونه‌که‌ بدۆزێته‌وه‌ و کۆتایی پێ بێنێت پێش ده‌رکه‌وتنی نیشانه‌ی کلینکیه‌کان

provide stimulation only when needed,

وه‌ هاندانەک دابین دەکات ئه‌گه‌ر پێویست بکات

can be turned off if seizures disappear; it has minimal side effects --

ده‌شتوانێت بیکوژێنێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر قه‌تیس بونه‌که‌ دیار نه‌ما، وه‌ که‌مترین کاریگه‌ری هه‌یه‌ له‌و کاته‌دا

as a matter of fact, in all our clinical trials to date,

وه‌ک ڕاستیه‌ک، له‌ هه‌مولێکۆڵینه‌وه‌ کلینکیه‌که‌ تازه‌کانماندا

we've seen no side effects in the 40 or so patients in whom it's been implanted --

هیچ کاریگه‌ریه‌کمان به‌دی نه‌کردووه‌ له‌و، ٤٠ که‌سه ی که‌ ئه‌م ئامێره‌یان بۆ چێندراوه‌

and it's invisible, cosmetically hidden,

وه‌ نادیاریشه‌، به‌شێوه‌یه‌کی جوانکاریانه‌ شاردراوه‌ته‌وه‌

so, if you have epilepsy and you have the device,

که‌واته‌، ئه‌گه‌ر تۆ پەرکەمت هه‌یه‌ و ئه‌م ئامێره‌شت هه‌یه‌

no one will know it because you can't tell that it's there.

كه‌س پێی نازانێت چونکه‌ ناتوانێت بڵێی ئالێره‌دایه‌

And this shows what an electroencephalogram is,

ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ وێنه‌ی کاره‌بایی مێشک چییه‌

and on the left is the signal of a spontaneous seizure of one of the patients.

وه‌ لای چه‌پیشه‌وه‌ ئاماژه‌یه‌ک هه‌یه‌ بۆنیشان دانی قه‌تیس بوونی ورده‌ ورده‌ له‌ مێشکی نه‌خوشێکدا

Then we stimulated, and you see how that heavy black line

ئێمه‌ش هانماندا، ئه‌و هێڵه‌ قورسه‌ ڕه‌شه‌ ده‌بینی

and then you see the electroencephalogram signal going to normal,

پاشان وێنه‌ی کاره‌بایی مێشک ئاسایی ده‌بێته‌وه‌

which means they did not get the epileptic seizure.

ئه‌وه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که‌ توشی قه‌تیس بونی پەرکەم نابن

That concludes my discussion of epilepsy,

ئه‌وه‌ش پوختەی گفتوگۆکه‌م بوو له‌باره‌ی (پەرکەم)وه‌

which is the third invention that I want to discuss here this afternoon.

که‌ ده‌کاته‌ داهێنانی سێهه‌می من که‌ ویستم ئه‌م پاش نیوه‌ڕۆیه‌ لێره‌ باسی بکه‌م

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

I have three wishes. Well, I can't do much about Africa.

من سێ هیوام هه‌یه‌، که‌واتە، ناتوانم شتێکی وا بکه‌م بۆ ئه‌فه‌ریقا

I'm a tech; I'm into medical gadgetry,

من فێرکارم: من له‌ داهێنراوه‌ پزیشکه‌کانم

which is mostly high-tech stuff like Mr. Bono talked about.

که‌ ده‌کاته‌ زۆربه‌ی ته‌کنه‌لۆژیا به‌رزه‌کانی وه‌ک ئه‌وه‌ی مسته‌ر (بۆنۆ) باسی لێوه‌ کرد

The first wish is to use the epilepsy responsive neurostimulator,

یه‌که‌م هیوام به‌کار بردنی هانده‌ری ده‌ماره‌ خانه‌یه‌

called RNS, for Responsive NeuroStimulator -- that's a brilliant acronym --

پێشی ده‌وترێت (ئار ئێن ئێس)، ده‌کاته‌ (هەستیاری دەمارە خانە)-- که‌ پوخته‌ی بلیمه‌تییه‌

for the treatment of other brain disorders.

بۆ چاره‌سه‌رکردنی ناڕێک و پێکیه‌کانی مێشک

Well, if we're going to do it for epilepsy, why the hell not try it for something else?

که‌واته‌، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ ئه‌وه‌ بۆ پەرکەم ئه‌نجام بده‌ین، ئه‌ی بۆ بۆشتێکی تریش به‌کارنه‌یه‌ت؟

Then you saw what that device looked like,

پاشان ده‌یبینیت که‌ ئه‌و ئامێره‌ وه‌ک چی وابووه‌

that the woman was using to fix her migraines?

که‌ ئافره‌ته‌که‌ به‌کاری ده‌هێنا بۆ سه‌ر ئێشه‌که‌ی؟

I tell you this: that's something which some research engineer like me would concoct,

ئه‌مه‌تان پێ ده‌ڵێم: ئه‌وه‌ شتێکه‌ ئه‌ندازیارانی لێکۆڵینه‌وه‌کانی وه‌ک من دروستی دەکەن

not a real designer of good equipment.

نه‌وه‌ک داهێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی که‌لوپه‌ل

(Laughter)

پێکه‌نین

We want to have some people, who really know how to do this,

ئێمه‌ دده‌مانه‌وێت هه‌ندێک که‌سمان هه‌بێت، که‌ به‌ڕاستی بزانن ئه‌مه‌ چۆن ئه‌نجام بده‌ن

perform human engineering studies to develop the optimum design

نواندنی ئه‌ندازه‌یی لێکۆڵینه‌وه‌کانی مرؤڤ بۆ به‌ره‌وپێشبردنی باشترین دیزاین

for the portable device for treating migraine headaches.

بۆ ئامێرێکی جوڵاوی وه‌ک چاره‌سه‌رکه‌ری سه‌ر ئێشه‌کان

And some of the sponsors of this TED meeting are such organizations.

هه‌روه‌ها هه‌ندێک له‌ سپۆنسه‌ره‌کانی ئه‌م (تێدە) دامه‌زراوه‌ن

Then we're going to challenge the TED attendees

پاشان ده‌چین به‌ره‌نگاری ئاماده‌بوانی (تێد) ده‌بینه‌وه‌

to come up with a way to improve health care in the USA,

بۆ هه‌ڵبژاردنی ڕێگه‌یه‌ک تاوه‌کو گرنگیدان به‌ ته‌ندروستی له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کان به‌ره‌و پێش بچێت

where we have problems that Africa doesn't have.

هه‌ندێک کێشه‌ ئێمه‌ هه‌مانه‌ ، ئه‌فه‌ریقا نییه‌تی

And by reducing malpractice litigation --

بۆ که‌م کردنه‌وه‌ی که‌یسه‌کانی به‌ هه‌ڵه‌ موماره‌سه‌ کردنی دادوه‌ری

malpractice litigation is not an African problem; it's an American problem.

به‌هه‌ڵه‌ موماره‌سه‌کردنی دادوه‌ری کێشه‌ی ئه‌فه‌ریقیه‌کان نییه‌، ئه‌وه‌ کێشه‌ی ئه‌مه‌ریکیه‌کانه‌

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

So, to get quickly to my first wish --

بۆ ئه‌وه‌ی به‌خێرایی بچینه‌ سه‌ر یه‌که‌م هیوا

the brain operates by electrical signals.

مێشک به‌ ئاماژه‌ کاره‌باییه‌کان کر ده‌کات

If the electrical signals create a brain disorder,

ئه‌گه‌ر ئاماژه‌ کاره‌باییه‌کان ناڕێکوپێکیان له‌ مێشکدا دروست کرد

electro-stimulation can overcome that disorder by acting on the brain's neurons.

ئه‌وه‌ هانده‌ری کاره‌بایی ده‌توانێت کۆتایی به‌و ناڕێکوپێکیه‌ بێنێت ئه‌ویش به‌ جێبه‌جێ کردنی به‌سه‌ر ده‌ماره‌ خانه‌ی مێشکدا

In other words, if you've screwed up electrical signals,

له‌ داڕشته‌یه‌کی تردا، ئه‌گه‌ر ئاماژه‌ کاره‌باییه‌کانت مه‌به‌ست بوو

maybe, by putting other electrical signals from a computer in the brain,

له‌وانه‌یه‌، به‌ دانانی ئاماژه‌ی کاره‌بایی تر له‌ کۆمپیته‌رێکه‌وه‌ بۆ مێشک

we can counteract that.

بتوانیت ڕوبه‌ڕوی ببیته‌وه‌

A signal in the brain that triggers brain dysfunction

ئاماژه‌یه‌ک له‌ مێشکدا که‌ ده‌بێته‌ هۆی دروست بونی کێشه‌ی فرمانی مێشک

might be sensed as a trigger for electro-stimulation

ده‌شێت وا هه‌ست پێبکرێت وه‌ک هۆکارێک بۆ هاندانی کاره‌بایی

like we're doing with epilepsy.

وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ بۆ پەرکەم ئه‌نجامماندا

But even if there is no signal,

به‌ڵام ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هیچ ئاماژه‌یه‌کیش نه‌بێت

electro-stimulation of an appropriate part of the brain can turn off a brain disorder.

هانده‌ری کاره‌بایی بۆ به‌شێکی گونجاوی مێشک ده‌توانێت ناڕێکوپێکی مێشک بسڕێته‌وه‌

And consider treating psychotic disorders --

وه‌ له‌به‌رچاو گرتنی چاره‌سه‌رکردنی نا ئارامییه‌ ده‌رونییه‌کان

and I want this involved with the TED group --

ده‌شمه‌وێت له‌ گروپی (تێد) ئه‌مه‌ش بگرێته‌وه‌

such as obsessive-compulsive disorder

وه‌ك ناڕێکوپێکی و نائارامی ودڵەڕاوکێی ناچاری

that, presently, is not well treated with drugs, and includes five million Americans.

ئەوە به‌ڕێژه‌ییانه‌، ناتوانرێت به‌باشی به‌ده‌رمان چاره‌سەر بکرێت، ئه‌مه‌ ٥ ملیۆن ئه‌مه‌ریکی ده‌گرێته‌وه‌

And Mr. Fischer, and his group at NeuroPace, and myself believe

مسته‌ر فیسچه‌، وه‌ گروپه‌که‌ش له‌ (نیورۆ په‌یس)، وه‌ خۆشم باوه‌ڕم وایه‌

that we can have a dramatic effect in improving OCD in America and in the world.

که‌ ده‌توانین کاریگه‌رییه‌کی گه‌وره‌ بکه‌ین له‌سه‌ر به‌ره‌و پێش چونی نه‌خۆشیدڵەڕاوکێی ناچار له‌ ئه‌مه‌ریکا و جیهان

That is the first wish.

ئه‌وه‌ش هیوای یه‌که‌ممە

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

The second wish is, at the present time,

هیوای دووه‌میشم، له‌ کاتی ئێستادا

the clinical trials of transcranial magnetic stimulators --

تاقیکردنه‌وه‌ی کلینێکی هاندانی موگناتیسی له‌ ڕێگه‌ی که‌له‌ی سه‌ره‌وه‌

that's what TMS means, device to treat migraine headaches --

واتە سیستەمی بەڕێوەبردنی گواستنەوە ئامێرێک بۆ چاره‌سه‌ر کردنی نیمچه‌ سه‌ر ئێشه‌کان

appears to be quite successful.

وا ده‌رده‌که‌وێت که‌ به‌ته‌واوه‌تی سه‌ر که‌وتوبێت

Well, that's the good news.

که‌واته‌، ئه‌مانه‌ هه‌واڵی خۆشن

The present portable device is far from optimally designed,

که‌ ئامێره‌ جوڵاوه‌کان ده‌نوێنن که‌ دوورن له‌ داهێنانێکی نمونەییەوە

both as to human factors as appearance.

بۆ هه‌ر دوو فاکته‌ره‌کانی مرۆڤ و ڕوخساریش

I think she said it looks like a gun. A lot of people don't like guns.

وابزانم وتی وه‌ک ده‌مانچه‌ وایه‌، که‌سانێکی زۆر حه‌ز به‌ ده‌مانچه‌ ناکه‌ن

(Laughter)

پێکه‌نین

Engage a company having prior successes

ساز کردنی کۆمپانیایه‌ک که‌ سه‌رکه‌وتنێکی پێشینه‌یی هه‌بێت

for human factors engineering and industrial design

له‌ ئه‌ندازیاری فاکته‌ره‌کانی مرؤڤ و دیزاینێکی پیشه‌سازیانه‌

to optimize the design of the first portable TMS device

بۆ داڕشتنی دیزاینی یه‌که‌م ئامێری سیستەمی بەڕیوەبردنی گواستنەوەی جوڵاوی

that will be sold to the patients who have migraine headaches.

که‌ ده‌فرؤشرێت به‌و نه‌خۆشانه‌ی که‌ ژانه‌ سه‌ریان هه‌یه‌

And that is the second wish.

ئه‌وه‌ش هیوای دووه‌مه‌

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

And, of the 100,000-dollar prize money, that TED was so generous to give me,

وه‌، له‌خه‌ڵاتێکی (١٠٠،٠٠٠) هەزار دۆلاری مادیه‌وه‌، که‌ (تێد) زۆر به‌خشنده‌ بوو پێمی دا

I am donating 50,000 dollars to the NeuroPace people

من (٥٠،٠٠٠) هەزار دۆلاری ده‌به‌خشمه‌ ستافی نیرۆپه‌یس

to get on with the treatment of OCD, obsessive-compulsive disorder,

تاکو شێک بکه‌ن بۆ چاره‌سه‌ر کردنی نه‌خۆشیدڵەڕاوکێی ناچاری

and I'm making another 50,000 available for a company

وه‌ (٥٠،٠٠٠) هەزار دۆلاره‌که‌ی تریش بۆ کۆمپانیایه‌ک دابین ده‌که‌م

to optimize the design of the device for migraines.

بۆداڕشتنی دیزاینێک بۆ ئامێری چاره‌سه‌ری سه‌رئێشه‌

And that's how I'll use my 100,000-dollar prize money.

ئه‌مه‌ش ئه‌و شێوازه‌یه‌ که‌ چۆن خه‌ڵاته‌ (١٠٠،٠٠٠)هەزار دۆلاریه‌که‌م به‌کار ده‌هێنم

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

Well, the third and final wish is somewhat --

که‌واتە، هیوای سێهه‌م و کۆتایی به‌ شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان بریتیه‌ له‌

unfortunately, it's much more complicated because it involves lawyers.

به‌داخه‌وه‌، ئه‌وه‌ زۆر تێکه‌ڵاوه‌ چونکه‌ یاساناسه‌کانیش ده‌گرێته‌وه‌

(Laughter)

پێکه‌نین

Well, medical malpractice litigation in the US

به‌ هه‌ڵه‌ موماره‌سه‌کردنی پزیشکی له‌ ئه‌مه‌ریکا

has escalated the cost of malpractice insurance,

هه‌ڵکشاوه‌ به‌ره‌و به‌هه‌ڵه‌ پراکتیسه‌کردنی دڵنیایی

so that competent physicians are leaving their practice.

به‌ڕاده‌یه‌ک که‌ فیزیاناسه‌ به‌تواناکان توێژینه‌وه‌کانیان جێ ده‌هێڵن

Lawyers take cases on contingency with the hope of a big share

وه‌ یاسا ناسه‌کان، که‌یسه‌کان به‌ په‌له‌ وه‌ ده‌گرن به‌و هیوایه‌ی به‌شێکی گه‌وره‌یان به‌ر بکه‌وێت

of a big settlement by a sympathetic jury, because this patient really ended up badly.

له‌ به‌ده‌ست هێنانی به‌زه‌یی ده‌سته‌ی سوێند خۆرانی دادگا، چونکه‌ ئه‌م نه‌خۆشه‌ باشی به‌سه‌ر نه‌هاتوه‌

The high cost of health care in the US is partly due to litigation and insurance costs.

نرخی به‌رز و گرانی گرنگیدان به‌ ته‌ندروستی ئه‌نجامی داواکان و نرخ و دڵنیایی

I've seen pictures, graphs in today's USA Today

ئه‌مڕۆ وێنه‌ی گرافیکی زۆرم بینی له‌ (یو ئێس ئەی تودەی)دا

showing it skyrocketing out of control, and this is one factor.

که‌ بازده‌دات بۆ له‌ کۆنتڕۆڵ ده‌رچون، وه‌ئه‌مه‌ش فاکته‌رێکه‌

Well, how can the TED community help with this situation?

که‌واتە، چۆن کۆمه‌ڵگای(تێد) یارمه‌تی ئه‌م دۆخه‌ ده‌ده‌ن

I have a couple of ideas to begin with.

دوو بیرۆکه‌م هه‌یه‌ تا ده‌ستی پێبکات

As a starting point for discussion with the TED group,

وه‌ک و خاڵی ده‌ستپێک له‌ گفتو گۆکردن له‌گه‌ڵ گروپی (تێد) دا

a major part of the problem is the nature of the written extent

به‌شی گشتگیری کێشه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ مه‌ودای نوسراوی

of informed consent that the patient or spouse must read and sign.

ڕێکه‌وتنی هۆشیاری که‌ ده‌بێت نه‌خۆشه‌که‌ بیخوێنێته‌وه‌ و واژۆی بکات

For example, I asked the epilepsy people

بۆ نمونه‌، ده‌مپرسی له‌و که‌سانه‌ی که‌ پەرکرمیان هه‌بوو

what are they using for informed consent.

ئه‌وان چی به‌کارده‌هێنن بۆ پێشکه‌ش کردنی داوای ڕه‌زامه‌ندی

Would you believe, 12 pages, single space,

باوه‌ڕ ده‌که‌یت، ١٢ په‌ڕه‌، هه‌مووی بۆشایی

the patient has to read before they're in our trial to cure their epilepsy?

نه‌خۆش ده‌بێت بیخوێنێته‌وه‌ پێش ئه‌وه‌ی وه‌ریبگرێ بۆ چاره‌سه‌ری پەرکەم له‌ توێژینه‌وه‌که‌ی ئێمه‌دا

What do you think someone has at the end of reading 12 single-spaced pages?

چاوه‌ڕێت چۆنه‌ له‌باره‌ی که‌سێکیشه‌وه‌ که‌ له‌ کۆتا په‌ڕه‌ی خوێندنه‌وه‌ی ١٢ لاپه‌ڕه‌دابێ‌

They don't understand what the hell it's about.

نازانن ئه‌وه‌ هه‌ر له‌باره‌ی چیشه‌وه‌یه‌

(Laughter)

پێکه‌نین

That's the present system. How about making a video?

ئه‌وه‌ سیسته‌می ئێستامانه‌، ئه‌ی چی له‌باره‌ی دروست کردنی ڤیدیۆیه‌که‌وه‌؟

We have entertainment people here;

تۆ که‌سانێکی کات به‌سه‌ربه‌رت هه‌یه‌ لێره‌

we have people who know how to do videos,

که‌سانێک هه‌ن ده‌زانن که‌ چۆن ڤیدیۆیه‌ک دروست بکه‌ن

with visual presentation of the anatomy and procedure done with animation.

له‌گه‌ڵ به‌رجه‌سته‌ کردنێکی جوڵاویی و شیکاری و بنه‌ماییانه‌ ئه‌نجام دراون له‌گه‌ڵ جوڵه‌دا

Everybody knows that we can do better with a visual thing

هه‌موان ده‌زانن ئێمه‌ ده‌توانین شتێکی باشتر بکه‌ین له‌گه‌ڵ شته‌ جوڵاوه‌کان

that can be interactive with the patient, where they see the video

که‌ ده‌کرێت یه‌کبگرێته‌وه‌ له‌ نه‌خۆشه‌کاندا، که‌ ڤیدیۆکه‌ ده‌بینن

and they're being videoed and they press, do you understand this? No, I don't.

وه‌ ئه‌وانیش گرته‌ی ڤیدیۆییان بۆ ده‌گیرێ و ده‌ست ده‌نێن پیایدا، تێده‌گه‌ی له‌مه‌؟ نه‌خێر

Well, then let's go to a simpler explanation.

که‌واته‌، بابچینه‌ سه‌ر ڕونکردنه‌وه‌یه‌کی ئاسانتر

Then there's a simpler one and, oh yes, I understand that.

داتایه‌کی ئاسانتر هه‌یه‌، تۆ، به‌ڵێ له‌وه‌ تێده‌گه‌ی

Well, press the button and you're on record, you understand.

که‌واتە، ده‌ست ده‌نێیت به‌دوگمه‌دا که‌ ڕیکۆرده‌که‌ هه‌ڵده‌کات، تۆ تێده‌گه‌ی

And that is one of the ideas.

ئه‌وه‌ش یه‌کێکه‌ له‌بیرۆکه‌کان

Now, also a video is done of the patient or spouse and medical presenter,

هه‌روه‌ها ڤیدیۆییه‌ک له‌سه‌ر نه‌خۆشه‌که‌ یان پێشکه‌شکاره‌ پزیشکه‌که‌

with the patient agreeing that he understands the procedure to be done,

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که‌ نه‌خۆشه‌که‌ تێده‌گات له‌ پڕۆسه‌که‌ تاکو ڕوبدات

including all the possible failure modes.

له‌گه‌ڵ ئه‌گه‌ری هه‌موو سه‌رنه‌که‌وتنه‌کان

The patient or spouse agrees not to file a lawsuit

نه‌خۆشه‌کان ڕێک ده‌که‌ون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ڕێ و شوێنی یاسایی نه‌گرێنه‌ به‌ر

if one of the known procedure failures occurs.

ئه‌گه‌ر یه‌کێک له‌ پڕۆسه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی له‌ پڕ سه‌رنه‌که‌وت

Now, in America, in fact, you cannot give up your right to trial by jury.

له‌ڕاستیدا، له‌ ئه‌مه‌ریکادا، ناتوانیت واز له‌مافه‌کانت بێنیت له‌ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌به‌رده‌م ده‌سته‌ی سوێند خۆراندا

However, if a video is there that everything was explained to you,

هه‌رچه‌نده‌، ئه‌گه‌ر ڤیدیۆیه‌ک هه‌بێت که‌ تۆ هه‌موو شتێکت بۆڕوون کراوه‌ته‌وه‌

and you have it all in the video file,

وه‌ هه‌موو شته‌کانت له‌ گرته‌ ڤیدیۆکه‌دا هه‌یه‌

it'll be much less likely that some hotshot lawyer

ئه‌وه‌ زۆر که‌متر له‌وه‌ ده‌چێت که‌ پارێزه‌رێکی باش

will take this case on contingency, because it won't be nearly as good a case.

که‌یسه‌که‌ وه‌ربگرێت وه‌ک ڕێکه‌وتنێک، چونکه‌ ئه‌وه‌ که‌یسێکی سه‌ر که‌وتو نابێت

If a medical error occurs, the patient or spouse agrees to a settlement

ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ی پزیشکه‌کان ده‌رکه‌ون، نه‌خۆشه‌که‌ ڕازی ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ڕێکه‌وتن بکات

for fair compensation by arbitration instead of going to court.

له‌سه‌ر قه‌ره‌بووکردنێکی گونجاو به‌ دانوستان له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی که‌ که‌یسه‌که‌ ببرێته‌ دادگا

That would save hundreds of millions of dollars in legal costs in the United States

که‌ سه‌دان ملیۆن دۆلار پاشه‌که‌وت ده‌کاته‌وه‌ له‌ تێچونی یاسایی له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کان

and would decrease the cost of medicine for everyone.

وه‌ تێچونه کانی ته‌ندروستی بۆ هه‌موان که‌م ده‌کاته‌وه‌

These are just some starting points.

ئه‌مانه‌ ته‌نها چه‌ند خاڵێکی ده‌ستپێکن

And, so there, that's the end of all my wishes.

هه‌روه‌ها، لێره‌دا، کۆتای هیواکانمن

I wish I had more wishes but three is what I've got and there they are.

من هیوادارم که‌ هیوای زیاترم هه‌بوایه‌ به‌ڵام ته‌نها سێ دانه‌م هه‌یه‌، ئه‌مه‌ش هه‌رسێکیان بوو

(Applause)

چه‌پڵه‌