How did Polynesian wayfinders navigate the Pacific Ocean? - Alan Tamayose and Shantell De Silva

Translator: Trang Nguyen Reviewer: Huong Nguyen

Hãy tưởng tượng bạn giăng buồm ra khơi trên một chiếc xuồng từ Hawaii.

Imagine setting sail from Hawaii in a canoe.

Your target is a small island thousands of kilometers away

Mục tiêu của bạn là một hòn đảo nhỏ cách xa hàng ngàn cây số

in the middle of the Pacific Ocean.

ở giữa Thái Bình Dương.

That's a body of water that covers more than 160 million square kilometers,

Đại dương này rộng hơn 160 triệu km vuông,

greater than all the landmasses on Earth combined.

lớn hơn tất cả các lục địa trên Trái Đất cộng lại.

Từ hàng ngàn năm nay,

For thousands of years,

Polynesian navigators managed voyages like this

các nhà hàng hải ở Polynesia đã thực hiện những chuyến du hành như vậy

without the help of modern navigational aids.

mà không hề sử dụng bất kỳ thiết bị hỗ trợ hiện đại nào.

Ancient Polynesians used the Sun,

Người Polynesia cổ đại sử dụng mặt trời, mặt trăng,

Moon,

stars,

planets,

các vì sao, hành tinh, dòng hải lưu,

ocean currents,

and clouds as guides that allowed them to see the ocean as a series of pathways

các đám mây để chỉ đường và xem đại dương là một chuỗi các con đường

rather than an obstacle.

chứ không phải một chướng ngại vật.

Their voyages began around 1500 B.C.

Hành trình của họ bắt đầu vào khoảng năm 1500 trước Công Nguyên,

when the people who would settle Polynesia first set sail from Southeast Asia.

khi những cư dân ở Polynesia lần đầu ra khơi từ khu vực Đông Nam Á.

Early Polynesians eventually settled a vast area of islands

Những người Polynesia cổ đại này cư trú trên một quần đảo rộng lớn,

spread over 40 million square kilometers of the Pacific Ocean.

trải dài hơn 40 triệu km vuông trên Thái Bình Dương.

Some historians believe the voyagers moved from place to place

Nhiều sử gia tin rằng những nhà du hành đi từ nơi này đến nơi khác

to avoid overpopulation.

để tránh quá tải dân số.

Others, that they were driven by war.

Một số lại cho rằng họ rời đi vì chiến tranh.

Voyages became less frequent by around 1300 A.D.

Các chuyến du hành này dần ít đi vào những năm 1300 sau Công Nguyên

as Polynesian societies became more rooted in specific locations.

vì họ đã bắt đầu xây dựng cộng đồng tại các địa điểm cố định.

Trong suốt thời kỳ du hành,

During the voyaging period,

successful journeys depended on a number of factors:

thành công của cuộc hành trình được quyết định bời các yếu tố sau:

well-built canoes,

những chiếc xuồng vững chắc, kỹ năng của nhà hàng hải,

the skill of navigators,

and weather being some of the biggest.

và thời tiết là một trong những yếu tố quan trọng nhất.

Voyages relied on sturdy wa'a kaulua, or double-hulled canoes,

Chuyến du hành phụ thuộc rất nhiều vào chiếc "wa'a kaulua" vững chắc,

những chiếc xuồng hai thân,

which were powered by sails and steered with a single large oar.

di chuyển nhờ vào những cánh buồm và được lái bằng một mái chèo lớn.

Canoe building involved the whole community,

Toàn bộ cộng đồng đều góp sức chế tạo xuồng,

bringing together the navigators,

bao gồm nhà hàng hải,

canoe builders,

thợ làm xuồng,

priests,

linh mục,

chanters,

người hát lễ,

and hula dancers.

và cả những vũ công hula.

Navigators were keen observers of the natural world.

Nhà hàng hải là chuyên gia về thế giới tự nhiên.

They were abundantly familiar with trade wind-generated ocean swells,

Họ biết rõ việc gió mậu dịch sẽ tạo nên những con sóng có biên độ đều nhau,

which typically flow northeast or southeast.

thường chảy theo hướng Đông Bắc hoặc Đông Nam.

By day, navigators could identify direction

Vào ban ngày, họ có thể xác định phương hướng

by the rocking motion of their canoes caused by these swells.

nhờ vào những dao động của xuồng trên biển.

But sunrise and sunset were even more useful.

Tuy nhiên, bình minh và hoàng hôn còn giúp định hướng tốt hơn.

The Sun's position indicated east and west

Vị trí của mặt trời chỉ rõ hướng Đông - Tây,

and created low light on the ocean that made it possible to see swells directly.

và tạo ra một luồng sáng nhạt cho phép thấy rõ các dao động trên biển.

At night, navigators used something called a star compass,

Về đêm, nhà hàng hải sẽ sử dụng bản đồ sao,

which wasn't a physical object, but rather a sort of mental map.

một tấm bản đồ dựa theo trí nhớ chứ không phải hữu hình.

They memorized the rising and setting points of stars and constellations

Họ ghi nhớ vị trí và sự sắp xếp của các ngôi sao và chòm sao

at different times of the year.

ở những thời điểm khác nhau trong năm.

They used those to divide the sky into four quadrants,

Họ dùng bản đồ sao này để chia bầu trời thành bốn góc phần tư,

subdivided into 32 houses,

và tiếp tục chia nhỏ thành 32 cung với chiếc xuồng ở trung tâm.

with the canoe in the middle.

So, for example, when they saw the star Pira‘atea rising from the ocean,

Ví dụ, khi nhìn thấy sao Pira'atea mọc lên từ biển,

they knew that to be northeast.

họ biết rằng đó là hướng Đông Bắc.

They had some other tricks, too.

Họ cũng có những mẹo khác.

The Earth's axis points towards Hokupa'a, or the North Star,

Trục Trái Đất hướng về sao Hokupa'a, hay Ngôi sao phương Bắc,

so called because it's the one fixed point in the sky as the Earth rotates

vì dù Trái Đất có quay thế nào, ngôi sao này vẫn luôn cố định

and always indicates north.

và luôn chỉ hướng Bắc.

However, it's not visible south of the Equator,

Tuy nhiên, không thể nhìn thấy ngôi sao này ở Nam Bán cầu,

so navigators there could use a constellation called Newe,

nên các nhà hàng hải ở đây đã dùng chòm sao Newe,

or the Southern Cross,

hay còn gọi là chòm Nam Thiên Tự,

and some mental tricks to estimate where south is.

và một vài thủ thuật để ước đoán hướng Nam.

For instance, draw a line through these two stars,

Cụ thể, họ vẽ một đường thẳng đi qua hai ngôi sao trong chòm Nam Thiên Tự,

extend it 4.5 times,

kéo dài đường thẳng 4.5 lần,

and draw another line from there to the horizon.

từ vị trí đó, vẽ một đường thằng khác cắt ngang chân trời.

That's south.

Đó là hướng Nam.

But the sky also contains navigational aids much closer to Earth,

Tuy nhiên, bầu trời còn chứa đựng những công cụ chỉ đường gần với Trái Đất hơn,

the clouds.

đó là mây.

Ngoài việc cung cấp các thông tin thời tiết,

Besides being useful weather cues,

under the right conditions, they can indicate landmasses.

dưới điều kiện thích hợp, mây có thể chỉ ra vị trí lục địa.

For instance, the lagoons of Pacific atolls

Ví dụ như các đầm phá của đảo san hô ở Thái Bình Dương

can actually be seen reflected on the underside of clouds,

có thể được nhìn thấy bằng hình ảnh phản chiếu bên dưới các đám mây,

if you know what to look for.

nếu bạn biết bạn đang muốn tìm gì.

And high masses of clouds can indicate mountainous islands.

Những đám mây lớn có thể định vị những hòn đảo cao như núi.

Một khi các nhà hàng hải gần đến đích, thì những manh mối khác,

Once navigators neared their destination, other clues,

such as the flight patterns of birds,

như đường bay của những đàn chim di cư,

floating debris or vegetation,

các loài thực vật trôi theo dòng nước,

and types of fish in the area helped determine the proximity of land.

và các loài cá trong khu vực sẽ giúp họ xác định khoảng cách tới đất liền.

For example, the Manu-O-Ku had a known flight range of 190 kilometers,

Ví dụ như loài Manu-O-Ku được biết đến với khả năng bay xa tới 190 km,

and could be followed back to shore.

và chúng ta có thể theo chúng để quay trở lại bờ biển.

So how do we know all of this?

Vậy làm thế nào ta biết được tất cả những điều này?

Partially through evidence in petroglyphs,

Một phần là nhờ những bằng chứng được khắc trên đá,

written observations of European explorers,

được các nhà thám hiểm châu Âu tìm ra và ghi lại,

and Polynesian oral traditions.

và các câu chuyện được lưu truyền giữa người Polynesia.

But also by trying them out for ourselves.

Đó cũng là từ những trải nghiệm của bản thân.

In 2017, a voyaging canoe called Hokulea

Năm 2017, một chiếc xuồng du hành tên Hokulea

completed a worldwide voyage using only these techniques.

đã hoàn thành chuyến hành trình vòng quanh thế giới chỉ nhờ vào những kỹ thuật này.

If that seems remarkable, remember the ancient Polynesians,

Nếu bạn thấy chuyện này thật đáng kinh ngạc, hãy nhớ đến người Polynesia cổ.

who through close study and kinship with nature,

Với hiểu biết sâu sát và mối quan hệ thân thiết với tự nhiên,

were able to forge these paths across

họ đã vượt nghìn trùng khó khăn để tạo những con đường

an unfathomably vast, vibrant living ocean.

xuyên qua đại dương sâu thẳm và sống động.