What would happen if the Amazon Rainforest disappeared? - Anna Rothschild

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

You’re traveling down the Amazon when suddenly you spot a flash of pink.

အမေဇုန်အောက်ပိုင်းကို ခရီးထွက်နေတုန်း၊ ပန်းရောင်လက်လက်တစ်ခုကို ရုတ်တရက် တွေ့တယ်။

It's a male Amazon river dolphin.

အမေဇုန်မြစ် လင်းပိုင် အထီးတစ်ကောင်ပါ။

It's thought that the pinker he is,

သူက ပိုပန်းရောင်ဖြစ်လေလေ၊

the more attractive he’ll be to a potential mate.

အလားအလာရှိတဲ့ ကြင်ဖော်အတွက် ပိုဆွဲဆောင်မှုရှိလေလို့ ထင်ရတယ်။

This unique dolphin species is native to the Amazon,

ဒီထူးခြားတဲ့ လင်းပိုင်မျိုးစိတ်က အမေဇုန် ဇာတိဖြစ်ပြီး

and its future is in peril.

ဒါရဲ့ အနာဂတ်က အန္တရာယ်ကျရောက်နေတယ်။

As of 2022, humans have deforested 17% of the Amazon.

၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိ၊ လူသားတွေဟာ အမေဇုန်ရဲ့   သစ်တော ၁၇% ကို ပြုန်းတီးစေခဲ့တယ်။

And scientists warn that we may be approaching a tipping point—

အပြောင်းအလဲ အမှတ်တစ်ခုနဲ့ နီးလာနေနိုင်တယ် လို့ သိပ္ပံပညာတွေက သတိပေးတယ်။

when enough of the forest is lost that large swaths of the ecosystem die.

 သစ်တော အလုံအလောက် ဆုံးရှုံးသွားတဲ့အခါ၊ ဂေဟစနစ်ရဲ့ အစုအဝေးကြီး သေဆုံးတာပါ။

It’s like removing bricks from a house.

ဒါက အိမ်တစ်လုံးကနေက အုတ်တွေကို ဖယ်လိုက်သလိုပါ၊

Take one or two and the house will keep standing.

တစ်လုံး၊နှစ်လုံး ယူတာက အိမ်ကို ဆက်နေရပ်နေစေတယ်။

But remove too many and the whole thing will start to cave in.

ဒါပေမဲ့ အများအကြီး ဖယ်ရှားတာက   တစ်အိမ်လုံး ကျွံဝင်သွားမှာပါ။

What happens in the Amazon affects the rest of the planet.

အမေဇုန်မှာ ဖြစ်ပျက်တာက ကျန်တဲ့ကမ္ဘာမြေကို သက်ရောက်မှုရှိတယ်။

To explore this relationship,

ဒီဆက်နွယ်မှုကို လေ့လာဖို့၊

let’s examine what would happen if the entire Amazon disappeared.

မေဇုန်တစ်ခုလုံး ပျောက်ကွယ်သွားရင်၊ ဘာဖြစ်မယ်ဆိုတာကို ဆန်းစစ်ကြည့်ရအောင်။

The Amazon is sometimes called Earth's air conditioner.

အမေဇုန်ကို တစ်ခါတစ်ရံ ကမ္ဘာမြေရဲ့ လေအေးပေးစက်လို့ ခေါ်ကြတယ်။

Each day, the Sun beats down on its 390 billion trees.

နေ့စဉ် နေက ၎င်းရဲ့  ဘီလီယံ ၃၉၀ ရှိတဲ့ သစ်ပင်တွေပေါ်ကို ချစ်ချစ်တောက်ပူနေတယ်။

The plants photosynthesize, opening their pores, and losing water to evaporation.

အပင်တွေက၊ ချွေးပေါက်တွေကို ပွင့်စေပြီး အငွေ့ပျံဖို့ ရေ ဆုံးရှုံးရင်း၊ အစာချက်တယ်။

This process, known as transpiration,

ချွေးပြန်ခြင်းလို့ သိကြတဲ့ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်က

cools both the plant and the surrounding air,

အပင်နဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် လေကို အေးမြစေပြီး

and helps form clouds that move over the forest.

သစ်တောပေါ်မှာ ရွေ့လျားတဲ့ တိမ်တွေ ဖွဲ့ဖို့ကူညီတယ်။

Through this, the Amazon cycles around 20 trillion liters of water daily.

ဒါကနေတစ်ဆင့်၊ အမေဇုန်က တစ်နေ့ကို ရေ ၂၀ ထရီလီယံလီတာခန့် ဝဲနေတယ်။

If the rainforest disappeared,

မိုးသစ်တောတွေ ပျောက်ကွယ်သွားရင်၊

there would be little transpiration to feed the rain clouds.

တိမ်တွေကို ဖြည့်ဖို့ ချွေးပြန်တာ မရှိသလောက်နည်းသွားမယ်။

The heat from the Sun would radiate back into the atmosphere,

ပူပြင်း၊ခြောက်သွေ့တဲ့ လေ မီးခိုးခေါင်းတိုင်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာရင်း၊

forming chimneys of hot, dry air.

နေက အပူက လေထုထဲသို့ ပြန်ဖြာထွက်မယ်။

The local temperature would increase by several degrees

ဒေသ အပူချိန်က ဒီဂရီများစွာ တိုးလာပြီး

and rainfall in the region would drop.

ဒေသတွင်း မိုးရွာသွန်းမှု ကျဆင်းသွားမယ်။

Crops and animals would die as the area—

ကမ္ဘာပေါ်က သိထားတဲ့ မျိုးစိတ်တွေရဲ့ ၁၀ % နဲ့

home to 10% of the world’s known species and 30 million people— transforms.

လူသန်း ၃၀ အတွက်နေထိုင်ရာ ပြောင်းတာကြောင့်၊ ကောက်နှံတွေနဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေ သေဆုံးမယ်။

Villages would be stranded as rivers dry up.

မြစ်တွေ ခမ်းခြောက်လာတာကြောင့်၊ ရွာတွေ သောင်တင်မယ်။

Dead fish would contaminate the drinking water.

ငါးသေတွေက သောက်ရေကို ညစ်ညမ်းစေမယ်။

Air quality would plummet as wildfires spread.

တောမီးတွေ ပျံ့နှံ့တာကြောင့်၊ လေထုအရည်အသွေး ကျဆင်းသွားမယ်။

In fact, we’ve already started to see this during recent droughts.

တကယ်တော့၊ မကြာသေးတဲ့ မိုးခေါင်ရေရှားတွေ အတွင်းမှာ ဒါကို စမြင်ခဲ့ပြီးပါပြီ။

And effects would stretch far beyond the Amazon.

သက်ရောက်မှုတွေ အမေဇုန်ထက် အဝေးကြီးကို ကျော်လွန်သွားမှာပါ။

Air circulates around the planet,

လေက ကမ္ဘာဂြိုလ်ပတ်လည်မှာ လည်ပတ်နေတော့၊

so any change in temperature or pressure in one region

ဒေသတစ်ခုမှာ အပူချိန် ဒါမှမဟုတ် ဖိအားပြောင်းလဲမှုတိုင်းက

can influence currents and winds thousands of kilometers away.

ကီလိုမီတာ ထောင်ချီတဲ့ ရေးစီးကြောင်းတွေနဲ့ လေတွေကို လွှမ်းမိုးနိုင်တယ်။

These effects are hard to predict.

ဒီသက်ရောက်မှုတွေက ခန့်မှန်းရ ခက်တယ်။

Some models estimate that losing just 40% of the Amazon

အမေဇုန်ရဲ့ ၄၀% ကို  ဆုံးရှုံးတာက ကီလိုမီတာ ၃၀၀၀ အကွာ အာဂျင်တီးနားရဲ့

would reduce rainfall in the agricultural center of Argentina

စိုက်ပျိုးရေး ဗဟိုမှာမိုးရွာသွန်းမှု လျော့နည်းမယ်လို့

over 3,000 kilometers away.

ပုံစံငယ်တွေက ခန့်မှန်းကြတယ်။

The complete disappearance of the rainforest and its water cycle

မိုးသစ်တောနဲ့ ၎င်းရဲ့ ရေသံသရာ အလုံးစုံ ပျောက်ကွယ်တာက

could cause 50% of the snowpack to melt in the Sierra Nevadas,

ဆီရဲရား နေဗားဒါးမှာရှိတဲ့ နှင်းအိတ်တွေရဲ့ ၅၀% အရည်ပျော်စေပြီး

and a 20% reduction in rainfall in the coastal northwest United States.

အမေရိကန် အနောက်မြောက် ကမ်းရိုးတန်းမှာ မိုးရေချိန် ၂၀% လျော့စေနိုင်တယ်။

California’s Central Valley, which grows a quarter of the US’s food,

အမေရိက  စားနပ်ရိက္ခာရဲ့ ၄ပုံ၁ပုံ  ပေါက်တဲ့ ကယ်လီဖိုးနီးယား  ဗဟိုချိုင့်ဝှမ်းမှာ

could face dwindling water supplies.

ရေထောက်ပံ့မှု လျော့နိုင်တယ်။

We’d lose one of the world’s largest natural carbon sinks.

ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး သဘာဝ ကာဗွန် စိမ့်ဝင်ရာ တစ်ခုကို ဆုံးရှုံးသွားမှာပါ။

Some scientists estimate that temperatures worldwide would rise an additional 0.25°C

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်း အပူချိန်က လက်ရှိ ရာသီဥတု ခန့်မှန်းချက်တွေထက် ၀.၂၅° တိုးလာမယ်လို့

above current climate predictions.

သိပ္ပံပညာရှင်တချို့က ခန့်မှန်းကြတယ်။

And while that might sound small,

ဒါကသေးငယ်တယ်လို့ ထင်ရလောက်ပေမဲ့၊

even a slight rise in global temperature can increase severe weather events

ကမ္ဘာ့အပူချိန် အနည်းငယ် မြင့်လာတာကတောင်၊ ပြင်းထန်တဲ ရာသီဥတုဖြစ်စဉ်တွေနဲ့ နေထိုင်ရာ

and habitat loss.

ဆုံးရှုံးမှုကို တိုးစေနိုင်တယ်။

It’s a tragic irony that part of what makes the Amazon so valuable

အမေဇုန်ကို အဖိုးတန်စေတာရဲ့ အပိုင်းက ၎င်းရဲ့ပျက်စီးမှု အရင်းအမြစ်ဖြစ်တာကလည်း

is also the source of its destruction.

စိတ်မကောင်းစရာ လှည့်ကွက်ပါ။

By some estimates, exploiting the Brazilian Amazon

ခန့်မှန်းချက်တချို့အရ၊ လယ်ယာလုပ်ငန်း၊ ကျွဲ၊နွားမွေးမြူရေးနဲ့

for farming, cattle ranching, and more

အခြာအရာတွေအတွက် ဘရာဇီးလ် အမေဇုန်ကို အသုံးချတာက

generates the equivalent of up to 98 billion USD annually.

နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉၈ ဘီလီယံအထိ ညီမျှတာကို ထုတ်လုပ်ပေးတယ်။

Yet by stopping deforestation and practicing fire management

ဒါပေမဲ့၊ သစ်တောပြုန်းတီးမှုကို ရပ်တန့်ပြီး မီးဘေးစီမံမှုနဲ့

and sustainable agriculture,

တည်တံ့တဲ့ စိုက်ပျိုးရေးကို ကျင့်သုံးတာကနေ၊

some researchers predict the region could generate even more wealth

ဒီဒေသဟာ လက်ရှိထက် အမြောက်အများ ပိုတောင် ထုတ်ပေးနိုင်တယ်လို့

than it currently does.

သုတေသီတချို့က ခန့်မှန်းတယ်။

So how close are we to reaching a tipping point?

ဒါဆို အပြောင်းအလဲ အမှတ်တစ်ခု ရောက်ဖို့ ဘယ်လောက်နီးလာနေပြီလဲ။

We probably won't know until it's too late.

အချိန်နှောင်းသွားသည့်တိုင် မသိလောက်ပါဘူး။

So far, the Amazon has remained resilient.

အခုအထိတော့ အမေဇုန်က ခံနိုင်ရည်ရှိနေဆဲပါ။

But its very existence relies on transpiration from trees

ဒါပေမဲ့၊ အမေဇုန်တည်ရှိမှုက ရေသံသရာ ဆက်နေစေဖို့ သစ်ပင်တွေကနေ

to keep water cycling through it.

Removing living trees in one location leaves the surrounding area dehydrated—

တစ်နေရာက ရှင်သန်နေတဲ့ သစ်ပင်တွေကို ဖယ်ရှားတာက အနီးဝန်းကျင်ကို ဧရိယာကို

and more vulnerable to drought and wildfires.

 ရေဓာတ်ခန်းစေကာ မိုးခေါင်တာနဲ့ တောမီးတွေကို ပိုခံနိုင်ရည်မဲ့စေတယ်။

But there are steps we can take today.

ဒါပေမဲ့၊ ဒီနေ့ လုပ်နိုင်တဲ့ အဆင့်တွေရှိတယ်။

First, we can choose to buy products from companies

ပထမ၊ သစ်တောပြုန်းတီးစေသူတွေဆီက ရယူဖို့ ငြင်းဆန်တဲ့ ကုမ္ပဏီတွေကနေ

that refuse to procure from deforesters.

ထုတ်ကုန်တွေကို ဝယ်ယူဖို့ ရွေးချယ်နိုင်တယ်။

Studies have shown that planting new trees can help restore the forest’s water cycle—

ကြီးထွားတဲ့ သစ်ပင်အိုတွေလောက် များပြားတဲ့ ကာဗွန်ပမာဏကို ဖမ်းယူဖို့ အချိန်ကြာပေမဲ့၊

အပင်သစ်တွေ စိုက်တာက သစ်တောရဲ့ ရေသံသရာ ဆက်တည်ရှိဖို့ ကူညီနိုင်တယ်လို့

though it takes a long time for them to capture as much carbon

as an old growth tree.

လေ့လာမှုတွေက ဖော်ပြတယ်။

And native stewardship can have a huge impact.

ဒေသခံ ကြီးကြပ်မှုက ဧရာမ သက်ရောက်မှုတစ်ခု ရှိနိုင်တယ်။

There are over 1.5 million Indigenous people living in the Amazon.

အမေဇုန်မှာ နေထိုင်တဲ့ ဌာနေတိုင်းရင်းသား လူမျိုး ၁.၅ သန်းကျော်ရှိတယ်။

From 2001 to 2021, portions of the rainforest that weren’t managed

၂၀၀၁ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၂၁ ခုနှစ်အတွင်း၊ ဒေသခံ လူမျိုးတွေ မစီမံတဲ့ မိုးသစ်တောအပိုင်းတွေက

by native people emitted 270 million metric tons of carbon to the atmosphere

သစ်တောပြုန်းတီးမှုနဲ့ လောင်ကျွမ်းမှု ကြောင့် လေထုထဲကို ကာဗွန်မက်ထရစ်

thanks to deforestation and burning.

တန်ချိန်  သန်း၂၇၀ ကို ထုတ်လွှတ်ခဲ့တယ်။

Yet during that same period,

ဒါပေမဲ့၊ ဒီကာလအတွင်းမှာ၊

portions managed by Indigenous people removed well over 300 million metric tons.

ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေ စီမံတဲ့ အပိုင်းတွေက မက်ထရစ်တန် သန်း ၃၀၀ ကျော် ဖယ်ရှားခဲ့တယ်။

The rewards of protecting the Amazon benefit all of us—

အမေဇုန်ကို ကာကွယ်တာရဲ့ ဆုလာဘ်တွေက အားလုံးကို အကျိုးရှိစေပေမဲ့၊

but the impact of destroying it is already being felt

ဒါကို ဖျက်ဆီးတာရဲ့ သက်ရောက်မှုကို ဒီနေ့ အဲဒီမှာ

by those living there today.

နေထိုင်သူတွေ ခံစားနေရပါပြီ။