Earworms: Those songs that get stuck in your head - Elizabeth Hellmuth Margulis

Sâu tai: Những bài hát mắc kẹt trong đầu - Elizabeth Hellmuth Margulis

Translator: Phuong Ngo Reviewer: Son Nguyen

Đã bao giờ khi đang xếp hàng tại tiệm tạp hóa,

Have you ever been waiting in line at the grocery store,

nghiền ngẫm vài cuốn tạp chí, một bài hát chợt vang lên trong đầu bạn.

innocently perusing the magazine rack, when a song pops into your head?

Not the whole song, but a fragment of it that plays and replays

Không phải toàn bộ mà chỉ là một đoạn nhạc nhỏ

cứ lặp đi lặp lại cho đến khi

until you find yourself unloading the vegetables in time to the beat.

tay bạn bắt đầu dỡ rau quả ra theo nhịp điệu.

Vậy là bạn đã bị nhiễm "sâu tai"

You've been struck by an earworm, and you're not alone.

và bạn không phải là người duy nhất.

Over 90% of people are plagued by earworms at least once a week,

Hơn 90% dân số bị "lây nhiễm" ít nhất mỗi tuần một lần

and about a quarter of people experience them several times a day.

và khoảng 25% "dính phải" vài lần trong ngày.

Chúng thường len lỏi vào trong đầu mỗi khi ta làm việc với đầu óc thảnh thơi

They tend to burrow in during tasks that don't require much attention,

say, when waiting on water to boil

như khi đợi nước sôi hay chờ đèn xanh.

or a traffic light to change.

Đây là một trong những hiện tượng bí ẩn nhất của bộ não.

This phenomenon is one of the mind's great mysteries.

Scientists don't know exactly why it's so easy

Các nhà khoa học vẫn chưa biết vì sao

giai điệu lại có thể dễ dàng kẹt lại trong đầu ta đến vây.

for tunes to get stuck in our heads.

From a psychological perspective,

Về mặt tâm lí học, "sâu tai" là một ví dụ của ngôn ngữ tư duy.

earworms are an example of mental imagery.

Ngôn ngữ này có thể ở dạng hình ảnh

This imagery can be visual,

like when you close your eyes and imagine a red wagon,

như khi bạn nhắm mắt và tưởng tượng ra một chiếc xe kéo màu đỏ,

cũng có thể là âm thanh

or it can be auditory,

like when you imagine the sound of a baby screaming,

như tiếng trẻ con khóc hiện ra trong đầu

or oil sizzling in a pan.

hay tiếng dầu sôi xì xèo trong chảo.

"Sâu tai" là dạng đặc biệt của ngôn ngữ tư duy âm thanh

Earworms are a special form of auditory imagery

vì chúng hoàn toàn thụ động.

because they're involuntary.

You don't plug your ears and try to imagine "Who Let the Dogs Out,"

Chắc bạn sẽ không tự bịt tai lại rồi nghĩ đến bài "Who let the dogs out" đâu.

or, well, you probably don't.

It just intrudes onto your mental soundscape

"Sâu tai" đột nhập trái phép vào "lãnh địa" của âm thanh

and hangs around like an unwanted house guest.

và lảng vảng ở đó như vị khách không mời.

Chúng thường khá nhạy cảm với giai điệu hay nói cách khác là sự hòa âm.

Earworms tend to be quite vivid

and they're normally made up of a tune, rather than, say, harmonies.

Điều đáng chú ý là "sâu tai" thường kẹt lại trong vòng luẩn quẩn,

A remarkable feature of earworms is their tendency to get stuck in a loop,

repeating again and again for minutes or hours.

lặp đi lặp lại hàng phút thậm chí hàng giờ.

Also remarkable is the role of repetition in sparking earworms.

Sự hình thành loại "sâu" này chịu ảnh hưởng khá lớn bởi việc lặp đi lặp lại.

Songs tend to get stuck when we listen to them recently and repeatedly.

Các bài hát thường bị mắc kẹt khi chúng ta nghe đi nghe lại nhiều lần.

If repetition is such a trigger,

Nếu như sự lặp lại là căn nguyên

then perhaps we can blame our earworms on modern technology.

thì có lẽ thủ phạm chính là sự phát triển không ngừng của công nghệ.

Trong 100 năm qua, các thiết bị công nghệ đã được cải tiến

The last hundred years have seen an incredible proliferation

of devices that help you listen to the same thing again and again.

cho phép ta nghe cùng một thứ trong nhiều lần.

Records, cassettes, CDs, or streamed audio files.

Như đĩa ghi âm, băng cát xét, đĩa CD, file nhạc chạy tự động.

Phải chăng những công nghệ này đã tạo nên một trải nghiệm hoàn toàn mới

Have these technologies bread some kind of unique, contemporary experience,

and are earworms just a product of the late 20th century?

và "sâu tai" cũng chỉ là một sản phẩm của cuối thế kỉ 20?

The answer comes from an unlikely source:

Câu trả lời đến từ một nơi không ai ngờ:

Mark Twain.

Mark Twain.

Vào năm 1876, chỉ một năm trước khi máy hát được phát minh,

In 1876, just one year before the phonograph was invented,

ông đã viết một truyện ngắn về thị trấn

he wrote a short story imagining a sinister takeover

bị điều khiển bởi những giai điệu từ tiếng chuông nhà thờ.

of an entire town by a rhyming jingle.

This reference, and others,

Từ tài liệu này và một số khác

show us that earworms seem to be a basic psychological phenomenon,

cho thấy "sâu tai" có vẻ như là

một hiện tượng tâm lí cơ bản không mới

perhaps exacerbated by recording technology

nhưng có thể đã bị công nghệ âm thanh làm cho nghiêm trọng lên.

but not new to this century.

Vậy nên biết đâu cả những nhân vật lịch sử

So yes, every great historical figure, from Shakespeare to Sacajawea,

như Shakespear hay Sacajawea cũng đã từng thơ thẩn với những đoạn nhạc trong đầu.

may well have wandered around with a song stuck in their head.

Khó mà có thể tưởng tượng được ngoài âm nhạc

Besides music, it's hard to think of another case of intrusive imagery

lại có một sự xâm lấn trí óc phổ biến đến vậy.

that's so widespread.

Tại sao lại là âm nhạc?

Why music?

Mà không phải là màu nước hay mùi vị của bánh taquito pho mát?

Why don't watercolors get stuck in our heads?

Or the taste of cheesy taquitos?

Một giả thuyết cho rằng đó là do cách mà

One theory has to do with the way music is represented in memory.

âm nhạc được ghi lại trong trí nhớ.

Khi nghe một bài hát quen thuộc,

When we listen to a song we know,

we're constantly hearing forward in time, anticipating the next note.

chúng ta thường nghe nốt này nối tiếp nốt kia.

It's hard for us to think about one particular musical moment in isolation.

Thật khó để nghe từng nốt riêng lẻ.

Nếu muốn nhớ đến nốt "you" trong "happy birthday"

If we want to think about the pitch of the word "you" in "Happy Birthday,"

we have to start back at "Happy,"

bạn phải nhẩm từ "happy" cho đến "you".

and sing through until we get to "you."

Bằng cách này, các giai điệu hoạt động như một loại thói quen.

In this way, a tune is sort of like a habit.

Just like once you start tying your shoe,

Như khi ta tự động buộc giày một mạch đến khi thắt dây vậy.

you're on automatic until you tighten the bow,

once a tune is suggested

Khi giai điệu được gợi ra như khi ai đó nói "my umbrella"

because, for example, someone says, "my umbrella,"

we have to play through until it reaches a natural stopping point,

ta sẽ nhẩm theo cho đến khi tự nó dừng lại.

"ella, ella, ella."

"ella, ella, ella"

But this is largely speculation.

Tuy nhiên đây chỉ là suy đoán chung chung.

The basic fact remains we don't know exactly why we're susceptible to earworms.

Cơ sở lập luận về việc tại sao chúng ta lại dễ nhiễm "sâu tai"

vẫn còn là một bí ẩn.

Nhưng hiểu về chúng cũng đem lại những manh mối quan trọng

But understanding them better could give us important clues

về sự vận hành của não người.

to the workings of the human brain.

Maybe the next time we're plagued

Có lẽ nếu lần tới, bạn bị nhiễm bài "Shake it off" của Taylor Swift,

by a Taylor Swift tune that just won't go away,

hãy coi đó như điểm bắt đầu của chuyến phiêu lưu khoa học,

we'll use it as the starting point for a scientific odyssey

giải đáp những bí ẩn thường thức.

that will unlock important mysteries about basic cognition.

And if not, well, we can just shake it off.

Nếu không thì cứ việc "Rũ nó đi" (Shake it off).