How did Polynesian wayfinders navigate the Pacific Ocean? - Alan Tamayose and Shantell De Silva

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

[Autor tej lekcji zapoczątkował wielki ruch na małej wysepce.]

[Zostań z nami po odcinku, aby dowiedzieć się więcej.]

Imagine setting sail from Hawaii in a canoe.

Wyobraź sobie, że stawiasz żagle na canoe, by wyruszyć z Hawajów.

Your target is a small island thousands of kilometers away

Twoim celem jest maleńka wysepka tysiące kilometrów dalej

in the middle of the Pacific Ocean.

w samym środku Pacyfiku.

That's a body of water that covers more than 160 million square kilometers,

Ocean liczy sobie ponad 160 milionów kilometrów kwadratowych,

greater than all the landmasses on Earth combined.

to więcej niż wszystkie kontynenty razem.

For thousands of years,

Przez tysiące lat

Polynesian navigators managed voyages like this

polinezyjscy nawigatorzy potrafili odbywać takie podróże

without the help of modern navigational aids.

bez pomocy współczesnych urządzeń nawigacyjnych.

Ancient Polynesians used the Sun,

Starożytni Polinezyjczycy używali Słońca,

Moon,

Księżyca,

stars,

planets,

gwiazd,

planet,

ocean currents,

prądów oceanicznych

and clouds as guides that allowed them to see the ocean as a series of pathways

i chmur jako wskazówek, dzięki czemu w ich oczach ocean był pełen szlaków

rather than an obstacle.

i nie stanowił przeszkody nie do pokonania.

Their voyages began around 1500 B.C.

Ich podróże zaczęły się około 1500 roku p.n.e.,

when the people who would settle Polynesia first set sail from Southeast Asia.

kiedy przyszli osadnicy Polinezji wypłynęli z Azji Południowo-Wschodniej.

Early Polynesians eventually settled a vast area of islands

Wcześni Polinezyjczycy zasiedlili rozległy obszar wysp

spread over 40 million square kilometers of the Pacific Ocean.

na powierzchni około 40 milionów km kwadratowych Pacyfiku.

Some historians believe the voyagers moved from place to place

Niektórzy historycy sądzą, że podróżnicy przenosili się,

to avoid overpopulation.

aby uniknąć przeludnienia.

Others, that they were driven by war.

Inni zostali wygnani przez wojny.

Voyages became less frequent by around 1300 A.D.

Podróże nieco ustały około 1300 roku naszej ery,

as Polynesian societies became more rooted in specific locations.

kiedy Polinezyjczycy zakorzenili się w określonych miejscach.

During the voyaging period,

W okresie wędrówek morskich

successful journeys depended on a number of factors:

sukces podróży zależał od wielu czynników:

well-built canoes,

dobrze zbudowanych łodzi,

the skill of navigators,

umiejętności nawigacyjnych,

and weather being some of the biggest.

ale przede wszystkim od pogody.

Voyages relied on sturdy wa'a kaulua, or double-hulled canoes,

Polegano na wytrzymałych wa'a kaulua, czyli podwójnym canoe,

which were powered by sails and steered with a single large oar.

napędzanym żaglami i sterowanym jednym dużym wiosłem.

Canoe building involved the whole community,

Cała społeczność zbierała się przy budowie tych łodzi:

bringing together the navigators,

nawigatorzy,

canoe builders,

szkutnicy,

priests,

kapłani,

chanters,

śpiewacy

and hula dancers.

i tancerze hula.

Navigators were keen observers of the natural world.

Nawigatorzy byli bardzo uważnymi obserwatorami przyrody.

They were abundantly familiar with trade wind-generated ocean swells,

Znali się dobrze na "martwych falach" wytworzonych przez wiatry,

which typically flow northeast or southeast.

płynących zwykle na północny wschód lub południowy wschód.

By day, navigators could identify direction

Za dnia nawigatorzy potrafili rozpoznać kurs

by the rocking motion of their canoes caused by these swells.

przez kołysanie się łodzi na takich falach.

But sunrise and sunset were even more useful.

Wschody i zachody przydawały się jeszcze bardziej.

The Sun's position indicated east and west

Pozycja słońca wskazywała wschód i zachód,

and created low light on the ocean that made it possible to see swells directly.

a dzięki odbiciu światła w wodzie łatwo było zobaczyć fale.

At night, navigators used something called a star compass,

W nocy nawigatorzy korzystali z kompasu gwiezdnego,

which wasn't a physical object, but rather a sort of mental map.

nie było to żadne urządzenie, a bardziej mapa mentalna.

They memorized the rising and setting points of stars and constellations

Zapamiętywali pozycje wschodzących i zachodzących gwiazd i konstelacji

at different times of the year.

w różnych porach roku.

They used those to divide the sky into four quadrants,

Dzielili niebo na cztery części,

subdivided into 32 houses,

podzielone na 32 domy,

with the canoe in the middle.

canoe było po środku.

So, for example, when they saw the star Pira‘atea rising from the ocean,

Widząc gwiazdę Pira‘atea wschodzącą nad oceanem,

they knew that to be northeast.

wiedzieli, że to północny wschód.

They had some other tricks, too.

Znali też inne sztuczki.

The Earth's axis points towards Hokupa'a, or the North Star,

Oś Ziemi wskazuje na Hokupa'a, czyli Gwiazdę Polarną,

so called because it's the one fixed point in the sky as the Earth rotates

jedyny stały punkt na niebie podczas obrotu naszej planety,

and always indicates north.

który zawsze wskazuje północ.

However, it's not visible south of the Equator,

Niestety nie widać jej na południe od równika,

so navigators there could use a constellation called Newe,

więc tam nawigatorzy mogą korzystać z gwiazdozbioru Newe,

or the Southern Cross,

czyli Krzyża Południa,

and some mental tricks to estimate where south is.

i za pomocą sztuczek umysłowych wyznaczać południe.

For instance, draw a line through these two stars,

Spróbuj narysować linie pomiędzy tymi gwiazdami,

extend it 4.5 times,

przedłuż ją 4,5 raza

and draw another line from there to the horizon.

i z tego miejsca narysuj pionową linię do horyzontu.

That's south.

To południe.

But the sky also contains navigational aids much closer to Earth,

Na niebie znajdują się też znacznie bliższe punkty nawigacyjne,

the clouds.

chmury.

Besides being useful weather cues,

Poza przydatnymi wskazówkami pogodowymi,

under the right conditions, they can indicate landmasses.

przy odpowiednich warunkach mogą wskazywać lądy.

For instance, the lagoons of Pacific atolls

Laguny na atolach Pacyfiku

can actually be seen reflected on the underside of clouds,

można zobaczyć, kiedy odbijają się w chmurach,

if you know what to look for.

jeśli wiesz, czego szukać.

And high masses of clouds can indicate mountainous islands.

Wysokie chmury mogą wskazywać górzyste wyspy.

Once navigators neared their destination, other clues,

Kiedy nawigatorzy zbliżą się do celu, inne wskazówki,

such as the flight patterns of birds,

takie jak szlaki ptaków,

floating debris or vegetation,

pływające śmieci lub rośliny

and types of fish in the area helped determine the proximity of land.

czy pewne gatunki ryb pozwalają określić bliskość lądu.

For example, the Manu-O-Ku had a known flight range of 190 kilometers,

Na przykład wiedziano,

że Manu-O-Ku umie oddalić się od lądu o 190 km,

and could be followed back to shore.

i że można płynąć za nim do brzegu.

So how do we know all of this?

Skąd wiemy to wszystko?

Partially through evidence in petroglyphs,

Częściowo dzięki zapisom z petroglifów,

written observations of European explorers,

spisanych obserwacji europejskich odkrywców

and Polynesian oral traditions.

i polinezyjskiej tradycji ustnej.

But also by trying them out for ourselves.

Ale też z własnych doświadczeń.

In 2017, a voyaging canoe called Hokulea

W 2017 roku długodystansowe canoe Hokulea

completed a worldwide voyage using only these techniques.

odbyło podróż dookoła świata, stosując tylko te techniki.

If that seems remarkable, remember the ancient Polynesians,

Jeśli to wydaje ci się niezwykłe, pamiętaj o starożytnych Polinezyjczykach,

who through close study and kinship with nature,

którzy dzięki wnikliwej obserwacji i bliskości z naturą

were able to forge these paths across

umieli wyznaczyć szlaki

an unfathomably vast, vibrant living ocean.

przez niezmierzony, tętniący życiem ocean.

Autor tej lekcji pomógł programowi edukacyjnemu TED-Ed

zaistnieć na Hawajach.

Ponad 30 Klubów TED-Ed powstało już na wyspach hawajskich,

a tysiące innych na całym świecie.

Gdyby tak każdy nauczyciel i uczeń przyłączyli się do TED-Ed,

naśladując Alana...

Odwiedź stronę ed.ted.com/clubs,

aby założyć pierwszy klub TED-Ed w swojej szkole.