From DNA to Silly Putty: The diverse world of polymers - Jan Mattingly

Çeviri: ayse ogul Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

What do silk,

İpek

DNA,

wood,

DNA,

tahta,

balloons,

balonlar

and Silly Putty all have in common?

ve Silly Putty'nin ortak noktası nedir?

They're polymers.

Polimerler.

Polymers are such a big part of our lives

Polimerler, hayatımızın öyle büyük bir parçasıdırlar ki

that it's virtually impossible

onlarsız bir dünya düşünmek imkansız

to imagine a world without them,

but what the heck are they?

ama bunlar da ne?

Polymers are large molecules

Polimerler, bir trenin vagonları gibi birbirine bağlanmış

made of small units called monomers

linked together like the railroad cars from a train.

monomer denilen küçük birimlerden yapılmış büyük moleküllerdir.

Poly means many,

Poli "birçok"

and mono means one,

ve mono "bir,"

and mers or mero means parts.

mer veya mero "parçalar" anlamına gelir.

Many polymers are made by repeating

Birçok polimer, aynı küçük monomerin tekrarlanmasıyla yapılırken

the same small monomer over and over again

while others are made from two monomers

diğerleri bir modele bağlı iki monomerden yapılır.

linked in a pattern.

All living things are made of polymers.

Tüm canlılar polimerlerden yapılır.

Some of the organic molecules in organisms

Organizmalardaki organik moleküllerin bazıları küçük ve basittir,

are small and simple,

having only one of a few functional groups.

birkaç fonksiyonel gruptan sadece birine sahiptir.

Others, especially those that play structural roles

Diğerleri, özellikle de yapısal roller oynayanlar

or store genetic information,

veya genetik bilgi depolayanlar,

are macromolecules.

makromoleküllerdir.

In many cases, these macromolecules are polymers.

Birçok durumda, bu makromoleküller polimerlerdir.

For example, complex carbohydrates

Örneğin, kompleks karbonhidratlar

are polymers of simple sugars,

basit şekerlerin polimerleri,

proteins are polymers of amino acids,

proteinler amino asitlerin polimerleri

and nucleic acids, DNA and RNA,

ve genetik bilgimizi içeren nükleik asitler, DNA ve RNA

which contain our genetic information,

are polymers of nucleotides.

nükleotidlerin polimerleridir.

Trees and plants are made

Ağaçlar ve bitkiler, polimer selülozdan yapılır.

of the polymer cellulose.

It's the tough stuff you find in bark and stems.

Ağaç kabuğu ve saplarda bulduğunuz sert şeylerdir.

Feathers,

Tüyler, kürk, saç ve tırnaklar

fur,

hair,

and fingernails

are made up of the protein keratin,

aynı zamanda bir polimer olan protein keratinden oluşur.

also a polymer.

It doesn't stop there.

Burada bitmiyor.

Did you know that the exoskeletons

Hayvanlar alemindeki en büyük filumun, yani eklem bacakların, dış iskeletlerinin

of the largest phylum in the animal kingdom,

the arthropods,

polimer kitinden yapıldığını biliyor muydunuz?

are made of the polymer chitin?

Polymers also form the basis

Polimerler, ayrıca sentetik elyaf, kauçuk ve plastikler için temel oluşturur.

for synthetic fibers, rubbers, and plastics.

All synthetic polymers are derived from petroleum oil

Tüm sentetik polimerler petrol yağından elde edilir

and manufactured through chemical reactions.

ve kimyasal reaksiyonlarla üretilir.

The two most common types of reactions

Polimer yapmak için kullanılan en yaygın iki reaksiyon tipi

used to make polymers

are addition reactions

katılma reaksiyonları ve yoğunlaşma reaksiyonlarıdır.

and condensation reactions.

In addition reactions,

Katılma reaksiyonlarında,

monomers simply add together to form the polymer.

monomerler polimeri oluşturmak için basitçe birlikte eklenir.

The process starts with a free radical,

Süreç, serbest bir radikalle,

a species with an unpaired electron.

eşleşmemiş elektronu olan bir tür ile başlar.

The free radical attacks

Serbest radikal saldırır

and breaks the bonds to form new bonds.

ve yeni bağlar oluşturmak için bağları koparır.

This process repeats over and over

Bu işlem, uzun zincirli bir polimer oluşturmak için tekrarlanır.

to create a long-chained polymer.

In condensation reactions,

Yoğunlaşma reaksiyonlarında,

a small molecule, such as water,

zincir uzatan her reaksiyonda su gibi küçük bir molekül üretilir.

is produced with each chain-extending reaction.

The first synthetic polymers

İlk sentetik polimerler,

were created by accident

yanlışlıkla birçok kimyasal reaksiyonların yan ürünleri olarak yapılmıştır.

as by-products of various chemical reactions.

Thinking they were useless,

Kullanışsız düşünsesiyle kimyacılar genellikle onları attılar.

chemists mostly discarded them.

Finally, one named Leo Baekeland

En sonunda, Leo Baekeland adında biri işe yaramaz yan ürününün

decided maybe his useless by-product

wasn't so useless after all.

belki de o kadar işe yaramaz olmadığına karar verdi.

His work resulted in a plastic

Çalışmaları, basınç ve yüksek sıcaklıklar kullanılarak

that could be permanently squished into a shape

kalıcı bir şekle sokulabilen bir plastikle sonuçlandı.

using pressure and high temperatures.

Since the name of this plastic,

Bu plastiğin adı olan polioksibenzilmetilenglikolanhidrit

polyoxybenzylmethylenglycolanhydride,

wasn't very catchy,

hatırlaması kolay olmadığından reklamcılar buna Bakalit adını verdi.

advertisers called it Bakelite.

Bakelite was made into telephones,

Bakalit; telefonlar, oyuncaklar ve elektrikli cihazlar için

children's toys,

and insulators for electrical devices.

yalıtkanlar haline getirildi.

With its development in 1907,

1907'deki gelişimi ile plastik endüstrisi patladı.

the plastics industry exploded.

One other familiar polymer, Silly Putty,

Bir başka tanıdık polimer, Silly Putty de kazara icat edildi.

was also invented by accident.

During World War II,

2. Dünya Savaşı'nda, Birleşik Devletler orduya destek olmak için

the United States was in desperate need

of synthetic rubber to support the military.

sentetik kauçuğa aşırı ihtiyaç duyuyordu.

A team of chemists at General Electric

General Electric'de bir kimyager ekibi bir tane yapmayı denedi

attempted to create one

but ended up with a gooey, soft putty.

ama sonunda yapışkan, yumuşak bir macun oldu.

It wasn't a good rubber substitute,

Kauçuk yerine iyi bir şey değildi

but it did have one strange quality:

ama acayip bir özelliği vardı:

it appeared to be extremely bouncy.

Aşırı derecede zıplıyor gibi görünüyordu.

Silly Putty was born!

Silly Putty işte böyle doğdu!

Synthetic polymers have changed the world.

Sentetik polimerler dünyayı değiştirdi.

Think about it.

Bunu bir düşünün.

Could you imagine getting through a single day

Plastik kullanmadan tek bir gün geçirmeyi hayal edebiliyor musunuz?

without using plastic?

But polymers aren't all good.

Ama polimerlerin hepsi yararlı değildir.

Styrofoam, for example, is made mainly of styrene,

Strafor, örneğin, çoğu Çevre Koruma Ajansı tarafından

which has been identified as a possible carcinogen

olası bir kanserojen olarak tanımlanan stirenden yapılır.

by the Environmental Protection Agency.

As Styrofoam products are being made,

Strafor ürünleri üretilirken

or as they slowly deteriorate in landfills or the ocean,

ya da düzenli depolama sahalarında ya da okyanusta yavaşça bozuldukça

they can release toxic styrene

toksik stireni çevreye salabilirler.

into the environment.

In addition, plastics that are created

Ayrıca katılma polimerizasyon reaksiyonları ile oluşturulan

by addition polymerization reactions,

like Styrofoam,

Strafor, plastik torbalar ve PVC gibi plastikler

plastic bags,

and PVC,

are built to be durable and food-safe,

dayanıklı ve gıda güvenliğine uygun olarak üretilir

but that means that they don't break down

ama bu, çevrede bozulmadıkları anlamına gelir.

in the environment.

Millions of tons of plastics

Her yıl milyonlarca ton plastik atık depolama alanlarına atılmaktadır.

are dumped into landfills every year.

This plastic doesn't biodegrade,

Bu plastik biyolojik olarak parçalanmıyor;

it just breaks down

sadece daha küçük parçalara ayrılıyor,

into smaller and smaller pieces,

affecting marine life

deniz yaşamını etkiliyor

and eventually making their way back to humans.

ve sonunda insanlara geri dönüyor.

Polymers can be soft or hard,

Polimerler yumuşak veya sert,

squishy or solid,

yumuşak veya katı,

fragile or strong.

kırılgan veya saglam olabilir.

The huge variation between

Aralarındaki büyük değişim, DNA dan naylon çoraplara kadar

means they can form

an incredibly diverse array of substances,

inanılmaz çeşitlilikte bir madde dizisi oluşturabilir anlamına gelir.

from DNA

to nylon stockings.

Polymers are so useful

Polimerler o kadar kullanışlı ki her gün onlara daha da bağlı hale geldik.

that we've grown to depend on them every day.

But some are littering

Ama kimileri, daha yeni anlamaya başladığımız sağlığımıza etkisiyle

our oceans, cities, and waterways

with effects on our health

okyanuslarımızı, şehirlerimizi ve su yollarımızı kirletiyor.

that we're only beginning to understand.