Why is Aristophanes called "The Father of Comedy"? - Mark Robinson

Tłumaczenie: Justyna Rosiak Korekta: Ola Królikowska

At the annual Athenian drama festival in 426 BC,

Podczas corocznego festiwalu teatralnego w 426 roku p.n.e. w Atenach

a comic play called The Babylonians,

komedia “Babilończycy” autorstwa młodego poety Arystofanesa

written by a young poet named Aristophanes,

was awarded first prize.

zdobyła pierwszą nagrodę.

But the play’s depiction of Athens’ conduct during the Peloponnesian War

Jednak sposób,

w jaki przedstawiono w niej działania Aten podczas wojny peloponeskiej,

was so controversial that afterwards,

był tak kontrowersyjny,

że polityk Kleon pozwał Arystofanesa

a politician named Kleon took Aristophanes to court

za “zniesławienie ludu Aten w obecności obcokrajowców”.

for "slandering the people of Athens in the presence of foreigners."

Aristophanes struck back two years later with a play called The Knights.

Arystofanes odegrał się po dwóch latach sztuką pod tytułem “Rycerze”,

In it, he openly mocked Kleon,

w której otwarcie kpił z Kleona,

ending with Kleon’s character working as a lowly sausage seller

a postać, która do niego nawiązywała, kończyła jako sprzedawca kiełbas

outside the city gates.

przed bramami miasta.

This style of satire was a consequence

Styl satyry był konsekwencją demokracji,

of the unrestricted democracy of 5th century Athens

która panowała w Atenach w V wieku p.n.e.,

and is now called "Old Comedy."

i jest obecnie zwany komedią starogrecką.

Aristophanes’ plays, the world’s earliest surviving comic dramas,

Sztuki Arystofanesa, najstarsze komedie, jakie przetrwały do naszych czasów,

are stuffed full of parodies, songs, sexual jokes, and surreal fantasy.

pełne są parodii, piosenek, surrealizmu i żartów o seksie.

Często opisują niezwykłe sytuacje,

They often use wild situations,

like a hero flying to heaven on a dung beetle,

jak bohatera lecącego do nieba na żuku gnojowym

or a net cast over a house to keep the owner’s father trapped inside,

lub siatkę zarzuconą na dom, żeby uwięzić w środku ojca właściciela.

in order to subvert audience expectations.

W ten sposób zaskakują widownię.

And they’ve shaped how comedy’s been written and performed ever since.

Utwory Arystofanesa nadały kształt sposobowi pisania i wystawiania komedii.

The word "comedy" comes from the Ancient Greek "komos," – revel,

Słowo “komedia” pochodzi od starogreckiego “komos”, czyli zabawa,

and "oide," – singing,

i “oide”, czyli śpiew,

and it differed from its companion art form, "tragedy" in many ways.

i różni się od “tragedii” w wielu aspektach.

Where ancient Athenian tragedies dealt with the downfall of the high and mighty,

Podczas kiedy ateńskie tragedie pokazywały upadek wysoko urodzonych i możnych,

their comedies usually ended happily.

komedie miały szczęśliwe zakończenia.

And where tragedy almost always borrowed stories from legend,

Tragedie prawie zawsze sięgały do legend,

comedy addressed current events.

natomiast komedie odnosiły się do bieżących zdarzeń.

Aristophanes’ comedies celebrated ordinary people and attacked the powerful.

Komedie Arystofanesa chwaliły ludzi prostych, a krytykowały tych u władzy,

His targets were arrogant politicians,

takich jak aroganccy politycy,

war-mongering generals,

dążący do wojen generałowie

and self-important intellectuals,

i zarozumiali intelektualiści.

exactly the people who sat in the front row of the theatre,

Atakowały ludzi, którzy siadali w pierwszym rzędzie w teatrze,

where everyone could see their reactions.

gdzie każdy mógł zobaczyć ich reakcję.

As a result, they were referred to as komoidoumenoi:

W efekcie mówiono o nich “komoidoumenoi”,

"those made fun of in comedy."

czyli ci, których wyśmiewa komedia.

Aristophanes’ vicious and often obscene mockery

Złośliwe i często nieprzyzwoite kpiny Arystofanesa

held these leaders to account, testing their commitment to the city.

rozliczały liderów, sprawdzając ich oddanie miastu.

One issue, in particular, inspired much of Aristophanes’ work:

Zwłaszcza jedno wydarzenie stanowiło inspirację dla Arystofanesa.

the Peloponnesian War between Athens and Sparta.

Wojna peloponeska między Atenami a Spartą.

In Peace, written in 421 BC,

W “Pokoju”, napisanym w 421 roku p.n.e.,

a middle-aged Athenian frees the embodiment of peace from a cave,

Ateńczyk w średnim wieku uwalnia ucieleśnienie pokoju z jaskini,

where she’d been exiled by profiteering politicians.

dokąd zostało zesłane przez polityków-spekulantów.

Then, in the aftermath of a crushing naval defeat for Athens in 411 BC,

Później, po druzgocącej porażce floty ateńskiej w 411 roku p.n.e.,

Aristophanes wrote "Lysistrata."

Arystofanes napisał “Lizystratę“.

In this play, the women of Athens grow sick of war

W tej sztuce kobiety z Aten mają dość wojny

and go on a sex strike until their husbands make peace.

i przeprowadzają strajk seksualny, dopóki ich mężowie nie zaprowadzą pokoju.

Other plays use similarly fantastic scenarios to skewer topical situations,

Inne, równie niezwykłe scenariusze także odnoszą się do bieżących problemów.

such as in "Clouds,"

W “Chmurach” Arystofanes wyśmiewa modne wówczas filozoficzne podejście.

where Aristophanes mocked fashionable philosophical thinking.

The hero Strepsiades enrolls in Socrates’s new philosophical school,

Główny bohater Strepsjades zapisuje się do nowej szkoły filozoficznej Sokratesa,

where he learns how to prove that wrong is right

gdzie uczy się, jak udowodnić, że złe jest dobre,

and that a debt is not a debt.

a dług wcale nie jest długiem.

No matter how outlandish these plays get, the heroes always prevail in the end.

Bez względu na dziwaczność sztuki na koniec bohater zawsze zwycięża.

Aristophanes also became the master of the parabasis,

Arystofanes stał się też mistrzem stosowania parabazy,

a comic technique where actors address the audience directly,

techniki używanej w komediach, gdzie aktor zwraca się wprost do widowni,

often praising the playwright or making topical comments and jokes.

chwaląc dramaturga, komentując aktualną sytuację czy też żartując.

For example, in "Birds,"

Na przykład w “Ptakach”

the Chorus takes the role of different birds

Chór przyjmuje role różnych ptaków i straszy ateńskich sędziów.

and threatens the Athenian judges that if their play doesn’t win first prize,

Jeśli sztuka nie wygra pierwszej nagrody,

they’ll defecate on them as they walk around the city.

ptaki wypróżnią się na nich podczas ich spacerów po mieście.

Perhaps the judges didn’t appreciate the joke,

Sędziowie chyba nie docenili żartu,

as the play came in second.

bo sztuka zajęła drugie miejsce.

By exploring new ideas

Odkrywając nowe idee

and encouraging self-criticism in Athenian society,

i zachęcając ateńskie społeczeństwo do samokrytyki,

Aristophanes not only mocked his fellow citizens,

Arystofanes nie tylko kpił ze współobywateli,

but he shaped the nature of comedy itself.

ale też kształtował naturę samej komedii.

Hailed by some scholars as the father of comedy,

Obwołany przez uczonych ojcem komedii

his fingerprints are visible upon comic techniques everywhere,

odcisnął trwały ślad na wszystkich komediowych technikach,

from slapstick

od slapsticku

to double acts

przez duety komików

to impersonations

czy udawanie danej osoby

to political satire.

aż po satyrę polityczną.

Through the praise of free speech and the celebration of ordinary heroes,

Przez pochwałę wolności słowa i celebrowanie zwyczajnych bohaterów

his plays made his audience think while they laughed.

jego sztuki bawiły, ale też skłaniały do refleksji.

And his retort to Kleon in 425 BC still resonates today:

Jego słowa skierowane do Kleona w 425 roku p.n.e. wciąż są aktualne.

“I’m a comedian, so I’ll speak about justice,

“Jestem komikiem, więc będę mówić o sprawiedliwości

no matter how hard it sounds to your ears.”

bez względu na to, jak bardzo będą cierpieć wasze uszy”.