The surprising reasons animals play dead - Tierney Thys

Translator: Phuong Nguyen Le Reviewer: Thu Ha Tran

Hãy tưởng tượng bạn bị tấn công bởi một kẻ săn mồi tàn bạo.

Không có cách nào để trốn thoát,

bạn bắt chước chồn oposum, hùng tráng và tự trọng:

cuộn thành một cục bất động, còn gọi là hiện tượng căng trương lực

lè lưỡi, chảy dãi, và xì ra dung dịch thối ùm từ hậu môn.

Quá kinh tởm, kẻ tấn công nới lỏng thế kìm kẹp,

quyết định rằng bạn không phải là bữa tối mà hắn muốn,

và rời đi.

10 phút sau, bạn trở lại trạng thái cũ và vui vẻ ung dung.

Từ vượn cáo đến thạch sùng,

kiến đến các loài lưỡng cư,

cá mập đến gà,

hàng trăm loài vật "giả chết" để thoát thân.

Được đặt tên "giả làm chồn oposum" từ màn trình diễn khi nãy,

hiện tượn giả chết còn có tên khác là thanatosis,

được lấy từ Thanatos, tên thần Chết theo người Hi Lạp cổ đại.

Nhưng đa số các nhà khoa học gọi là chết cứng (tonic immobility), hay TI.

Làm thế nào và vì sao TI diễn ra phụ thuộc vào loài vật và tình huống.

Tỏa ra mùi khó chịu và tạo dáng khó hiểu

là điều dễ thấy và là những phương pháp quan trọng.

Một số loài khác hi sinh đồng loại của chúng:

những con chim cun cút giả đơ trong khi cả bầy chạy toán loạn

có khả năng sống sót cao hơn khi bị mèo lùng bắt.

Nhắc đến mèo, con cái có thể ngoạm gáy cổ con con

và sử dụng mẹo bấm huyệt khiến cơ thể đơ ra tên là clipnosis.

Điều này giúp mèo con trật tự và dễ di chuyển.

Nhiều cơ chế sinh lí học ẩn dưới những màn diễn ấy,

bắt nguồn từ hệ thần kinh đối giao cảm,

được biết đến với chức năng

kiểm soát vòng tuần hoàn nghỉ ngơi và tiêu hóa.

Ở chồn oposum,

hệ thần kinh đối giao cảm khiến nhịp tim của chúng giảm còn gần một nửa,

nhịp thở còn một phần ba,

và thân nhiệt giảm hơn nửa độ C trong một tiếng đồng hồ.

Chất dẫn truyền thần kinh dopamine cũng gây ảnh hưởng.

Mọt bột có ít chất dẫn truyền thần kinh giả chết nhiều hơn đồng loại.

Bất kể thứ gì chặn chất dẫn truyền đó đều có thể kéo dài hiện tượng giả đơ.

Nhưng kéo dài hiện tượng đó không hề đơn giản.

Những "diễn viên" này luôn phải cảnh giác xung quanh

xem khi nào an toàn để tỉnh dậy.

Ví dụ, gà có thể cảm nhận ánh mắt của kẻ thù nhìn xuống nó.

Các nhà khoa học dùng diều hâu nhồi bông và nhận thấy

những chú gà trong thí nghiệm tỉnh dậy nhanh hơn

khi ánh mắt diều hâu đảo sang chỗ khác.

Một số loài khác dùng TI ngoài mục đích khác ngoài phòng thân.

Khi cá Ali ngái ngủ thấy đói, chúng nằm ỳ, vô cảm dưới đáy hồ,

những vệt đốm trên thân chúng trông như con cá chết thối rữa.

Nếu có con vật nhỏ đến khám phá, tên lừa đảo chưa chết này sẽ chồm dậy.

Một vài loài động vật còn giả chết để dụ dục.

Nhện đực non lấy côn trùng bọc tơ làm quà

mong lấy lòng con cái.

Nhưng những con cái lại ăn thịt con đực đi tìm bạn đời.

Bằng cách giả chết trong lúc con cái hăng máu ngấu nghiến đồ ăn,

những con đực kia có thể sống lại và nâng cao cơ hội tìm con cái khác.

TI phục vụ cho thế mạnh của mỗi con, trừ khi có ai đó biết bí mật ấy.

Cá voi California có thể vạch mặt cá mập lớn con,

do dùng chiêu TI quá lâu, chúng phải di chuyển để không bị chết ngạt.

Con người cũng có thể phát hiện cá mập dùng TI.

Bằng cách dẫn điện vào con cá

và nhẹ nhàng lật ngược nó,

các nhà nghiên cứu có thể lừa nó dùng TI kéo dài đến 15 phút.

Đó đã đủ thời gian để gắn mác, bỏ lưỡi câu đi, và thực hiện phẫu thuật.

Tuy nhiên, nguy hại tiềm ẩn vẫn xảy ra:

TI có thể khiến ngưng thở và tăng đường huyết, dấu hiệu của căng thẳng.

Nên kĩ thuật này chỉ nên dùng khi cần.

Con người có thể trải qua TI khi cứng người vì bị bạo hành.

Nhận ra điều này từ xưa, cách tự vệ hình thành không do tự nguyện này

đóng vai trò ám chỉ quan trọng khi ta tìm hiểu vì sao

một số nạn nhân không bỏ chạy hay chiến đấu trước hiểm nguy.

Vậy nên, tìm hiểu TI ở động vật

không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn những biểu hiện khác thường

mà còn hiểu bản thân hơn

về những phản ứng đôi khi phản trực giác khi đối mặt với bạo hành.