This mushroom will kill you before you know what’s happening - Michael Beug

Çeviri: Zeynep Nazlı Kolkıran Gözden geçirme: Suat Utku Merter

It is said that to secure Nero’s succession as fifth emperor of Rome,

Nero’nun, Roma’nın beşinci imparatoru olarak tahta çıkmasını sağlamak için

his mother, Agrippina, discreetly assassinated her own husband.

annesi Agrippina’nın kendi kocasına suikast düzenlediği söylenir.

The murder weapon?

Öldürürken ne mi kullandı?

A handful of death cap mushrooms.

Bir avuç köygöçüren mantarı.

Humans have clearly known about the toxicity of death caps for millennia.

İnsanlar köygöçürenlerin zehirli olduğunu binlerce yıldır biliyordu.

Yet these mushrooms continue to pose a significant threat

Fakat bu mantarlar, dünya çapındaki masum toplayıcılara ve mantar avcılarına

to unsuspecting foragers and mushroom hunters throughout the world.

ciddi bir tehdit oluşturmaya devam ediyor.

Today, death caps are responsible for more than 90%

Günümüzde köygöçürenler, mantar kaynaklı ölümlerin %90′ından fazlasına yol açarak

of all mushroom related deaths,

killing upwards of 100 people each year.

her yıl yüzden fazla kişinin ölümüne sebep oluyor.

So, what makes this one species of mushroom so dangerous?

Peki bu mantar türünü bu kadar tehlikeli yapan şey ne?

Despite their danger, death caps, known scientifically as Amanita phalloides,

Amanita phalloides olarak bilinen köygöçürenler, tehlikeli olmalarına rağmen

look relatively unassuming.

gayet sıradan bir görünüme sahiptirler.

They emerge enclosed in a white egg-like membrane that ruptures,

Yumurtaya benzer beyaz bir zarın içinden çıkarlar

leaving a cup-like sac at the stem’s base.

ve sapın dibinde çanak gibi bir kese bırakırlar.

Mature mushrooms are domed with white or greenish yellow caps

Olgun mantarların şapkaları beyaz veya yeşilimsi sarı renktedir

measuring anywhere from 4 to 16 centimeters in width.

ve boyutları 4 ila 16 santimetre arasındadır.

And just half of a cap can contain enough toxin to kill an adult.

Şapkasının yarısı bile bir yetişkini öldürmeye yetecek kadar zehir içerebilir.

While death caps produce several types of toxins,

Köygöçürenler farklı türden toksinler üretse de

one class, amatoxins, are by far the most dangerous.

amatoksin açık ara en tehlikelisidir.

They’re hearty compounds,

Dayanıklı bileşiklerdir;

not easily destroyed by cooking, freezing, or drying.

pişirilerek, dondurularak veya kurutularak yok edilemezler.

And if ingested, amatoxins easily pass through the intestinal wall

Yutulması hâlinde amatoksinler bağırsak duvarından kolayca geçerek

to enter the bloodstream and wreak havoc on multiple systems.

kan dolaşımına karışır ve birçok sistemde hasara neden olur.

Their main method of destruction is blocking the action of enzymes

Temel yıkım yöntemleri, RNA polimeraz adı verilen enzimlerin

called RNA polymerases.

faaliyetini engellemektir.

These enzymes are essential to the body,

Bu enzimler vücudun olmazsa olmazıdır;

as they allow the cells to build the proteins they need to function.

hücrelerin, işlevleri için gerekli proteinleri oluşturmalarını sağlarlar.

For example, amatoxins inhibit the production of blood clotting compounds,

Örneğin amatoksin, kanın pıhtılaşmasını sağlayan bileşiklerin üretimini engeller

which can cause a person to bleed out.

ve kişinin kan kaybından ölmesine yol açabilir.

In the kidneys, they slowly obstruct the body’s ability

Böbreklerin, vücudun sıvısını düzenleme

to regulate fluids and produce urine.

ve idrar üretme yetisini giderek zorlaştırırlar.

But they’re perhaps the most damaging to the liver.

Belki de en çok zararı karaciğere verirler.

The liver is where waste products, including toxins,

Toksinlerle atık ürünlerin kandan ayrıldığı yer karaciğerdir,

are filtered out of the blood, so amatoxins naturally accumulate.

amatoksinler de doğal olarak burada birikir.

This toxin bombardment blocks the turnover of new proteins,

Bu toksin yüklenmesi, proteinlerin yenilenmesini engelleyerek

causing these liver cells to die.

karaciğer hücrelerinin ölümüne neden olur.

Over time, this can lead to liver failure and eventually death.

Bu durum karaciğer yetmezliğine ve zamanla ölüme neden olabilir.

One puzzling death cap mystery that continues to elude scientists

Bilim insanlarının çözemediği köygöçüren gizemlerinden biri de

is understanding exactly what benefits poisonous amatoxins

zehirli amatoksinlerin mantara tam olarak ne gibi bir fayda sağladığıdır.

provide to the mushroom.

Amatoxins are secondary metabolites,

Amatoksinler ikincil metabolittir

meaning they’re not essential for mushroom growth or survival.

yani mantarın büyümesi veya hayatta kalması için gerekli değildir.

And grazing rabbits, rodents, and humans are often a highly effective mode

Otlanan tavşanlar, kemirgenler ve insanlar diğer mantar türleri için

of spore dispersal for other mushroom species.

oldukça etkili bir spor yayma aracıdır.

So, what’s the evolutionary advantage of poisoning them?

Peki onları zehirlemenin ne gibi bir evrimsel avantajı var?

And amatoxins aren't exclusive to death caps.

Üstelik amatoksinler yalnızca köygöçürenlerde bulunmuyor.

They’re also produced by several other species of mushrooms,

Galerina ve Lepiota cinslerinden birkaç mantar türü tarafından da üretilirler.

from the genera Galerina and Lepiota.

Yet unlike death caps,

Yine de köygöçüren mantarının aksine

poisonous Galerina and Lepiota species cause relatively few human deaths.

zehirli Galerina ve Lepiota türleri nispeten az insan ölümüne yol açar.

The reason for this is two-fold.

Bunun iki nedeni vardır.

First, these Galerina and Lepiota mushrooms are quite distinguishable,

Birincisi, Galerina ve Lepiota mantarları kolaylıkla ayırt edilebilirken

whereas death caps, especially young ones,

özellikle henüz olgunlaşmamış köygöçüren mantarları,

can easily be mistaken for other edible mushrooms,

saman ve kurt mantarı gibi diğer yenilebilir mantarlarla

like straw mushrooms or puffballs.

kolaylıkla karıştırılabilir.

Further, death caps have a relatively large range.

Dahası köygöçürenler nispeten daha yaygındır.

While native to Europe, they're now found on every continent except Antarctica.

Avrupa’ya özgü olmalarına rağmen şu anda Antarktika hariç her kıtada bulunuyorlar.

Death caps form close symbiotic relationships with European hardwoods

Köygöçürenler, Avrupa sert ve kozalaklı ağaçlarıyla yakın simbiyotik ilişkidedir.

and conifers.

Throughout the 20th century,

20. yüzyıl boyunca

as these trees were planted in colonized regions around the world,

bu ağaçlar dünyanın dört bir yanındaki sömürgeleşmiş bölgelere dikildikçe

death caps covertly tagged along.

köygöçürenler de gizlice peşlerine takıldı.

Thankfully, if a victim of death cap poisoning is properly treated

Neyse ki, mantarı yuttuktan sonra uygun tedaviyi alan

soon after ingestion,

up to 90% of patients will survive.

köygöçüren zehirlenmesi hastalarının %90′a varanı yaşıyor.

Treatment doesn’t require any sort of special antidote—

Tedavi için özel bir panzehir gerekmiyor;

a continuous, aggressive IV drip is often enough to flush the toxins from the blood.

devamlı, sert serum tedavisi genellikle toksinleri kandan atmak için yeterli.

However, not all doctors know how to properly treat or recognize

Ancak her doktor, köygöçüren zehirlenmesinin doğru tedavisini

death cap poisoning.

veya nasıl tespit edileceğini bilmez.

Initial symptoms can look similar to other types of food poisoning.

İlk belirtiler diğer gıda zehirlenmelerine benzeyebilir.

To add to the confusion,

Karışıklığı arttıran bir diğer faktör ise

because amatoxins build up slowly in the liver,

amatoksinlerin karaciğerde yavaş yavaş birikmesi

the most dire symptoms often don’t appear until days after consumption.

ve bu nedenle en ağır semptomların tüketimden günler sonra ortaya çıkmasıdır.

Her ne kadar tıbbi bilgiler gelişse de

Despite growing medical knowledge,

it’s important that mushroom hunters throughout the world

dünyanın dört bir yanındaki mantar avcılarının

learn how to properly recognize and avoid this deadly species.

bu ölümcül türü tanımayı ve bundan kaçınmayı öğrenmesi önemlidir.

So, if you ever find yourself foraging, remember to be on guard,

Bir gün kendinizi yiyecek ararken bulursanız tetikte olun,

and when in doubt, it’s always best to toss it out.

şüpheye düştüğünüzde o şeyi yememek her zaman en iyisidir.